Opinioni pa që të kryhej një ritual i tërë dhe një zakon alla grek, ku politika dhe priftërinjtë bëhen menaxherë dhe iterpretë të mortit.
Për fat të keq nuk është e para herë që inskenohet apo përdoret një ngjarje midis shqiptarëve dhe grekëve për të provokuar dhe tensionuar marrëdhëniet e tyre normale. Kështu po ndodh edhe me vdekjen aksidentale të A.Gumës në Himarë. Sipas zakonit shqiptar, familjet e viktimave dhe shoqëria shprehin ngushëllime. Por çfarë ndodhi në këtë rast në Himarë? Opinioni pa që të kryhej një ritual i tërë dhe një zakon alla grek, ku politika dhe priftërinjtë bëhen menaxherë dhe iterpretë të mortit. Madje në varrim iu kushtua një protokoll i tërë zakonor grek dhe jo himarjot, a thua se ngjarjet përjetoheshin në shtetin dhe në territor grek. Si njohës i marrëdhënieve shqiptaro-greke...
dhe që jam marrë disa kohë me to në MJ të Shqipërisë, po shoh me shqetësim se këto marrëdhënie janë tepër të kërcënuara për të shkarë në një situatë të papranueshme. Ky shqetësim bëhet akoma më evident, ndërkohë që Greqia po kalon një krizë të thellë në tërë aspektet dhe për fat të keq qarqet zyrtare të saj po shfaqin shenja çekuilibri të arsyes me involvimin në një fatkeqësi shqiptare dhe brenda territorit shqiptar. E nisa këtë shkrim me titull "Himarë, jeta mes Athinës dhe Tiranës", i përdorur disa ditë më parë në një shtyp të Tiranës, sepse çuditërisht përkon me një sugjerim të shprehur në një Simpozium në Universitetin e Pantios-Athinë (me sa më kujtohet, në vitin 1993 apo fillimviti 1994) dhe më vjen në ndihmë për të parë se ç'po luhet duke shfrytëzuar një fatkeqësi njerëzore. Një simpozium, thelbi i të cilit dëmton rëndë marrëdhëniet midis dy vendeve fqinje, direktivat e të cilit po zbatohen hap pas hapi nga dyshja Dule-Bollano e të tjerë. Për fat të keq ka qenë e lexueshme edhe në veprimet e zyrtarëve grekë.
Në atë kohë mbërrin në MJ në Tiranë një faks nga ambasada jonë në Athinë, ku informohemi për një takim ekspertesh në formë simpoziumi të mbajtur në Universitetin grek të Pantios-Athinë, me specialistë, profesorë grekë të së drejtës ndërkombëtare, politologë e të tjerë.
Po riprodhojmë përmbajtjen e atij faksi që na la gjurmë në memorie, një material që ka shërbyer si udhërrëfyes për të gjithë aktivitetin anti-shqiptar të Dule-Bollanos në Himarë dhe në tërë jugun shqiptar. Tema dhe gjithë diskutimi ishte se si duhej të merrej i ashtuquajturi "Vorio-Epir". U thanë dhe u shtruan shumë mendime nga më radikalet, që shteti dhe strukturat e tjera greke kishin ndjekur për arritjen e Megalides, por që u rrëzuan me diskutimin e një politologe greke, e cila kritikoi sugjerimet e dhëna, duke u shprehur pak a shumë kështu. " ...U ka ikur koha metodave dhe rrugëve që propozoni. Koha i ka nxjerrë si të pasuksesshme dhe jashtë realitetit.
Kur s'e mori Venizellos më 1913-ën Vorio-Epirin, sot po me ato metoda nuk merret kurrë..., prandaj - theksoi ajo, - unë sugjeroj një rrugë që do të na çojë në arritjen e qëllimeve tona dhe kjo rrugë është të shfrytëzojmë proceset integruese europiane: së pari, ne duhet të llogarisim me urgjencë se sa është ndikimi dhe prezenca gjermane e italiane në Shqipëri, sa të forta janë këto pozita. Pasi të kemi llogaritur këtë gjë, të hidhemi menjëherë në veprim, nëse nuk është vonë. Qeveria dhe strukturat tona të orientojnë njerëzit tanë, që duke shfrytëzuar frymën europiane për decentralizimin e pushteteve lokale nga ai qendrori, të dirigjojë shtetin dhe Qeverinë shqiptare që të zbatojë këtë orientim. Kjo do të thotë që të realizojmë decentralizimin dhe forcimin e pushteteve në zonat që ne i trajtojmë si minoritare. Pra, më shumë pavarësi ekonomike dhe vendimmarrëse në jugun e Shqipërisë nga pushteti qendror i Tiranës.
Duke ecur me kujdes e hap pas hapi, por gjithmonë duke i mbuluar veprimet tona nën emrin e orientimeve europiane dhe proceseve integruese në EU, pra duke e interpretuar këtë orientim si një kërkesë dhe standard të EU-së, do të arrihet në një fazë ku pushtetet në Vorio-Epir, përfshirë edhe Himarën, do të jenë të decentralizuara e të drejtuara nga njerëzit tanë, pra do të kenë vetëm marrëdhënie politike me Tiranën zyrtare. Kur të ketë arritur ky moment, atëherë ne duhet të flasim se marrja e Vorio-Epirit nga ne është e realizueshme. Ne i kemi të gjitha mundësitë që të komprometojmë shumë njerëz me idenë tonë, të cilët në momentin e duhur do të krijojnë incidente e trazira që e kemi lehtë t'i kryejmë dhe përfaqësuesit tanë të minoritetit do ngrenë pakënaqësi për Tiranën zyrtare se po i diskriminon dhe injorohen nga pushteti qendror. Atëherë me mjetet dhe pozitën tonë më të fortë në ketë moment në Shqipëri (kundrejt atij gjerman dhe italian-shënimi im) ne e kemi më kollaj të investojmë në një revoltë të madhe pakënaqësie në jugun shqiptar.
Kur Tirana do të kërkojë aderimin e saj me mbështetjen po tonën në EU, atëherë ne do të artikulojmë me pozitën tonë në EU, në mënyrë që Brukseli për të qetësuar tensionin e krijuar, të detyrohet të shtrojë pyetjen se me kë duhet të kenë zonat minoritare dhe jugu shqiptar lidhje si qendër politike, me Tiranën apo Athinën zyrtare? Në këtë moment ne e kemi fituar betejën dhe aneksimin e Vorio-Epirit. Të jeni të sigurt se investimet tona (kupto këtu dhe pensionet e rekrutuara të shqiptarëve fatkeq, po shënimi im) do të japin rezultat dhe do të formulohet përgjigja zyrtare se duam të kemi lidhje politike dhe administrative me Athinën..." Pjesëmarrësit e këtij simpoziumi të zi e kanë duartrokitur si një ide brilante këtë strategji dhe dogmë tejet shoviniste dhe me pasoja të rrezikshme për Shqipërinë dhe përpjekjet ndërkombëtare për një Ballkan të integruar në Europë.
Na erdhi në kujtesë kjo përmbajtje fantazmë e këtij faksi, që mbërriti më 1993, duke na shkaktuar një shije të hidhur dhe fatkeqësie se si njerëz të shkencës dhe të politikes greke arrijnë në këto mendime, që as më shumë e as më pak janë si ato të Akademisë serbe për Kosovën. E njëjta paralele për fat të keq në marrëdhëniet shqiptaro-greke lexohet mjaft qartë në veprimet dhe prezencën e politikës zyrtare greke në Shqipëri, po kjo vihet re edhe duke ndjekur veprimet e Dule-Bollanos, që ngrenë pretendime për struktura paralele policie apo autonomi lokale etj.,etj.
Natyrisht që këtë shije do t'ia linim kujtesës, por kur ke parasysh momentin që po kalon Greqia, një moment çekuilibri të shkaktuar nga kriza e saj ekonomike, është për t'u shqetësuar dhe për të ngritur pyetjet përse u menaxhua me nxitim nga MJ Greke? Përse u implikua Janullatos dhe ardhja me urgjencë e N.Gejxhit në Sarandë?. Përse dhe ku e gjeti kurajën Dule dhe Bollano, ndonëse morën një "kritikë" po nga Athina zyrtare kur ata filluan nën pretekstin e dhimbjes, rebelimin dhe kujdesin për një ritual grek në varrimin e të ndjerit. Përse këta renegat formulojnë vazhdimisht pakënaqësi ndaj trajtimit nga pushtetit qendror në Tiranë, ndërkohë që realiteti flet krejt ndryshe? Nuk mund të mos bëhet një lidhje me planin udhërrëfyes për marrjen e të ashtuquajturit Vorio-Epir, që folëm më sipër, apo po të sjellim këtu një evidencë dhe insistimin e vazhdueshëm të Qeverive greke për shtrirjen e zonave minoritare apo termin e vazhdueshëm të formuluar si minoriteti etnik grek i Shqipërisë apo Himarës. Çdo gjë bëhet e lexueshme dhe lehtësisht e kuptueshme.
Mesa duket dhe siç po shihet, kemi të bëjmë me një plan të sinkronizuar dhe për këtë bëhet fajtore Qeveria dhe shteti grek, që në lidhje me pozitën dhe hapësirën natyrale të jetesës së minoritetit që është pranuar deri më sot nga të dyja palët dhe ndërkombëtarisht të jetë e paqartë dhe turbulluese. Fatkeqësi ndodhin dhe mund të ndodhin qoftë dhe me ngjyra raciste, siç kanë ndodhur ndaj dhjetëra shqiptarëve në Greqi, por kjo nuk do të thotë që pa folur drejtësia të hidhen një lumë akuzash dhe kërcënime për tendosje marrëdhëniesh. Perse duhej me kaq ngut deputetët grekë ta iniciojnë problemin në Parlamentin Europian, a thua se me një rast të dhimbshëm vdekjeje të një individi me nacionalitet të pretenduar dhe jozyrtar, të ngrihet tymnaja për një rrezik të minoritetit grek dhe pikërisht në një zonë lakmuese, që zyrtarisht shteti grek, sot për sot e sa për sy e faqe nuk ka pretendim ta trajtojë si territor etnik joshqiptar... ?
Duke analizuar përgjigjet e mundshme ndaj këtyre pyetjeve që ngrihen, si dhe duke u nisur nga interesi që midis dy popujve tanë të ketë miqësi dhe respekt të ndërsjellë, ngreh shqetësimin dhe apeloj me këtë rast ndaj Tiranës dhe Athinës zyrtare që të marrin masa dhe të mos lënë që marrëdhëniet ndërshtetërore shqiptaro-greke të bien në duart e njerëzve, tashmë regresivë, si Dule, Bollano apo qoftë dhe të hirësisë së tij, Janullatos, i cili më bën mirë të shohë punët e Perëndisë se sa ato politike. Njerëzit e përgjegjshëm në Athinë dhe në Tiranë duhet të jenë të vëmendshëm që sa më parë të luftohen e të parandalohen këto përpjekje dhe skena e prapaskena, të cilat më së shumti do të prishnin harmoninë e jetesës së minoritetit grek dhe shqiptarëve në vendin e tyre.
Marrëdhëniet duhet të jenë të mbrojtura nga çdokush që do të prishte qetësinë dhe interesin për fqinjësi të mirë. Koha e aludimeve territoriale në dëm të Shqipërisë dhe shqiptarëve ka marrë fund. Midis dy vendeve dhe dy popujve duhet të ketë vetëm dhe vetëm një interes, atë të fqinjësisë së mirë dhe solide në të mirë të dy popujve dhe të vendeve fqinje me lidhje historike. Jashtë këtij interesi çdo sjellje do të jetë mjerane dhe e destinuar me turp të dështojë. Kjo është historia moderne e Ballkanit, rrugë tjetër nuk ka.
