Shkruan: Begzad BALIU, Prishtinë
Malësia, Revistë për kulturë, shkencë dhe çështje shoqërore, nr. 5 /2010, Podgoricë, 2010, formati 24X20, ISSN 1800-5764=”Malësia”(Podgoricë), f. 229.
Nuk janë të rralla rastet kur në hapësirën shqiptare janë paraqitur revista shkencore, letrare e kulturore, me shumë zhurmë për redaksitë e pasura me intelektualet të përmasave shkencore, për standardet e larta profesionale të punimeve dhe të shtypjes ekskluzive të tyre, mirëpo ja, nuk ka shkuar shumë kohë dhe përmasa e paraqitjes së tyre profesionale dhe teknike ka ardhur duke u zbehur. Revista shkencore, të cilën po e paraqesim, përshkohet nga një frymë tjetër. Ajo tashmë vazhdon të ngrihet profesionalisht, teknikisht dhe madje në shkallë vëllimi. Ky vëllim dallohet për numrin e madh të studimeve shkencore, për përmasën hapësinore të pranisë së studiuesve brenda saj, për konceptet teorike dhe shumëdimensionale që përshkojnë tekstet e tyre, për përmasën historike të trashëgimisë materiale dhe shpirtërore të hapësirës shqiptare që përshkojnë etj.
Vëllimi është ndarë në disa kapituj: I. kulturë, II. histori, III. poezi, IV. recensione për botime aktuale, V. përurime të përvjetorëve të lindjes së krijuesve shqiptarë, si dhe VI. Vështrime dhe urime për revistën “Malësia”.
Në pjesën e parë janë botuar shumë studime që kanë të bëjnë me gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare,ë për një periudhë shumë të gjerë të traditës shqiptare. Nuk është e rastit pse këtë seri tekstesh e hap Profesori nga Universiteti i Shkupit Zeqirja Neziri, me një studim shumëdimensional kulturor për Mesharin e Gjon Buzukut, e vazhdon Profesori tashmë emblematik i studimeve albanologjike Gjovalin Shkurtaj me një trajtesë mbi treguesit e etnografisë së të folurit në emrat e farefisnisë në gjuhën shqipe, për të vazhduar me një studim të çmuar për strategjitë pozitive në studimin krahasues të letërsisë shqipe nga albanologia e Universitetit të Sofjes, profesoresha Rusana Hristova – Bajleri. Vlerë më vete për një përmasë të gjerë të lexuesve të revistës “Malësia”, sikur thuhet –vështrimi i përgjithshëm- parqet studimi i Prof. dr. Françesko Altimarit “Mbi arbëreshët e Italisë”. Trajtesa mjaft sintetizuese hapet me një vështrim mbi pamjen historiko-kulturore të pranisë së arbëreshëve në Itali, për të vazhduar me temën e madhe të lindjes dhe zhvillimit të letërsisë arbëreshe dhe për tu ndalur në mënyrë të veçantë mbi gjendjen aktuale të bashkësive arbëreshe, në të cilën janë sjellë të dhëna me shumë interes mbi gjendjen e institucioneve politike, ekzekutive, arsimore, kulturore, gjuhësore, e madje individuale e shkencore arbëreshe, disa prej të cilëve tashmë përfaqësojnë jo vetëm individualitete kulturore, shkencore e politike arbëreshe e shqiptare, po edhe europiane e ndërkombëtare.
Të para në dy tërësi të mëdha: gjuhë dhe letërsi, në këtë vëllim zënë vend studimet me interes për gjuhën nga prof. dr. Asllan Hamiti (Shkup), i cili sjell sintezën për ndihmesën e studiuesve të Maqedonisë në fushë të dialektologjisë shqiptare; sintezën e prof. dr. Fiorella De Rosa (Kalabri) për gjuhësinë tekstuale dhe teknologjitë informative në leksikun arbëresh të këngëve të Serafina Thopisë të Jeronim De Radës; studimin krahasues të dr. Artur Sules (Tiranë), mbi disa probleme të përkthimit në gjuhën shqipe; studimin mjaft shterues në fushë të metodologjisë së mësimdhënies të dr. Elida Tabakut (Tiranë), për rolin e mësuesit si udhëheqës dhe model për një gjuhë të pastër amtare; studimin tipologjizues të leksikut të Çamërisë nga ma. Edlira Troplini (Durrës); sprovën e studiueseve dr. Irena Ndocit (Lama)-ma. Mirela Papa (Tiranë) për identifikimin e fjalëve të huaja në antologjinë e poezisë italiane në shek. XX; si dhe kumtesën mjaft reflektuese dhe problemore të ma. Adriatik Derjajt (Tiranë) për mbi disa dukuri dhe probleme të huazimeve turke në shqipen. Prej kumtesave dhe studiuesve të angazhuar pa përjashtim në institucione universitare nuk është vështirë të shihet dhe të kuptohet përmasa kompozicionale e tyre në fushë të metodologjisë së hulumtimit shkencore, ndërsa prej temave të sjella këtu, në kontekst të pasqyrimit të tyre vetëm me titujt përkatës nuk është vështirë të shihet përmasa e kërkimit të tyre brenda zhvillimeve historike të shqipes (dialektologji, histori e leksikut të çamërishtes dhe arbërishtes), në kontekst të gjuhësisë krahasuese (shqipes e anglishtes) dhe gjuhëve në kontakt (shqipes e italishtes, shqipes e turqishtes dhe shqipes e anglishtes) etj.
Në radhën e studimeve në fushë të letërsisë, qoftë për përmasën teorike të qasjes, qoftë për përmasën shkencore të kërkimit hyn studimi i prof. Rexhep Murtez Shalës (Prishtinë), për perspektivën e Modelit Aktansial, mbështetur në romanin e shkrimtarit Zejnullah Rrahmani “Zanoret e humbura”; si dhe studimi reflektues i Dr. Anton Berishes (Prishtinë), për letërsinë e vjetër shqipe si model i komunikimit. Që të dy këto studime paraqesin qasje të reja studimi në letërsinë shqipe mbështetur në dijen bashkëkohore të teorisë së letërsisë dhe madje jo vetëm të saj. Në të vërtetë kërkimet në këtë fushë janë përpjekje të një brezi tashmë të pjekur për të nxjerrë vlerësimin historiko-letrar nga pikëpamja thjesht deskriptive.
Një kapitull më vete brenda këtij vëllimi të “Malësisë” zënë trajtesat në fushë të historisë. Në të vërtetë, studimi i prof. Zef Mirditës (Zagreb), mbi shpërnguljen e shqiptarëve ka karakteristika historiko-demografike dhe përfaqëson një tekst që për shumë kohë iu ka munguar studimeve shqiptare. Studimi i prof. Shpresa Hoxhes (Prishtinë) për kontributin e Uilljam Martin Likut mbi botën ilire-arbëreshe, më parë se sa thjeshtë për historinë ka rëndësi përgjithësisht për albanologjinë, por pavarësisht nga vendi ku është vendosur dhe pavarësisht qasja me të cilën është parë kontributi i tij, ky tekst thjesht deskriptiv dhe pa dijen elementare të arritjeve të dy dekadave të fundit në dijen e albanologjisë mbi Likun dhe veprën e tij, as me përmasën e kërkimit për kohën kur dija albanologjisë ishte më e varfër, as për përmasën sintetizuese të dijes së sotme albanologjike, nuk e nderon një revistë si kjo, që tashmë i ka tejkaluar botimet e studimeve me arritje modest në fushë të albanologjisë. Së fundi është botuar studimi i Don Nosh Gjolajt (Podgoricë) për kontributin e dominikanëve në hapësirën shqiptare, një kërkim dhe një studim brilant në letrat shqipe.
Ky vëllim i “Malësisë” do të kujtohet edhe për botimin e disa teksteve letrare e polemizuese të cilave ju prinë teksti brilant i Gjergj Fishtes, i shumëpërfolur në polemikën shqiptare “Gabove, Hilë! (Letër e hapur z. Hilë Mosit, Tiranë), pjesë të zgjeruara të të cilit janë botuar këtu, duke iu paraprirë kështu komenteve të studiuesit nga Universiteti i Kalabrisë Anton Nikë Berishes. Po në këtë strukturë tematikë do të mund të përfshihej edhe poezia e poetit turk të shekullit XVI Turk Ravzi, kushtuar Dukagjinit, e cila i pasvjen një studimi mjaft shterues historiko-letrar të Profesorit të Universitetit të Prishtinës, Abdullah Hamiti.
Një vend më vete në numrin e fundit të revistës “Malësia” zënë recensionet për botimet e fundit, apo aktuale sikur thuhet në kryetitullin e saj. Ato hapen me recensionin e Prof. Emil Lafes (Tiranë) për fjalorin enciklopedik shqiptar, rec. e Prof. Murat Gecajt për librin e gjuhëtarit prijës në studimet gjuhësore shqiptare Gjovalin Shkurtajt “Pesha e fjalës shqipe”, rec. i Pren Buzhalës për romanin “Passio” të Anton Gojçajt dhe rec. e Anton Gojçajt për librin me poezi të Ndue Sinishtes “Kupa e thyer e heshtjes”. Recensionet e këtij vëllimi dallohen për temat dhe veprat e mëdha të dijes së sotme shqiptare sikur është ajo për “Fjalorin enciklopedik shqiptar” apo për studimet e veçuara të dijes së sotme shqipe të Profesor Shkurtjat, si dhe për trajtimin e përkushtuar të veprave letrare, sikur janë ato të Prend Buzhales dhe Anton Gojçajt.
Është një praktikë e kryehershme e revistave shkencore në hapësirën shqiptare që përvjetorët e shkencëtarëve shqiptarë t’i shënojnë me numra të veçantë jubilar për ta dhe veprën e tyre. Në numra të tillë është një praktikë që në shenjë të jubileut të lindjes së tyre të botohen sinteza, studime, vlerësime, recensione e kujtime për ta dhe për veprën e tyre, por në Mal të Zi, 75 vjetori i lindjes së Profesor Ruzhdi Ushakut ka kaluar pa atë përmasë me të cilën do të duhej të nderohej studiuesi, i cili ka bërë shumë për mbledhjen, studimin dhe trajtimin e trashëgimisë materiale e shpirtërore të shqiptarëve në Mal të Zi. Në të vërtetë, revista “Malësia”, e cila brenda redaksisë shkencore të saj e ka edhe emrin e Prof. Ushakut, ka botuar në disa numra kryesisht studime të Profesorit të nderuar, studime për veprën e tij, e në këtë numër edhe fjalën e Prof. Simë Dobrecit në shenjë të 75-vjetorit të tij.
Ky numër i pestë i revistës “Malësia”, mbyllet me disa recensione për numrat e mëhershëm të saj. Fjala është për analizat dhe vlerësimet, të lakmuara nga shumë revista, disa prej të cilave më parë se sa në hapësirën e letrave e të korrespodencës së revistës “Malësia” do të mund të gjenin vend edhe në rubrikën e recensioneve dhe madje studimeve, sikur është analiza e studiuesit Mentor Quku për botimet mbi Mjedën në revistën “Malësia”, apo vështrimi për katër numrat e saj të gjertashëm, i Profesor Gjovalin Shkurtajt “Hulli të mbara të revistës “Malësia”, si dhe prezantimi shumëdimensional i ma. Edlira Troplinit “Shkenca nuk njeh kufij” e ai i Prend Buzhalës “Malësia, revistë prestigjioze”. Vëllimi 5 i kësaj reviste mbyllet me një letër korrespodence të Profesor Emil Lafes me kryeredaktorin e saj Nukë Gashajt, një model komunikimi mes lexuesve, studiuesve e drejtuesve të kësaj kolane, që po merr vlera të rëndësishme shkencore.
Një paraqitje më e zgjeruar apo më e thelluar e kësaj reviste, do të donte më shumë hapësirë dhe sigurisht edhe një analizë për secilin artikull, mirëpo as ky format i prezantimit që e bëmë as një format më i gjerë i mundshëm i prezantimit të saj, nuk do të na bënte që t’i japim një dimension tjetër shkencor kësaj reviste, që tashmë, sikur e kam theksuar në hyrje të këtij teksti, ka formuar themele të rëndësishme të dijes sonë shkencore.
