Iliriana s’ndjek asnjë modë: në vitet e shumta të krijimtarisë së saj poetike mbeti gjithnjë vetvetja. Mund të perifrazoj këtu një nga poezitë e saj: ”Jam e mbetem Ofeli”, domethënë një qenie fine dhe e ndjeshme. Iliriana s’e përkuli poezinë e vet ndaj rregullave të hekurta të “realizmit socialist”, nuk iu tremb shprehjes së sinqertë të ndjenjave të veta, të kontrolluara rreptësisht në atmosferën e diktaturës.
Klara Kodra
Askush nuk ka, ma mer mendja plotësisht këtë fakt, ta vërë në diskutim influencën e poezisë. Çfarëdolloj praktike apo iniciative të jetë ndërmarë, roli i poezisë është i padiskutueshëm. Kështu është edhe roli i poezisë së poetes Iliriana Sulkuqi, përpos qindra e qindra vlerësimeve që kjo poezi ka marrë nga kritika dhe kolegë me emër. Pra askush që ushqehet me simpati dhe njohuri të vlerës së të bukurës për bukurinë dhe përmbajtjen e poezisë së Sulkuqit, nuk mund të mohojë se arritja e saj brenda gjithë periudhave ka qenë e konsiderueshme dhe e veçantë. Kështu mendojnë Klara Kodra, Anton Çefaj, Nase Jani, Fatime Kulli, Kolec Traboini, Pellumb Kulla, Faruk Myrtaj, Fation Pajo, Aleko Likaj, Lindita Agolli, Demir Reshiti, Petraq Risto, Pandeli Koçi e qindra të tjerë. Kështu mendojnë edhe disa studiues të huaj, siç mendon edhe John Hodgson, përkthyesi më imirë i veprave të Kadaresë nga gjuha shqipe. Por jashtë këtyre vlerësimeve, është pyetja: Përse ne duhet të lexojmë poezinë e Sulkuqit?
Pse duhet të lexoni ju të gjithë këtë poezi? Kjo mua më duket një marrëveshje e mirë dhe është njësoj si të pyesësh: Përse duhet një ushqim, përse duhet buka? E hamë ushqimin, e hamë bukën, sepse trupi ynë ka nevojë për të, për të mbështetur jetën tonë, por çdonjëri sa herë që ulet në tryezë për darkë padyshim që nuk thotë: “Unë duhet të ha këtë vakt..., dhe kështu që unë nuk mund të vdesë. " Në të kundërtën, ne hamë për shkak se ne jemi të uritur, dhe kështu kur hahet na duket si një gjë e këndshme dhe e dëshirueshme për të bërë një detyrim normal e jetik për trupin tonë.
Domosdoshmëria, pra për poezinë në tërësi, duket e përafërt, pra është një nga tiparet më themelore të racës njerëzore. Por, natyrisht ne nuk do të marrim parasysh se, çdo gjë lidhet në mënyrë ritinë me të ngrënit, asnjë mendim më shumë se sa ajo që na krijohet po të kemi parasysh atë darkë, dhe po të mendojmë se ditën tjetër përsëri, kemi sërrish darkë, dhe kjo është gjendja e mbetur në rutinë, është ajo që na mban gjallë qenien tonë. Pa poezi shpirti dhe zemra e njeriut ka uri dhe vdes. I vetmi ndryshim midis këtyre raporteve është se të gjithë njerëzit e dinë, në qoftë se ata i kthejnë mendjet e tyre për të lënduar poezinë me ndjenjën e harresës së ushqimit, kuptohet qartë se pa ushqim ata do të vdesin, dhe relativisht pak njerëz e dinë se pa poezi ata nuk do të vdesin.
Kjo në mënyrë figurative, edhe pse nuk vdesin pa poezi, nëse ata mbesin të ushqyer gjithë jetën nga poezia, ashtu siç edhe poetja brilante Iliriana Sulkuqi është ushqyer, natyrshëm edhe vdekja është jo më pragmatike, është disi e ngjashme me ushqimin shpirtëror. Kjo na bën më shumë të ndjejmë poezinë e Sulkuqit, të dashurohemi me të, të ndjejmë urinë e saj...
Kur u përpoqa që të shpjegojë çdo gjë në lidhje me këtë raport të poezisë me ndjenjën dhe ekzistencën tonë, unë kryesisht kisha parasysh atë që edhe ju mund ta gjeni tek Bibla, ku një koleksion i madh me poezi të mrekullueshme dhe të ndryshme, ka thënë më parë se gjithkush, në mënyrën më të mirë e të mundshme, ato që unë po trajtoj. Kur mësojmë atë që Bibla thotë se "njeriu nuk do të rrojë vetëm me bukë." Natyrshëm kuptojmë po sot mes kritikës dhe studimeve akademike, me fjalë moderne, ajo që do të thotë: “Njeriu nuk mund të jetojë thjesht me gjërat materiale...”. Është e vërtetë, ai nuk mund të jetëojë i izoluar, jashtë artit të fjalës, edhe atëherë kur ai kurrë nuk e bën dhe e zotëron artin e fjalës.
Në qoftë se ai, pra njeriu i thjeshtë e bën vetëizolimin, çdo librari do të mbyllet, çdo teatër do të mbyllë dyert e tij, çdo luleshitës dhe tregtar fotosh do të dalë nga jeta e biznesit, ... madje edhe arti i fjalës do të prodhojë vetëm linçime të vdekjes. Mendoni se nëse dikush harron jetën dhe përkushtimin e poetëve, nëse dikush mohon fjalën e filozofinë e tyre, nëse shumica u largohen poetëve, ç’katastrofë kulturore do të ndodhte. Mendoni artin e fjalës poetike!
E këtë na e jep në të gjitha mënyrat poezia e Sulkuqit, poezia që në një farë mënyre, sipa Anton Çefës është ‘poezia erotike’, poezia e së bukurës, poezia e vlerave. Unë nuk mendoj se sot do të kishte nxënës dhe studentë shqiptarë, a më gjerë, që të mos dëshironin të njiheshin e lexonin duke studiuar poezinë e tillë, poezinë e poetes Iliriana Sulkuqi
