Ishte dy marsi i vitit 1951. E kujtonte me një qartësi të jashtëzakonshme. Kur i thanë se e kërkonin për takim te hekurat, u habit. Në datën 16 shkurt kishte patur takimin me nënën dhe babanë. Duhej të kalonin edhe pesëmbëdhjetë ditë që të vinte takimi i radhës. Nëse kjo ishte një shaka e shokëve të kaushit, padyshim ishte një shaka e hidhur. Për të burgosurit, takimi me të vetët ishte ngjarja më e rëndësishme e muajit. Por nuk kishte qenë një shaka.
U nis nëpër korridorin e gjatë dhe të errët, në dy anët e të cilit ndodheshin kaushët e të burgosurve dhe kur mbërriti para dy ndërlikeve prej hekurash që ndanin burgun nga pjesa e ndërtesës ku gjendeshin zyrat e komandës, nuk pa asnjë njeri: as vizitorë, as gardianë.Ishte aty ku zhvilloheshin takimet. Përkëndej të burgosurit dhe mbrapa ndërlikes së dytë, dy metra larg nga ajo e brendshmja, rreshtoheshin vizitorët. Rojet ishin në të dyja anët dhe një polic tjetër në mes dy ndërlikeve. Çdo takim nuk mund të zgjaste më shumë se tre minuta. Tre minuta çdo muaj.U afrua i pavendosur dhe ndërdyshas, por vetëm kur u afrua, në gjysmë errësirën e ambientit, pa që roja i brendshëm ishte në vendin e vet dhe po e priste.Bëri përpara i turbulluar.
- Më kanë thënë…
- Si të quajnë? – e ndërpreu ashpër dhe prerë roja.
- Miki.
- Po. Saktë. Prit. Do të bësh një takim special.
Kështu quheshin takimet që mund t’i lejoheshin një të burgosuri në rastet që gjykoheshin “speciale” nga komanda e burgut dhe që zhvillohej jashtë hekurave, shpesh në ndonjë zyrë.U ndie edhe më i hutuar se më parë. Ç’të ishte ky takim special, vetëm pak ditë mbas atij të radhës? Me një kuitje acaruese që të ngrinte qimet përpjetë, u hapën hekurat e parë.
- Dil!
Ai u fut në hapësirën mes dy ndërlikeve. Polici që kishte çelësat, mbylli portën e brendshme dhe hapi portën e jashtme, e shtyu të burgosurin të dilte (atëherë ai vuri re se në korridorin e zyrave ishte një polic i armatosur), roja doli mbas tij, mbasi e mbylli portën mbas vetes. I vunë prangat.
- Ec, – i tha polici që kishte çelësat, i mërzitur që kishte qenë i detyruar të bënte gjithë ato veprime të pazakonshme për faj të atij të burgosuri. – Poshtë. Zbrit shkallët!
Ishte hera e parë që zbriste mbas vitesh nga krahu i burgut. Drita e fortë e korridorit dhe e shkallëve e detyroi të mbyllte sytë. Tashmë ishte mësuar me pak dritë.Në katin e poshtëm, hapën një derë dhe i thanë të futej brenda. Kur hyri, aty pa vetëm policë me uniformë blu të errët. Nuk pa gjë tjetër. Bëri i ndruajtur një hap përpara dhe tha:
- Jam…
- E dimë kush je! – iu preu shkurt dhe me bezdi njëri prej tyre, ndërsa po i hiqte prangat. – Kjo vajzë që ka ardhur për ty. Tre minuta! – dhe bëri shenjë me dorë mbas tij.
Atëherë, kur ktheu kokën, ai pa që mbas krahëve të tij ishte Senka, kushërira e tij. Ishin pothuaj bashkëmoshatarë. Ai ishte djalë i vetëm dhe ata, fëmijët e hallës, tri motra dhe dy vëllezër, ishin sikur të qenë motra e vëllezër të tij. Senka, ishte ajo që donte më shumë, mes atyre të pestëve.Para se ai ta mblidhte veten, ajo iu hodh në krahë, e përqafoi fort dhe shpërtheu në një të qarë të qetë, të gjatë dhe çliruese. Ai nuk kuptonte çfarë po ndodhte. Pse kishte ardhur? Pse qante? Pse kishte ardhur vetëm?
- Çfarë ke Senka, pse qan?… Ka … ka ndodhur ndonjë gjë?
Ajo kishte veshur një pardesy të bardhë dhe jakën e mbante të ngritur. Por kur u shkëput nga përqafimi i saj, vuri re se nën pardesynë ishte veshur me të zeza. Ai ndjeu një therje në zemër. E kapi nga shpatullat, e shtyu për ta vështruar më mirë, por nuk pati kohë për pyetje të tjera.
- Miki, – filloi ajo me një fije zëri. – Tashti je një burrë. Nuk ka kuptim të të fshihet e vërteta.
- Çfarë burri?… Ç’e vërtetë? … Për çfarë po flet? … Pse je me të zeza? … Kush … kush ka vdekur?
- Ka vdekur babai!
- Xha Mersini?
- Mersini ishte babai i Senkës.
- Jo Miki, daja, babai yt.
- Kush?! Babai? – ja bëri ai, pothuaj duke pëshpëritur, sikur të lutej.
- Po, Miki: babai.
Por ai erdhi në takim… Si … pse ka vdekur? Kur? Si është e mundur?
Pyetjet vërshuan natyrshëm. Ishte një lloj reaksioni, por fjalët nuk mund ta zbutnin atë lajm. Senka pati një çast ngurrimi.
- Ashtu, papritur. Qe një gjë e menjëhershme. Katër ditë mbasi qenë takuar. Në datën njëzet erdhi autoambulanca dhe e morën. Dje na thanë se mori fund … si … si doktor Zazani.
Ai e kuptoi. Apo të paktën besoi se e kishte marrë vesh atë që fshihej mbas atyre fjalëve. Doktor Zazani, fis dhe mik i babait të tij, ishte pushkatuar tre vjet më parë. Trupi nuk i ishte kthyer familjes, gruas së tij, Leone dhe vajzës së tij të vetme, Denise që tashti gjendeshin në Francë.
- Po nëna?
- Është mirë, – u përgjigj kushërira me nxitim. – Është mirë.
Nuk kishte ç’të thuhej tjetër. Dhe as mundësi. Pezmi çnjerëzor i atij lajmi rëndonte mbi të dy si një peshë që donte t’i shtypte.
Aty, në atë vend, në prani të njerëzve të ftohtë, indiferentë, të pamëshirshëm, nuk kishte kuptim të shfaqje dhimbjen. E qepën gojën. Për disa çaste asnjë prej atyre të dyve nuk tha asnjë fjalë. Dhe as që mundnin.
- Mbaruat? – pyeti njëri nga policët, kur vuri re se ata të dy nuk po flisnin më.
- P… po, – u përgjigj ai. – Besoj se po.
- Miki, bëhu i fortë! – e luti kushërira, ndërsa ai, i shoqëruar nga rojet, po dilte nga zyra.
- Patjetër, – ja ktheu ai, i ngrysur në fytyrë, por akull i ftohtë, sa të shtinte frikën. – Do të jem i fortë, mos dysho. Përqafoma nënën! Përqafomi të gjithë për mua. – Dhe iu kthye policëve: – Shkojmë?
Ato dhjetëra metra të korridorit dhe ato pak shkallë që ngjiteshin në katin e sipërm iu dukën sikur qenë një udhëtim çnjerëzisht i gjatë.Ndërsa zhurmonin llozet dhe drynat për të hapur dyert prej hekuri, ai ndiente një ushtimë në vesh. Dhe copëtuar nga zhurma e vazhdueshme e kangjellave që hapeshin dhe mbylleshin (o Zot, po sa ishin?), i vinte zëri i Senkës: “Miki, bëhu i fortë … Nuk ka kuptim të të fshihet e vërteta … bëhu i fortë … Dje na e thanë … Bëhu i fortë … i fortë … bëhu …”.Kur u ndie sërish vetëm, mbasi qe mbyllur kangjella e brendshme mbas krahëve të tij, pati një çast dobësie: ndjeu nevojën të bërtiste. Donte ta nxirrte dhimbjen duke ulëritur. Por nuk e bëri. Ndoshta nuk pati fuqi.Sapo hyri në kaush, shkoi drejt vendit të tij dhe u shemb mbi dyshek. Mbylli fort sytë. Nuk qante dot. Duart i qenë bërë akull dhe i qenë mbushur gjithë bulëza djerse. Kishte ftohtë. Dridhej. U kthye anash, me gjunjë mbështjellë deri në gjoks, shtrëngoi grushtet duke u dridhur dhe ndjeu se lotët filluan të vërshonin nga sytë e mbyllur që i përvëlonin. I la të rridhnin.Dikush nga shokët e kaushit u kujtua. U bëri shenjë të tjerëve. E rrethuan të heshtur, të trishtuar, të shqetësuar: dhimbja e tij po bëhej edhe dhimbja e tyre.Pastaj (sa kohë kishte kaluar?) njëri prej tyre iu afrua, u ul në gjunjë përpara tij, e kapi lehtë nga shpatullat dhe e pyeti:
- Çfarë ke, vëlla? Çfarë ka ndodhur?
Ai zë e solli në vete. Fshiu lotët me kurrizin e dorës, u ngrit ndenjur dhe duke vështruar rrotull ato fytyra serioze dhe të vrenjtura të shokëve të tij të burgut, tha thjesht:
- Ka vdekur babai … e kanë… e kanë pushkatuar…
***
Më vonë e mori vesh: një mbrëmje të atij shkurti dikush kishte hedhur një bombë në oborrin e ambasadës sovjetike, që nuk bëri ndonjë dëm të madh: vetëm sa u thye ndonjë xham apo u dëmtua ndonjë trëndafil. Po atë natë në Tiranë, u bë një arrestim masiv i padëgjuar: u arrestuan qindra qytetarë. Thuhej më shumë se tetëqind vetë. Dhe vetëm mbas gjashtë ditësh, pa asnjë gjykim, pushkatuan njëzet e dy prej tyre, të gjithë intelektualë, mes të cilëve edhe një profesoreshë. Tirana u terrorizua.Dyzet vjet mbas vdekjes, babai dhe të pushkatuarit e tjerë nuk kishin ende një varr. Askush nuk e dinte ku i kishin varrosur. Askush nuk mund t’u thoshte gjë për ditët e tyre të fundit. Askush nuk kishte folur 1).Sa e gjatë kishte qenë agonia e popullit të tij. Sa shtrenjtë e kishin paguar dëshirën për liri ata njerëz që lirinë e vërtetë e kishin njohur vetëm për pjesë të shkurtra kohe të historisë së tij.
Dyzet vjet më vonë mbas masakrës së shkurtit ’51, në korrik të vitit ’90, u vranë dhjetëra (flitet edhe për qindra) qytetarë që donin të arratiseshin nga një ferr: edhe ata s’e patën një varr.Historia, vazhdimisht, në formën më djallëzore, kishte dashur të përsëriste akte dhune të asaj pjese të shoqërisë së vendit të tij, që si filozofi jete kishte zgjedhur mentalitetin antinjerëzor dhe shkatërrimtar të luftës së klasave.Një miku i tij, njohës i mirë i letërsisë franceze, Vasil Gjymshana, po përkthente Volterin. Por shtëpia botuese (natyrisht shtetërore dhe e kontrolluar nga partia) këmbëngulte për të hequr nga teksti, frazën e famshme të gjeniut francez:
“Jam kundër gjithçkaje që thua, por jam gati të jap jetën që të mbroj të drejtën tënde për ta thënë”. Sikur të ishte në Shqipëri, në atë shkurt të 1951, do të ishte vrarë barbarisht edhe Volteri.
Nga : Amik KASARUHO
