Masakra e Tivarit

nga Flori Bruqi: M asakra e Tivarit, PD miraton të hënën anëtarët e komisionit për hetimin e Ramiz Alisë

http://floart-press.blogspot.com/2010/07/nga-flori-bruqi-m-asakra-e-tivarit-pd.html

Mazhoranca fut javën e ardhshme në axhendën e Kuvendit, ngritjen e komisionit hetimor 

Partia Demokratike ka përgatitur listën e anëtarëve të komisionit hetimor për rolin e Ramiz Alisë në masakrën kobzezë të Tivarit, ku u vranë barbarisht 5 mijë burra. Ndryshe nga komisionet e tjera, këtë radhë, demokratët duket se janë të vendosur t’i shkojnë

deri në fund hetimit të Ramiz Alisë, pavarësisht moshës së tij dhe viteve që kanë kaluar. Kështu, shumica ka bërë listën e 7 anëtarëve të vet në komision, listë e cila do të miratohet ditën e hënë në mbledhjen e grupit parlamentar demokrat. Lajmi u konfirmuar për gazetën tonë nga deputeti dhe njëkohësisht sekretari i Grupit të PD, Eduart Halimi, i cili për shkak të ndryshimeve që mund të pësojë në mbledhjen e grupit, rezervoi t’i bëjë publike emrat. Duke shprehur vendosmërinë për ngritjen e komisionit, Halimi sqaroi se lista në fjalë do të miratohet ditën e hënë gjata mbledhjes së grupit. “Deri më tani është hartuar lista e anëtarëve të komisionit hetimor. Kjo listë do të shqyrtohet dhe do të miratohet ditën e hënë në mbledhjen e gripit”, theksoi Halimi. Deputeti Halimi sqaroi gjithashtu se për këtë shkak të do të mblidhet edhe konferenca e kryetarëve, me qëllim për të futur në rend të ditës ngritjen e komisionin. “Pas mbledhjes së grupit, ditën e hënë do të mblidhet konferenca e kryetarëve për të diskutuar për futjen në rendin e punimeve ngritjen e komisionin hetimor. Kryetarja e Kuvendit do t’u propozojë socialistëve nismën tonë si dhe do t’i ftojë ato të marrin pjesë në komision ashtu siç e parashikon Kushtetuta. Sa për emrat e listës për anëtarë të komisionit hetimor, ato do të publikohen ditën e hënë pas mbledhjes së grupit”, theksoi Halimi. Më tej, Halimi nënvizoi se ekzistojnë të gjithë mundësitë që ngritja e komisionit hetimor të miratohet ditën e enjte në seancën e radhës plenare. “Pas mbledhjes së kryetarëve, janë të gjithë mundësitë që komisioni të miratohet ditën e enjte. Ngritja e tij nuk do të varet nga pjesëmarrja ose e jo e opozitës në komision. Opozita ka të drejtë të përfaqësohet me 6 anëtarë në komision ndaj është në të drejtën e saj nëse do të marri apo jo pjesë”, theksoi Halimi.

Komisioni futet në rendin e punimeve 

Nisma e Partisë Demokratike për ngritjen e komisionit hetimor për të hetuar rolin e Ramiz Alisë në masakrën e Tivarit, javën e ardhshme pritet të dominojë debatin publik, pasi do të futet në rendin e punës së Kuvendit. Së pari kjo nismë do të diskutohet në konferencën e kryetarëve dhe më tej në komisionet parlamentare përkatëse. Demokratët synojnë që ditën enjte ngritja e komisionit të miratohet në seancën plenare. Ndërkohë, priten debate të ashra rreth kësaj nisme mes demokratëve dhe socialistëve, pasi këta të fundit e kanë konsideruar nismën si një tymnajë për të zhvendosur vëmendjen e kriza e thellë politike-ekonomike.

Partia Demokratike , fakte për implikim e Ramiz Alisë

Partia Demokratike shprehur bindjen se disponon prova dhe fakte që implikojnë Ramiz Alinë në masakrën e tmerrshme të Tivarit, ku u ekzekutuan qindra kosovarë. Disa ditë pas depozitimit në sekretarinë e Kuvendit të Shqipërisë të nismën për ngritjen e një komisioni hetimor parlamentar ndaj Ramiz Alisë për masakrën e Tivarit, mazhoranca ka pohuar se komunistët shqiptarë bashkëpunuan me serbët për masakrimin e 5 mijë burrave, me kusht që komunistët serb t’i ndihmonte për të marrë pushtetin e Shqipëri. Deputeti demokrat dhe një ndër ideatorët për ngritjen e komisionit hetimor, Gent Strazimiri, ka thënë se faktet dhe provat për implikimin e Alisë në këtë masakër gjenden në arkivat e shtetit, pasi sipas tij, komunistët janë ndjerë krenarë për këtë reprezalje. “Faktet dhe provat gjenden në arkivat e shtetit shqiptarë dhe sidomos në arkivat e ish-Jugosllavisë. Komunistët shqiptarë i kanë ruajtur me fanatizëm këto prova, pasi ngeheshin krenarë për veprimin e kryer. Ne kemi bindje se komisioni hetimor do t’i mbledhë këto fakte dhe prova, të cilat implikojnë Ramiz Alinë në këtë masakër”, theksoi Strazimiri.

Anëtarët e komisionit

Anëtarët e komisionit hetimor parlamentar ndaj rolit dhe veprimtarisë së Ramiz Alisë në masakrën e Tivari, pritet të enë nismëtarët për e këtij komisioni. Ndër ideatorët për hetimin e kësaj masakre janë Mesila Doda, Genci Strazimiri, Eduart Halimi, Enkelejd Alibeaj, Ilir Rusmajli, Viktor Gumi etj. Sipas ligjit për organizimin dhe funksionimin e komisioneve hetimore, Partisë Demokratike i takon të ketë edhe kryetarin e këtij komisioni. Afati i veprimtarisë së këtij komisioni është parashikuar të jetë 1 vit, nisur nga rëndësia e ngjarjes dhe koha e gjatë që ka kaluar. Qëllimi kryesor i komisionit do të jetë nxjerrja e përgjegjësive shtetërore dhe individuale, të atyre që me veprimet dhe mosveprimet e tyre ndihmuan në ekzekutimin e mijëra shqiptarëve. Objekt i hetimit do të jetë edhe qëndrimi i shtetit shqiptar gjatë viteve 1945-1990, ndaj kësaj masakre të pashembullt si dhe përpjekjet e qëllimshme për të fshehur të vërtetën e saj.

Qëndrimi i premierit Sali  Berisha

Pasi konfirmoi nismën për ngritjen e Komisionit Hetimor, Kryeministri Berisha është shprehur se kjo është një nga masakrat më të mëdha pas asaj të Katinit në Bosnjë, që pas luftës së dytë botërore. “Ekzistojnë të gjithë dokumentet se ato kaluan kufirin në Morinë dhe përshkuan territorin e këtij vendi në këmbë gjer në Han të Hotit. Dhe këta kriminelë shqiptarë që morën pjesë në këtë masakër duhet të marrin ndëshkimin e tyre ekzemplar si një kusht i domosdoshëm që shpirtrat e tyre të prehen të qetë. Nuk u transportuan në territor tjetër as të Bosnjës por vetëm në atë shqiptar”, ka thënë Berisha. Reagimi nga kreu i qeverisë erdhi pak ditë, pasi ish-presidenti Rami Alia, tha se për këtë ngjarje duhet të përgjigjen kosovarët. “Parlamenti duhet të nisë me vendosmëri komision hetimor parlamentar. Të vendoset bashkëpunim me të gjitha parlamentet e Kroacisë, Malit të Zi, Sllovenisë, Maqedonisë dhe Kosovës. Të mblidhet çdo dokument Fakt, dëshmi. Ka ende dëshmitarë që janë të gjallë”, ka pohuar Berisha.

Krimet e Ramiz Alisë gjatë regjimit komunist 

Maskara e Tivarit është vetëm një pjesë e vogël e krimeve për të cilat mund të hetohet roli i Ramiz Alisë. Vrasjet në kufi të 13 shtetasve dhe plagosjen e një tjetri nga periudha 23 maj 1990 deri në datën 8 korrik 1990, ku janë vrarë nga forcat e kufirit të rretheve Korçë, Ersekë, Librazhd, Shkodër, Sarandë, Gjirokastër shtetasit Sokol Lika, Sami Daja, Kujtim Xhaja, Bujar Osmani, Fatmir Duro, Nik Hoti, Pëllumb Pëllumbi, Artan Çemi, Muhamet Nurja, Harallamb Papuçiu, Ilia Dalla, Thoma Boda, Enver Duka dhe është plagosur shtetasi Kristaq Lloci, nuk mund të thuhet se janë kryer pa dijeninë dhe miratimin e ish presidentit Alia. Po ashtu, në muajin qershor 1985, në afërsi të Ksamilit dhe në gjirin e Manastirit, janë gjetur kufomat e shtetasve Sotiraq Nasto e Jorgji Sholla nga Narta e rrethit të Vlorës. Ekuipazhet e motoskafit të shërbimit të kufirit janë urdhëruar të vendosin në bashet e motoskafit dhe t’i shëtisnin përgjatë bregdetit të qytetit të Sarandës me sinjale alarmi të ndezura. Me këto veprime të paligjshme dhe anti-humane ushtrohej për një kohë relativisht të gjatë një presion dhe një terror psikologjik në popull dhe nga ana tjetër indinjatë tek të gjithë banorët e zonës dhe pushuesit e tjerë. Gjithashtu, në vitin 1989 nga ana e forcave të kufirit janë kryer imitime të të vrarëve në kufi nën pretekstin e stërvitjes, duke ekspozuar para popullit persona gjoja të vrarë në kufi, të mbështjellë me çarçafë të lyer me bojë të kuqe. Këto veprime shoqëroheshin një natë më parë me fishekzjarre, të shtëna e sirena për të krijuar në qytet imazhin e alarmit dhe të gjendjes së gatishmërisë. Në këto kushte është e qartë se këto veprime nuk kishin qëllim stërvitjen e forcave të kufirit, por “stërvitjen” e popullit me ndjenjën e frikës dhe panikut. E sigurisht që për këto e shumë e shumë krime të tjera ende të pazbardhura, Alia kishte dijeni, madje kishte hedhur firmën e tij për dënimin kapital të këtyre njerëzve të pafajshëm, por që nuk jetonin dot nën diktaturën e egër komuniste. Prandaj, meqenëse Alia duket se nuk është penduar për krimet që ai ka kryer teksa ishte president, Berisha ndoshta përveç masakrës së Tivarit do të duhej të kërkonte dhe zbardhjen e qindra e mijëra krimeve të tjera të kryera nga Alia. Vetëm falë një hetimi të mirëfilltë dhe serioz, Ramiz Alia do të denoncohej si personi përgjegjës i këtyre masakrave të pazbuluara që ndër vite morën jetë njerëzish të pafajshëm.   

Ramiz Alia i përgjigjet  premierit Sali Berisha për masakrën e Tivarit

Ish-presidenti Ramiz Alia ka komentuar akuzat e kryeministrit Berisha në drejtim të tij, të lidhura me masakrën e Tivarit, të ndodhur në mars të vitit 1945. Alia i është përgjigjur Berishës me një gjuhë sfiduese duke thënë se kishte një të keqe të madhe se nuk e dëgjonte asnjëherë Berishën. “Unë kam një të keqe të madhe, që nuk e dëgjoj Berishën”, ka theksuar Alia. Më tej ai ka theksuar se asokohe ka qenë në Bosnjën Jugore. “Unë në kohën që ka ndodhur Masakra e Tivarit kam qenë në Bosnjën Jugore”, ka theksuar ai. Sipas shpjegimit të Alisë, ai ishte në krye të një prej formacioneve luftarake shqiptare, të dërguara në ndjekje të nazistëve përtej kufijve, në kohën që në Tivar të Malit të Zi ishte konsumuar e quajtura “Masakra e Tivarit”. Pra sipas tij, ai vetë, bashkë me trupat partizane shqiptare, ishin shumë larg vendngjarjes.. Sipas tij, përgjegjës për nisjen në drejtim të Tivarit të rekrutëve kosovarë ishin kosovarët, më saktë serbët, që i nisën rekrutët në drejtim të Tivarit, të cilët mund të flasin rreth kësaj akuze. E deshifruar një përgjigje e tillë do të thotë se përgjegjës për këtë ngjarje janë drejtues të formacioneve antifashiste kosovare apo jugosllave, që pas çlirimit të Kosovës kishin marrë në duar frenat e pushtetit në këtë rajon.

Kush është Ramiz Alia?

Ramiz Alia lindi më 18 tetor 1925 në Shkodër. Ai u diplomua në shkollën e Partisë në Moskë (1954). Alia është një nga figurat më të rëndësishme të Partisë së Punës së Shqipërisë, i cili udhëhoqi Shqipërinë mes viteve 1984 – 1990. Gjatë kësaj periudhe Ramiz Alia ka kryer detyra të larta në drejtim të PPSH-së, rrjedhimisht edhe të shtetit shqiptar.

Detyrat më të rëndësishme kanë qenë: Sekretar i Parë i KQBRPSH (1949-1955), Minister i Arsimit dhe Kulturës (1955-1958), anëtar i Byrosë Politike dhe Sekretar i KQ PPSH-së për ideologjinë (1961-1985), deputet, Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor (1982-1990), Sekretar i Parë i KQ të PPSH-së (1985-1991) dhe kryetar i Këshillit Presidencial (1991).

Pas zgjedhjeve të para shumëpartiake në Shqipëri të zhvilluara më 31 mars 1991, parlamenti i ri pluralist i dominuar nga deputetët e PPSH-së, më 30 prill 1991 me propozim të PPSH-së e zgjodhi Ramiz Alinë, President të Republikës. Pas zgjedhjeve të parakohshme parlamentare të 22 marsit 1992 ku fitoi koalicioni i opozitës i udhëhequr nga Partia Demokratike, më 3 prill 1992 Alia dha dorëheqje nga posti i Presidentit.

Alia u lind ne vitin 1925 dhe u bashkua lëvizjes komuniste shqiptare para se ai ishte njëzet vjeç. Ai e kishte rritur me shpejtësi nën patronatin Hoxhës dhe nga 1961 ishte një anëtare e plotë e Byrosë Politike në pushtet (Byrosë Politike) të Partisë së Punës të Shqipërisë (PLA). Hoxha Alia zgjodhi për disa arsye. Së pari, Alia kishte qenë prej kohësh një ndjekës militant e marksizmit-leninizmit dhe i mbështetur politikën e Hoxhës e vetë kombëtare besim. Alia edhe u favorizuar nga gruaja e Nexhmije Hoxhës, i cili dikur kishte qenë mësuesi i tij në Institutin e marksizmit-leninizmit. Përvojë politike Alia ishte i ngjashëm me atë të Hoxhës, dhe duke qenë se ai u paraqit për të shkëmbyer pikëpamjet e Enver Hoxhës në çështjet më të huaj dhe vendas, ai me lehtësi veten për të vendosur regjimin totalitar i Partisë. Se ai kishte arritur të mbijetonte disa valë të gjerë purges bespoke aftësitë e tij politik dhe kapaciteti për mbijetesë.



Sekretari i pare i Partise se Punes Shqiptar Ramiz Alia me Enver Hoxhen

Kur Alia mori si sekretar i parë i PPSH-së, vendi ishte në vështirësi të rënda. Apati politike dhe cinizëm u përhapur, me segmente të mëdha të popullsisë që ka hedhur poshtë vlerat e qeverisë. Ekonomi, e cila vuante nga produktiviteti i ulët dhe mungesa e përhershëm të produkteve ushqimore më elementare, tregoi asnjë shenjë të përmirësimit. Kontrolle Sociale dhe vetë-disiplinë kishte gerryer. Inteligjencës ishte fillimi për të rezistuar kontrollin e rreptë të partisë dhe të kritikojnë dështimin e qeverisë për të respektuar standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut. Me sa duket duke njohur thellë dhe shtrirjen e kësaj pafuqie shoqërore, Alia me kujdes dhe ngadalë filloi të bënte ndryshime në sistem. Objektivi i tij i parë ishte sistemi ekonomik. Në një përpjekje për të përmirësuar efiçencën ekonomike, Ramiz Alia prezantoi një decentralizim ekonomik dhe reformën e çmimeve në sektorë të veçantë. Edhe pse këto ndryshime shënoi një largim nga qeveria e Hoxhës, ata nuk kanë ditur një reformë themelore të sistemit ekonomik.

Alia nuk pushojnë censurën, por ai lejoi diskutimet publike të problemeve shoqërore në Shqipëri dhe debatet e inkurajoi midis shkrimtarëve dhe artistëve në çështjet kulturore. Në përgjigje të kritikës ndërkombëtare të të dhënave të Shqipërisë mbi të drejtat e njeriut, udhëheqja e re loosened disa kontrolle politike dhe pushuar të aplikojë shtypje në një shkallë masive. Rusova rregull, megjithatë reduktuar në masë të madhe këtë përpjekje në një reputacion të mirë Në vitin 1989, solli amnisti e përgjithshme për lirimin e të burgosurve shumë afatgjatë. Alia mori gjithashtu hapa për krijimin e lidhjeve më të mira me botën e jashtme, forcimin e marrëdhënieve me Greqinë, Italia, Turqia dhe Jugosllavia. Një loosening e kufizimeve të udhëtimit dhe turizmit ka rezultuar në një pikëpamje më premtuese për tregti të Shqipërisë turistike.

Tranzicioni ne presidence dhe demokraci

Pavarësisht nga përpjekjet e Alia për të vazhdojë me ndryshimin në një bazë të kufizuar, të matur, e reformave nga lart kërcënuar se do të kthehet në reforma nga poshtë, kryesisht për shkak të kërkesave gjithnjë e më të ashpër të të rinjve të Shqipërisë. Më 9 dhjetor, 1990, demonstruesit marshuan student nga Universiteti Enver Hoxha (sot Universiteti i Tiranës) në Tiranë nëpër rrugët e kryeqytetit duke hedhur parrulla dhe duke kërkuar dhënien fund të diktaturës. Në dhjetor të 11, numri i pjesëmarrësve kishte arritur pothuajse 3.000. Në një përpjekje për të shuar trazirat e studentëve, gjë që kishte çuar në përleshje me policinë e ndërhyrjes së shpejtë, Alia u takua me studentë dhe ranë dakord për të marrë hapa të mëtejshëm drejt demokratizimit. Informuar studentët Alia që donin të krijojnë një organizatë e pavarur politike të studentëve dhe të rinjve. Përgjigja Alia ishte se një organizatë e tillë duhej të ishte regjistruar me Ministrinë e Drejtësisë.

Në mesazhin e tij tradicionale të Vitit të Ri për të popullit shqiptar, Ramiz Alia përshëndeti ndryshimet që kishin qenë që ndodhin në vend dhe deklaroi që 1991 do të jetë një pikë kthese në kushtet e ekonomisë. Por, pavarësisht nga shenjat pozitive të ndryshimit, shumë shqiptarë janë ende duke u përpjekur për të lënë vendin e tyre. Në fund të vitit 1990, deri në 5.000 shqiptarë kaluar kufirin malor në Greqi. Të rinjtë e motivuar me pakënaqësinë ekonomike bërë deri pjesa më e madhe e refugjatëve.

Në shumë aspekte, Alia ishte një i mbijetuar politik. Ai kishte arritur të mbetet një figurë e rëndësishme politike nëpër disa kriza politike. Edhe pse ai kishte disa shqetësime të vërtetë për stabilitetin dhe vazhdimësinë, ai nuk ishte i papërkulur. Ai ndryshoi në përgjigje të rrethanave dhe kërkesave të vendosur reformatorët. Megjithatë, me Shqipërinë në grahmat e një krize të rëndë ekonomike, Alia kishte për t'u përballur me sfidat me të cilat ai nuk mund të kapërcej. Pas rënies së qeverisë së koalicionit në dhjetor 1992 dhe Partia Demokratike e PDSH (Shqipërisë) fitore dërrmuese në zgjedhjet e përgjithshme të pranverës 1992, ai dha dorëheqjen si president më 3 prill, 1992. Më 9 prill, Kuvendi Popullor zgjodhi kreu i PDSH, Sali Berisha si kreu i ri i Shqipërisë të shtetit.

Më 21 maj, 1994, zyrtarë të lartë të regjimit komunist, përfshirë edhe Ramiz Alia, shkoi në gjyq. Alia u akuzua për shpërdorim të pushtetit dhe shpërdorim të fondeve shtetërore, siç ishte Adil Çarçani, ish kryeministër, Manush Myftiu, zëvendësi i tij, dhe Rito Marko, ish-zëvendës-president.

Alia ishte vendosur nën arrest shtëpie në gusht 1992 dhe u arrestuan zyrtarisht në shtator 1993. Në gjykatë ai pretendoi se ishte viktimë e një gjyqi politik tregojnë dhe kërkoi që gjyqi të transmetohet në televizion, një kërkesë mohuar nga gjyqtari kryesues. Gjyqi u monitoruar nga një Human Rights Watch / Helsinki dhe përfaqësues vazhdoi vetëm me parregullsi të vogla proces të rregullt ligjor. Dhjetë të pandehurit ishin gjetur fajtorë si të akuzuar dhe të dënuar me ndërmjet tre dhe nëntë vjet në burg; Alia mori një dënim nëntë-vjeçare.

Një gjykatë e apelit pas reduktuar disa nga dënimet, sidomos Alia në pesë vjet. Alia, Myftiu, Çarçani, Stefani dhe Isai janë urdhëruar gjithashtu që të paguajë shuma të ndryshme të shtetit. Më 30 nëntor, Gjykata e Kasacionit reduktuar afat Alia e nga një tre vite të tjera. Më 7 korrik, 1995, Ramiz Alia ishte liruar nga burgu.

Klikoni:

Verë ’90, kur Alia “puthej” me Gorbaçovin Pas një vëllazërie të zjarrtë që do të niste pas Luftës së Dytë Botërore dhe që do të mbaronte në vitin 1960.

http://floart-press.blogspot.com/2009/08/vere-90-kur-alia-puthej-me-gorbacovin.html

13 qershor 2010

Masakra e Tivarit:"Mos me shkel ne plage,vella"

 

"Rruga prej Prizrenit deri ne Tivar ka qene plot tmerre e trishtime te medha,por njeri prej atyre qe me ka prekur me se shumti ka qene ai kur ne oborrin e Monopolit te Duhanit ne nje siperfaqe mbi 10 ari i kam pare viktimat e plojes te renditura njera mbi tjetren sikur drute e bera turre,apo dhente kur i ze zhegu dhe e fusin koken njera nen tjetren.Kesisoji ishte e pamundur ta dish se te kujt ishin kembet apo kokat e coptuara.
Ishte i tmerrshem qendrimi mbi kufomat dhe te plagosur.por nje tmerr tjeter te cilin me veshtiresi e kam perballuar eshte skena kur gjakataret serbe e malazeze e kane prere gjymtyret-te dy krihet,pastaj hunden dhe duke e coptuar me thika e kane hedhur ne turmen e viktimave.Me duket se edhe sot po e degjoj piskamen e tij,e cila ka zgjatur deri sa i ka dalur shpirti.
Trishtim i posacem ka qene sidomos aksioni kur filloi patrimi i oborrit nga viktimat dhe ngarkimi i tyre,do te thote i te gjalleve te plagosur se bashku me te vdekurit ne te njejtin mjet transportues.Te kota ishin britmat dhe lutjet e te plagosurve per uje dhe ndihme-gjakpiresit benin mizorine e tyre deri ne fund,ashtu sic e kishin planifikuar para se te niseshim nga Kosova per ne Tivar.

(Rikujtim i deshmitarit te gjalle te Tragjedise se Tivarit,rreth 4310 shqiptare ne Tivar te ish-Jugosllavise,Azem Hajdini-Xani nga Prishtina,i emertuar ne TV e Prishtines ne qershor te vitit 1990)
Masakra e Tivarit ,flet i mbijetuari Azem Hajdini!

Kërkesa e kryeministrit shqiptar Sali Berisha, për ngritjen e një komisioni hetimor për masakrën e Tivarit ka ngjallur reagimet e të mbijetuarve të kësaj ngjarjeje.
Azem Hajdini është një prej tyre dhe ka folur për Top Channel lidhur me ngjarjen e rëndë, ku mbetën të vrarë 5 mijë rekrutë shqiptarë.

“Për këtë tragjedi kombëtare është historia e Kosovës, ndërsa në Shqipëri është historia e Enver Hoxhës”, është shprehur Hajdini.

Ai ka shkruar shumë libra për ngjarjen e 45-ës dhe u është drejtuar shumë institucioneve shqiptare për të kërkuar zbardhjen e saj, por nuk ka marrë përgjigje.

Sipas tij, deklarata e disa ditëve më parë e kryeministrit Sali Berisha, për komisionin hetimor, është e vonuar.

“Deklarata e Berishës është shumë e vonuar. Ngjarja duhet hetuar, por është shumë vonë”, ka theksuar Hajdini.

Ai ka shtuar se ish-presidenti shqiptar Ramiz Alia ka pjesën e tij në këtë masakër. “Është një tradhti kombëtare. Ramiz Alia të tregojë përse nuk flet”, ka shtuar Hajdini, sot 85 vjec.

**************

Azem Hajdini - Xani - është një shkrimtarë dhe Jurist nga Kosova. Është njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga ”Masakra e Tivarit” (Malë të Zi) ku me 31. Mars 1945, u masakruan 4.310 Shqiptarë nga serbët dhe malazezët.

Lindi me 15 Korrik 1924 në katundin Dashec të Drenicës. Rrjedh nga një familje e varfër, me tipare malësore, me burrëri, besnikëri e tradita të larta kombëtare.

Ishte djali më i vogël i Hajdin Xanit nga Dasheci dhe i Shahes nga Llausha. Kishte mbetur jetim kur i kishte ndërruar jetë babai pa e mbushur një vit jetë, ndërsa nëna i ndrroi jetë ende pa i mbushur dy vjet.

Në kohën e Jugosllavisë monarkiste kreu katër klasë të shkollës fillore, kurse deri në prag të Luftës se Dytë Botërore ndoqi edhe mësimet e teologjisë në Medresenë e Gjakovës.

Në ”kohën e Shqipërisë” (1941 - 1943), librin e zëvendësoi me pushkë, duke marrë pjesë aktive në forcat e armatosura të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, nën udhëheqjen e komandantit Shaban Pollusha. Gjatë kësaj kohe ishte në mbrojtjen e kufirit shqiptar dhe në mbrojtje ndaj terrorit te egër çetnik në vijën kufitare me Malin e Zi e Sërbinë, në pjesën veriore dhe veriperëndimore të kufirit të Kosovës, në Kolashin, Rogoznë, Jeni - Pazar, Rozhajë, Tutin, Beranë e gjetiu.

Me depërtimin e forcave ushtarake jugosllave në territorin e Kosovës, në Tetor të vitit 1944, për t’iu kundërvëne këtij okupimi, ishte inkuadruar në kuadër të forcave të armatosura ushtarake të Lëvizjes Demokratike Shqiptare për çlirim dhe bashkim kombëtar, që udhëhiqej nga komandanti Suprem, Gjeneralkolonel Shaban Palluzha, ku ishte edhe administrues dhe kronist besnik i Shtabit Suprem të forcave të armatosura të Lëvizjes.

Pas rënies heroike të komandantit Shaban Palluzha, Azem Hajdinin e mobilizojnë dhe e dërgojnë për në rrugën e ferrit, në Tivar, ku edhe i përjetoi masakrat e 31.03.1945.

Azemi edhe në momentet më dramatike, kur ndodhej nën kufoma i lare më gjak dhe veten e shihte të vdekur, mendonte: - a do të shpëtojë ndonjëri i gjallë për t’iu treguar shqiptarëve në Kosovë për kobin e zi që përjetuan djemtë e tyre ne Tivar.

Pas përjetimit të masakrës, më 25.04.1945, përmes një delagacioni, pjesëtar i të cilit ishte edhe Azem Hajdini - Xani, u informua Shtabi i Divizionit XV ”Matia Gubec” në Istri për masakrat e Tivarit, të Treguarit e të Raguzës, përkatësisht, për tërë atë që kishte ndodhur e që kishin përjetuar që nga Prizreni e deri në Istri. Nga ky divizion u kërkua që për këto masakra të informohej publikisht opinioni i gjëre, veçmas ai shqiptar, pastaj të bëhej evidencimi i plotë me emër e mbiemër i ushtarëve shqiptarë të vrarë dhe të masakruar, të informoheshin prindërit dhe të afërmit e të vrarëve dhe të nxiren para gjygjit të popullit kryesit e këtyre masakrave gjenocidale.

Ndërkaq, në vend të mirëkuptimit, qe duhej ta tregonin oficerët e lartë, ata u kërcënuan: ”Në njësi dhe jashtë tyre askush prej jush nuk guxon të flas për këto ngjarje, në të kundvrtën, po qe se zihet ngojë ajo ngjarje, do të thotë, nëse kjo çështje merrë dhenë, secili prej jush do të nxirret para gjygjit ushtarak për përhapjen e propagandës armiqvsore”.

Pa marrë parasyshë kërcënimet dhe pasojat e mundshme, Azemi me shokë bisedonin dhe shaplosnin kujtimet për atë që e kishin përjetuar dhe kishin parë në Tivar, në Raguzë, në Tregur dhe për mizoritë që kishin përjetuar që nga Prizrenii e deri në Istri, duke i shënuar ato si dëshmi autentike në notesin e vetë, sepse ishin të vetëdijshëm se një ditë do të shtrohet nevoja që të shkruhet dhe të llafoset ndryshe për këto ngjarje nga që kërkonte politika e atëhershme ditore.

Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, Azemi në fillim punoi nëpunës në Këshillin e Vendit në Qirez të Drenicës. Në vitin shkollor 1957/59, pa shkëputje nga puna, mbaroi semimaturën, kurse dy vitet vijuese mbaroi Shkollën e Mesme Ekonomike në Pejë.

Në vitin 1960/61 regjistroi Shkollën e Lartë Juridike të Prishtinës. Pos ishte informuar për regjistrim, Komiteti Komunal i LK në Skënderaj mbajti një mbledje dhe morri vendim që Azem Hajdinit - Xanit të mos i lejohet regjistrimi në asnjë shkollë të lartë ose në ndonjë fakultet. Për të biseduar me të dhe për t’ia komunikuar vendimin e marrë në Komitet, e kishin ngarkuar kryetarin dhe sekretarin e komunes, të cilët e kishin ftuar Azemin ne komunë, në zyrë të kryetarit dhe ia kishin komunikuar vendimin e prerë te komitetit.

Përkundër vendimit të Komitetit dhe barrierave të shumta që ia kishin vënë udhëheqësit partiakë dhe shtetërorë në Skënderaj, nuk e mposhtën vullnetin dhe këmbëngultësinë e tij për t'i kryer studimet në Fakultetin Juridik - Ekonomik, të cilin fakultet e ka mbaruar me sukses në viitin akademik 1965/66. Pas diplomimit, një kohë ka punuar inspektor i lartë në Shërbimin e Kontabilitetit Shoqëror në Mitrovicë, kurse nga viti 1969 e deri në pension ishte kryeinspektor i të hyrave të Krahinës Autonome të Kosovës.

Vënia pikë masakrës së Tivarit, të varrit më të madh të shqiptarëve në histori, të tragjedisë së Tregurit, të Raguzës dhe të mizorive që përjetuan rekrutët shqiptarë gjatë rrugës për në Frontin e Adriatikut, që nga Prizreni e deri në Istri, me të dhënën reale se asnjë ushtar, asnjë epror dhe asnjë inskenues dhe zbatues i atyre masakrave nuk u mor në pyetje, por u graduan me grada më të larta dhe se institucionet, historianët dhe inteligjencia në Kosovë dhe në Shqipëri heshtën plot 21 vjet dhe nuk e shënuan asnjë fjalë, e të mos flasim për ndonjë veprim për sensibilizimin, përjutuesin e këtyre masakrave, për Azemin, përjutuesin e këtyre masakrave, dhe për popullin shqiptar ishte barra më e rëndë shpirtërore, me të cilën nuk mundi të pajtohej kurrë, pa marrë parasyshë pasojat.

Prandaj, përkundër rrethanave jashtëzakonisht të vështira që u krijuan me administrimin ushtarak në Kosovë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, por edhe më vonë, Azem Hajdini - Xani, me qëllim të sensibilizimit të masakrës së Tivarit dhe të masakrave tjera, më 09.11.1966, me parashtresë iu drejtua organeve më të larta Jugosllavisë dhe të Kosovës, duke filluar nga komuna ku punonte dhe vepronte si nëpunës, e deri në Komitetin Qendror të LKJ-së, KQ të LKS dhe Komitetit Krahinor të LKK, me kërkesë për ndriqimin e plotë të këtyre masakrave.

Në parashtresën e tij drejtuar atyre organeve, përveç përshkrimit në hollësi të ngjarjes, Azem Hajdini - Xani ka kërkuar që patjetër publikisht:

1. tё informehet opinioni i gjerё pёr masakrёn e Tivarit, tё Tregurit, tё Raguzёs dhe pёr tё gjitha ato mizori qё rekrutёt shqiptarё pёrjetuan gjatё rrugёs pёr frontin e Adriatikut, qё nga Prizreni e deri nё Istri,

2. tё bёhet evidenca e plotё e ushtarёve tё vrarё dhe tё masakruar me emёr dhe mbiemёr dhe tё informohen prindёrit dhe tё afёrmit e tyre,

3. tё bёhet indentifikimi i varrezave masive dhe tё merren masa pёr kthimin e eshtrave tё tyre,

4. ushtarёve shqiptarё tё vrarё dhe tё masakruar t’u njifet statusi i luftёtarit tё vrarё nё LNç dhe familjet e ushtarёve tё vrarё t’i gёzojnё tё gjitha tё drejtat e invaliditetit ushtarak dhe tё drejtat e tjera,

5. tё identifikohen kryesit e atyre veprave mizore dhe ata tё nxirren para gjyqit.

Nё vend qё institucionet e lartpёrmendura ta zgjidhin lёndёn sipas kёrkesёs, letrёn ia kishin kthyer Komitetit Krahinor tё LK tё Kosovёs, me numёr 2029/1 tё datёs 9 dhjetor 1966.

Lidhur me parashtresёn e tij dёrguar KQ tё LKJ mё 19.11.1966, nё Komitetin Komunal tё LK Mitrovicёs u caktua njё bisedё, ku merrnin pjesё: Azem Hajdini, dy pёrfaqёsues tё KQ tё LKJ, dy pёrfaqёsues tё KQ tё LK tё Serbisё, sekretari i KK tё Mitrovicёs (Zharko Kuzeloviqi) dhe sekretari organizativ, anёtari i KK tё LK tё Kosovёs, Hysen Prekazit. Dy pёrfaqёsuesve tjerё dhe dy oficerёve tё lartё, qё ishin tё pranishёm nё bisedё, Azemi nuk ua kishte mёsuar emrat dhe as funksionet.

Nё bisedё Zharko Kuzeloviqi iu kёrcёnua Azemit me masa administrative, kinёse pёr tё pavёrtetat qё i kishte thёnё nё parashtresёn e tij drejtuar forumeve mё tё larta partiake e shtetёrore, duke i konsideruar ato pohime sie propagandё armiqёsore me qёllim tё komprometimit tё sistemit socialist – vetёqeverisёs, tё drejtuara kundёr vёllazёrim – bashkimit, pёr çka i tha se do tё pёgjigjej para gjyqit ushtarak. Njёkohёsisht kёrkoi nga Azemi ta tёrhiqte parashtresёn. Pastaj, njёri nga pёrfaqёsuesit e KQ tё LKJ ia tёrhoqi vёrejtjen Azemit se kjo ёshtё njё vepёr e rёndё armiqёsore, prapa sё cilёs mund tё fshihej edhe ndonjё grup apo organizatё armiqёsore. Prandaj, ai kishte kёrkuar nga Azemi tё tregonte se kush fshihet prapa tij dhe prapa letrёs, duke i propozuar qё ta tёrhiqte parashtresёn. Propozimin pёr tёrheqjen e parashtresёs e kishin bёrё edhe tё pranishmit tjerё nё bisedё, duke u kёrcёnuar pёr masa tё ndryshme pёr autorin.

Pasi Azemi e kishte marrё fjalёn, qё nё fillim kishte thёnё se qasja e tyre ndaj kёtij problemi nuk ёshtё me vend. „Kёtu mё keni thirrё vetёm tё mё frikёsoni, qё tё tёrhiqem nga ajo qё kam thёnё, edhe pse qё tё gjithё e dini se ashtu edhe ka ndodhur nё tё vёrtetё“. Pastaj ka thёnё: „Hiq mё lehtё nuk janё ndarё shqiptarёt nga kёto masakra se sa popujt qё e pёrjetuan Aushficin(Auschwitz), Mathauzenin(Mauthausen) apo Dahaun(Dachau). Pёrkundrazi, krimi kёtu ёshtё mё i rёndё, sepse, siç dihet, atje pёsuan kundёrshtarёt e nazifashizmit, ndёrkaq nё Tivar, nё Tregur, nё Raguzё dhe gjatё rrugёs pёr nё frontin e Adriatikut, Ushtria jugosllave ka vrarё dhe masakruar 4310 luftёtarё shqiptarё, bashkёluftёtarё tё vet qё ishin duarthatё dhe bashkёluftёtarёt e Aleancёs Antifashiste, pёr tё vetmin faj vetёm pse ishin shqiptarё.“

Qёndrimi armiqёsor ndaj Azemit vjen nё shprehje edhe nё mars tё vitit 1969, kur nё konferencёn kandiduese tё Lidhjes Socialiste tё Mitrovicёs, pёrfaqёsuesi i Lidhjes Socialiste, Mustafa Osmanagiq, delegat i Dhomёs sё Kombeve tё Kuvendit Federativ tё Jugosllavisё, ka thёnё: „Si mund tё kuptohet qёndrimi i disa delegatёve, tё cilёt nё kёtё listё pёr delegat duan ta shtien me çdo kusht Azem Hajdinin – Xanin si aktivist?“ dhe vazhdon: „- Me tё vёrtetё Azemi ёshtё aktiv, por nё njё vijё tjetёr, nё atё jashtё Lidhjes sё Komunistёve.“ Edhe pse populli dhe delegatёt nё Konferencёn kandiduese nuk u frikёsuan dhe pёrgjithёsisht ia dhanё votёn, pushtetmbajtёsit e kontestuan zgjedhjen e tij dhe me aktvendimin nr. 100, datё 31.3.1966, ia bёnё tё pamundshme kryerjen e funksionit.

Azemi disa herё ka kёrkuar pranim te kryetari i Kryesisё sё Kosovёs, Xhavid Nimani. Mirёpo, pasi edhe pas shumё insistimeve nuk ёshtё pranuar. Azemi i mllefosur, por edhe kёmbёngulёs pёr ndriqimin e kёtyre masakrave, tёrё materialin pёr kёto ngjarje nё disa dhjetra faqe, i mbyllur nё pliko, ia ka dhёnё nё dorё nё zyrёn e Xhavid Nimanit, shefit tё kabinetit tё tij, Kariman Celinёs.

Si pёrjetues i masakrёs sё Tivarit, nga frika se kёtё krim tё tmerrshёm me pёrmasa gjenocidale serbo – malazeze dhe maqedonase ndaj shqiptarёve do ta mbulonte terri dhe heshtja, pa depёrtuar asnjё fjalё apo e dhёnё nё opinion, Azem Hajdini – Xani vendosi qё pёrmes fjalёs sё shkruar nё librin „Tragjedia e Tivarit“, botuar mё 15 prill 1990 nё Shtutgard, Gjermani, nё 5000 ekzemplarё, tё ndriqojё kёtё tё vёrtetё tё hidhur. Kjo die i erdhi si reagim ndaj heshtjes dhe injorimit qё i bёhej parashtresёs sё tij drejtuar organeve mё tё larta partiake dhe shtetёrore qysh nё vitin 1966. Vlenё pёr tё thёnё se ky ishte libri i parё me kёtё tematikё.

Nё vitin 1998 Shoqata e tё Burgosurve Politikё nё Prishtinё botoi librin e Azem Hajdinit – Xanit me titull: „Masakra e Tivarit“ dhe librin (ribotim) me titull: „Tragjedia e Tivarit“, me shpresё se pёrmes fjalёs sё shkruar libri do tё kontribuonte sadopak qё opinioni i gjerё dhe bota demokratike mё nё fund do ta kuptojnё plotёsisht atё krim tё rёndё tё serbo – malazezёve e maqedonasve, atё masakёr tё madhe tё komunistёve tё Titos, tё bёrё gjatё LNç-sё ndaj shqiptarёve duarthatё, ndaj bashkёluftёtarёve tё tyre. Populli shqiptar masakrёn e e emroi si „varri i tivarit“, „Varri i Raguzёs“, dhe „varri i tragurit“. Fatkeqёsisht nuk u gjetё asnjё institucion apo individ nё Kosovё e nё Shqipёri qё kёtё vepёr ta ribotojё dhe ta pёrkthejё nё ndonjё gjuhё tё huaj, tё paktё nё gjuhёn angleze.

Azem Hajdini – Xani nuk u mjaftua vetёm me botimin e kёtyre librave, ku nё hollёsi ka pёrshkruar masakret nё fjalё. Pёrmes „Ligёs qytetare shqiptaro – amerikane“ arriti qё masakrat t’i paraqes edhe para opinionit ndёrkombёtar. Kёshtu, pёr Masakrёn e Tivarit tё 31 marsit 1945, ku u masakruan 4300 shqiptarё, si vepёr e ushtrisё serbo – malazeze, ёshtё debatuar nё komitetin pёr marrё-dhёniet ndёrkombёtare tё kongresit amerikan, me temё „E ardhmja e shqiptarёve nё Mal tё Zi“, mbajtur mё 30 tetor 2003. Mes tjerash aty u tha: „Nё vitin 1945 nё Evropё ngjau edhe njёra ndёr mizoritё mё tё mёdha tё asaj kohe, kur 4300 ushtarё shqiptarё qё i ishin bashkangjitur vullnetarisht Ushtrisё Jugosllave pёr ta luftuar fashizmin, u tёrhoqёn nё kurth nё Tivar tё Malit tё Zi dhe u ekzekutuan nё vend nga forcat ushtarake serbo – malazeze. Trupat e tyre u dogjёn dhe u hodhёn nё varrezё masive nё njё gurore tё lokalitetit.” “Juristi Azem Hajdini, njёri ndёr tё mbijetuarit e paktё tё gjallё nё ditёn e sotme shkroi njё pasqyrё tё qartё me titullin “MASAKRA E TIVARIT”, tё cilёn ai mund ta botonte nё Kosovё shumё vonё, nё vitin 1998, pёr arsye se plot pesёdhjetё vjet, çfardo pёrmendje, edhe mё e vogёl qoftё e kёsaj masakre, do tё pёrfundonte me persekutim deri nё vdekje.”

Pёr njё angazhim kaq tё madh nё sensibilizimin e varrit mё tё madh tё shqiptarёve, Masakrёs sё Tivarit, nё emrin e tij, nё emёr tё tё mbijetuarve tё kёsaj masakre dhe nё emёr tё popullit shqiptar, autori i kёtij libri i shpreh mirёnjohje tё thellё komitetit pёr marrёdhёnie ndёrkombёtare tё kongresit amerikan, kongresmenit Tom Lantosh dhe Ligёs Qytetare Shqiptaro – Amerikane.



Azem Hajdini – Xani ka botuar librat:

1. Tragjedia e Tivarit, Shtutgard, 1990

2. Masakra e Tivarit (memoare), SHBP, Prishtinё, 1998

3. Tragjedia e Tivarit (ribotim), SHBP, Prishtinё, 1998

4. Shaban Palluzha (Dёshmi dhe kujtime tё kronistit tё luftёs I), NB “Rilindja”, Prishtinё, 2001

5. Shaban Palluzha, Lёvizja pёr çlirim dhe Bashkim Kombёtar 1941-1945 (Dёshmi dhe kujtime tё kronistit tё luftёs II), Buroja, Prishtinё, 2002

6. Shaban Palluzha dhe personalitetit e Lёvizjes 1941-1945 (Dёshmi dhe kujtime tё kronistit tё luftёs III), Buroja, Prishtinё, 2003

7. Lufta e Artakollit, Prellovcit, Skёnderajt dhe plani serbo – malazez pёr likuidimin kolektiv tё shqiptarёve, prill 1941 (Dёshmi dhe kujtime tё kronistit tё luftёs IV), Prishtinё, 2006

8. Nga Prizreni nё Istri njё sprovё pёr histori (Kujtime dhe dёshmi, pranverё 1945), Prishtinё, 2007



Burimet dhe literatura

a) burimet e lёndёs

1. Bajrami, dr. Hakif: Tragjedia e Tivarit, Prishtinё, 1993

2. Bajrami, dr. Hakif: Dromca tragjike nga historia jonё kombёtare, me rastin e 83 vjetorit tё Pavarёsisё, “Dituria islame” nr. 75, Prishtinё, dhjetor 1995

3. Berjashi, Ibrahim: Buka e shpёtimit, “Bujku”, Prishtinё, 15 qershor 1991

4. Bozhoviq, Branislav; Vaviq, Branko: Surova vremena na Kosovu i Metohiju 1941-1944, Beograd, 1991

5. Braha, Shaban: Gjenocidi serbomadh dhe qendresa shqiptare 1944-1990, Tiranё, 1991

6. Cana, dr. Zekeria: Masakra mё e madhe mbi shqiptarёt nё vitin 1945, “Bujku”, Prishtinё, 20 shtator 1990

7. Cana, dr. Zekeria: Lot malli dhe brenge; Ditari I. “Bujku”, Prishtinё, 20 shkurt 1997

8. Dedijer, Vladimir: Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita, vll.II. Rijeka, Zagreb, 1981

9. Dobra, dr. Islam: Lufta e Drenicёs 1941-1945, Prishtinё, 1995

10. Dobra, dr. Islam: Lufta e Drenicёs 1941-1945 dhe NDSH deri nё vitin 1947 (Botim i dytё i plotёsuar), Prishtinё, 1997

11. Gola, Bajram: Rishqyrtime tё disa ngjarjeve nga LNç (fejton), “Flaka e vёllazёrimit”, Shkup, shkurt-mars 1997

12. Hajdini, Azem: Tragjedia e Tivarit, Shtutgard, 1990

13. Hajdini, Azem: Tragjedia e Tivarit, SHBP, Prishtinё, 1998

14. Hajdini, Azem: Tragjedia e Tivarit (fejton), “Flaka e vёllazёrimit”, Shkup, nёntor 1997

15. Hajdini, Azem – Xani: Masakra e Tivarit, SHBP, Prishtinё, 1998

16. Luzha, Berat: Artikuj pёr Tragjedinё e Tregurit, Rilindja, 1979/1980

17. Mula, Sami: Nё kalendarin e shqiptarёve mungojnё datat e Tivarit, Tiranё, 30 shtator 1995

18. Pirraku, dr. Muhamet: Ripushtimi jogosllav i Kosovёs nё vitin 1945, Prishtinё, 1992

19. Pirraku, dr. Muhamet: Kalvari i shqiptarёsisё sё Kosovёs – Tivari 1945, Prishtinё 1983

20. Rexhepi, dr. Fehmi: Gjenocidi sllav mbi shqiptarёt gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore (fejton), “Bujku”, Prishtinё, prill 1995

21. Srbija i Albanci III: Pregled politike Srbije prema Albancima od 1944 do 1989, Maribor-Lubljanё, 1998

22. Vjetari nr. XVIII, Arkivi i Kosovёs, Prishtinё, 1984


b) Revista dhe gazeta

1. Bota Sot (disa fejtone)

2. Fjala jonё, nr. 12, Prishtinё, dhjetor 1995

3. Zёri, Prishtinё, 16 dhjetor 1995

4. Zёri i Popullit, nr. 157, 12 dhe 13. VII 1991, Tiranё

5. Rilindja, 14. IX. 1980

SI NDODHI MASAKRA E TIVARIT - MË 1 PRILL 19145 ?!

 Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve...dhe ripushtimi i Kosovës...,nga ushtria e UNÇJ-së,në janar – prill 1945

 

Shkruan: Sheradin BERISHA

Më 30.03.2007

 ____________________________________

   Krijimi i formacioneve partizane në Kosovë në vitet 1943-1944     

  Pas kapitullimit të Italisë fashiste (shtator 1943) Shtabi Suprem i UNÇJ-së shtoi aktivitetin e saj ushtarak, në formimin e sa më shumë formacioneve të armatosura në Kosovë dhe në viset tjera etnike shqiptare. Për këtë qëllim më 9.IX.1943 SHK i UNÇJ-së për Kosovë e Metohi lëshoi një thirrje, ku kërkohej që popujt e kësaj krahine (e veçanërisht populli shqiptar) të radhiten në njësitë partizane, për të luftuar kundër ushtrisë naziste gjermane e bullgare. Prej shtatorit 1943 (dhe më herët) e deri në nëntor 1944 në Kosovë..., u formuan njësite të shumta të UNÇJ-së, duke filluar nga çetat, aradhat, batalionet  e deri në brigada. Kështu brenda kësaj periudhe u formuan: Aradha Nacional-Çlirimtare Partizane (ANÇP) e Kosovës dhe Metohisë (22.X.1943); ANÇP e Shalës (gusht 1944); ANÇP e Rakoshit (në fillim të tetorit 1944);ANÇP e Drenicës (nga mesi i muajit tetor 1944); ANÇP” Curri-Rexhepi” (e formuar nga Aradha ”Perlat Rexhepi” e UNÇ të Shqipërisë dhe aradha ”Bajram Curri” e UNÇJ-së për Kosovë e Metohi (12.I.1944); ANÇP e Ibrit (4.XI.1944); ANÇP e Kosmetit (7.XI.1944); ndërkaq në nëntor 1943 u formuan Çeta Partizane e Krajës dhe e Tuzit; më 13.IV.1944 - Çeta e Kosovës; më 16.IX.1943) Çeta e Lumës, e Hasit dhe Batalioni i Parë kosovar ”Ramiz Sadiku”; në fund të tetorit 1943 – Batalioni ”Boris Vukmiroviq” dhe Batalioni i Parë i Dibrës ”Nazmi Rushiti”; më 21.XI.1943 Batalioni i Parë dhe më 29.XII.1943 Batalioni i Dytë kosovar; në gjysmën e majit 1944 Batalioni ”Kosova”; në fund të majit 1944 Batalioni  Sulmues i Kosmetit; më 28.IX.1944 Batalioni Partizan ”Meto Bajraktari etj.1
   Po kështu deri në dhjetor 1944 u formuan edhe 8 Brigada, si: Më 24 qershor 1944 në fshatin Zbazhdi (afër Strugës) u formua Brigada I-rë e  UNÇ për “Kosovë e Metohi”, nga luftëtarët e Brigadës së I-rë Kosovare-Maqedone, me 3 batalione dhe 1 çetë përcjellëse. Më 9 shtator 1944 në fshatin Lilanc afër Bujanocit, u formua Brigada II e UNÇ-së për KM-në, me 4 batalione dhe  450 ushtarë. Më 16 shtator 1944 në rajonin e Vranjës,u formua Brigada III e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Më 13 tetor 1944 në Krumë të Hasit u formua Brigada IV e UNÇ-së për KM-në - me 2 batalione dhe 400 ushtarë. Më 24 shtator 1944, në fshatin Tullar u formua Brigada V e UNÇ-së për KM-në - me 4 batalione. Më 13 dhjetor 1944, u formua Brigada VI e UNÇ-së për KM-në. Më 11 nëntor 1944 në Gjakovë u formua Brigada VII e UNÇ-së për KM-në, e cila më vonë u shpall si  brigadë sulmuese. Më 20 dhjetor 1944 në fshatin Ramno të Preshevës u formua Brigada e VIII  e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Po në dhjetor të atij viti u formua edhe Brigada e Korpusit të Mbrojtjes Popullore të Jugosllavisë për KM-në.2

Udhëheqja politike – ushtarake e Kosovës në vitet 1943 – 45. Është pikërisht kjo garniturë, e cila nën urdhërat e SHS të UNÇJ-së do të përgatisin ripushtimin e Kosovës. Nga e djathta, në këmbë: Rifat Berisha, Shefqet Peqi, Miladin Popoviq, Mehmet Hoxha, Boshko Çakiq, Pavle Joviqeviq, Fadil Hoxha, Xhavit Nimani, Mita Milkoviq…(Ulur): Ismet Shaqiri dhe Jela Popoviq, të cilës nuk i duken syt.

 ______________

   Këto formacione partizane edhe pse u formuan në gjeografinë etnike  shqiptare, ngjarjet e mëvonshme do të dëshmojnë se ato, nuk u formuan për të mirën e shqiptarëve.

Synimet e Shtabit Suprem të UNÇJ-së për ripushtimin e Kosovës

  Në gjysmën e dytë të vitit 1944, derisa forcat aleate (amerikane-angleze-ruse...) përparonin në të gjitha frontet e luftës kundër ushtrisë hitleriane, Shtabi Suprem i UNÇJ-së duke i shfrytëzuar rrethanat e krijuara, në fillim të shtatorit të atij viti Shtabin Kryesor të UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”e degradoi në Shtab Opertativ dhe me 14 shtator ia nënshtroi Shtabit Kryesor të UNÇJ-së për Sërbi. Dhe për çudi  në emër të Shtabit Operativ të “Kosmetit” do të nisin përgaditjet luftarake gjoja për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare, a në të vërtet SHS i UNÇJ-së kishte për synim ripushtimin e tyre.
   Në vjeshtën e atij viti, Shtabi Suprem i UNÇJ-së i drejtuar nga Josip Broz Tito, në emër të internacionalizmit, do të bëjë marrëveshje me ushtrinë e kuqe ruse, më pastaj me forcat bullgare dhe më 2 shtator 1944 edhe me SHP të UNÇ të Shqipërisë, për të zhvilluar operacione të përbashkëta ushtarake kundër forcave gjermane në Jugosllavi... Derisa ushtria gjermane tërhiqej nga shumë fronte të luftës, ideja e Shtabit Suprem të ushtrisë gjermane për forcimin e vijës së frontit në Ballkan, u bë e parealizueshme dhe në këto rrethana armata ”E” gjermane e cila ishte e dislokuar në Greqi, mori urdhërin që të tërhiqet nga ky rajon. Tërheqjen do ta bëjë nëpër Maqedoni, Kosovë dhe Sangjak, për të kaluar mandej në Mal të Zi, Bosnjë e Hercegovinë në drejtim të veriut. Armata ”E” për çudi nuk u pengua, (përkundër propagandës së bërë nga strategët e UNÇJ-së), por kaloi me shumë pak humbje në veri - perëndim të Jugosllavisë, ndërkohë që luftimet më të ashpra në Kosovë brigadat sllavokomuniste, do t´i zhvillojnë gjoja “kundër forcave të Mbrojtjes Kombëtare të Shqipërisë Etnike dhe bandave shqiptare që po mbretërojnë në Kosovë..!!!”3
  Për të argumentuar këtë qëndrim, po i referohemi letrës së Miladin Popoviqit, të cilën në emër të KK të PKJ-së ua dërgoi të gjithë komisarëve politikë në Kosovë. Në letër ndër të tjera M.Popoviq shkruan: ”Edhe pse Kosovë-Metohia janë pa pushtues, ne nuk sundojmë në gjithë terrenin. Pengesa janë bandat e armatosura që përhapin shovinizëm. Tash kemi detyrë të patjetërsueshme spastrimin e Kosovës dhe të Metohisë nga këto banda. Bandat duhet likuiduar energjikisht dhe pa mëshirë. Tokat e atyre që nuk dorëzohen deri në afatin e caktuar do të konsiderohen të shtetit e këtë (konfiskim – vërejtja ime Sh.B) do ta bëjnë shtabet (e UNÇJ-së-vërejtja ime Sh.B). Në fshatrat që është bërë rezistencë duhet gjetur organizatorët dhe duhet dorëzuar gjyqit ushtarak, që do t´i gjykojë menjëherë e fshatarët t´i çarmatosë...” 4
   Sipas marrëveshjes UNÇJ-UNÇSH, në fillim të tetorit 1944 në Kosovë do të futen Brigadat III dhe V të Korparmatës së I-rë të UNÇ të Shqipërisë. Më 17 tetor 1944 edhe Armata  II bullgare u nis për Kosovë, ndërkohë që atje (Kosovë) dhe në viset tjera etnike shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi, i kishin përfunduar përgaditjet për ofensivë, njësitet e Korpusit të 13-të të UNÇJ-së (Divizioni i 22-të, i 24-të, i 25-të dhe i 46-të serb), Divizioni i 41-të maqedon, brigada e 9-të malazeze dhe të gjitha brigadat e UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”. Operacionet ushtarake të këtyre forcave, filluan ofensivën pushtuese në tri drejtime: 1.Kurshumli – Përpallac – Podujevë - Prishtinë; 2.Lebanë – Medvegjë - Prishtinë; dhe 3. Bujanoc - Gjilan-Prishtinë.5

Barbarizmi i UNÇJ-së kundër popullit shqiptarë

Gjatë këtyre operacineve të përgjakshme këto forca kryen krime më të shëmtuara që njeh  historia e njerëzimit, ndaj popullatës shqiptare, si dhe konfiskuan, plaçkitën, dogjën e shkatërruan pamëshirshëm pronat e tyre.
Gjatë kësaj periudhe janë vrarë e masakruar në mënyrat më mizore 47.300 shqiptarë. Kështu në:,
1. Gjilanë janë vararë 7854 veta,

2. Prishtine 3.675
3. Drenicë 4.820
4. Mitrovicë,1.970
5. Pejë 3.540,
6. Ferizaj 1.260,
7. Podujevë 1.670,
8. Prizren 1.200,
9. Gjakove 800,
10. Rahovec 750,
11. Suharekë 420,
12. Dragash 500,
13. Preshevë 690,

14. Shkup 1.450 (vetëm në Bllacë të Shkupit u masakruan mbi 130 burra gra fëmijë e pleq!!!),

15. Kumanovë 780,
16. Tetovë 4100,
17. Gostivar 715,
18. Kërcovë 490,

  19Sangjak (Jeni Pazar) 1.410,

20. Tutin 900,ne
21. Bihor 3820,
22. Plavë e Guci 710,
23. Ulqin 515 dhe

24. Tivarë e Dalmaci 2.600 shqiptarë.
Në këtë situatë e tërë pasuria e shqiptarëve të vrarë ishte konfiskuar, asgjësuar ose ishte plaçkitur nga kolonistët serb, që qenë kthyer sipas direktivave të Byrosë politike  të KQ të PKJ-së.6

    Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve dhe Kryengritja e Drenicës

(janar-shkurt-1945)

  Derisa Brigadat e UNÇSH-së marshuan drejt Sanxhakut, (me urdhëresën e Shtabit Operativ te Kosmetit (2.12.1944) të miratuar edhe nga Shtabi Kryesor i UNÇ të Serbisë), të gjitha brigadat e UNÇJ-së në Kosovë morën detyra konkrete për çarmatosjen…e popullatës shqiptare, në emër të gjoja ”spastrimi të terenit nga bandat kriminale shqiptare”. Kjo urdhëresë vinte si përgjigje në konfirmimet e Shtabit të Divizionit 46 të Serbisë, ku thuhet, se :”Shqiptarët e Drenicës e gjetiu...masovikisht po u bashkohen Brigadave të Shqipërisë dhe jo atyre të UNÇJ-së”. Ndërkohë, për t´i realizuar me lehtë synimet e saj, udhëheqja jugosllave, fillon urgjentisht organizimin mobilizues të brigadave të “Kosmetit” për në Frontin e Sremit. Ndonëse qendra e rezistencës shqiptare në gjysmën e dytë të dhjetorit 1944 u përqëndrua në Drenicën heroike, Shtabi Operativ i „kosmetit“ urdhëroi komandën e vendit në Skenderaj të iniconte formimin e një brigade të autorizuar për mobilizimin ushtarak me ”vullnet” të mashkujve të aftë për luftë (për në front të Sremit) dhe me pas t´i bashkohet Brigades VII  të „kosmetit“, që komandohej nga Shaban Haxhia.

Dokument i lëshuar nga Shtabi i Divizionit 46 serbë

   Në mbledhjen themeluese të kësaj brigade (më 6 dhjetor 1944) ku mori pjesë edhe kryetari i Rrethit Hilmi Zariqi me të gjithë parinë e vendit (shumica prej tyre ish-veprimtarë politikë e ushtarak të Lidhjes së II-të të Prizrenit) dhe për komandat të brigadës u emrua Shaban Palluzha nga Llausha. Në përbërjen e shtabit Shaban Palluzha përfshiu shumë personalitete të Drenicës, si: Imer Fazliun, Isa Zymerin nga Prekazi, Ramë Sejdiun nga Llausha, Bajram e Miftar Bajraktarin të Llaushës, Mulla Ibrahimin të Hasanprishtinës, Mulla Ilazin të Burojës, Rexhep Gjelin të Likoshanit, Azem Aruqin të Makërmalit, Beqë Çubrelin, Jetullah Muharremin të Rrezallës, Sadik Zenelin, Feriz Bojiqin, Zeqir e Sadik Lutanin të Turiçecit, Shaban e Rifat Kotorrin, Hazir Gjakjen nga Akrashtica e Artakollit, Istref Temën e shumë të tjerë.7
  Në Brigadën e Drenicës që quhej Brigada e ”Shaban Palluzhës” populli shihte shpresën për të parandaluar masakrat serbe mbi popullsinë e Drenicës dhe të rrethinës. Kjo Brigadë kishte shtatë batalione dhe fillimisht numri i luftëtarëve arrinte nga 500 deri në 700 veta, të cilët përbënin elitën komanduese dhe të luftëtarëve të Brigadës.
   Nga fillimi i janarit 1945 Shtabi Operativ i “Kosmetit”, urdhëroi Shtabin e Brigadës së Shaban Palluzhës, të lëshonte Denicën dhe të nisej në drejtim të Podujevës, ku duhet të bashkohej me Brigadën e VII të “Kosmetit”, për të vazhduar rrugën për në Sërbi (Kurshumli - Banjë e Kurshumlisë – Prokuple - Srem). Udhëheqja më e lartë politike dhe ushtarake serbo(jugo)sllave, krahas qëllimit për largimin e Brigadës së Shaban Palluzhës nga Kosova, kishin planifikuar edhe nxitjen e incidenteve për të gjetur si pretekst intervenimin ushtarak kundër forcave të rezistencës së armatosur shqiptare.
  KNOJ-i për Kosovë në emër të spastrimit të terenit nga “bandat shqiptare...” veçanërisht në rajonin e Drenicës, ndërmorri një operacion të gjerë ushtarak kundër popullatës së pafajshme shqiptare. Në këto operacione antishqiptare morën pjesë:
1. Brigadat I-VI të kosmetit, të cilat përbënin Divizionin 52 të UJ-së;
2. Forcat e Divizionit 24, 26, 44 dhe 46 të Serbisë;
3. Divizionet 41 dhe 50 të Maqedonisë;
4. Brigadat e Malit të Zi (brigada e I-rë e Bokës dhe brigada e VI) 8 dhe
5. Repartet speciale të OZN-ës të drejtuara nga famëkeqi Spasoje Gjakoviq.*

Fadil Hoxha, Shefqet Peqi dhe Rifat Berisha - Nëntor 1944 Prizren

   Shtabi i Brigadës së Drenicës largimin nga Kosova në njërën anë do ta kushtëzojë me ndërprerjen e vrasjeve dhe të plaçkitjeve mbi popullsinë civile nga ana e ushtarëve jugosllavë, ndërkohë që në anën tjetër vuri lidhje me personalitetet dhe me grupet e arratisura në Dukagjin, në Shalë të Bajgorës dhe në Kosovën Lindore, me qëllim të konsolidimit të radhëve për një ballafaqim të mundshëm ushtarak me pushtuesit jugosllavë. Nga mesi i janarit 1945 përfaqësuesit e Shtabit Operativ të Kosmetit: Fadil Hoxha dhe Kërsta Filipoviq ”Grofi”, i garantuan Shaban Palluzhës se do të plotësohen të gjitha kërkesat e shtruara dhe e urdhëruan ta lëshonte Drenicën dhe t´i bashkohet Brigadës VII të Kosovës9, që ishte nisur për në Sremë të Serbisë. Largimi i Brigadës së Shaban Palluzhës nga Drenica deri në Podujevë zgjati katër ditë. Duke kaluar nëpër Artakoll, fshatra të Vushtrrisë, të Permalinës dhe të Llapit, njësive të Brigadës iu bashkuan rreth 3.500 veta, të cilët ndiheshin të rrezikuar nga ushtria jugosllave. Brigada e VII e “Kosmetit” (të cilës ishte planifikuar t´i bashkohet Brigada e Drenicës) sipas urdhërit 151/45 (pa datë) të lëshuar nga Shtabi Operativ i “Kosmetit”, ishte planifikuar që e ndarë në tri grupe (eshallone), të marshojnë 9.500 veta për në Frontin e Sremit (në dokumentat ushtarake evidentohen vetëm 7.500 të mobilizuar!!).
  1. Eshaloni i parë me 3.300 veta, do të niset më 21.01.1945, në krye me Qamil Brovinën;
  2. Eshaloni i dytë me 3.100 veta, do të niset më 22.01.1945, në krye me Shaban Haxhin;
  3. Eshaloni i tretë me 3.100 veta, do të niset më 25.01.1945, në krye me Miqa Mijushkoviqin.
     Këto eshallone do të udhëtojnë këmbë prej Podujevës deri në Kurshumli. Edhe brigadat VI dhe VIII të “kosmetit” me 9.000 shqiptarë, do të ndahen në dy eshalone sikurse më poshtë:
   1. Eshaloni i parë me 4.300 veta do të niset më 20.01.1945 në krye me major Popoviqin dhe kapiten Vllado Simiqin.
   2.Eshaloni i dytë me 4.700 veta do të niset më 21.01.1945 në krye me Glisho Sharanoviqin dhe Sllobodan Filipoviqin (në dokumentet ushtarake evidentohen vetëm 3.100 veta /vërejtja ime Sh.B !!). Këto eshalone, pasi do të udhëtojnë këmbë në rrugën: Gjilan - Bujanovc, nga Ristovci do të vazhdojnë rrugën me tren për në Srem. Për këtë rrugëtim të brigadave kosovare, Shtabi i Divizionit 46 serb më 17.01.1945 do të lëshojë një dokument (urdhër) sekret, në të cilin do t´i njoftonte brigadat e veta 25, 26 dhe 27 të dislokuara në Kosovë, për udhëtimin e njësive shqiptare të Brigadës VII, në rrugën Podujevë - Kurshumli... dhe u theksonte se në ato njësi konsiderohet se ka shumë dezertorë dhe kriminelë të njemendët, ndaj u urdhëruan që t´u vihej roje përgjatë rrugës (në të dy anët e Grykës së Llapit) në mënyrë që të pengojnë dezertimin e tyre.10

Kryengritja e Drenicës 

Qëndresa dhe rënja heroike e Shaban Palluzhës e Mehmet Gradicës

   Derisa makineria ushtarake jugosllave vriste popullsinë e pafajshme shqiptare gjithandej Kosovës11, sipas kujtimeve të martires shkodrane Marije Shllaku, shtabi i Brigadës së Drenicës, më 21 janar 1945 në Gryk të Llapit, mbajti një mbledhje, në të cilën ishin ftuar rreth 100 personalitete shqiptare të arratisur (në mesin e tyre ishin edhe Prof.Ymer Berisha dhe Ukë Sadiku) për të vendosur, lidhur me shkuarjen apo mosshkuarjen e Brigadës nga Kosova dhe për kahet që duhet të mirrte Lëvizja e Rezistencës Shqiptare. Në shenimet e saj (për këtë mbledhje) Marije Shllaku saktësoi: ”Bëmë një bisedë paria, për gjendjen e ngushtë që na paraqitej, të vdesim dhe të mos biem nën Serbi: edhe në paqim mundësi të shpëtojmë pa luftë. Në qoftëse jo, të çohemi të gjithë dhe të mbrojmë, por të mos e lëshojmë Kosovën”.12

Heroina shkodrane Marije Shllaku

  Në një takim të fundit, të mbajtur më 23.01.1945 në Gllamnik, në mes Shaban Palluzhës dhe përfaqësuesit të Shtabit Operativ të“Kosmetit”: Ismet Shaqirit, këtij të fundit iu kumtua kundërshtimi i shkuarjes së Brigadës për në Srem (Serbi), për shkak të vrasjeve dhe masakrimeve të popullsisë shqiptare që kryenin brigadat jugosllave anë e këndë Kosovës.
Pas dështimit të bisedimeve, Shtabi i Brigada së Drenicës më 23 janar 1945 i bëri përgatitjet e mundshme për daljen nga rrethimi i shumëfisht i ushtrisë jugosllave me humbje sa më të vogla. Më 24 janar 1945 brigada la Grykën e Llapit dhe marshoi drejtë djepit të qëndresës shqiptare-Drenicës. Fillimisht Brigada dislokohet përreth Gllamnikut ndërsa Shtabi i saj vendoset në Gllamnik. Në orën 16 të asaj dite, gjatë marshimit të Brigadës nga Gllamniku në drejtim të Barilevës për të depërtuar  në malet e Qiqavicës, komandanti i Shtabit Operativ të Kosmetit, Fadil Hoxha, urdhëroi njësitë e veta të shtinin 14 predha topi 13 në mesin e ushtarëve të Brigadës së Drenicës. Mirëpo, luftëtarët e brigadës u mbrojtën me sukses nga sulmet e tilla dhe pa kurrfarëë humbjesh vazhduan rrugën. Ndeshja e parë ballore e Brigadës me Ushtrinë pushtuese jugosllave ndodhi më 25 janar 1945, në Artakoll. Ndonëse më 26 janar Shaban Palluzha me 500-700 luftëtarë besnikë, deperton në Drenicën qëndrore, pjesa tjetër e luftëtarëve që vinin nga Llapi, Permalina, Artakolli... u shkëputën (nga brigada) për të depërtuar në Shalë të Bajgorës e gjetiu, me qëllim të organizimit të rezistencës në ato rrethe.

  

Shaban Palluzha e Mehmet Gradica

 Nga luftimet e përgjakshme deri me 31.01.19145 krijohet një “Zonë e Lirë” në të cilën do të përfshihen  20 fshatra të Drenicës, si: Tërsteniku, Bajica, Palluzha, Shtutica, Dashevci, Mikushnica, Luboveci, Oshlani, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Açareva, Obiliqi i Epërm, Obiliqi i Poshtëm, Krushevica dhe disa fshatra përreth. Gjatë këtyre betejave Brigada e Shaban Palluzhës ka shpartalluar disa njësi serbo-malazeze si dhe 1/3 e Brigadës 25 serbe. Brigadat jugosllave, në kuadër të të cilave ishin mobilizuar mbi 40 mijë ushtarë, ato ditë morën urdhër që të shkatërrohen tërësisht me artileri të rëndë, të gjitha fshatrat e fortifikuara e që bëjnë rezistencë të armatosur. Në zbatim të këtij urdhëri u dogjën e u rrënuan me tokë fshatrat: Tërstenik, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Plluzhina, Tica, Likoci ,Rezalla, Palluzha, Krushevci dhe Dashevci, ndërsa pjesërisht u rrënuan: Polaci, Kozhica, Prelloci, Gradica dhe disa lagje nga fshatrat tjera.
   Gjatë këtyre operacioneve këto urdhëra nuk do t´i zbatoi “Batalioni i Rinisë” i cili drejtohej nga Isuf Ibrahimi, e ku ishin të gjithë shqiptarë. Ky batalion me 1 shkurt 1945 (për të mos u vrarë vëlla me vëlla) do ta lëshoi frontin e hapur në Prekaz, Klinë e Mesme, Klinë e Epërme në drejtim të fshatit Polac. Për këtë dezertim, Gjyqi Ushtarak i SHO të Kosmetit, të kryesuar nga Fadil Hoxha, më 25 prill 1945 do t´i dënojë 5 veta me pushkatim dhe dy të tjerë me nga 2 vjet burgim të rëndë. Ata që u denuan me pushkatim ishin:
1. Komandanti Isuf Ibrahimi nga Gjilani;
2. Xhafer Lladova nga Lladova;
3.Abdyl Hyseni, 
4.Shaban Cernica dhe 
5. Raif Halimi,që të tre nga Cërnica.
Ekzekutimi i tyre u bë në burgun e Pejës, ndërsa nga pushkatimi shpëtoi vetëm Raif Halim - Cërnica, i cili do t´i mbaj 18 vjet burg të rëndë nëpër kazametet famëkeqe të regjimit komunist jugosllavë.
    Më 18 shkurt 1945, pas një rezistence heroike, kur bashkëluftëtarët e Sh.Palluzhës mbeten pa municione, veshmbathje e pa bukë, me urdhër të Mehmet Gradicës një pjesë e madhe e tyre u shpërnda për t´i shpëtuar vdekjes, ndërsa rreth tyre do të mbesin vetëm 70 - 100 luftëtarë. Natën e 20/21 shkurtit 1945 Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica me një efektiv luftëtarësh prej 17-29 veta u gjetën të rrethuar në Kullat e Fekë Zenunit në Berzhenik. Më këtë rast dolën nga rrethimi me luftë të pakompromis, duke lënë 6 ushtarë serb të vrarë dhe një të plagosur. Nga aty gjatë ditës arritën të fortifikohen në Kullat e Dvoranëve në Tërstenik me një efektiv të përgjithshëm prej 16-20 luftëtarësh. Dhe natën e 21/22 shkurtit 1945 kullat u gjetën në rrethim të hekurt nga njësitë e Divizionit 52 të UJ-së, të udhëhequr nga Petar Brajoviq. Shaban Palluzha me bashkëluftëtarët e tij  me sukses i përballoi sulmet e këmbsorisë duke vrarë disa ushtarë serb. Meqë pa ndihmën e artilerisë së rëndë, kulla nuk do të pushtohet lehtë, u gjet renegati shqiptar Kadri Mehmeti nga Klina, i cili duke gjuajtur me top u shkatërrua kulla dhe nga trarët e saj u plagosën për vdekje dy kreshnikët: Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica. Zëvendëskomandanti i brigadës Rexhep Xheli, i ndihmuar nga pesë-gjashtë bashkëluftëtarë, me sukses shpërthyen rrethimin dhe u tërhoqën duke i bartur Shaban Palluzhën dhe Mehmet Gradicën. Ata do të vdesin mbi krahët e bashkëluftëtarëve dhe kufomat e tyre do të fshihen, për ta mbajtur kështu nën ethe të frikës ushtrinë pushtuese edhe për një kohë te gjatë.14
Kryengritja e Drenicës u shua me gjak, por në historinë tonë mbeti një nga epopetë më të lavdishme të saj, që për gjeneratat e reja u bë burim frymëzimi deri në epokën e lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

 Vendosja e administrimit ushtarak në Kosovë dhe mobilizimi  dhunshëm i  shqiptarëve në mars 1945

 Në kohën kur forcat jugosllave zhvillonin operacionet më të përgjakshme në Drenicë, më 8 shkurt 1945, komandanti suprem i UNÇJ-së J.B.Tito me urdhër të veçantë nr.31 vendosi administrimin ushtarak në Kosovë. Për këtë vendim, Titoja më 7 shkurt në Beograd pati një takim me ushtarakët serb: Savo Dërleviqin, Gjuro Medenicën dhe Kërsto Filipoviqin, të cilëve ju foli për rolin që duhet ta luante Administrimi Ushtarak në Kosovë. Me këtë urdhër, i tërë pushteti në Kosovë do t´i kaloi një grupi të caktuar ushtarakësh serbo-malazez, të cilët do të ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe gjyqësor. Me këtë rast pasuan ndryshime në tërë strukturën e kuadrove komandues. Në krye të pushtetit ushtarak, përkatësisht të Shtabit të Ri Operativ u emrua ish-shefi i Armatës së I-rë kolonel Savo Dërleviq, duke e zavendësuar Fadil Hoxhën i cili mbeti zavendës i tij. Shef i Shtabit u emrua nënkolonel Dushan Vukotiq (deri në atë kohë ishte zëvendëskomandant i Divizionit 46 jugosllavë), shef i prapavijës u caktua Stevo Dobërkoviq (i dërguar nga shtabi qëndror i Sërbisë), ndërsa komisar politik u emrua nënkoloneli Gjuro Medenica. Më 10 shkurt 1945 kjo komandë bëri riorganizimin e tërësishëm të ushtrisë duke formuar Divizionin e artilerisë, të kalorësisë, të ndërlidhjes, grupin operativ të brigadave, Divizionin 46, 52 etj.15
      Kjo makineri pushtuese ushtarake në Kosovë, duke i marrë të gjitha masat për "spastrimin" e terrenit nga "mbeturinat e fashizmit" dhe "kundërrevolucionarët" vrau e masakroi mijëra shqiptarë anë e këndë Kosovës. Veçmas pas vendosjes së regjimit ushtarak në Kosovë, për shtypjen dhe shpartallimin e elementeve kryengritëse, Shtabi Operativ i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së nisi mobilizimin e shqiptarëve për t'i dërguar në frontin e Trieshtës dhe Istrës (në veriperëndim të Jugosllavisë), ndonëse mobilizimi i shqiptarëve kishte filluar qysh në fund të dhjetorit 1944 (me dërgimin e tyre në frontin e Sremit, në veri të Sërbisë). Më 11.03.1945 në Gjakovë u organizua një demonstratë e grave, kundër mobilizimit  me dhunë, të djemëve, vëllezërve dhe burrave të tyre.    

                  Si ndodhi masakra e Tivarit -  më 1 prill 1945?!

Shtabi Operativ i “kosmetit” i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së me qëllim të shpërbërjes së bërthamës së qëndresës shqiptare në Kosovë, gjatë muajve mars-prill 1945 mobilizon me dhunë shqiptarët për t´i dërguar në frontin e dytë të ashtuquajtur të ”Adriatikut” në veriperëndim të Jugosllavisë.
Skenaristët e Masakrës së Tivarit, për dërgimin e mobilizuesve shqiptarë në pjesët veriperëndimore të Jugosllavisë, kishin zgjedhur rrugën Prizren – Kukës – Shkodër – Tivar – Dubrovnik - Rijekë. Për këtë front mobilizuan shqiptarët nga Vushtrria, Besiana (ish - Podujeva), Prishtina, Kaçaniku, Ferizaji, Gjilani, Lipjani, Shtimja, Theranda, Burimi, Peja, Gjakova, Rahoveci, Sharri, Prizreni... etj.16

Plani i operacionit për mobilizim të dhunshëm të shqiptarëve nga mosha 18 - 35 vjeçare...

  Sipas kujtimeve të pleqëve, që përjetuan këtë mobilizim të dhunshëm..., të mobilizuarit shqiptarë, fillimisht janë tubuar nëpër qendrat e rretheve dhe ato komunale e pastaj, të organizuar në njësi ushtarake, të komanduara nga oficerë shqiptar, kanë udhëtuar në qendrën e përgjithshme mobilizuese (në kazermat ushtarake) në Prizren. Pas sistemimit, shqiptarët e mobilizuar do të çarmatosen, me arsyetimin se armët do t'i marrin në Kroaci e Slloveni !
Çarmatosja, atyre ju ka dhënë një sinjal të keq dhe me të drejt ka lindur dyshimi në përgatitjen e ndonjë skenari shfarosës në prapaskenë. Kjo psikoz u thellua edhe më tepër, atëherë kur u çarmatosën edhe oficerët shqiptar dhe për përcjelljen e tyre u ngarkua Brigada XXVII e divizionit 46-të serb e njohur për terrorizimin e popullit shqiptar gjatë muajve të kaluar.

Rrugëtimi i përgjakur

 Deportimi i shqiptarëve të mobilizuar, nga kazermat e Prizrenit u bë në tri grupime (eshalone):
    1.Eshaloni i parë që përbëhej nga 3.700 veta, u nis më 24. 03. 1945 dhe pas 5 - 6 ditësh arriti në Tivar, ku iu dorëzua reparteve të Divizionit të IX - të jugosllav. Gjatë rrugëtimit, derisa u dorëzuan në vendin e caktuar, të mobilizuarit u keqtrajtuan në mënyrë shtazarake nga kriminelët serbo-malazezë. Të mobilizuarit shqiptar nga Tivari do të nisen për në Istri, ku fillimisht disa ditë do të ndalojnë për të pushuar në ujdhesën Çiovë afër Trogirit. Dhe ato ditë gjatë kalimit me një anije të vjetër, nga ujdhesa për në Trogirë, u mbytën rreth 65 veta, prej të cilëve 29 qenë vetëm nga Kaçaniku.
2.Eshaloni i dytë i përbërë nga 4.700 veta, u nis dy ditë më vonë (më 26 mars) nën përcjelljen e forcave të Brigadës XXVII dhe më 30 mars në Shkodër iu dorëzua Brigadës X malazeze 18.  Gjatë marshimit katër ditor në rrugën Prizren – Zhur – Kukës – Puk - Shkodër, përkundër lodhjeve e rraskapitjeve të mëdha nga rruga e gjatë, të mobilizuarit u maltretuan e u rrahën dhe në shumë vende shumë prej tyre u vranë... si, gjatë kohës së pushimit, gjatë kalimit të lumejve apo gjatë tentimit të ndonjërit prej tyre për ta shuar etjen, në burimet e ujit.
Vrasjet e para u bënë në mesnatën e 26/27 marsit gjatë një pushimi nën qiellin e hapur në Kukës. Me këtë rast u vranë njerëzit më autoritativë nga radhët e të mobilizuarve, ishin eprorët e njësive ushtarake ata shqiptar që komanduan gjatë marshimit nga qendrat komunale për në kazermat ushtarake të Prizrenit. Në mbrëmjen e 27 marsit ky eshalon arrin në Fushë - Arrëz dhe sipas një skenari të parapërgatitur mirë, xhelatët serbo – malazezë, gjatë kohës së pushimit (në mesnatën 27/28 mars) nën qiellin e hapur duke fjetur (në gjumë) vrrasin mizorisht rreth 120 - 140 veta dhe kufomat e tyre u hodhën në një hendek... 19

Një nga grupet-eshalonet e prillit 1945, duke rrugëtuar nëpër Shqipëri në drejtim të Tivarit

Edhe pse të lodhur e të rraskapitur nga rruga e gjatë dhe uria, do të vazhdohet me rrugëtimin dhe natën e 28 / 29 marsit të mobilizuarit do ta kalojnë në një luginë të rrethuar me pyje në periferi të Pukës. Të nesërmen shumë veta për shkak të torturave, helmimeve me ushqim, veshmbathjes së dobët... nuk kanë mundur ta vazhdojnë rrugën dhe mëngjesi i gjeti të vdekur. 20 Në mbrëmjen e 29 marsit, gjatë kalimit të një kanioni (lugine të thellë) te “Ura e Zogut” përmes një vagonete - teleferiku të improvizuar, u hodhën në greminë rreth 50 veta dhe shumica prej tyre gjetën vdekjen.21
Në mëngjesin e 30 marsit Eshaloni i dytë është nisur në drejtim të Shkodrës dhe në “Vaun e Spasës” meqë ishte ura e shkatërruar, lumi është kaluar me anije të improvizuar. Rreth orës 16:00 kolona është futur në Shkodër ku në të dy anët e rrugëve janë përshëndetur nga mijëra shkodranë. Meqë shkodranët sollën ushqime dhe ujë për vëllezërit e tyre nga Kosova, xhelatët serbo-malazezë e ndaluan një gjë të tilë dhe me shpejtësi kolona e të mobilizuarve u vendos në një kazermë në kodrën e lartë në Shkodër. Aty kah mesi i natës 30/31 mars eshaloni  është nisur në drejtim të Ulqinit dhe me të kaluar kufirin (afër Ulqinit) kolona është ndalur gjoja për të pushuar. Me këtë rast të gjthë të sëmurët dhe të plagosurit ndahen në një vend të caktuar, me arsyetim për të evituar ndonjë epidemi të mundshme, dhe me premtimin se ata do të shërohen në ndonjë spital të Malit të Zi janë ndaluar aty dhe kurrë më nuk është mësuar për fatin e tyre, ashtu sikurse nuk dihet as për fatin e qindra shqiptarëve të tjerë që u ekzekutuan gjatë këtij rrugëtimi.
Pas këtyre peripetive, eshaloni i dytë, nën përcjelljen e malazezëve - në mesditën e datës 1 prilli 1945 arriti në Tivar. Atë ditë të kobshme rrugëve të qytetit shihej një mobilizim i ushtarëve serbo - malazez, të cilët vështronin me përbuzje kolonën e gjatë të shqiptarëve. Kjo kolonë është ndaluar në qendër të qytetit (me urdhër) kinse për të pushuar dhe ndërkohë ndodhë një eksces në mes të rojes dhe katër shqiptarëve, të cilët u penguan që të pinë ujë në një krua aty afër. Nga ky konflikt ushtarët e urdhëruar derdhin një breshëri plumbash në trupat e shqiptarëve, me ç'rast vriten disa prej tyre. Situata e tensionuar me qëllim (për ta filluar komplotin e përgatitur) e shtyri masën e shqiptarëve që të shtrihen për toke, ndërkohë që ajo hapsirë ishte vënë në shënjestër të pushkëve dhe mitralozëve që ishin vendosur në çdo qoshe të rrugëve, dritare dhe terracë të shtëpive e në shkëmbijtë e kodrave përreth . 22
Azem Hajdini njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga Masakra e Tivarit, kështu e përkujton ngjarjen e krijuar pas ekscesit:

Dëshmitari Azem Hajdini që ka mbijetuar nga masakra e Tivarit

"Me të përfunduar të këtij akti mizor, meqë ne ishim në kolonë për 4, në gjatësi prej 5-6 km, e ku mundësia për një shfarosje masive ishte më e vogël, na kanë urdhëruar të ngritemi në këmbë dhe të qëndrojmë në vend me duar të lidhura mbi kokë. Pas pak na kanë urdhëruar të ecim drejt një ndërtese të madhe 3 katshe, i ashtuquajtur “Monopol i duhanit”, me një sipërfaqe prej afro 300 m2 dhe me oborr të rrethuar. Ndërtesa ishte e rrethuar nga të 3 anët me kodra shkëmbore, kurse oborri ishte i rrethuar me mure të larta e me rrethoja të hekurt , me maje të prehta, gjë që krijonte kushte shumë të volitshme për likuidimin e të gjithë neve pa marr parasysh a gjendeshim në oborr apo në ndërtesë. Në të hyrë të oborrit - kujton A.Hajdini - ishin 10 - 15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo në shpinë çdo njërin prej nesh... dhe nga këto goditje mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100 - 150 veta. "Pas futjes së shqiptarëve brenda në ndërtesë (rreth 1000 veta) dhe brenda oborrit të rrethuar me mure (2.200 - 2.500 veta) dhe një pjese tjetër të mbetur në rrugë para oborrit, rreth orës 14.00, ata do të sulmohen nga të katër anët. Shtihej me te gjitha llojet e armëve të zjarrit si: me pushkë automatike, mitralozë, mortaja dhe bomba dore, revole etj, kështu që brenda një ore, gjithë masa e grumbulluar në ato hapsira nuk mbeti në këmbë. Me këtë rast oborri dhe sheshi u shndërrua në lumë gjaku që i ngjante një kataklizme të vërtetë, ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë, me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj. Kësaj masakre makabre arritën t'i shpëtojnë kryesisht ata që u gjendën në ndërtesë dhe ndonjëri, që kishte rënë në tokë para se të filloj sulmi. 23
Xhelatët e pashpirt, për të identifikuar të plagosurit që kishin shpëtuar nga trupat e pajetë të shokëve të tyre, në emër të “shtabit” lëshuan një proklamatë në të cilën thuhej:
“a) Informohen të gjithë ata që kanë mbetur gjallë ose të plagosur se komandanti suprem i UNÇ, shoku Tito ka urdhëruar ndërprerjen e zjarrit dhe të gjithë i ka falur - pavarësisht prej gabimeve që i kanë bërë !!!
b) të gjithë të plagosurve do t´u jepet ndihma mjekësore dhe sipas nevojës do të dërgohen në shërim, prandaj të gjithë ata të ngriten në këmbë dhe të skajohen.
c) kërkojmë të brohoritni parullat: ”Rroftë shoku Tito” , ”Rroftë bashkim-vëllazërimi” , ”Rroftë ushtria nacional-çlirimtare”... !!!24
Duke menduar se thirrjet e proklamatës ishin të vërteta, shumica e të plagosurve do të ngriten nga vendi për të kërkuar ndihmë mjekësore. Por.., çka ndodhi...?! Ushtarët mizorë në vend të ndihmës mjekësore, u vërsulën si bisha mbi ta dhe i masakruan pamëshirshëm. Ky asgjësim barbarë zgjati deri në orët e mbrëmjes, të datës 1 prill, kur në vendin e krimit do të vijnë një grup oficerësh të prezentuar si dalmatinë.
Këtë ngjarje dhe ajo çka pason A.Hajdini e kujton kështu: “ Pas kontaktit që vuri(Isuf Halili nga Radisheva që kishte dal i pari për të kontaktuar me njërzit që u prezentuan si dalmatin e që apelonin për té dalë nga ndërtesa), si dhe pas premtimeve që morëm se nuk do të ketë vrasje, edhe ne të tjerët vendosëm ta léshojmë ndërtesën. Para se të fillojë dalja, në ndërkohë serbët dhe malazezët vunë roje në çdo kat të ndërtesës dhe askush s'mund ta lëshonte atë pa u kontrolluar detajisht. Prej nesh kanë konfiskuar çdo gjë të vlefshme, si unaza ari, orë dore ose xhepi, të holla etj. Kur dolëm jashtë, vërejtëm se oficeret që na kishin përcjellur dhe ata të paraqitur si dalmatin, edhe më tutje diskutonin me tone të larta dhe plotë nervozizëm. Mësuam se të parët përpiqeshin ta arsytojnë masakrin andaj prej ushtarëve dhe oficirëve të ardhur kërkonin që të largoheshin prej vendit të ngjarjes. Nuk vonoi edhe ata u tërhoqën, sigurisht në aradhat e veta e neve na lanë prap në mëshirën e gjakatarëve. Derisa dilnim nga ndërtesa, pas nesh mbeteshin një numër i madh i të plagosurve, duke qarë e kërkuar ndihmë.“ 25

Kompleksi i Monopolit të duhanit në Tivar, ku u krye masakra më 1 prill 1945

Në vijim dëshmitari Hajdini përkujton:“Me të dalur në oborr, vërejtëm një rrethim të madh nga ushtarët serbë e malazezë, por edhe një skenë të llahtarshme para nesh, ku shtriheshin me mijra të vrarë e të plagosur. Pamje trishtuese ofronim sidomos gjësendet e mprehta si bajonetat, sëpatat, tërfurqit shkopinjtë, që kishin mbetur të ngulitura në gjoks, stomak apo gjymtyrë të tjerë trupit. Në atë grumbull njerëzish të kryqzuar si kubiku i druve një mbi një, nuk mund të dallohej se kush është kush, ku e ka kokën e ku këmbët apo trupin. Kishte shumë të plagosur që vuanin duke vajtuar, kërkonin ndihmë, klithnin e çka jo tjetër. Është vështirë të përshkruhet gjithë ajo skenë e tmerrshme, kur të plagosurit që u shkonte gjaku rrëke, kërkonin ndihmë e nuk ishin në gjendje t'u ndihmojmë. Ishte shumë vështirë për ne që mbetëm gjallë detyrimi të qëndrojmë në këmbë mbi kufoma. Edhe ne qanim së bashku me të plagosurit të cilët shpesh klithnin:„ ndihmom vëlla, e mos shkel mbi varrën time“, „vëlla, ma jep një pikë ujë“, „ma hiq sopatën, tërfurkun, thikën nga gjoksi“, „më nxirrë prej kufomave“ etj, etj „. Nuk ishin të rralla edhe lutjet: „vëllazër, mos na leni në duar të këtyre xhelatëve“, „na mytni ju“…!! Të shtërnguar nga të gjitha këto kërkesa, edhepse ishim të rrethuar nga qindra ushtarë të armatosur, ne megjithatë u përpoqëm që sado - pak t'u japim ndihmë duke i nxjerrur të plagosurit nga kufomat. Por, atë moment kur na kannë diktuar se po u ndihmojmë, ushtarakët dhanë urdhër të ri kërcnues se çdo kush që tenton t'ju ndihmojë ose që shmanget nga turma që qëndronim në këmbë, do ta zë plumbi. Poashtu dënohet me vdekje çdo i plagosur që tenton t'u bashkangjitet atyre që kanë mbetur gjallë në ndërtesë.“ Në kërë rrëfim rrënqethës plaku Hajdini thotë se i ka njohur disa të plagosur dhe të vrarë në këtë masakër barbare: „…të plagosurit duke kërkuar ndihme njoha Asllan Mustafën nga Tërnavci, Bislim Pajazitin nga Krasimovci, Bejtë Bislimin nga Kryshefci e disa të tjerë emrat e të cilëve tani nuk më kujtohen. Ndër kufomat në oborr njoha Sinan Avdiun nga Tërnavci, Hysen Zeqën nga Kuçica, një djal të ri nga Rakinica, tre të tjerë nga Kopiliqi, dy shokë nga Prekazi e të tjerë.“…26

Mobilizimi i kryesve të krimit për zhdukjen e krimit

Për të humbur gjurmët e kësaj vepre mizore, u mobilizuan të gjitha njësitë ushtarake serbo - malazeze, qytetarë e punëtorë të këtij nacinaliteti dhe me kamionë, vagoneta, qerre etj, gjatë tërë natës së � prillit i bartën kufomat dhe të plagosurit (bashkë!!!) dhe i transportuan në drejtim të Tivarit të vjetër, tek një vend (humnerë) në mes shkëmbinjëve të bregdetit. Kufomat e shqiptarëve fillimish dogjën dhe pastaj u hudhën në humnerë, ndërsa pjesa tjetër do të varrosen ...!!!
Sipas burimeve arkivore rezulton se në Tivar, më 1 prill 1945 u vranë e u masakruan rreth 1700 shqiptarë,27 ndonëse nga kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan këtë masakër, del se ky numër mund të jetë shumë më i madh...28
Kjo ngjarje tragjike për popullin shqiptar, edhe pse ndodhi larg opinionit të atëhershëm, ishte e qartë se u përgatit nga kreu i udhëheqjes jugosllave edhe pse më vonë Aleksandër Rankoviçi me kompani, këtë ngjarje do të përpiqet ta cilësoj si incident të rëndë të shkaktuar me fajin e vet shqiptarëve !! 29

Edhe pas masakrës së Tivarit, mobilizimi i Shqiptarëve
nuk u ndalë dot...!!!

Edhe pas kësaj masakre që ndodhi me grupin e dytë, dërgimi i shqiptarëve për në Frontin e ashtuquajtur të Adriatikut vazhdoi edhe më tutje.
   3.Grupi (Eshaloni) i tretë, me 2700 veta, nga Prizreni u nis më 27 mars 1945 dhe u shoqërua nga Brigada famkeqe XXVII. Shumë shqiptarë të mobilizuar në këtë grup, gjatë rrugëtimit të gjatë e të mundimshëm, për mungesa të ushqimit e të higjienës u sëmunë rëndë nga tifoja dhe për pasojë dhjetra prej tyre vdiçën rrugës. Më 1 prill (ditën kur në Tivar - u masakruan pamëshirë shqiptarët e grupit të dytë) këtij grupi gjatë kalimit të lumit Buna, iu përgatit një incident me ç'rast u vranë disa prej tyre. Ndërkaq në mbrëmjen e 2 prillit ky grup arriti në Tivar dhe iu dorëzua Divizionit të IX-të dalmatin. Nga Tivari me anije u transportuan në Dubrovnik,ku u vendosën në disa objekte me destinime të ndryshme,mirëpo një grup prej 800 vetash që ishin vendosur në një depo baroti,në një mëngjes u gjetën të ngulfatur nga një lloj helmi dhe vdiçën të gjithës sa ishin aty 30.
   Duke u bazuar në shifrat e sipërthëna delë se gjatë muajit mars 1945, për në front të Adriatikut janë mobilizuar 11.100 shqiptarë, ndërkohë që organet zyrtare evidentojnë një numër më të vogël (7.420 veta). Gjatë muajit mars 1945 (për këtë front) u mobilizuan dhunshëm edhe dy grupe shqiptarësh, nga trevat etnike të Maqedonisë perëndimore.
                     Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve në prill 1945
Mobilizimi i shqiptarëve të Kosovës dhe dërgimi i tyre për në Frontin e ashtuquajtur të "Adriatikut", ka vazhduar edhe gjatë muajit prill 1945.

Kalaja e Shkodrës, ku ndaloheshin eshalonet shqiptare para se të kalonin në Mal të Zi

Që në fillim të këtij muaji, Shtabi Operativ i Kosovës i përbërë kryesisht nga serbo-malazezët, lëshoi urdhëresën (Zonave ushtarake) për ndjekjen dhe kapjen e të gjithë dezertorëve shqiptarë (nga Brigadat Kosovare) por edhe të tjerëve që ishin të aftë për luftë dhe prëgatitjen e tyre për t'u rreshtuar (moblizuar) në repartet e Armatës së IV-të jugosllave. Ky aksion i ndërmarrë në emër të "spastrimit të terrenit nga forcat reaksionare" pasoi me vrasje e likuidime të shqiptarëve kudo që ishin, ndërkohë që radhët e grupeve nacionaliste në shumë anë të Kosovës u rikonsoliduan për ta mbrojtur popullatën nga ekspeditat e përgjakshme të divizioneve serbo-malazeze. Ato ditë prilli, Prizreni (me rrethinë) si një nga qytetet me peshë mbarëkombëtare në histori,meqë ishte epiqendër e mobilizimit-kalonte momente tepër dramatike që të kujtonin barbarinë serbe të viteve 1912-13, të bëra ndaj fshatrave të Vërrinit, Opojës dhe të Lumës.
  Sipas dokumenteve arkivore në Zonën Ushtarake të Prizrenit (ku përfshiheshin Suhareka, Rahoveci dhe Dragashi) operonin Brigadat II dhe IV kosovare dhe Brigadat serbe të Divizionit 46-të. Në rrethinat e Prizrenit, në Vërri, Has e në Kabash, operonin batalionet e Brigadës së IV-të kosovare dhe repartet e Brigadës XXV serbe, të cilat shtriheshin edhe në Rrafshin e Opojës (komuna e Dragashit). Këto Brigada famëkeqe, duke i zbatuar urdhërat e “Shtabit Operativ të Kosmetit” - për mobilizimin e shqiptarëve, pasi vunë në një shetrrethim të plotë Prizrenin dhe fshatrat e Vërrinit, të Hasit, Përdrinit, Kabashit dhe të Opojës, terrorizonin egërsisht popullatën e pafajshme dhe arrestonin të gjithë meshkujt prej moshës 18-60 vjeç.
   Në këtë fushatë të egër, vetëm më 17 prill në Prizren u dogjën shumë shtëpi dhe u arrestuan mbi 400 veta, të cilët iu dorëzuan organeve të OZN-së. Listat e të arrestuarve përpunoheshin nën mbikqyrjen e Komitetit të PKJ të Prizrenit. Deri  më 19 prill nga fshatrat e Prizrenit u arrestuan mbi 1300 veta 31, dhe sipas të dhënave të mbledhura në teren prej tyre 195 mashkuj ishin nga fshatrat e Vërrinit. Arrestimet më të mëdha të përcjella me dhunë, rrahje e vrasje, u bënë në Zhur, Billushë, Kobajë, Lybeçevë, Jeshkovë, Leskovec, Vlashnje dhe Vërmic 32.
Në këtë periudhë të mobilizimit u arresutan edhe shumë kuadra shqiptar, që përbënin organet e pushtetit lokal dhe në vend të tyre emroheshin njerëzit e dëgjueshëm. Shumë shqiptar duke iu shmangur mobilizimit iu bashkuan radhëve të grupeve të rezistencës (Çetave nacionaliste). Ta zëmë në trevën e Vërrinit pjesa më e madhe e mashkujve (që iu shmangën kthetrave serbe) iu bashkuan Çetës nacionaliste të udhëhequr nga Destan Berisha nga fshati Kushtrim (ish-Billushë).
     Në këto rrethana të jashtëzakonshme, në muajin prill 1945, në kazermën ushtarake të Prizrenit u grumbulluan (nën tytat e pushkëve) mijëra shqiptarë, të cilët të ndarë gjithashtu në tri grupe (eshalone) u nisën drejtë brigjeve të Adriatikut.
    “ 1. Grupi (eshaloni) i parë - me 1.506 veta, nga Prizreni për në Tivar u nis më 19 prill, i shoqëruar nga repartet e batalionit të I-rë të Brigadës XXVI dhe Kompanisë së zbulimit të Divizionit të 46-të serbë. Gjatë rrugës, në Shkodër dy veta vdiqën nga tifoja, me  ç´rast së bashku me shqiptarët e pësoi edhe një roje serbe nga repartet përcjellëse.
    2. Grupi (eshaloni) i dytë - me 2.601 veta, u nis më 20 prill nën mbikqyrjen e Brigadës XXV dhe të kompanisë së zbulimit të Divizionit 46 serbë. Rrugëtimi i gjatë dhe i mundimshëm bëri që disa shqiptar të dezertojnë. Ndërsa gjatë kalimit të lumit Buna u mbytën 17 shqiptarë dhe 1 ushtar serb nga repartet përcjellëse.
   3. Ndërkaq, më 24 prill u nis grupi (eshaloni) i tretë - me 1.216 veta, i përcjellur nga Brigada XXVI “ 33.
 -Nga këto shifra rezulton se gjatë prillit, janë mobilizuar 5.323 shqiptarë, ndërsa pushteti serb, evidenton vetëm 4.300 veta.
   Të gjitha këto grupe - eshalone (të marsit – prillit 1945) u dorëzuan në repartet e Armatës së IV-të jugosllave dhe me anije u deportuan në shumë vija të frontit në  Slloveni e Kroaci, prej nga qindra – mijëra shqiptarë nuk u kthyen kurrë në shtëpitë e tyre
    Sa shqiptarë u mobilizuan dhunshëm në janar-prill 1945...?!
  Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren – Kukës – Shkodër - Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar (mobilizuar) 16.423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4.600 të tjerë u dërguan nga viset etnike shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq, në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18.500 shqiptarë në përbërje të Brigadave kosovare dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar - prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike,për frontet e ashtuquajtura të “Sremit” e të”Adriatikut”.
*Sigla "Tivari 1945" dhe disa foto, janë huazuar nga libri " Tivari 1945 - Kalvari i Kosovës" të prof.dr.Muhamet Pirraku

--------------------------

R  E  F  E  R  E  N  C  A  T

1Dr.I.Hoti - Formimi i njësiteve të armatosura të LNÇ-së dhe veprimtaria e tyre, (fejtoni) Zëri 15.X.2003,fq.25.

2 Historia e popullit shqiptar II, Prishtinë 1967, fq.808. /Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq.25.

3 Dr.D.Bislimi - Formacionet politik-ushtarake në Kosovë 1941-1945, Prishtinë 1997, fq.209 /.Prof.ddr.Izber Hoti-Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare nga kapitullimi i Italisë fashiste deri në fund të nëntorit 1944 (Fejtoni) Zëri 16.X.2003, fq.18 /Dr.Daut Bislimi:vepra e cituar, fq.196.

4 Dr.I.Hoti-Të dhëna të panjohura për Luftën e Dytë botërore në Kosovë (1941-1945), Prishtinë 1999, fq178. (k.nr.21/69,dok.nr.1281)

5 Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq15.

6 Dr.H.Bajrami-Kosova (20 shekuj te identitetit te saj) Prishtine  2001, fq.86.

7 Dr.M.Pirraku:Kumtesë- Revolta e“Brigadës së shaban Palluzhës“- kthesë historike në luftën e popullit shqiptar për liri, ALK-„Kosovapress“10 mars 2001, fq.5.

8 Dr.M.Pirraku-Kryengritja e Drenicës 21.01-21.02.1945 (Kumtesë 21 shkurt 2001,Prishtinë)

* OZN-a - Odelenje za Zastitu Naroda (Dega e Mbrojtjes së Popullit) - u formua me 14 maj 1944. Ajo veproi në kufirin e seksionit të Mbrojtjes Popullore të KANÇJ, e cila kishte të drejtat dhe detyrat e Qeverisë. OZN-a ishte e organizuar në parime ushtarake. Ky formacion shfarosës për shqiptarët, në Kosovë u formua më 1 shtator 1944 nga Aleksandër Rankoviqi, i cili për këtë qëllim kishte ftuar në Vis Miladin Popoviqin, Dushan Mugoshën dhe Spasoje Gjakoviqin. Në radhët e OZN-ës ishin edhe tre anëtarë të Komitetit Krahinor të Kosovës: Ali Shukriu, Çedo Mijoviq dhe Sahit Bakalli.
   Pas formimit të të ashtuquajturës Qeveri e Jugosllavisë Demokratike në mars 1945-OZN-a hyri në përbërjen e Ministrisë së Punëve të Brendshme, kurse më 1946 u shndërrua në UDB (Uprava Drzhavne Bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit) që tani quhet DB (Drzhavna Bezbednost-Sigurimi i Shtetit). OZN-a qe dhe mbeti një mekanizëm monstruoz për luftimin e veprimtarive liridashëse të të gjithë popujve të ish-Jugosllavisë pa përjashtim, por në mënyrë të veçantë kundër atyre shqiptarë.

9 Sh.Braha-Rifat L.Berisha, figurë e shquar kombëtare, Tiranë 1998, fq.165.

10 / A.Bytyqi-Terrori shtetëror dhe gjenocidi serbo-malazias në Kosovë 1878-1991, Prishtinë 2001, fq.83/85; /Dr.M.Pirraku-Kumtesë e cituar, fq.6.

11 Po aty, fq.102/102 dhe Dr.H.Bajrami-Vepra e cituar fq.86

12 Dr.M.Pirraku-Kumtesa e cituar, fq.7.

13 Po aty

14 Dr.M.Pirraku-Ripushtimi jugosllav i Kosovës 1945, Prishtinë 1992 fq.106.
   Dr.M.Pirraku-Kumtese  /Revolta e”Brigades se Sh.Polluzhës…”, Kosovapress 10.03.2001.

15 Sh.Braha - Gjenocidi serbomadh... fq.458

16 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, 1990 fq.3

18 M.Shatri-Kosova në LDB, fq.224

19 Revista Koha-Nr.144,12 mars 1997, f.39

20 Po aty

21 Po aty

22 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, fq.13

23 Po aty, fq.15-17

24 Revista Koha, nr.146,26 mars 1997, fq.41

25 A.Hajdini- vepra e cituar

26 Po aty

27 Në raportin e prof.Ymer Berishës dërguar Misionarit anglez Hadson më 22.X.1946 në Tiranë, thuhet se në Tivarë janë vrarë 1670 veta.
Më 20.IX.1996 TV norvegjeze ka kumtuarnjë lajm për zbulimin e një varrete masive afër Tivarit me 2 mijë viktima të shqiptarëve të vrarë më 1 prill 1945.

28 –Azem Hajdini, që kishte përjetuar Masakrën e Tivarit, deklaron se me 26 mars 1945 nga Prizreni për në frontin e Trieshtës (në eshalonin e dytë) janë nisur 4.700 shqiptarë dhe masakrës së kryer në Tivarë më 1 prill 1945, i kanë shpëtuar 810 veta. Nga kjo dëshmi del se gjatë marshutës nga Prizreni - deri në Tivarë janë vrarë e zhdukur pa gjurmë 3.890 shqiptarë...!!!

29 L.Nasi - Ripushtimi i Kosovës..., fq.177

30 AIHU, k.1341, dt. 8.VI.1945

31 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi i Kosovës..., fq.144

32 Më 16 prill 1945 njësit e Brigadës së 25-të serbe, në bashkveprim me komandën e vendit në Prizren bënë konfiskimin e pasurisë së të katër të mobilizuarve zhurjanë. Me këtë rast u morën: "1 ka, 16 dele, 14 qengja, 3 dhi, 1 cap, 100 kg. misër dhe 20 kg grur". (Po aty fq.136 - nga AVII Nr.9-1/4-9-6/4, K-1341, 10.IV.1945)

33 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi jugosllav i Kosovës, fq.145

A janë harruar masakrat serbe mbi ushtarët shqiptarë para 62 vjetëve?

 

TIVARI  ËSHTË VARRI MË I MADH MASIV I SHQIPTARËVE

 

Shkruan: Berat LUZHA

Prishtinë, më 05.04.2007

      Ishte viti i madh 1945. Lufta Nacionalçlirimtare apo Lufta e Dytë Botërore sapo kishte përfunduar edhe në Kosovë. Populli shqiptar, i gjendur dhe i rivendosur pa dëshirën e tij në kreaturën shtetërore të quajtur Jugosllavi, megjithatë shpresonte se gjendja e tij do të ndryshonte rrënjësisht në krahasim me paraluftën. Shpresonte për bashkimin me shtetin amë dhe shpresonte për lirinë e fituar në luftë me gjak. Por, në vend se ta gëzonte lirinë e fituar, regjimi serb kishte planifikuar e realizuar masakra masive kudo. Pranvera e atij viti kishte ardhur e zezë si nata, skëterrë. Numëroheshin njëra pas tjetrës masakrat, vrasjet masive, burgosjet dhe plaçkitjet e një populli të lodhur nga lufta, nga varfëria dhe nga robëria e gjatë.

Në dimrin e ftohtë të vitit 1945 “çlirimtarët” jugosllavë iu kishin vërsulur nga të gjitha anët Kosovës dhe viseve tjera shqiptare për t’i gëlltitur ato. Kurse, për ta bërë gllabërimin më të lehtë, njësitë vendore partizane, si aradhat, çetat, batalionet e brigadat, ishin dërguar në frontet e luftës jashtë vendit, kudo nëpër Jugosllavi, gjoja për t’i plotësuar njësitë partizane të Ushtrisë Naconalçlirimtare të Jugosllavisë. Pos kësaj, regjimi i ri jugosllav kishte mobilizuar dhunshëm edhe dhjetra mijëra shqiptarë të tjerë për t’i dërguar ata në frontet e luftës në Dalmaci, në Srem e kudo nëpër Jugosllavi. Por, në vend se në frontet e luftës, në muajt mars - prill 1945, shovinistët serbë, maqedonas e malazez kryen vrasje monstruoze e masakra të papara mbi ushtarët – rekrutët duarthatë shqiptarë.

Regjimi serb – jugosllav më 8 shkurt 1945 vetëm në Kosovë kishte vendosur administratë ushtarake, e cila udhëhiqej plotësisht nga ushtarakët serbo – malazezë. Me urdhër të veçantë të kreut ushtarak jugosllav, kishte filluar edhe mobilizimin e dhunshëm të shqiptarëve. Të mobilizuarit ishin ndarë në dy pjesë; një pjesë u dërgua në Frontin e Sremit, kurse pjesa tjetër në Frontin e Adriatikut (mbi 22 mijë ushtarë). Pjesa e dytë e të mobilizuarve apo e rekrutëve shqiptarë u grumbulluan fillimisht në Prizren, ku qëndruan disa ditë, ku u çarmatosën dhe ku u ndanë në eshalone e njësi tjera ushtarake. Pastaj vazhduan rrugën drejt Tivarit, nëpër Kukës, Fushë-Arrës, Pukë e Shkodër, por me komandën serbe të Divizionit 46-të të Serbisë. Gjatë rrugës këmbë e nëpër të ftohtë, pa ushqim dhe duke mos lejuar ta shuanin etjen, u vranë disa qindra ushtarë shqiptarë.

Me të arritur në Tivar, më 1 prill 1945, pasoi një masakrim masiv i ushtarëve – rekrutë shqiptarë. Aty janë vrarë, pa asnjë shkak, sipas disa shënimeve, mbi katër mijë ushtarë. Më 18 prill, me një metodë tjetër, atë të ngulfatjes me gaz helmues, në Raguzë (Dubrovnik), janë vrarë edhe 1300 shqiptarë të tjerë. Në qytetin e Tregurit (Trogirit) në Dalmaci u mbytën në det, pas fundosjes me një anije, së paku 29 shqiptarë – ushtarë rekrutë. Numri i saktë i ushtarëve – rekrutëve shqiptarë të vrarë gjatë rrugës nëpër territorin shqiptar, në qytetet e Tivarit, të Raguzës e të Tregurit, asnjëherë nuk është mësuar.

Politika e pushtetmbajtësve të rinj serbë – jugosllavë nuk ndryshonte thuajse aspak nga politika shfarosëse e regjimeve serbe të paraluftës. Shqiptarët akuzoheshin padrejtësisht. Ndaj tyre udhëheqja politike e ushtarake serbe, malazeze e maqedonase kishte krijuar një qëndrim tendencioz dhe disponim thellësisht armiqësor, që reflektonte më vonë, gjatë të gjitha zhvillimeve politike për Kosovën, me veprime të padrejta, me veprime shoviniste e fashiste; duke e “zhvlerësuar” Rezolutën e Bujanit, duke vendosur administratë ushtarake, duke e manipuluar e dhunuar votën në Konferencën e Prizrenit, duke dërguar në Kosovë njësi ushtarake nga Serbia e nga Maqedonia për të bërë krime, duke e çarmatosur popullsinë vendore, duke bërë arrestime të shumta, duke hapur dosje për secilin intelektual dhe shqiptar patriot, duke i eliminuar shqiptarët nga pushteti dhe administrata, duke e bërë mobilizimin e dhunshëm vetëm të shqiptarëve, duke masakruar ushtarët - rekrutët e mobilizuar, por edhe popullsinë duarthatë, duke i dërguar shqiptarët nëpër frontet e luftës jashtë Kosovës e për t’i përdorur ata si “mish për top”, duke i detyruar të shpërnguleshin në Turqi...

Ishte thënë se mobilizimi po bëhej për plotësimin e njësive ushtarake të Armatës Popullore të Jugosllavisë për pjesëmarrje në operacionet çlirimtare. Por, të mobilizuarit shqiptarë nga Kosova dhe pjesa shqiptare e Maqedonisë nuk u dërguan në frontet e luftës, as në operacionet për çlirimin e Jugosllavisë. Ata, në vend se në frontet e luftës, u vranë nga eprorët e tyre, nga komanduesit e tyre, duke përjetuar golgotën e vuajtjeve të pambarim e të vrasjeve të pashembullta në histori, si gjatë rrugëtimit “për në frontet e luftës”, ashtu edhe në vendet (e planifikuara) për vrasjen masive të tyre; në Tivar, në Raguzë, në Tregur...

Të mobilizuarit shqiptarë – rekrutët e çarmatosur kishin mbetur rrugëve, kishin mbetur nën komandën dhe nën mëshirën e eprorëve dhe të ushtarëve serbë. Ata ishin të këputur e të lodhur, të uritur e të etshëm, pa ushqim, pa kujdes dhe në kushte tepër të vështira. Prandaj, vrasjet masive në Tivar, në Raguzë e në Tregur kishin përmasa të krimeve të papara e tepër monstruoze, kishin përmasa të masakrave e të gjenocidit. Këto vrasje nuk mund të cilësohen ndryshe, pos si shfryrje të epsheve shoviniste e fashiste të kreut ushtarak e politik jugosllav, e veçanërisht të kreut serb, malazez dhe maqedonas, përgjegjës të drejtpërdrejtë të këtyre ngjarjeve tragjike.

 Shqiptarët marshojnë drejt vdekjes – Tivarit (fundmars 1945)    

Këto masakra monstruoze duket se janë harruar nga kujtesa jonë kolektive dhe sidomos nga shkenca e historisë. Mijëra shqiptarë, viktima të një regjimi të ri shovinist e fashist, i cili sapo kishte marrë pushtet, na bëhet sikur janë mbuluar nga harresa jonë. Por, ata kanë ekzistuar; kanë lindur e kanë jetuar në të njëjtin vend kemi lindur e ku jetojmë edhe ne. Janë vrarë në moshën e tyre më të mirë për fajin e vetëm, pse ishin shqiptarë! Regjimi serb – jugosllav ishte kujdesur shumë që viktimat e tij, të vrarët të harroheshin përgjithmonë, në mënyrë që për ta të mos dihej, të mos shkruhej e të mos mësohej kurrë. Kurse, në anën tjetër, ky regjim shqiptarëve u bënte premtime mashtruese, u paraqitej si çlirimtar e si shpëtimtar, u paraqitej sikur atyre ua kishte dhuruar lirinë dhe të gjitha të drejtat njerëzore, politike e kombëtare.

Është koha e fundit që shkenca e historisë ta thotë fjalën e vet meritore për këto ngjarje ende të pastudiuara sa duhet. Është detyrë e historianëve të merren më shumë e më me përkushtim për zbardhjen e këtyre ngjarjeve të pashembullta në histori. Me këtë rast duhet përgëzuar përçapjet e para në këtë drejtim të Prof. Muhamet Pirrakut, të Prof. Hakif Bajramit, të Prof. Zekeria Canës, të Sheradin Berishës e të ndonjë tjetri. Veçanërisht duhet përgëzuar përjetuesit e masakrës, Bajram Golën, autori i një fejtoni me dëshmi dhe Azem Hajdinin – Xanin, autorin e disa librave me dëshmi e kujtime për masakrën e Tivarit. Azem Hajdini ishte përjetues i drejtpërdrejt i tërë kalvarit dhe njëri nga dëshmitarët e shumtë autentik, i cili me përkushtim të pashoq po punon qe disa dekada për zbardhjen e ngjarjeve tragjike – masakrave mbi ushtarët shqiptarë në Tivar, në Raguzë e në Tregur.

Por, historiografia shqiptare ende nuk e ka thënë fjalën, nuk e ka kryer detyrën e vet për këto ngjarje historike të tragjedisë sonë kombëtare.

----------------

 PËRJETIM NGA TRAGJEDIA E TIVARIT

 Shkruan: Beqir ELSHANI

 Më 04.04.2007, Suedi 

    Në Televizionin Shqiptar të Tiranës shfaqej filmi artistik ”Flaka e luftës” të regjisorit Vlladimir Prifti, në rolin kryesor të Mark Sokolit atdhetar, luajtur nga artisti i popullit, Ndrek Luca, i cili mullirin e tij e kishte shndërruar në fortesë luftarake kundër hordhive turke. Filmi ka kuptimin metaforik, sepse në mulli bluhej drithi i bukës, por edhe baruti i luftës për mbrojtjen e atdheut nga pushtuesi turk dhe fqinji verior serbo-malazez.

    Ngjarja e filmit më përkujtoi edhe xhaxhallarët e mi: Vesel, Azem dhe Musli Elshanin me bashkëkohësit e shumtë nga Theranda dhe mbarë Kosova në prill të vitit 1945, të cilët kishin shpëtuar nga masakra e Tivarit, mirëpo me vete kishin marrë plagët si në trup, ashtu edhe në shpirt. Kishin ecur mbi kufomat e vëllezërve të tyre shqiptarë, por edhe kishin parë detin e kuq të Adriatikut që skuqej nga lumi i gjakut të shqiptarëve të masakruar nga ana e bishave serbomalazeze. Axha Musë, kështu e thirrja unë xhaxhain tim më të ri, Musliun, kurrë nuk thoshte deti Adriatik është i kaltër, por i kuq. Ai kishte të drejtë, sepse e kishte parë me sytë e vet dhe unë e kuptoja. Në vazhdim tregonte se Tragjedia e Tivarit ishte planifikuar qysh në Beograd, në krye me xhelatët Tito-Rankoviq.

Xhelatët Tito-Rankoviq

    Konkretisht, u vranë partizanët e paarmatosur shqiptarë, të cilët ishin mobilizuar për të ndjekur fashizmin në veri-perëndim të Jugosllavisë. Elaborati për vrasjen dhe ndjekjen e shqiptarëve i projektuar qysh në Mbretërinë Serbe nga ministrat dhe bashkëpunëtorë të fashizmit gjerman, Vasa Çubriloviqi dhe Ivo Andriqi, po zbatohej edhe në Jugosllavinë Socialiste të pasluftës. Pleqtë tregonin se fashizmi serb me anën e masakrimit të popullit shqiptarë ia kalonte fashizmit gjerman dhe italian. Në Luftën e Dytë Botërore Kosova po çlirohej me forcat e veta nga pushtuesi gjerman, ndërkohë që forcat e shumta pushtuese serbe po mobilizoheshin për kolonizimin e Kosovës. Derisa të gjithë popujt e Evropës luftonin për çlirimin e vendit të tyre nga hordhitë fashiste, përkundrazi Ushtria Jugosllave po mobilizohej të pushtonte me krime çnjerëzore Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit. Prandaj menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, axha Musë armën me municione i kishte lidhur në thesin e najlonit, pastaj i kishte hedhur në bunarin e oborrit. Gjatë bastisjes nëpër shtëpia policia dhe ushtria serbe shpeshherë kontrollonte me elektrik në fund të bunarit, prandaj axha Musë kishte hedhur dy karroca zall që kishte marrë te lumi skaj bahçes. Kjo ishte një nga metodat më konspirative të fshehjes së armëve, që kishte përfshirë mbarë Kosovën. Më vonë shtëpinë me bunar e kam trashëguar unë, ndaj një ditë vere e pastrova bunarin dhe papritur nxora një pushkë dhe një gjerdan me fishekë të prodhimit italian e gjerman të mbyllur në thes najloni, të cilat me kalimin e kohës ishin ndryshkur. Plumbat e prodhimit italian kishin kokën e rrumbullakët, kurse ato gjermane ishin me maje konike. Gjithashtu në murin e oborrit kam hasur disa bomba dore dhe granata, të cilat babai im, Qazimi, i ka larguar dhe i ka çmontuar me kujdes.

     Në qendër të Therandës po kremtohej përvjetori i së ashtuquajturës dita e çlirimit nga fashizmi gjerman, kurse në parkun e qytetit po këndonte një partizan me rroba të leckosura, ai kishte shpëtuar nga pushkatimi i Masakrës së Tivarit. Sa herë kalonim skaj parkut e dëgjonim këngën mortore kushtuar bashkëluftëtarëve të tij të vrarë pabesisht në masakrën e Tivarit. Në xhamadanin e tij të grisur ende dukeshin njollat e gjakut, kurse në nyje të duarve dalloheshin gjurmët e litarit, ato nuk po zhdukeshin. Partizani e dinte që ne me kërshëri të madhe ia shikonim njollat e thara të gjakut në rrobat e tij. Ai ishte një dokumentar i gjallë i masakrës së Tivarit: kishte dëgjuar rafalët e mitralozave serbomalazezë dhe britmat e shokëve shqiptarë. Derisa në shkollën fillore mësonim për kryeveprën e Naim Frashërit Bagëti e Bujqësi, në parkun e qytetit mësonim për kryeveprën e partizanit të plagosur, në shpirt, dhe ajo quhej Masakra e Tivarit. Kjo ndodhte, sepse iu kishin vrarë bashkëluftëtarët dhe si një foshnje, këmbë e duar, kishte dalë nga gjaku i kuq i Adriatikut. Atje kishte lënë kujtesën, dhe tani po vajtonte shokët e tij më të dashur. Më vonë nuk u ndie kënga mortore e partizanit me rroba të leckosura, UDBa e kishte vrarë natën, sepse po dëshmonte krimet serboçetnike. E kishin vrarë kryeveprën e partizanit, i cili sipas këngës popullore partizane, „Partizani n’luftë po shkon, ka marrë pushkën me nji dorë“… me pushkë në dorë ishte nisur për çlirimin e të gjitha zonave nga fashizmi gjerman. Serbët kishin vrarë partizanin e plagosur në shpirt, por nuk kishin mundur dot të vrasin kujtesën e djalërisë shqiptare që me xhelozi e ruante në zemër. Menjëherë pas vrasjes edhe të luftëtarit të fundit - të plagosur në shpirt, kënga e tij revolucionare kushtuar bashkëluftëtarëve të masakruar u bë edhe më e fuqishme dhe si rrufeja përhapej në të gjitha anët shqiptare.

Marshi partizanëve

    Në kohën, kur tito-rankoviqistët po bënin diferencimin në mesin e popullit shqiptar, një punëtor i ndërtimores „Dukagjini“ të Gjakovës, ishte anëtar i LKJ-së, ndaj axhës Musë i tregon se si ata të komitetit e kishin këshilluar që të ruhet nga irredentistët shqiptarë, kinse janë të rrezikshëm. Gjakovari nuk e dinte se një ndër ata irredentistët ishte edhe kolegu i tij therandas që po shoqërohej. Prandaj axha Musë i kishte thënë që të ruhej edhe prej tij, sepse kishte qenë në burg për Kosovën Republikë. Bashkëpunëtori gjakovar ia kishte pritur: „Musë, nuk ka burrë më të mirë se ti!” Xhaxhai im kishte një të ”metë”, zemërohej po t’ia lavdëronte ndokush Ali shukriun, Mahmut Bakallin dhe Azem Vllasin.

    Lidhur me fshehjen e armëve axha Musë, përndryshe në popull njihej si gjeometër, maste arat e familjeve therandase që po rriteshin, tregonte se nuk kishin besim në Jugosllavinë Socialiste pas Luftës së Dytë Botërore. Pas Revolucionit të Kosovës të vitit 1981 burgoset si irredentist, ku së bashku me Mësuesin e Popullit, Hamëz Asllanin, vuan në burgun e Prizrenit. Ashtu si të gjithë partizanët e Brigadës në krye me Komandantin, Shaban Palluzha, e dinte se lufta me kolonizatorin e egër serb nuk ka përfunduar. Jehona e luftës patriotike për çlirimin e trojeve shqiptare nga pushtuesi i dytë serb (më i zi se i pari), kishte rrëmbyer zemrat e gjithë shqiptarëve. Kudo flitej për shkëndijën revolucionare të Batalionit në krye me komandantin legjendar, Shaban Palluzha. Populli shqiptar ishte zhgënjyer, sepse Gestapoja Serbe (OZNA) po i vriste në kurth udhëheqësit e lavdishëm të Kosovës, të cilët me armë në dorë kishin luftuar kundër pushtuesit gjerman dhe italian. Tani në pushtetin kundër shqiptar të Kosovës Kreshnike kishin ardhur kolaboracionistët shqiptarë tashmë të jugosllavizuar, të cilët asnjë plumb nuk e kishin shkrepur kundër agresorit serb, përkundrazi e kishin shkrepur kundër Nënës Kosovë që bijtë e saj po i rriste me shumë mundime. Prandaj xhaxhallarët e mi predhat dhe municionet e shumta i kishin fshehur nëpër zgavrat e murit të shtëpisë për mbrojtje nga sulmi i terrorizmit serb. Derisa partizanët shqiptarë po luftonin kundër fashizmit gjerman, ndërkohë ushtria jugosllave me anën e vrasjeve prapa shpine po hynte në Kosovën e pambrojtur.

    Statistikat tregojnë se ushtria jugosllave gjatë Luftës së Dytë Botërore më shumë ka vrarë partizanë shqiptarë se ushtarë të fashizmit gjerman, metodë të cilën e ka zbatuar me qëllim të pushtimit të trojeve shqiptare. Prandaj qëllimi strategjik i masakrës së Tivarit ka qenë zhdukja e një armate të madhe shqiptare të Kosovës, e cila do të udhëhiqej nga komandanti Shaban Palluzha. Kjo bëhej në mënyrë që gjatë pushtimit të Kosovës serbomalazezët të mos hasin në rezistencën e ushtrisë kombëtare shqiptare për të mbrojtur atdheun e tyre - Kosovën. Jo vetëm kaq, sepse sipas statistikave çnjerëzore të projektantëve serbofashistë, me anën e masakrimit të 3800 ushtarëve shqiptarë, parashikohej zhdukja e qindra mijëra banorëve të Kosovës, të cilët pas gjysmë shekulli do të popullonin një qytet sa Prizreni i sotëm me 100 000 banorë.

    Siç dihet, në shekullin XVIII-të dhe XIX-të, Prizreni ishte një ndër qytetet e njohura për prodhimin e armëve luftarake për nevojat e kryengritësve shqiptarë në luftë kundër hordhive turke dhe serbomalazeze. Prandaj në mbarë Kosovën kishte luftëtarë të zotë, që me mjeshtëri të rrallë ishin në gjendje të punonin armën për mbrojtjen e familjes dhe pragut të shtëpisë nga bishat serboçetnike. Rrethanat robëruese nën zgjedhën turke kishin detyruar, që zejtarët shqiptarë të prodhonin armë për mbrojtjen e atdheut. I tillë ishte edhe xhaxhai im, Veseli, i cili mund të punonte revole dhe fishekë me plumba. Për të punuar një revole të tillë kishte përdorur një gyp prej metali, një copë dru dhe disa gozhda. Një ditë unë me babain tim, Qazimin, shkuam në kasollen e tij, gjendej në hyrje të fshatit Reçan. Ndërkohë axha Vesel shkrepi armën e tij dhe qëlloi një poçe kacavarur në degën e një peme. Ai tregoi se revolen e brezit e kishte punuar vet. Unë nuk besoja, ndërkohë babai im ia priti: „Vesel, ti je i trentë!“ kurse axha Vesel ia ktheu me të qeshura. Ndonëse ishte plakë shtatëdhjetë e pesë vjeçar, ende ishte i fortë dhe merrej me punët e bujqësisë, sidomos me kositje. Pastaj tregoi se me këtë revole kishte vrarë një dhelpër që ia hante pulat dhe një vjedull që ia dëmtonte kallamboqin në arë, të cilën e kishte në fund të pyllit. Në qoshe të dhomës së tij qëndronte një vjedull e balsamuar (brenda lëkurës ishte e mbushur me kashtë), për herë të parë e pashë vjedullën, për të cilën kisha dëgjuar nga përrallat që më kishte treguar gjyshja.

    Pas një muaji, SPB (Sekretariati i Punëve të Brendshme) të Therandës i kishte rënë në gjurmë, ndaj axhën Vesel e arrestuan. Shkak i zbulimit ishte bërë grindja me fqinjin e arës, ndaj me rastin e arrestimit policia kishte gjetur armën. Në hetuesi të SPB-së nuk e kishin pyetur se ku e kishte blerë axha Vesel armën, përkundrazi ishin habitur kur kishin parë armën e zjarrit të punuar me mjeshtëri si të ishte ndonjë fabrikant i përkryer dhe që mund të vriste bishën apo mizorin. Kuptohet që policia ia kishte marrë armën, mirëpo axha Vesel nuk brengosej, ai ishte në gjendje që me dhjetëra revole të punonte në shtëpinë e tij. Në fund thoshte se kjo zejtari e prodhimit të armës duhet të vazhdoj brez pas brezi, sepse ujku dhe armiku ynë shekullor nuk kanë besë.