Shkrimtari i njohur Dritëro Agolli ndërron jetë në moshën 85-vjecare në spital.

Dritëro Agolli (13 .10.1931- 03.02.2017) poet, prozator dhe publicist, që nga viti 1973 kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve të Shqipërisë.

Mësimet e parai morri në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokatrës, një shkollë me mjaft traditë. Studimet e larta për letërsi i mbaroi në Petërburg.

Karrierëm e nisi si gazetar. Ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme “Zëri i popullit”, dhe për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë.

Për tridhjetë vjet me radhë Dritëro Agolli u zgjodh deputet. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj.

Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në Perëndim e në Lindje.



Dritëro Agolli hyri që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet’60) si një protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes.

Më shumë përvoja e tij krijuese, se traktatet teorike, bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita e vjershërimit shqip. Dritëro Agolli u shfaq në letërsi si një auto

Agolli krijoi poezinë e "un-it", përkundër poezisë së "ne-ve", që shkruhej "për të bashkuar masat". Agolli krijoi një model të ri vjershërimi në problematikë dhe në mjeshtërinë letrare, gërshetoi natyrshëm vlerat tradicionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike.

 Thjeshtësia e komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij. Në prozën e tij Agolli solli risi vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta.

Ata lanë sa të çuditshëm aq dhe të zakonshëm, sa tragjikë aq edhe komikë, sa të thjeshtë aq edhe madhështorë.

Frazeologjia e pasur popullore dhe filosofia jetësore e bëjnë përgjithësisht tërë veprën letrare të Agollit sot për sot ndër më të lexuarën.Në moshën 85 vjeçare ndahet nga jeta me një semundje kronike ne mushkri.

Ai do të mbetet një nga figurat më të shquara të penës shqiptare.

Për nga gjinitë, krijimtaria e Dritëro Agollit është e larmishme. Në vjershat dhe poemat e Dritëro Agollit gjejnë shprehje mendimet dhe ndjenjat e njeriut të ri, patriotizmi dhe besnikëria ndaj idealeve revolucionare, cilësitë e tij morale në jetë dhe në punë (Devon, Devoll, Poemë malore, Hapat e mia në asfalt etj.).

Vepra e tij poetike më e shquar është Nënë Shqipëri (1975), ku krijohet figura e Atdheut me traditat heroike, me vështirësitë e shumta që ndeshi në rrugën e vet dhe me vendosmërinë për të përballuar çdo pengesë e armik.

Në poemën Baballarët theksohet rëndësia e veçantë e vijimësisë së traditave revolucionare në jetën e shoqërisë.

Në një sërë vjershash dhe poemash Dritëro Agolli pasqyron frymën heroike të periudhës së Luftës ANÇ (Poema e udhës, Poemë për babanë dhe për vete etj.).

Në prozë bëri emër sidomos romani Komisari Memo (1969), në të cilin pasqyrohet roli i madh edukues dhe drejtues në vitet e Luftës ANÇ.

 Nga ngjarjet e kësaj periudhe e merr subjektin edhe romani Njeriu me top (1975), që flet për ndikimin e luftës çlirimtare në mentalitetin e njerëzve. Dritëro Agolli ka botuar edhe mjaft tregime e novela nga jeta e sotme.

Ndër krijimet satirike romani Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo (1973) vë në lojë konformizmin, servilizmin dhe vanitetin si shfaqje të huaja për njeriun e ri.


Në vitin 2011 Dritëro Agolli, është nderuar me titullin doktor Honoris Causa nga Universiteti Europian i Tiranës.

Në një ceremoni të veçantë, iu dha ky titull shkrimtarit të shquar “Për kontributin e madh dhe të rëndësishëm në krijimtarinë e tij letrare për më shumë se 60 vjet, si poet, prozatore, dramaturg përkthyes e eseist”.

Tituj të veprave


1.Në rrugë dolla, 1958 

2.Hapat e mia në asfalt, 1961 

3.Zhurma e erërave të dikurshme, 1964

4.Shtigje malesh dhe trotuare, 1965 

5.Mesditë, 1968 

6.Komisari Memo, roman, 1969 

7.Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, roman 1973 

8.Nënë Shqipëri, 1974 

9.Njeriu me top, 1975 

10.Fjala gdhend gurin, 1977

11.Trëndafili në gotë, roman, 1980 

12.Fytyra e dytë, dramë 

13.Mosha e bardhë, dramë 

14.Udhëtoj i menduar, 1985 

15.Njeriu i mirë, tregime

16.Kalorësi lakuriq, roman - 1996

17.Arka e djallit, roman - 1997

18.Teshtimat e lirisë : njeriu, politika dhe kultura - 1997

19.I përndjekuri i dashurisë, poezi - 2013

20.Prit edhe pak, poezi - 2016

Etj.

Cikël poetik nga Dritëro Agolli

Malli per heronjte

S’ka heronj,herojte i perzume

me lavdi perdite i nanuritem

dhe me lajka dalngadal i vume

nje nga nje ne prehje dhe ne gjume.

S’ka heronj,heronjte u merziten,

prisnin endrat,endrat u vonuan

duke pritur heshten e dremiten

dhe ne nina-nana u kenduam.

C’digjeni nga malli per heronjte?

kushedi kur kthehen nga kjo ane

C’i kerkoni?Pritja eshte e kote

S’ka heronj,tani ka pelivane!

Heshtja

Cigarja u dogj gjer ne fund,

Mbi tryeze gjumi me mori

ne xhamet era perdet s’i tund

dhe hesht koridori.

Me koke ne tryeze te flesh,

te shohesh endra te blerta…

Sa ndot…Te zgjohesh e prape te gjesh

ne qoshe te vjellat e lena nga jeta!

Kujdes me fjalen

Kujdes me fjalen,zonjez me cante

Kujdes me fjalen dhe ti zoteri

Pushteti i fjales eshte i vecante

Gatuan male dhe kakerdhi.

Me fjalen rrjedhin perenj me mjalte

Pikojne cezma me helm te zi

Kujdes me fjalen zonjez me cante

Kujdes me fjalen dhe ti zoteri!

Nga fjala humben Jude e Pilate

Stratege e mbreter me mbreteri

Kujdes me fjalen zonjez me cante

Kujdes me fjalen dhe ti zoteri!

Kur fjala nxiret nga buzet jashte

Si dallendyshja s’vjen ne shtepi

Kujdes me fjalen zonjez me cante

Kujdes me fjalen dhe ti zoteri!

Une fjalen vete e shtroj ne karte

Dhe brenda syve se c’eshte e di…

Kujdes me fjalen zonjez me cante

Kujdes me fjalen dhe ti zoteri!

Varferia

Kishat e shembura

Malli per heronjte

Kujdes me fjalen

Heshtja

ANKIME

Ankime nga miqte, ankime nga rruga

Ankime nga gruaja ime

Veriu fshikullon, ngre pluhurin rruga

Ankime, ankime, ankime

Ankime ne leter, ankime ne gjelle

Ankime ne lopet ne fushe.

U cmenda! Do te iki te fshihem ne shpelle

Te fle pa ankime me nje ujk a arushe…

Berberi

Shume njerez ka qethur berberi ne jeten e gjate

atje ne floktoren e ktheses se ruges NAIMI

shume vdiqen fatmire a te ngrate

shume u vrane ,u burgosen dhe jeten u mori mergimi.

Qethi djaj e fisnike ,e kusare dhe mjaft deputete

dijetare e memure,kaptere e plot gjenerale

presidente te shkuar e te ardhshem,dramaturge e poete

kardiologe e xherahe,e dentiste qe shkulin dhembe e dhemballe

Ah,nga gjithe mullaret me koka cna mbeten

po te bente berberi nje album nga koket e qethura

sigurishte do i hapej nje nam tere jeten

si poetit te shquar ne librin me vjersa te zgjedhura.

Ja ky flok i takonte filan presidenti

filan presidenti qe vdiq a mbaroi i burgosur

keto balluke i mbante kusari me i madh i qytetit

kurse ato me tutje nje pusht i brengosur.

Keshtu do lexonin te zgjedhurat floke si liber

nga vetite e prodhimit te leshit ne kokat shqiptare

lere lere berberi vertete do te bente nje Bibel

po te kishte ne koken e vet dy-tri pare

ELEGJI PER QENIN

Me dhimsesh qen i vogel! s’pate fat,

Te ktheheshe ne oborrin e shtepise

U shtrive i pergjakur mbi asfalt

Nga nje makine e eger e pashpirt

E c’deshe ti qe dole shpejt e shpejt

Ne mes te rruges nga nje dushk a ferre?

Njeriu shtyp mikun rrugen kur ia pret

Dhe jo me pastaj nje qen qyqar te mjere!

FTOHJA

U ftoha nga shume gjera

Disa i harrova e disa i lashe

Disa i humba si nje unaze

Ne cezme a govate

Vertete e humba te rite

Por zemer marr kur ende i dua grate

Sikur te ftohem prej tyre nje dite

Thoni per mua: ndjese paste!…

Kesaj nate me hene te vjeshtes

Kesaj nate me hene te vjeshtes

Dola fushes te bredh kuturu.

Rete shtohen me vrap pa reshtur,

Hena duket aty-ketu.

Porsi vete mendimet e mia

Po me shtyhen nder mend me shpesh

dhe pas tyre gjithnje gjendesh ti

si kjo hene qe duket mes resh.

Hena shpejt do te zhduket dhe netet

do te mbeten pa te, kurse ti

ne enderrimet e mia pa jete

perendim s’do te kesh kurrsesi.

Pulebardha

Pulbardhen ne reren e lagur e gjetem,

E kishte thyer kemben nen gjurin e brishte.

E kishin lene shoqet ne bregun e detit vetem.

E kishin lene e askush nuk e priste.

Pulbardhen ne dhomen tone e shpume

E u mesua me ne si njeriu i shtepise.

Vec nga dritarja shikonte detin me shkume

Dhe valen qe ngrihej mes shiut dhe stuhise

Jetoi pulbardha shume ne dhome

Po humnbi papritur nje dite,

Nje dite kur deti hidhej mbi reren e njome

Nje dite kur vinin stuhite..

Dhe shkuam ne det ta kerkonim,

Kur vala me valen si deshet kokat kishin perpjekur

Dhe era dhe rete renkonin

Dhe e gjetem pulbardhen te vdekur…

E pame!

Kishte hapur krahet e bardhe ne reren e njome

E pame!

Ndofta nuk donte te vdiste ne dhome…

TRISHTIMI

Po iki me trishtim i zhgenjyer nga miqte

E mbylla dhe deren qe rrinte e hapur

Per lajkataret, per rrenacaket e smirezinjte

Qe shtireshin engjej te dashur.

Ku vete s’e di , vec s’dua te kthehem

Serishme ne rrenat e jetes

Diku ne nje skaj te larget do prehem

me qafen e futur ne jaken gri te xhaketes.

Vdekja e Nenes

U zvogelua nena dhe u tret e gjitha,

U be si pulebardhe e lehte

Dhe nje mengjes pa zbardhur ende drita

Renkoi e fluturoi mbi rete

Andej u fsheh si ylli Aferdita

Dhe ne pastaj s’e pame, paste ndjese!

Vec ndodh qe vale e endrrave te trishta

E sjell ne breg te shtratit tim si shpeze

ZOTRIT

Triumf i madherishem mengjesi…

Nga minareja si gisht perendie

Hoxha zotin e tij e therret pas Kuranit,

Kendon per zotin e vet symbyllur kendezi

Nga maja e gardhit.

Per zotin e tij hingellin dhe kali ne porte,

Laraska kraket per zotin e vet ne lajthishte.

Sa zoter ka nxjerre

Per kafshe e per njerez kjo bote!-

Kendojne per zotrit e tyre te gjithe,

Vec une s’kendoj, eshte e kote!

*******

Agjencioni Floripress

9/30/12

Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo

Titulli: Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo
Origjinali: Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo
Gjinia: Roman
Autori: Dritëro Agolli
Shtëpia botuese: Dritëro
Viti: 1999
Fq. 464
Pesha: 0.42 kg
ISBN: 978-99927-34-09-4

Nuk kisha dëshirë të shkoja në asnjë zyrë. Isha lodhur duke ndenjur në kolltuk para shokut Zylo. Veç kësaj, më pihej një kafe. Kështu që pas tij dola edhe unë. Hyra në kafe "Tirana" dhe u ula në një tavolinë përballë dritares. Duke ndenjur i menduar, fillova të qeshja me vete: "Për mua shoku Zylo është fenomenal. Me shumë njerëz kam punuar. Shumë njerëzve ua di psikologjinë, karakterin, tekat. Por njerëzit që kam njohur nuk mund të krahasohen me shokun Zylo. Si do të më shkojë puna me të, vallë? Më duket se ky do t'i shkruajë vetë referatet dhe raportet.

Unë vetëm do t'i mbledh të dhëna. Të paktën kështu do ta kem më lehtë..." - mendova i ulur në tavolinë. Pastaj, aty për aty, më ndriti një mendim: "Sikur të shkruaj çdo ditë në një fletore pjesë nga bisedat me shokun Zylo, pjesë nga fjalimet e tij në telefon pjesë nga kuvendimet e tij me njerëzit, kjo do të jetë diçka e rrallë. Po, unë do të merrem përsëri me letërsi! Ta shohë Zenepja se cilat do të jenë tregimet më të forta, ato që shkruan Adem Adashi me fejesa e shfejesa, me burra shpatullgjerë e me hoxhallarë, apo ato që do të shkruaj unë..." Prapë qesha, por këtë radhë me zë. Por papritur, pas kësaj qeshjeje, më pushtoi një trishtim i pakuptuar. Në ndërgjegjen time të dytë vinte jehona e raporteve. Kjo jehonë gjithnjë kështu më ndiqte. Edhe kur më shfaqej ndonjë gëzim i turbullt, jehona e raporteve goditëse në muret e ndërgjegjes sime dhe ma shuante këtë gëzim të pandezur. Edhe te shoku Zylo, - mendova me vete, - nuk do të shpëtoj nga raportet. Unë i duhem shokut Zylo, prandaj kërkoi të më mbajë pranë. Ta zemë se për një kohë ai do të më lërë të qetë. Pastaj? - pyeta veten. - Në mos më ngacmoftë shoku Zylo, do të më ngacmojë shoku Q. Edhe shokut Q i duhen raportet. Kurrizi yt, o Demkë, do t&#39i mbajë të gjitha letrat e nxira të futura në dosje të bardha!"
Përsëri qesha si psikopat: "jo, jo, më duket se po lajthit..."

Në tavolinë m'u kujtua ftesa e shokut Zylo. Sa e priste! Me siguri ajo nuk i ka ardhur. Kot e pret. Ai e di që nuk i vjen. Edhe sikur të mos i ketë ardhur, do të thotë se i erdhi, por nuk kishte qejf të shkonte.... Shoku Q. ka rrezik ta lërë mbrëmjen solemne dhe të shkojë në shtëpi të shokut Zylo (sipas mendimit të tij).
Më erdhi keq për të. Sikur të kisha një ftesë do t&#39ia jepja. Le të shkonte...

Tek rrija në tavolinë, pashë nga dritarja Bakirin, një nga kolegët e mi. Ai më vuri re dhe u kthye.
- Ne thamë se do të punoje në zyrën tonë; ti e paske punën me shefat, - tha ai.
- U paraqita për herë të parë.
- E, të dha udhëzimet?
- Biseduam, - u përgjigja.
- T&#39i tregoi studimet e para në "prizmin shkencor"? - qeshi ai.
- Folëm për gjëra të tjera, - thashë, pasi nuk doja ta merrja nëpër gojë shokun Zylo.
- Po partiturat e Diogjenit t&#39i tregoi? - pyeti ai përsëri.
- Jo.
- Çudi! Ai i mban në çantë..., - tha Bakiri duke qeshur.
- Do të merrni një kafe? - e pyeta.
- Asgjë nuk do të marr, - tha ai. - E njihnit mirë më parë shokun Zylo? - shtoi.
- Pak.
- Unë e njoh mirë. Dikur kam pasur mjaft miqësi. Ai kujton se unë tallem me të dhe është larguar, - tha Bakiri.
- Keni qenë edhe më parë bashkë në ndonjë punë?
- Kemi qënë në një klasë në shkollë. Pastaj ai u ngrit në përgjegjësi. Megjithatë, përsëri vazhdoi miqësia jonë. Edhe tani kemi njëfarë miqësie.
Heshtëm për një çast. Nga dritarja frynte një erë e ngrohtë. Perdja e hollë lëkundej dhe herë pas here më binte në fytyrë.
- Ëndrra e shokut Zylo është të emërohet ambasador në ndonjë vend të Evropës, - tha Bakiri.
- E kam dëgjuar, - thashë unë.
Bakiri qeshi.
- Na tha një ditë se i ishin lutur ta emëronin ambasador në një shtet të huaj, por e kishte refuzuar, sepse nuk i pëlqente jeta monotone, pa njerëz të njohur, pa vende të njohura... "jashtë shtetit është mërzi për njerëzit që janë mësuar mes një shoqërie të madhe", - na tha.
Edhe mua mu qesh. Bakiri e imitonte zërin e tii me përpikmëri të madhe. Ai u jepte fjalëve intonacionet e shokut Zylo, ai bënte të njëjtat gjeste dhe të njëjtat lëvizje. Ndofta prandaj shoku Zylo ishte ftohur nga Bakiri. Nuk ka gjë më të tmerrshme se ta vësh njeriun në pozita qesharake. E qeshura e çarmatos njeriun. Aristofani me të qeshurat i çarmatosi perënditë. Bakiri kishte një zakon që kur thoshte ndonjë fjalë me humor, qeshte me zë të lartë dhe i binte gjunjëve me pëllëmbë, pastaj të cëmblidhte në krah për të ta tërhequr vëmendjen.
- Po në shtëpi të tij ke qenë? - pyeti ai dhe më cëmbidhi në krah.
- Jo.
-Do të shkosh e do të kënaqesh, - tha Bakiri duke mbyllur njërin sy.
- Pse?
- Nuk të tregoj asgjë që të mos e humbasësh kuriozitetin. Vetëm kur të shkosh më merr edhe mua, - tha dhe u ngrit.
- Rri! Shpejt është.
- Po dal, Demkë.
Mbeta vetëm në tavolinë. Mendja më shkoi përsëri te shënimet që duhet të mbaja nga jeta e shokut Zylo. Por në çast mu thye zemra. Kujtova "Tartarinin nga Taraskona" të Alfons Dodesë dhe mendova se shënimet e mia do t&#39u ngjanin atyre që ishin shkruar në atë libër të zgjuar. "Njerëzit do të kujtojnë se unë kam imituar "Tartarinin nga Taraskona", - thashë me vete. Pastaj prapë u qetësova. "Tartarini nga Taraskona" është shkruar shumë më vonë nga "Don Kishoti" i Servantesit dhe "Panairi i kotësive" i Tekerit, por Dodenë nuk e akuzojnë se ka imituar këto dy romane të famshme".
Pas këtyre mendimeve u ngrita. Kishte kaluar mesi i ditës. Edhe gruaja duhej të ishte kthyer nga puna, prandaj u nisa dalëngadalë për në shtëpi.
Kur hyra në dhomë, pashë në tavolinë një zarf, mbi të cilin ishin shkruar: "Shoqes Zenepe".
E hapa dhe nxora që andej një letër të trashë të lëmuar. Ishte një ftesë.
Me ftesën në dorë hyra në kuzhinë. Gruaja po hidhte gjellën në pjatë.
- Ftesë për në mbrëmjen solemne? - pyeta.
- Pse çuditesh? Vetëm ti që shkruan raporte ke të drejtë të shkosh nëpër mbrëmje solemne? tha ajo me një buzëqeshje dhelpërake.
- Çuditem se si nuk i erdhi një ftesë e tillë shokut Zylo, - thashë unë...

Mbi librin

Ndonëse vetë shkrimtari është shprehur se me "Arkën e Djallit" do të ndryshojë përfytyrimin e letërsisë shqipe, për një shumicë lexuesish kontributi më i rëndësishëm letrar i tij në prozë është "Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo" (1973). Kronikë e karrierës së palavdishme të një zyrtari "në vijë", romani është në të njëjtën kohë pasqyrë e pozitës së mjerë të vartësit të tij, Demkës, një kalemxhi i stërvitur, që pak nga pak është ndarë me talentin.

Vitet e fundit, veçanërisht pas botimit në Francë, këtij romani i është rikthyer vëmendja. Rreth tij është debatuar shumë. Janë hequr paralele dhe janë bërë analogji me vepra të ngjashme që nuk gjetën tribunë botimi në vende të Lindjes ish - komuniste. Me këtë rast është përmendur, jo pa njëfarë çudie, shkalla e lirisë së krijimtarisë tek autorët më të talentuar në Shqipëri. Për një gjykim më pranë së vërtetës rreth kësaj çështjeje, ndoshta duhej vënë në dukje fakti që ky roman u paraqit fillimisht si pronë letrare e së vetmes revistë humoristike të vendit - "Hosteni" - si dhe fakti tjetër i njohur, që e qeshura mundëson gjithçka. Përmbysjet e mëdha fillojnë me humorin. Kur një periudhë historike mbërrin kohën e humorit, kjo do të thotë se ajo ka trokitur në çastin e zbaticës. "Ushtari i mirë Shvejk shembi lavdinë e perandorisë", thotë Hasheku.

Për burokratët dhe servilët është shkruajtur jo pak, por faji përgjithësisht i është hedhur njërës palë: ose eprorit arrogant, ose vartësit të përulur. Kurse në romanin humoristik të D.Agollit, Zyloja dhe Demka, shkurtime të emrave tradicionalë "Zylyftar" dhe "Demir", ku nuk merret vesh ku fillon "modernizimi" dhe ku mbarojnë "përkëdhelja dhe përqeshja", e meritojnë plotësisht njëri - tjetrin. Të dy janë shkaktarë situatash që e bëjnë lexuesin të shkulet gazit, por edhe të pezmatohet disi. Produkt i njëri-tjetrit, ata janë njëherësh bashkëfajtorë për lëngatën që e vetëvuajnë.

Për artin e humorit paraqitja e dy personazheve në bashkëfajësi është një zgjedhje e njohur. Mjafton të kujtojmë, bie fjala, lidhjet midis Don Kishotit e Sanço Pançës në veprën e mirënjohur të Servantesit, Oliver Hardin dhe Sten Laurelin. Edhe Zyloja me Demkën të tillë janë, një në dy apo dy në një. Ata ushqejnë njëri--tjetrin dhe nuk mund të ndahen.

Zylo pa Demkë dhe Demkë pa Zylo nuk mund të ketë. Cili prej tyre është më shumë fajtor? Kjo nuk është një gjë që zgjidhet lehtë.
Komizmi i figurës së Zylos buron nga kontradikta themelore e karakterit të tij: ai i jep vetes të tjera vlera nga ato që i takojnë, duke menduar se hierarkia shtetërore është edhe hierarki meritash. Shoku Zylo është një nga qindra e qindra nëpunësit e mesëm të një aparati shtetëror me shumë instrumente. Ai nuk është pa merita pune, diçka ka bërë për të mirën e saj, por këto merita në peshoren e shoqërisë kanë rëndesë shumë më të vogël se në mendjen e Zylos.
Në të vërtetë Zylo Kamberi është një figurë tragji - komike. Veprimet e tij të bëjnë të qeshësh, po aq sa edhe të ndiesh keqardhje. Zyloja nuk është një burokrat poterexhi, bujëmadh, i zhurmshëm. Arroganca e tij është e heshtur. Prepotenca e tij është me zë të ulët. Veprimet e tij përherë priren nga qëllime të mbara, por çojnë në gabime trashanike.

Zyloja nuk është i vetëdijshëm për sëmundjen që e mundon. Ai nuk është një burokrat skematik, që shquhet që atje tej. Përkundrazi, lexuesi e mbyll librin i bindur se, po të mund të bëhej i ndërgjegjshëm për dobësinë, shokut Zylo ndoshta do t'i vinin mendtë dhe do të gjente forcë për të ndrequr veten. Prandaj ai është një figurë fatkeqe, ku bëhen bashkë mirësia e qëllimit me padijen, me humbjen e ndjenjës së realitetit, të masës për të vërtetën. Në këtë kuptim, Zyloja i shfaqet lexuesit në një pamje sa të rrezikshme, aq edhe për t&#39i qarë hallin.

Zyloja nuk i beson faktit, por imazhit që ka në mendje, iluzionit. Përmasa e jetës në mënyrën e të menduarit të tij është zëvendësuar nga idetë format. Subjektivisht Zyloja e konsideron veten në pararojë të shoqërisë, kurse objektivisht e kufizon atë. Këtu ndahet edhe qëndrimi emocional i autorit. Ai e përqesh, e satirizon, e vë në pozitë të vështirë personazhin e vet, por edhe i dhimbset, e justifikon disi, madje, në një farë mënyre, ka raste kur duket qartë se e merr në mbrojtje, duke mos e zhveshur nga çdo vlerë. Situatat që kalon Zyloja i jeton me seriozitetin më të madh, kur të tjerët mezi e mbajnë të qeshurën. Duke ngatërruar forcën e ligjit, të kompetencës, të të drejtave si epror, me forcën e argumentit, që është autoriteti më i lartë, ai i mvesh vetes atribute të pamerituara, beson verbërisht në forcën çudibërëse të urdhrit, të fjalës. Duke imituar modelin që ka zgjedhur si shpresë për "nëpunësin në ngjitje", ai shmanget nga vetja.

Burokrat i çuditshëm, në të shumtën e herës i dehur nga një realitet që nuk ekziston, i mërguar nga jeta e vërtetë, megjithatë, here - herë Zyloja thotë disa të vërteta lakonike dhe të befta, që ai i quan "ese". Në këto raste është shumë e vështirë të përdoret për të emërtimi burokrat. Madje thua: "sa mirë do të ishte të mos e pushtonte ajo sëmundje e mallkuar, ajo marramendje, ajo dehje që vjen nga iluzionet, ai dyzim i realitetit".

Hasheku, në parathënien e romanit të tij të njohur "Ushtari i mirë Shvejk", thotë se kënaqësia dhe vlerësimi më i madh për të ka qenë kur dëgjoi një ushtar t'i drejtohej me emrin e personazhit të tij shokut të vet. Këtë kënaqësi duhet ta ketë ndier edhe autori i romanit "Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo". Zyloja dhe Demka janë bërë shenjime kategorish të shoqërisë. Edhe si burokrat, Zyloja është i veçantë, disi kapriçioz, kontradiktor, krejt i pangjashëm me një galeri të tërë personazhesh të këtij lloji, që gjenden në letërsinë humoristike apo johumoristike. Zyloja është një burokrat me dramë, burokracia e tij nuk është butaforike dhe estradeske. Natyra e dyfishtë, mospërputhja ndërmjet qëllimit dhe përfundimit, i provokon lexuesit emocione tejet të kundërta. E rëndësishme është se cilido që të jetë emocioni: dhimbje, keqardhje, përqeshje, lexuesit i shkakton ndjenjën e refuzimit ndaj pozitës së personazhit.

Zyloja dhe komisari Memo janë dy prej personazheve që e kanë vënë autorin në provën e skemës. Një burokrat dhe një komisar, në një letërsi të mbushur me burokratë dhe komisarë, ishte e vështirë të kishin individualitetin e tyre. Nëse D.Agolli edhe në këto dy raste e tejkalon skemën, duke krijuar një burokrat të vërtetë dhe një komisar të vërtetë, kjo do të thotë se ai e ka mundur skemën.

Demka, nga ana e tij, gjlthashtu është sa qesharak, aq edhe i mjerë. Dikur njeri me talent, me kohë ai e ka lënë rrugës individualitetin dhe dhuntinë e vet, për t'iu nënshtruar "vullnetit të detyrës", një eufemizëm për vullnetin e eprorit. Ai nuk e ka zotësinë magjike të kundërshtimit dhe lexuesi thotë "mirë t'i bëhet", por prapë së prapë ndjen keqardhje për të.

Me Demkën, autori paralajmëron se njeriu i zakonshëm mund ta shpërngulë fajin nga vetja dhe të gjejë një alibi, por ai që ka hyrë në botën e mediumeve publike nuk ka alibi. Individi fiton aq liri sa meriton. Për skllavin e bindur më e mira është skllavëria.

Ku mund të jenë sot, pas dy dekadave jete si personazhe ndërmjet lexuesve, Zyloja dhe Demka? Një gjë mund të thuhet me siguri: ata përsëri janë bashkë. Ndoshta mund të kenë ndërruar rolet. Kjo ndodh shpesh me çifte të tillë personazhesh. Në romanin e njohur të Servantesit në fillim Don Kishoti është krejt jashtë realitetit, në botën e iluzioneve, kurse Sanço Panço habitet me lajthitjet e të zotit. Por në fund të romanit është Sanço Panço që e humbet sensin e realitetit, duke besuar se është emëruar guvernator i një shteti, ndërsa Don Kishoti habitet me naivitetin e shqytarit të tij.