Aktivistet për të drejtat e grave, shqiptarja nga Kosova Igballe Rugova dhe aktivistja serbe nga Beogradi Lepa Mladjenovic, kanë bërë një letërkëmbim për numrin e katërt të revistës Kosovo2.0, e cila i është kushtuar seksit, e që ka nxitur jo pak reagime te grupe të caktura.
Igballe Rugova ka treguar publikisht për orientimin e saj seksual, duke u bërë kosovarja e parë që e pranon se është lesbike.
Më poshtë po i botojmë të dy letrat, fillimisht atë të Igballe Rugovës, e më poshtë edhe atë të Lepa Mladjenovic.
Dashuria përtej kufijve: Një letër për Lepën, mentoren time feministe.
E dashur Lepa, Draga Lepa,
Kosovo 2.0 më ka kërkuar të shkruaj si personi i parë ‘haptazi’ lesbike në Kosovë. Për më shumë se një muaj kam pasur një luftë të brendshme: çfarë të shkruaj? Kam një imazh për të mbajtur si gruaja e parë e martuar me një grua në ish-Jugosllavi.
Igaballe Rugova
Ti ishe në dasmën tonë në 1996, të kujtohet? Partnerja ime aso kohe Rachel kishte një kurorë me lule dhe një fustan. Unë kisha veshur pantallona. Ne kërcyem me gëzim në shi, si çdo çift në ditën e tyre të dasmës. Por ata që dikur i konsideroja miq në Kosovë e përdoren historinë tonë të bukur. Unë doja ti shkruaja hapur Kosova 2.0 për hipokrizinë e të ashtu quajtureve ‘aktivistët e të drejtave të njeriut’ dhe gazetarëve që i harrojnë këto të drejta kur bëhet fjalë për homoseksualitetin.
Ata shkrojtën informacione të pasakta, duke u tallur dhe e quajtur historinë tonë një orgji nën shi. Ata desh shkatërruan çfarë do të ishte një nga momentet më të bukura të jetës time.
Shpatulla të ftohta dhe shikime të ashpra na pritën mua dhe Rachel kur u kthyem në Kosovë, ndryshe nga buzëqeshjet dhe urimet.
Vetëm me mbështetjen e familjes unë munda të përballesha fort me paragjykimin. Nëse familja ime nuk do të më kishte mbështetur në 1996, nuk do isha këtu ku jam sot si shumë gej dhe lesbike të cilët kanë kërkuar pranimin jashtë Kosovës. Kjo më bëri të shkruaja për familjen time, dhe sa e rëndësishme është mbështetja familjare për njerëzit LGBT…
Por e dashur Lepa, jam akoma jo e bindur për të ndarë këto histori. Sot në Kosovë ne kemi akoma media homofobike që kërkojnë të mashtrojnë. Kam frikë se njerëzit do të keqpërdorin historinë time. Gjatë luftës time të brendshme për të shprehur veten si një skeptike, për lexuesin kurioz apo kushdo që e lexon më erdhi letra jote.
Lepa Mladjenovic
E kam lexuar qindra herë, dhe po aq herë më emocionon. Ti më kujtove për vitet e hidhura të ’90: lufta që kishim në Kosovë por edhe momentet e bukura që kaluam bashkë. Ndjeva frymëzim për të te shkruar ty. Nuk mund të them dot në dy faqe se çfarë je ti për mua dhe për lëvizjen e femrave në Kosovë por do të përmend disa histori të rëndësishme.
Më kujtohen këpucët e zeza që kishim veshur të dyja natën e parë që u njohëm. Ishte 1995 dhe vizita ime e parë në Beograd. Julie Mertus, një profesoreshë nga SHBA po shkruante një libër mbi eksperiencat e femrave në luftë në Kosovë, Serbi dhe Bosnje. Ajo më tha se gra aktivistë në Beograd dalin në rrugë përditë për të protestuar kundër politikave të rregjimit të Miloshevicit. Unë se besoja ta. Mendoja se e gjithë Serbia ishte kundra nesh , por Julia këmbëngulte. Ajo më bëri kurioze dhe të doja ta shihja vetë.
Erdhëm me autobus, por nuk ndihesha rehat. Këtu isha unë një shqiptare nga Kosova, duke shkuar në zemrën e monstrës Beograd, vendin nga i cili Milloshevici orkestronte dhunën e tij ndaj të drejtave të njeriut. ‘Pse po shkoj në Beograd kur Kosovarët po përjetojnë ferrin?, pyesja veten dhe ndihesha fajtore. Por aty u ca goma e autobusit. Gjatë kohës që po prisja jashtë autobusit Julia filloi të bisedonte më mua.
‘Ke një familje të mrekullueshme’ më tha. ‘’Çfarë?” Nuk të kuptoj. “Ti, Janet dhe djali i saj.” “JO”-iu përgjigja ‘’Janet është thjesht një mike, shoqe dhome. Nuk jemi bashkë.” Por pyetja e Julias më bëri të mendoj. Ndoshta mund të flisja me të për ndjenjat që kisha për një kohë të gjatë. “Dua të them…po” vazhdova unë “kam puthur një grua por jam e hutuar.” Julia ishte personi i parë me të cilin unë dola hapur për seksualitetin tim. Gjatë rrugës për në Beograd ajo më inkurajoi të pranoja ndjenjat që kisha. Më tha se shumë njerëz në botë jetojnë me këto ndenja e kanë krijuar marrëdhënie; se fermat mund të jetonin bashkë si një familje.
Kur mbërritëm në takimin e parë të Grave me të zeza, u ula pranë teje me këpucët e mija të zeza. I mbaj mend mirë fjalët e tua të para: “Këpucë lesbikesh.” Të pash, ndoshta e hutuar. “Si?” mendova, se kisha dëgjuar më parë. Nuk u përgjigja. Ishte takimi im i parë me gratë sërbe në Beograd, unë nuk të njihja, dhe nuk kisha besim tek ti.
Më pas shkuam në një protestë. Unë nuk mora pjesë por u ula të studioja mbi veprimet e grave sërbe. Doja të shihja nëse ato AKA Julia më kishte thënë ishin të vërteta. Vërtetë: ti qëndrove në rrugë me banera kundër Milloshevicit, kundër luftës në Bosnje dhe kundër veprimeve të Milloshevicit në Kosove, si mbyllja e shkollave në gjuhen shqipe. Baneri qe më preku aq shumë kur e lexova ishte ai qe shkruante: ‘gratë shqiptare janë motrat tona.’
Disa nga njerëzit që kalonin ishin të inatosur, ata të shanë dhe të bërtitën. Të tjerë të quajtën ‘kurvat e Rugovës’, pas liderit të rezistencës paqësore të shqiptarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova.
Por ti qëndrove fort, siç ke qëndruar çdo të Mërkurë që nga fillimi i luftës n Bosnje në 1992. Çdo javë ti qëndrojë aty për një orë në heshtje ndërkohe që trupat tuaj flisnin kundra luftës. Nuk do të harroj kurrë momentin kur një burrë erdhi dhe te pështyu në fytyrë. E pashë pështymën e tij që të rridhte në fytyrë. Ti nuk lëvize. Nëse do të më ndodhte mua do të kisha hequr dorën nga baneri dhe do kisha pastruar fytyrën. Por ti qëndrove fort. Me trupin tënd ti i the ati burri ‘ti nuk ekziston. Unë po protestoj me trupin tim kundër atyre që po ndodhin, dhe ti nuk më ndalon dot, e as pështyma jote.”
Ishte moment që të vlerësova ty e dashur Lepa. Ti me tregove modelin e një aktivisti në veprim. Deri atë ditë, veprimi për mua ishte bërtitja. Ti më tregove se disa herë trupi flet më shumë se sa fjalët. Ti më hape një botë të re të aktivizimit. Vite më vonë kur pesë mijë gra qëndruan në heshtje para qendrës kulturore të ShBA që shërbente si ambasada amerikane në Kosovë në 1998, ti më frymëzove me idenë për të qëndruar në vend me një çarçaf të bardhë: një anë përfaqësonte paqen dhe ana tjetër bosh, duke ilustruar se shqiptarët nuk kishin asnjë të drejtë, kështu nuk kishim çfarë të shkruanim.
Ti u bëre mentorja ime e para feministe Lepa. Me dhe libra si Audre Lorde, Alice Walker, Angela Davis. Ti më tregove metodat për tu përballur me shtypjen; të mos urreja të gjithë Serbët por të urreja regjimin serb.
Natën pas protestës time të parë të Grave me të zeza erdha në festën tënde. Dhoma ishte plot me mikesha të vjetra dhe të reja, shumica lesbike. Ne fillim kisha turp. Një vend i veçantë ishte krijuar aty ku motrat lezbike mund të kërcenin lirshëm.
Duke u munduar që t’ia thoja këtë lexuesve kosovar shumica nuk do e kuptojë. Ata do e lidhin lezbicizmin me seksin jo me solidaritetin. Ata mendojnë se ne organizojmë orgji. Nuk mundet të kuptojnë se Dashuria dhe Seksi nuk janë e njëjta gjë. Pse, heteroseksualet shkojnë në shtrat me këdo që takojnë? Jo. As gratë aty nuk po i hidheshin njëra-tjetrës. Ato po kërcenin të lumtura, të sigurta dhe të lira.
Pas dy orësh për herë të parë në jetën time e pranova veten për atë që isha. Ishte si “Bingo! Unë jam një lesbike.” E kuptova më në fund ndjenjat që kisha dhe domethënien e tyre. Ndjeva një shpërthim të papritur gëzimi dhe kërceva si nuk kisha kërcyer kurrë më parë. Trupi im ndihej i lirë nga hutimi që kisha ndjerë për shumë vite. Ndihesha e çliruar…e lirë.
Nuk ishte vetëm ajo natë. Ishte rrota e carë e autobusit. Ishte Julia që më lejoi të flisja për ndjenjat e mia dhe më shpjegoi se çdo të thoshin. Ishte magjia që ndjeja kur putha një grua për herë të parë në 1994, por se dija përse. Ishte solidariteti që ndjeva në një dhomë plot më femra që më pranonin ashtu siç isha…siç jam.
Ishte solidariteti i njëjtë që ekzistonte me motrat dhe mikeshat e mia në vendet e sigurta në bodrumet gjatë 1990, kur ti na vizitove. Është ndjenja në Provincetown. Historitë e tua në Provincetown me japin shprese se një ditë do të jetojmë në një botë ku solidariteti për njëri tjetrin vjen para homofobisë që na ka mbyllur ndjenjat për shumë vite. Kam shumë ndjenja te ndryshme, kur kujtoj atë kohë e dashur Lepa.
Më kujtohet 1999. Ndërkohë që bombat e NATOs binin, ti më telefonoje çdo natë. Mu lute: Largohu tani. E di se çfarë ndodhi në Bosnje. Serbët do të godasin më fort nga bombardimet e NATO’s. Ata duan të hakmerren. Nuk mund ti zësh besë as fqinjit tënd serb.’ Ti kishe shumë të drejtë.
E pabesueshme, ja ishe ti një grua serbe në Beograd të cilën sapo kisha njohur që po mundohej të më mbronte. Dhe aty ishin fqinjët e mi serb të cilët kisha një jetë që njihja, u rrita duke luajtur me djemtë e tyre. Që kur mora rrogën time të parë në 1984, u dhashë para sepse babi im na mësoi të ndihmojmë ata në nevojë. Gjatë bombardimeve, kur ne shqiptarët nuk mund të blinim gjë as bukë shkova dhe u kërkova nëse mund tu jepja lekë për cigare. Pak më pas, ajo gruaja që kisha ndihmuar gjithë jetën time, informoi policinë se familja jonë ishte akoma në shtëpi duke u fshehur.
Policia erdhi me armë, na nxorën nga shtëpia, na çuan te stacioni i trenit, dhe na detyruan të prisnim në shiun e ftohtë të marsit duke na shtyrë në tren si të ishim bagëti e duke na kërcënuar se do na digjnin të gjallë, përpara se të na detyronim te ecnim në fusha me mina ne ‘tokën e askujt’ mes Kosovës dhe Maqedonisë. Ne u bëmë refugjatë.
Edhe si refugjatë, ne aktivistët punuam me më shumë se 40,000 refugjatë në kampin Cegrane në Maqedoni. Ti erdhe të na vizitoje por nuk mund të thoshe se ishe Lepa nga Beograd, por u prezantove si Maria nga Italia. Kishte shumë rëndësi për ne aktivistët prania jote aty. Dhe ja ku jemi sot e dashur Lepa, 13 vite pas luftës. Ti qëndron akoma fort në rrugët e Beogradit me pankartat e tua. Ndërkohë që Kosova negocion me Serbinë, ne gratë qëndrojmë bashkë, duke i kërkuar qeverisë tonë dhe botës ‘ku është drejtësia?”.
Ku është drejtësia për atë që policët më bëne mua dhe familjes time?
Kur pamë fqinjin tonë sërb të na vidhte shtëpinë?
Ku është drejtësia për pensionet e humbura të shqiptarëve të Kosovës?
Ku është drejtësia për gratë që u përdhunuan, mijëra që u vranë, familjet me persona të humbur?
Ti ishe gruaja e parë nga Serbia që firmosi peticionin tonë që kërkonte drejtësi për krimet e kryera nga regjimi serb. Ti na qëndron pranë edhe sot në solidaritet e dashur Lepa. Tani disa mund të thonë që letra ime është politike. Është. Trupat tanë janë politikë. Seksualiteti jonë është politikë edhe nese e duam ose jo. Vetë jeta është politikë apo jo Lepa?
Dhe unë mundem vetëm të ëndërroj se një ditë politikat tona do të jenë si ato në Provincetown: ku njerëzit na përshëndesin në mënyrë të njëjtë pavarësisht gjinisë, etnisë apo seksualitetit.
S’do ta harroj kurrë çfarë ke bërë për njerëzit e Kosovës dhe për mua, mikesha ime lesbike, mentorja ime feministe, motra ime e shpirtit , bukuria ime.
Igoja jote.
Letra që Lepa Mladjenovic i dërgon Igballe Rugovës
Dragba Igballa, E dashur Iballe,
Nga Lepa Mladjenovic
Kosova 2.0 më kërkoi të shkruaja një ese mbi jetën si një lesbike dhe vendosa që këtë mundësi ta shfrytëzoj për të te shkruar një letër të hapur. Ti je mikja ime lesbike dhe sipas dijenisë time e para nga Kosova. Ti je mikja ime që në 1995, kur të pash për herë të parë me kepuce të zeza. Edhe gjatë viteve të luftës ne mbajtëm kontakte, duke mësuar nga një prej lezbiket e mia të preferuara, Audre Lorde: Nuk janë diferencat tona ato që na ndajnë por është mungesa për të njohur dhe për ti pranuar këto diferenca.
Do doja të kujtoja kohët me ty dhe disa nga historitë e lezbikeve në vitet ’90. Ti ke punuar me femrat rurale si një aktiviste feministe në Prishtinë në mesin e pushtimit Serb, ndërkohë që unë punoja me femra që i mbijetuan dhunës së meshkujve si një aktiviste feministe dhe si një grua e veshur me te zeza kundër rregjimit serb në Beograd (Women in Black eshte tashme nje organizate e fuqishme feministe ne Serbi, shenim i Historia Ime).
Së pari duhet të them se ku ndodhem aktualisht.
E dashur Igballica, mikja ime Igballinka! Unë mund të them se jam në kryeqytetin për lezbiket dhe gejte, ne Meken e tyre në SHBA – Provincetown, një vend i vogël me pamje nga oqeani ku gejtë dhe lesbiket janë vendosur për dekada.
Natyra këtu është e mrekullueshme, dhe tepër e veçantë. Për 50 vitet e shkuara ka qenë vendi ku artistët , gejte dhe lezbiket vinin per ta vizituar e ku disa prej tyre u shpërngulën për te jetuar këtu për shkak të lirisë dhe per shkak te komunitetit kaq të mirë qe jeton ketu.
Kam njohur shumë njerëz të mirë këtu. Nuk mundet ta besosh! Në fakt këtu kam kuptuar se kurrë ska patur një vend kaq mbështetës nga ana sociale dhe politike. Me pare as nuk mundeshim të ëndërronim që një vend i tillë mund të ekzistojë realisht. Një vend ku gratë mund të ecin përdore dhe meshkujt gjithashtu, familjet lezbike mund të luajnë me fëmijët e tyre, baballarët gej të mbajnë fëmijët e tyre ne krahe, dhe ku flamurët me ylber valëviten duke na mirëpritur gjithandej. Mikesha ime prej nje kohe te gjate Michelle, një lezbike e cila u shpërngul këtu 18 vjet më parë vetëm prej besimit të komunitetit thotë se ajo s’ka nevojë kurrë të kyçe derën e shtepise kur bie te flere.
Qyteti ka afro 3,000 banorë dhe në verë deri në 30,000 turistë. Martesat mes së njëjtës gjini kanë qenë të lejuara në shtetin e SHBA, Massachusetts që në 2004. Këtu janë disa nga imazhet qe une shikoj:
Dy lezbike po ecin para meje, kanë të njëjten gjatësi, të njëjtin model flokësh dhe syzet e njëjta. Njëra po shtyn një karrocë me binjakë. Unë i përshëndes fëmijët dhe të katërt më përshëndesin me buzeqeshje!
Pranë verandës së oqeanit, duke dëgjuar muzikë. Shoh një burrë të moshës së mesme gej, që i ngjason Elton John. Ai po këndon me zë të lartë pas muzikës, më pas merr qenin e tij dhe fillon të luajë me të dhe ta shijojë muziken nën diell! E prekur mendova, se nëse burrat ne te gjithe do të kërcenin me qentë me këtë lloj gëzimi, atehere lufta nuk do të ekzistonte më!
Hyj në një dyqan të vogël, shitësja pranë derës një lezbike në moshë të mesme qëndron me një buzëqeshje të madhe dhe më përshëndet! Ndihem sikur më ka goditur një rrufe në zemër! E turpëruar shoh rreth e rrotull dhe dal. Çfarë më ka prekur kaq shumë? Së pari, ndjeva vetëbesimin, paqen dhe lehtësine që ajo kishte me veten. Kisha ndjesinë e balancës se saj me veten dhe ambientin rrethues. Ajo dukej si pronarja e dyqanit.
Fantastike mendova, dikur ajo mori vendimin për tu shpërngulur në këtë qytet dhe të punoje me të tjerët duke qenë e hapur për atë që është. Me tej: Jo vetëm që ajo e ka pranuar veten si një lezbike por edhe komuniteti e njeh si të tillë. E ndjeva energjinë e saj jo vetëm nga përkëdhelja e të dashurës së saj por edhe nga fqinjët mbështetës. S’është çudi që u trondita pak, mendova sërish: Unë s’kam qenë kurrë në një vend ku lezbiket mund të rrethohen nga njëra-tjetra dhe nga pranimi i shoqërisë.
Një fuqi e tillë lirie në trupin e saj mund të përjetohet nga një lesbike e cila është e rrethuar me liri sociale dhe polikë. Aty mendova se si ndihesha unë dhe në këtë vend, eci në rrugë e ndërgjegjshme që jam një lezbike. Ky fakt më frymëzon trupin dhe i jep një energji të pashtershme. Lezbiket kane një formë tjetër te ekzistencës.
II
Ja ku jam duke menduar për këtë letër, e dashur Igballa. A je duke pirë kafen tënde tani? Unë kam çajin tim jeshil dhe çokollatë të zezë për ty. E di që s’të pëlqejnë ëmbëlsirat por havjari dhe djathi. Imazhet e para që më erdhen ishin nga festat e grave që ti organizove disa herë në Prishtinë në mes të një lufte të rrëgjimit serb kundër shtetasve shqiptare të Kosovës. Ishte në 1997 apo jo? Zakonisht dita e para do të ishte vajtja në një restorant, pronarin e së cilit e njihje, një vend të sigurt pra dhe do të ishim me gra, mikesha dhe motra.
Natën e dytë do të ishim në shtëpinë tënde. Më kujtohen ato ditë që partnerja jote Rachel Wareham, ti dhe unë një ditë bashkë na erdhi ideja për të festuar ditën C!
Po, nëse Eve Ensler mund të shpikte ditën V për vaginën ne mund të shpiknim ditën C për Klitorin! Dhe kështu ti organizove festa rreth Krishtlindjeve. Ti kërceje me balerinat orientale dhe këtë e bëje pasi kishe pirë pak, të cilën me shpjegove se vetëm meshkujt e benin në Kosovë! Ato ishin festa fantastike, ne tregonim histori lezbike, hapnim dhuratat që i kishim bërë njëra tjetrës, tymosnim cigare dhe pinim pafund. Më kujtohet që u ktheva në Beograd e entuziazmuar dhe miqtë më pyesnin se ku kisha qenë? Unë u thoja në një festë vetëm për femra në Prishtinë! Dhe ata më pyesnin ku? E habitur u përsërisja në Prishtinë! Por jo, ata nuk e kuptonin dot. Por unë isha krenare. Isha krenare për ty, për grupin tonë feminist, lesbiket në revoltë nga Beogradi, Prishtina, Budapesti, New Yorku dhe ne e dinim që kërcimi i grave ishte politik…
Një nga herët e para që ecëm në rrugët e Prishtinës unë isha tepër e lumtur që ndodhesha aty me ty dhe mikeshat e tua dhe të kërkova të këndonim këngë Shqiptare! Dhe ti më the: Të këndojmë shqip në rrugë!! Çfarë po më thua?! Duhet të jesh e çmendur! S’kam për ta harruar kurrë. Jo unë nuk isha e cmëndur por isha një injorante! Nuk e dija sa thellë dhe shpejt rregjimi serb po kontrollonte dhe pushtonte çdo segment të jetës në ato vite. Unë nuk e imagjinoja dot që ti nuk mund të këndoje në gjuhën tënde, në qytetin tënd!
Dhe këtë gjë as miqtë e mi në Beograd nuk e dinin! Regjimi serb kontrollonte median e në këtë mënyrë qytetarët e thjeshtë në Serbi ato ditë nuk duhet të dinin se shqiptarët në Kosovë u mohohej e drejta për të hyrë në institucione serbe, se fëmijët shqiptarë shkonin në bodrume të errta që duhet të ishin shkolla, se kontrollet mjekësore bëheshin në bodrume, se shumica e njerëzve të tu ishin pushuar nga puna, se terrori serb po prekte të gjitha dimensionet e jetës së përditshme ditë e natë. Siç ka thënë dhe Hanna Arend: Totalitarizmi ka zbuluar mënyra për të dominuar dhe terrorizuar njerëzit nga brenda sistemit.
III
Më kujtohet njëherë në ato vite rreth ’97 ti po ngisje makinën për në Prishtinë dhe unë isha ulur në vendin e pasagjerit pranë tjerë. Papritur ti nuk ishe më e qetë, ule muzikën. Unë se kisha idenë se çfarë ndodhi. Të pyeta ç’po ndodh? Ti mu lute të heshtja! I gjithë trupi yt po dridhej. Vetëm pak minuta më vonë do të zbuloja se ne po kalonim pranë një pike kontrolli serb për të hyrë në Kosovë. Atë ditë e ndjeva frikën e përhapur në trupin tënd. Ngriva , nuk do mundem ta harroj dot. Frika jote ishte aq e thellë dhe e ftohtë sa një hekur. Emocionet po të dukeshin në trupin tënd dhe mendja ishte tepër e përqendruar për reagim.
Më rikthehet imazhi i policisë serbe që kërcënonte shqiptarët. Historia jote e pasaportes kur të duhej të ktheheshe në rajonin e policisë serbe çdo ditë në orën 8 për të marrë pasaportën. Ata të linin të prisje në një dhome boshe deri në orën 2 pasdite. Më pas me një zë kërcënues ata do të thoshin të ktheheshe ditën tjetër. E kështu për 32 ditë me radhë, ndërkohë që pasaporta jote ndodhej në sirtarin e dhomës së një polici fashist.
Në teoritë feministe ne i quajmë këto ‘akte pa sens’, dhe ato njihen si pjese e dhunës në familje, si dhe në regjimet totalitare dhe ne kampet e përqendrimit. Të lodhësh qytetarët dhe ti poshtërosh me anë të këtyre ‘akteve pa sens’. Më kujtohet me luftën në Bosnje në vitet ’90 shpesh herë ushtarët sërb kërkonin nga meshkujt boshnjak të hanin bar para syve të tyre. Në gjenocidin në Burma gratë e burgosura dëshmojnë të kenë marrë urdhra për të ngrënë miza.
Në makinën tënde atë ditë, akoma e heshtur po mendoja në fakt se nuk e di sa net pa gjumë ti dhe familja jote ka përjetuar në këto vite terror. Dhe kjo ishte përpara luftës në 1999. Nuk mund ta imagjinoja, sepse frika në trupin tënd ishte diçka e re për mua, nuk të kam parë kurrë kështu. Kishte një ndryshim të madh mes nesh. Adrienne Rich dikur thoshte: Momenti që një ndjenjë futet në trup është politike. Sa e vërtetë është kjo! Imagjinoje, unë e mendoja gjithmonë këtë moment frike që na ndau në makinë. Unë isha e tendosur dhe po mendoja se kush ishte përgjegjësia ime në këtë situatë? Kur ka dy që i përkasin shtypësit dhe të shtypurit njëri ka nje detyrim. Një mënyrë për të parë identitetet tona përmes historisë së dhimbjes.
Më kujtohet tani ‘’Massacre Pride Belgrade 2001”, afro 800 burra neo fashistë erdhën për të na rrahur, dhe ne ishim 40 gra lesbike e meshkuj gej në Beograd atë ditë vere. Në gjithë mbijetuam dhe biseda e gjatë më pas na nxorri në përfundimin se ishte mirë të kishim pranë miqtë tanë hetero në këtë mënyrë ata nuk do të kishin të njëjtin nivel frike nga sulmet homofobe si lesbiket. Ne duhet të organizonim disa work shope me disa lesbike të cilat u traumatizuan atë ditë, në këtë mënyrë të lejonim që frika ndaj homofobisë të kalohet.
Në një ditë tjetër të viteve ’90 unë duhet ti jepja diçka një mikut Shqiptar nga një mik nga Prishtina, kështu shkova në stacionin e autobusit për t’ia dhënë librin më duket. Ne ishim ulur në një kafene të vogël pranë stacionit të autobusit dhe ai fliste me zë të ulët. Kuptova papritur që ishte një zë i trajnuar. Ai e njihte teknikën dhe unë se kisha hasur më parë, ka shumë mënyra për të folur me zë të ulët që të tjerët të mos dëgjojnë.
Ka një tekst feminist nga Alice Shwartzer, një shkrimtare feministe nga Gjermania shkruar vite me parë. Ndryshimet e vogla dhe pasojat e mëdha, ku ajo përshkruan shtypjen e gjinisë dhe e quan përmes fjalëve ndryshimi i vogël. Ky është ndryshimi e vogël mes teje dhe meje e dashur Igballe, historia e trupave Shqiptarë gjatë rrëgjimit të terrorit Sërb. Faktet duken të njëjta: ne jetojmë në një familje, të njëjtën rrugë por unë kam frikë nga përdhunimi dhe vëllai im hetero nuk e ka. Frika ime më mëson të eci nga rrugët me ndriçim natën, ndërkohë ai si një burrë i ilirë mund të ecë kudo. Unë jam këtu duke hapur temën e identiteteve të ndryshme-të qenit shtypur si shqiptare, si grua, si lezbike të gjitha këto sjellin emocione të ndryshme që na presin në momente të caktuara historike. Kur unë eci në një park në Beograd dhe ka racist aty mikja im rome më thotë jo, nuk do të shkojmë aty! Frika e saj I thotë të shmang vendet me racist. Si mësojmë për ndjenjat e njëri-tjetrit? Sepse nëse ti e di si ndihem unë, unë shoh dhimbjen tënde ti ke më pak mundësi të ndihesh e vetme. Ky takim i dy miqve me dhimbje të ndryshme sociale është cfarë më ka frymëzuar të shkruaj këtë letër ty sot Igballa.
IV
Të kujtohet kur ju më ftuat mua dhe lesbiken tonë feministe Bobana Macanovic për të qënë e pranishme në Konferencën e parë Të drejtat e njeriut në Prishtë të dhjetorit 1999. Ishte pasi lufta kishte ndaluar nga marrëveshja e Kumanovës, dhe më në fund shqiptarët mund të qetësoheshin pak nga regjimi serb. Atëherë ishte e qartë që regjimi serb gjatë luftës së 1999 kishte përdorur dhunë dhe terror për 850.000 shqiptarë. Edhe në ato kohe ne e dinim se më shumë se 11,000 vdekje në Kosovë janë raportuar në Tribunalin për ish-Jugosllavinë. Kjo është pothuajse dy herë më shumë se viktimat e Kosovës gjatë luftës së dytë botërore. Nga ana tjetër pas marrëveshjes së Kumanovës, mijëra qytetarë serb u detyruan të largohen nga Kosova, dhe në Prishtinë nga 45.000 serb dhe romë ngelën vetëm 400.
Kjo do të ishte konferenca e parë Kosovarë për të drejtat e njeriut në 10 Dhjetor 1999. Bobane dhe unë kishim vendosur të vinim por nuk e dinim si të shkonim në kufi ku miku jonë po na priste. Pas luftës së 1999 nuk kishte më autobusë Beograd-Prishtinë. Asnjë. Kështu ne morëm një autobus deri në fshatin më të largët serb dhe pastaj ecëm. Ky ishte viti i fundit i policisë së Milloshevicit. Ne nuk e kishim idenë se si duhet të silleshim në kufirin e ri. Ne pritëm para vendit të policë dhe një oficer na pyeti: Ku po shkoni? Unë i thashë në Prishtinë. Ai më tha atje, pse? Ai dukej sikur qëndronte në kufirin pranë fundit të botës dhe atje s’kishte gjë! Të gjithë ikin nga Prishtina dhe ti po shkon aty? Kjo të jepte ndjesinë sikur s’kishte njeri në Prishtinë. Pse po shkon atje? Aty më kujtohet se ndjeva frikë, pse dreqin po shkoja në Prishtine?
Ne ishim përgatitur të mos tregonim që do të shkonim për një konference për te drejtat e njeriut, por për një vizitë private që të siguronim që mund t’ju takonim. Prandaj kur ai më pyeti për herë të dytë, unë ju përgjigja i dashuri im është në Prishtinë! Pas të gjitha këtyre ai tha në rregull vazhdo. Pas kufirit ndërkombëtar me KFOR1 ne kishim aktivisten tonë më elegante Nazlie Bala që na priste në një makinë me shkëlqim, dhe një xhip të policisë ndërkombëtare pas njëlloj si në filma. Gjëra të ndryshme ndodhen ato tre ditë. Bobona kishte frikë të fliste serbisht në rrugët e Prishtinës, e kështu ne flisnim anglisht pa e ditur mirë atë. Në ato tre ditë ne fjetëm në banesën tënde dhe flisnim serbisht vetëm brenda, për të respektuar dhimbjen e fqinjëve. Unë dhe Bobana po dëgjonim histori të tmerrshme të grave të larguara nga shtëpitë e tyre në Kosovë, si ti dhe familja jote të friksuara dhe të fshehur në trena që më kujtonin deportimet me tren për në Aushvitz, ju morën dokumentat e identifikimit, ju pështynin në fytyrë, ju hidhnin në kufirin Shqiptar apo Maqedonas dhe ju linin të prisnit ditë e natë. Gjithashtu historitë dhimbshme gjatë luftës së ’99 në shtëpi nën terror të përditshëm, dhunë seksuale dhe kërcënime me jetë. Detaje pafund të poshtërimit. Sa turp për ata serb fashist që e kanë bërë sërish!
Në konference unë perceptohesha si ‘trupi serb’, dhe këtë e mora me përgjegjësi specifike. Dëgjova teksa një motër në të njëjtën kohë që unë e njihja si ‘motrat nga Serbia’ dhe ‘motrat shqiptare nga Kosova’. Historitë që dëgjova më bëne te përlotesha, të ndjeja turp dhe mllef. Krime të bëra nën emrin tim, nga burra të lagjes time, nga burra në uniforme me të njëjtën flamur që ndodhet në pasaportën time, luajtën me paratë e mia. Vetëm pak vite nga gjenocidi në Srebrenice! Serish nuk kam fjalë për ta përshkruar.
Pas kësaj në Prishtinë u ktheva me dy çështje esenciale në trup dhe në mendje. Se pari nuk mund ti largohesha dot dhimbjes që ndjeva nga Lufta e Kosovës, dhe nuk mund të ndaloja se menduari se çfarë mund të bëja unë? A nuk është shprehja e ndjenjave të mia tepër e trishtë? Çfarë është përgjegjësia ime si një aktiviste e feminizmit nga Serbia? Si një grua e veshur me të zeze si të sillesha për krimet e turpshme të kryera njerëzve shqiptare? Çfarë lloj kërkesash falje për krimet të bëra në emrin tim mund të besoheshin? Këto pyetje qëndruan me mua dhe shumë aktivistë për vite në aktivitete të ndryshme që ne organizuam për një qasje feministe mbi drejtësinë transnacionale.
Tek po shkruaja një raport nga konferenca dhe u qetësova disa jave kuptova se kam dhimbje për një tjetër çështje. Papritur u ngrit: Si mund ti gënjeja policit fashist në kufi për të dashurin tim? Për të kaluar pengesat nuk ndoqa zemrën time lesbike apo vizionin tim politik. Sa herë duhet ta fshihja veten? Jeta lesbike në një shoqëri lezbofobike do të thotë të jetosh në një gënjeshtër konstante. Të mund të isha vetëm gjallë, lezbiket në rrethana patriarkale duhet të gënjejnë shumë herë në jetë. Të gjithë shnderohemi në gënjeshtare. Unë e dija këtë. Por këtë herë thashë dakord, e kam bërë, kjo mjafton. Pas këtij kufiri unë i premtova vetes se nuk do të përdorja mashtrimin më. Jo më kufinë fashist, jo më policë lufte, jo më pika kontrolli që do më shkaktonin këtë gjë. Unë do mundohem të anashkaloj vështirësitë në dëgjim. E di që ti do te më kuptosh. Jetojmë në këtë botë dhe si aktivistë përfundojmë të ngecur ne ndonjë vend sepse kemi frike, por mundohemi t’ia dalim me rrethanat dhe të mbijetojmë. Më pas mësojmë dhe themi OK mjaft! Dhe ecim përpara.
Unë të dua shumë mikesha ime, mundet vetëm të imagjinojë sa herë ti je ndarë mes trupit tënd ‘shqiptar’ dhe ‘trupit lezbik’ në jetën tënde. Ndonjëherë qajmë, vetëm ose pranë të dashurave tona sepse e dimë që duhet të arrijmë kompromis, edhe pse nuk duam. Për lezbiket në kohë luftë kjo është një dileme e vazhdueshme. Lesbiket në Palestinë na kanë treguar histori dramatike. Kjo është një çështje për lesbiket dhe pa luftë: si të sinkronizojnë familjen etnike nga një anë dhe të dashurat lezbike nga tjetra. Myslimane, Meksikane, Afrikane, Aziatike…nuk do të pushojë kurrë së treguari sa shumë ju admiroj për kapacitetin dhe butësinë me të cilën kujdesesh për familjen tënde dhe komunitetin lezbik në të njëjtën kohë. Me zor po pres të kërcej me ty. Dhe sa për kujtim duhet që ta dish që je e vlerësuar nga të gjitha lezbiket e rajonit: Nese Igballe është në festë ne do të kërcejmë deri në mëngjes! Shpresojë që dielli të të puth fytyrën sot e dashur Igballe...
Igballe Rogova – Panelist, Security and Justice
Executive Director, Kosovo Women’s Network, Kosovo
Executive Director, Kosovo Women’s Network, Kosovo
Igballe Rogova is an internationally renowned women’s rights advocate. In 1989, she was the co-founder of the first women’s organization in Kosovo – Motrat Qiriazi, which she later directed. The organization focused on education of the rural women and community development with gender focus.
In 2000, she co-founded the Kosovo Women’s Network and continues to serve as its Executive Director. The Kosovo Women’s Network is a multi-ethnic network of 87 women’s organizations which are undertaking joint advocacy and initiatives to support, protect, and promote women’s rights and interests throughout Kosovo. She has mentored thousands of women in Kosovo, as well as representatives of international organizations serving in Kosovo.
She was a recipient of the Women of the Year Award from the International Network of Women’s Organizations and the Lydia Sklevicky Prize for her innovative work with women’s groups awarded by Mamacash.
Since 2006, Igballe has been a motor behind the establishment and initiatives of the Women’s Peace Coalition (WPC), which joins KWN and Women in Black Network – Serbia in an independent citizens’ initiative founded on women’s solidarity that crosses divisions of ethnicity, religion and state borders. Igballe has also helped secure support for and is a member of the Regional Women’s Lobby for Peace, Security, and Justice in South East Europe (RWL), a group of women leaders from political parties and civil society representing seven countries in South East Europe.
WPC and RWL have been the only voices bringing women’s priorities and political preferences into regional peace-making processes, especially regarding the final political status of Kosovo. Igballe has met with leading decision-makers throughout Europe, including Security Council delegations, to advocate on behalf of these coalitions.
Igballe has challenged the approach of UN peace and development initiatives in her region, and is a strident critic of reconciliation and reconstruction strategies imposed by the international community.
http://kosovowomenssummit.org/featured-bios/
Lezbejkja Z.IGBALLE RUGOVA është e njohur edhe për diskutimet e nxehta në demostrata kundër liderit kombëtar IBRAHIM RUGOVA.
