Nga Flori Bruqi
Sabile Keçmezi-Basha u lind më 1954 në Koretin të Dardanës (Kamenicë). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse gjimnazin në Dardanë. Është femra e parë nga Kosova që mbaroi Fakultetin e Shkencave Politike në Universitetin e Beogradit më 1977. Ndërsa studimet pasuniversitare i vazhdoi në Universitetin e Prishtinës në Degën e Historisë. Magjistroi më 1980 dhe doktoroi më 1984, (ishte femra më e re që u bë doktorë e shkencave në Kosovë).
Botoi një mori shkrimesh shkencore, publicistike, trajtesa, shqyrtime etj. Mori pjesë në tubime të ndryshme shkencore në Kosovë dhe jashtë. Ishte redaktore përgjegjëse për hapësirën etnike shqiptare në territorin e ish-Jugosllavisë në revistën “Bota shqiptare”, që botohej në Tiranë (1991-1993). Qysh nga fëmijëria shkruan poezi e prozë për të rritur dhe për fëmijë. Më 1987, në “Akordet e Kosovës”, u shpërblye me “Pendën e artë” për tekstin më të mirë të akordeve si dhe mori shumë mirënjohje dhe shpërblime për shkrimet e saja. Është anëtare e Kryesisë së Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Në vitin 2001-2004 ishte deputete e Parlamentit të Kosovës. Aktualisht merret me probleme të historisë më të re. Që nga viti 1978 punon në Institutin e Historisë së Kosovës. Jeton në Prishtinë.
Sabile Keçmezi-Basha është antare e Akademisë Evropiane të Arteve e cila është themeluar në vitin 2002, me seli në Luksemburg.
Angazhimet profesionale
Këshilltare shkencore 2005 – Instituti i Historisë- Prishtinë ;
Bashkëpunëtore e jashtme në Fakultetin e Edukimit – (Kosova dhe integrimet evropiane; Zgjidhja e konflikteve; Studime gjinore; Historia e shkencave)..
Fusha e interesimeve shkencore
Zhvillimet historiko-politike në Kosovë 1945-1990.
Të burgosurit politikë në sistemin ish-komunist në ish- Jugosllavi.
Transicionet post-komuniste dhe pas luftës së UÇK-së në Kosovë.
Gjenocidi serb në Kosovë 1998-1999.
[redakto]Projektet shkencore dhe të tjera
Veprimtaria shqiptare ilegale në Kosovë 1947- 1968;
Marrëdhëniet kulturore midis Shqipërisë dhe Kosovës 1966-1981 ;
Masakrat serbe në rajonin e Prishtinës 1997-1999;
Diferencimet1. Pjesëmarrja në konferenca, simpoziume dhe tubime shkencore:
Pjesëmarrja ne Konferenca dhe simpoziume shkencore
•Akademi përkujtimore për 30-vjetorin e Demonstratave të vitit 1981, 22.04.2011. Dardanë (Kamenicë). “Jehona e Demonstratave në Anamoravë”
•Akademi përkujtimore për 30- vjetorin e Demonstratave të vitit 1981, 14.04.2011. Gjilan. “Demonstratat e vitit 1981”
•Demonstratat e vitit 1981, 25.03.2011. “Programi politik i Demonstratave 1981”
•Tryezë e rrumbullakët shkencore në Shkup (26 nëntor 2010), Angazhimi i gruas në pavarësinë e Shqipërisë. Tema: “Kontributi i gruas në shpalljen e Pavarësisë të Shqipërisë”.
•Veprimtaria politike e Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, simpozium shkencor i mbajtur me 7 nëntor 2010, Prishtinë. Tema: “Karakteri kombëtar e politik i programeve të Komitetit MKK”.
•10 years of Balkanology in Torun convergence and divergjence Within the Balkan keg Language-Culture-Literature-History, Torun, 204 december 2010, Tema: “Situata politike në Kosovë pas vitit 1944”
•E djathta shqiptare, Kukës, 18 shtator, 2010, “Lëvizja ilegale shqiptare në Mal të Zi, 1945-1990”
•Seminari XXIX Ndërkombëtar për Gjuhë, Letërsi dhe Kulturë Shqiptare, 16-27 korrik, 2010, “Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990”
•Akademi për Avdyl Durën, (fjalë rasti), “Jatakët që strehuan Avdyl Durën me shokë”, 28 qershor 2010, Kaçanik
•Simpoziumi Shkencor “Deklarata kushtetuese dhe Kushtetuta e Kaçanikut”, 2 korrik 2010, Prishtinë, Tema: “Suspendimi i autonomisë së Kosovës”
•Simpoziumi shkencor “Mitrovica gjatë viteve 1944-1999”. 4 qershor, 2010. Tema: Lëvizja ilegale atdhetare në Rajonin e Mitrovicës 1945-1990”
•Prizren, Kongresi II Ballkanik, 31 maj 2010. Tema: “Kosova pas Luftës Dytë Botërore”
•Simpoziumi shkencor “Mitrovica... Tema: Lëvizja ilegale atdhetare në Rajonin e Mitrovicës 1945-1990”
•Promovimi i librit Prof. Shani Hoxha, Qamil F. Hoxha “Drini”, Skenderaj, 2 tetor 2009. (fjalë rasti)
“E djathta shqiptare”, 26 korrrik, 2009. Shkup, “Hasan Bilalli dhe ndikimi i tij në NDSh”
Pavarësia e Kosovës, simpozium shkencor, IHK. 12 qershor 2009, tema “Pavarësia e Kosovës dhe veprimtaret ilegal të Lëvizjes Kombëtare”.
ULUSLARARASI 1. Balkanlarda Tarih ve Kultur Kongresi –Kongresi I Ndërkombëtar Ballkanik “Historia dhe Kultura e Ballkanit, 11-12. 05. 2009. Prishtinë. Tema: Karakteri kombëtar i Lëvizjes Ilegale Shqiptare në Kosovë 1945-1990.
“Demonstratat e gjashtëdhjetetetës”, 40 vjetori i tyre, (Konferencë shkencore), 24-25 nëntor 2008. Tema: Karakteri kombëtar i Programit të Demonstratave 1968”
Promovimi i veprave të Selatin Novosellës, Tri libra, Fjalë rasti “Ngjarjet që trandën ish-Jugosllavin” me 21 nëntor 2008
Fjalë rasti në 50 vjetorin e daljes së romanit “Gjarpinjtë e gjakut” të Adem Demaçit, 19 nëntor 2008
“Lidhja Shqiptare e Prizrenit”, 130 vjetori i saj, (Konferencë shkencore), 10-11 qershor 2008, Prishtinë. Tema: “LSHP në Programet e organizatave ilegale në Kosovë 1945-1990”
“Jeta dhe vepra e Akademik Ali Hadrit”, (Simpozium shkencor), IHK, 3 mars 2008. Tema: “Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”
“Pavarësia e Shqipërisë dhe sfidat e shtetit shqiptar gjatë shek. XX”, (Konferencë shkencore), IHSH. Tiranë 27 nëntor 2007.
“Idriz Seferi në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare”, IHK, 15 tetor 2007, Tema “Trajtimi i figurës së I. Seferit në historiografin shqiptare”
Konferenca për paqen 14-17 dhjetor, 2006
“Probleme teorike dhe metodologjike të historiografisë shqiptare”, Prishtinë ,15 dhjetor 2006, Tema: “Çështje të përdorimit të nocioneve: ilegale, klandestine dhe e fshehtë”
Conference on inclusion in Higher Education, organizuar nga Canadian International Development Agency, 9-10 shkurt 2006, Prishtinë
“Veprimtaria dhe organizimi i organizatës ilegale “Besa Kombëtare” në Kosovë 1945-1947” simpoziumi shkencor “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike”, Klinë, dhjetor 2005
“Reagimi i forcave nacionaliste ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit (8-10 korrik 1945)”, "Kosova në luftën e Dytë Botërore" organizoi Instituti i Historisë- Prishtinë, shtator 2005.
“Kontributi i shkodranëve në Lëvizjen ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1947”, "E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike”, i mbajtur në Shkodër, qershor 2005..
“Proceset gjyqësore kundër organizuesve dhe pjesëmarrësve të Demonstratave të vitit 1981”, “Demonstratat e vitit 1981, kthesë vendimtare e Kosovës drejt lirisë”, IA, Prishtinë 2001
“Zhvillimi organizativ i Organizatës Nacional Demokratike Shqiptare (ONDSH) në Kosovë 1945-1947”, “Likuidimi i krerëve të NDSh-së në Kosovë”
“Katarza politike e shqiptarëve në tranzicion”, “Kosova sot e nesër”, Prizren 2000
“Fëmijëria dhe rinia e Shotë Galicës”, “Shotë Galica-heroin e kombit”, 1997
Kontributi kombëtar i Idriz Seferit”, “Jeta dhe vepra e Idriz Seferit”,1997
“Nënëmadhja që lindi Isa Boletinin”, “Isa Boletini dhe koha e tij”, 1996
“Demonstratat studentore ‘81”,“Dimensioni historik i demonstratave të vitit 1981”, 1996
“Qiriazët-familje patriotike dhe atdhetare”, “Familja Qiriazi- dhe kontributi i tyre kombëtar”, Shoqata e Pedagogëve të Kosovës, 1995.
“Roli i gruas në lëvizjen kombëtare shqiptare”, organizuar nga BI. “Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptar”,1995
“Vazhdimësia patriotike e organizatave ilegale në Kosovë 1945-1989”, “50- vjet pas Luftës së Dytë Botërore-Kosova kërkon zgjidhje”,1994
“Aktet gjenocidale të UDB-së ndaj të burgosurve politik”, organizuar nga ASHAK “Gjenocidi dhe aktet gjenocidale...”, 1994
“Karakteri kombëtar i Shkollës së parë shqipe për vasha” i organizuar nga Forumi i Gruas Demokratike “100 Vjetori i shkollës shqipe të vashave në Prizren”, Prishtinë 1995
“Proceset e montuara politike ndaj shqiptarëve”, “Evropa dhe shqiptarët”, Prishtinë 1992.
“Gabimet e reja e të vjetra të pushtetit dhe kombinatorikat antishqiptare”, “Kuvendi i Prizrenit më 1945”, 1990
Zhvillimi historik i PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Problemet e zhvillimit të Kosovës pas Luftës së Dytë Botërore”,1987
“Formimi dhe organizimi i PKJ-së në Kosovë”, “Kongresi themelues i PK të Serbisë ( 50- vjetori), Beograd 1985
“Zhvillimi i PKJ-së në Mitrovicë”, “Klasa punëtore e Mitrovicës, në revolucionin socialist dhe në ndërtimin socialist”, Mitrovicë 1978
Punimet në revista shkencore dhe gazeta
•Lëvizjet ilegale atdhetare në Ballkan me thekës të veçantë në Kosovë, më 1945 e këndej, Revista “Rrënjët”(Le Radici), Romë, Itali, Anno 9, Numero 2, Maggio 2011.
•Formimi dhe veprimtaria e organizatës ilegale “Organizata për Bashkimin e Trojeve Shqiptare” (OBTSH), 1959, fejton në 6 vazhdime:
1.OBTSH-ja vazhdimësi e Lëvizjeve ilegale për çlirim dhe bashkim kombëtar, Epoka e Re, 19 maj 2011.
2.programi Politik i Organizatës, Epoka e Re, 20 maj 2011
3.Statuti i OBTSH-së, Epoka e Re, 21 maj 2011.
4.Dervish Shaqa në grupin ilegal të ardhur nga Shqipëria, Epoka e Re, 23 maj 2011.
5.Procesi gjyqësor ndaj anëtarëve të LRBSH-së dhe OBTSH-së, Epoka e Re, 24 maj 2011.
6.Veprimtaria e ilegales asnjëherë nuk u shua, Epoka e Re, 25 maj 2011.
•Demonstratat e studentëve të vitit 1981, Epoka e Re- 21 mars 2011-Fejton në 20 vazhdime:
1.Revolucionarët për liri... ,21.03.2011, Epoka e Re
2.Parullat që u përdorën gjatë demonstratave 1981, 22.03.11
3.Diferencimet ideopolitike pas demonstratave të marsit 1981, 23 mars 2011. E.R.
4.Izolimi-masë e preferuar e pushtetarëve, 24.03.2011. E.R.
5.Të dënuarit dhe të izoluarit, 25.03.2011. Epoka e Re
6.Të dënuarit dhe të izoluarit, 26.03.2011.Epoka e Re
7.Proceset gjyqësore për të mitur, 28.03.2011. Epoka e Re
8.Demonstratat studentore në shtypin e ilegales, 29.03.2011.
9.Populli mbushi rrugët dhe të gjitha qyteteve të Kosovës, 30.03.2011. Epoka e Re
10.Roli i patriotëve në demonstrata, 31.03.2011.Epoka e Re
11.Propaganda në Jugosllavi dhe në Kosovë, 1.04.2011.E e Re
12.Forma të ndryshme të dhunës për nënshtrimin e shqiptarëve, 2.04.2011. Epoka e Re.
13.Organizimi i punëtorëve tanë në Perëndim dhe çështja kombëtare, 4.04.2011. Epoka e Re.
14.Një historik i dhembshëm i një “Letre...” i të burgosurve politikë shqiptarë, 5.04.2011. Epoka e Re.
15.Një numër i tërë i gazetës “Qindresa Shqiptare” u kushtohet ngjarjeve në Kosovë, 6.04.2011. Epoka e Re.
16.Reagimi i mërgimtarëve shqiptarë, 7.04.2011. Epoka e Re.
17.Ndryshimet e papritura në udhëheqjen e Partisë Komuniste në Kosovë, 8.04.2011. Epoka e Re.
18.Demonstratat në SHBA, Kanada, Australi e Evropë, 9.04.2011. Epoka e Re.
19.Mërgimtarët tanë festonin ditën e pavarësisë, 11.04.2011.Epoka e Re.
20.Diferencimi famëkeq në bazë të së kaluarës historike, 12. 04.2011.Epoka e Re.
•Programi politik i Demonstratave të vitit 1981, Kosova sot, 2 prill 2011.
•Lidhja Shqiptare e Prizrenit në programet e organizatave ilegale shqiptare në Kosovë (1945-1990),
Përmbledhje punimesh “Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881, Prishtinë 2011
•Avdyl Dura dhe jatakët e tij,f 137,Gjurmime albanologjike, seria e shkencave historike, 39. 2009, 2010.
•Formimi dhe veprimtaria e Organizatës “Partia Revolucionare për Bashkimin e Trojeve Etnike me Shqipërinë” (1958), Kosova 2011.
•Kush ishte Avdyl Dura dhe jatakët e tij, “Vjetari” nr. 43-44, 2010
•Edhe një dokument (tepër sekret) i SPB-së (fejton), Epoka e Re, ( dy vazhdime)
1.Përcjellja e veprimtarëve të Lëvizjes Ilegale Shqiptare, 19.02.2011. Epoka e Re
2.Realizimi I qëllimeve të shqiptarëve,21.02.2011, Epoka e Re.
•Lëvizja ilegale atdhetare në Mitrovicë e Rrethinë 1945-1990, Epoka e Re, 12 shkurt 2011.
•Atdhetarët e dënuar për ndihmën e dhënë patriotit Avdyl Durës, “Kosova”, nr. 31/32, 2009
•Trajtimi i çështjes së gruas shqiptare në revistën ilegale “Kosovarja e Re” (1983-1984), organi informativ i BGK të LRSSHJ-së”, Gjurmime historike, IA, nr. 38-2008 (2010)
•Veprimtaria e të burgosurve politik në burgjet e ish-Jugosllavisë, Vjetari- Arkivi i Kosovës, nr. 41-42, 2009
•Hasan Bilalli, njëri nga themeluesit e Organizatës Nacional-Demokratike Shqiptare, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike-(8), Prizren 2010, f. 467-475
•Kontributi atdhetar i vëllazërisë Çejku nga lidhja e Prizrenit e këndej”, “ E djathta shqiptare... “, Prizren-Ferizaj, 2010
•Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari, Gazeta “Shqiptari”, Rumani, 1 janar 2010
•Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari, Gazeta “Dielli”, Njujork, numri festiv i vitit të Ri-2010
•Një plejadë e tërë atdhetarësh e përfshirë në një monografi, www.zemrashqiptare.com , 2010
•Një proces i pazakontë gjyqësor për Hidajete Osmanin, “Epoka e Re”, 16 janar 2010
Fejtone te botuara:
•Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990, (dy vazhdime), Epoka e Re, 18-20 shtator 2010.
1.Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990, 18 shtator 2010.
2.Periodizimi i Lëvizjes ilegale shqiptare në Kosovë 1945-1990, 18 shtator 2010.
•Çështja e Kosovës te gazeta “Qindresa shqiptare” e Parisit, Zëri, 40 vazhdime, 1 qershor -16 korrik, 2010
1.“Shqipëria e lirë’” një çerdhe për të gjitha grupet politike, 1 qershor 2010,
2.Persekutimet e shqiptarëve të Kosovës në Jugosllavi, 2 qershor 2010.
3.Presionet dhe dhuna shtetërore jugosllave, 3 qershor 2010.
4.Shqiptarët ngritën zërin edhe në tubimet ndërkombëtare, 4 qershor 2010.
5.Njoftime të shumta nga dhuna e aplikuar ndaj popullatës shqiptare, 5 qershor 2010.
6.Protestë në OKB kundër ndjekjeve dhe gjyqeve në Kosovë, 7 qershor 2010.
7.Fushata e ndjekjeve ndaj udhëheqësve shqiptarë në Kosovë, 8 qershor 2010.
8.Maqedonia “Liberale” ndaj popullit shqiptar, 9 qershor 2010.
9.Shqiptarët pushohen nga puna, 10 qershor 2010.
10. Shtypje e vazhdueshme ndaj kosovarëve në Jugosllavi, 11 qershor, 2010,
11. Dënimi i 19 shqiptarëve në Gjykatën e Qarkut në Prishtinë, 12 qershor 2010
12. Dënimet në Trepçë, 14 qershor 2010.
13. Telegram kryetarit të Francës nga mërgata kosovare, 15 qershor 2010.
14. Inferioriteti i vazhdueshëm ekonomik, 16 qershor 2010.
15. Kushtrimi i parë që i jepej bashkësisë ndërkombëtare, 17 qershor 2010
16. Shkrimet për vrasjet e shqiptarëve në Jugosllavi, 18 qershor 2010.
17. Shkrimtari jugosllav flet për të burgosurit politikë shqiptarë, 19 qershor 2010.
18. Shtypi ndërkombëtar mbi ngjarjet e neveritshme ndaj shqiptarëve, 21 qershor 2010.
19. Emigrimi i 700 intelektualëve shqiptarë, 22 qershor, 2010.
20. Në Kosovë nuk kishte punë për shqiptarët, 23 qershor 2010.
21. Të burgosurit shqiptar bëjnë grevë urie në burgun e Shpuzës, 24 qershor 2010.
22. UDB-eja del në skenë të hapur, 25 qershor 2010.
23. Përkujtohen dëshmorët shqiptarë nga Maqedonia, 26 qershor 2010.
24. Dënimet e shqiptarëve nga Gjykata e Qarkut në Shkup, 28 qershor 2010.
25. Para tankut me kraharor të zhveshur, 29 qershor 2010.
26. Shfaqja e zemërimit kundër qeverisë së Beogradit, 30 qershor 2010.
27. Shqiptarët e mërgimit u treguan gati për çdo sakrificë, 1 korrik 2010.
28. Realiteti i pamohueshëm në Kosovë, 2 korrik 2010.
29. Qëndrimi i regjimit komunist kundrejt shqiptarëve, 3 korrik 2010.
30. Dëshmitë serbe pas rënies së Rankoviqit, 5 korrik 2010.
31. Vazhdimi i sensibilizimit të çështjes së Kosovës, 6 korrik 2010.
32. Ndryshimet e papritura në udhëheqësin politike në Kosovë, 7 korrik2010.
33. Historiku i terrorit serb anglisht, 8 korrik 2010.
34. Letra dërguar kryetarit të Parlamentit Evropian, 9 korrik 2010.
35. Shtypi i huaj për ngjarjet në Kosovë, 10 korrik 2010.
36. Vriten kundërshtarët edhe në Perëndim, 12 korrik 2010.
37. Propaganda serbe me avazin e vjetër, 13 korrik 2010.
38. “Thirrja” e Lidhjes Kosovare, 14 korrik 2010.
39. Kroati Aleksandër Tijaniq dëshmonte, 15 korrik 2010.
40. Arrestimi i ushtarakëve shqiptarë, 16 korrik 2010.
•Revista “Krahu i Shqiponjës” informatorë e denjë në botën e lirë për gjendjen në Kosovë, Kosova sot, ( fejton), 5 vazhdime, 15 maj 2010
1.“Krahu i shqiponjës”, tribun e mendimit të lirë, 15 maj 2010.
2. -------
3.Demonstratat e mërgatës shqiptare, 29 maj 2010.
4.Formimi i organizatës “Gjaku i kuq, hakmarrja e zezë”, 5 qershor 2010.
5.Poezia e shqiptarit nga Turqia, 12 qershor 2010.
•Përpjekjet e gazetës “Përpjekja kosovare” në mërgim, Epoka e Re, 26 prill 2010, (fejton), 18 vazhdime
1.Zëri i të gjithë shqiptarëve, 26 prill 2010
2.Trajtimi i popullsisë shqiptare në Jugosllavi, 27 prill 2010.
3.Shtypi i diasporës lëvdon Komitetin “Lidhja Kosovare”, 28 prill 2010
4.Informim i denjë për çdo gjë në Kosovë, 29 prill 2010.
5.Mërgimtarët kosovar dhe aktiviteti i tyre, 30 prill 2010.
6.Amnistitë që nuk i fitojnë shqiptarët, 3 maj 2010
7.“Radio Londra” i kushton vëmendje të madhe Ditës së Flamurit shqiptar, 4 maj 2010
8.Kurora e luleve mbi varrin e mësuesit Shaban Shala, shkak për arrestime, 5 maj 2010
9.Aktiviteti i “Lidhjes Kosovare” në arenën ndërkombëtare, 6 maj 2010
10. Propozimi i “Lidhjes Kosovare” në Kongresin e 14 të BFKEE, 7 maj 2010.
11. Shqiptarët nuk lejoheshin që të hynin në hotele e restorante, 8 maj 2010
12. Gjendja politike në ish-Jugosllavi, 10 maj 2010.
13. Jehona e shtypit për mbajtjen e kongresit, 11 maj 2010.
14. Pjesëmarrja në kongres, 12 maj 2010.
15. Gjashtëdhjetë vjetori i copëtimit të tokave shqiptare, 13 maj 2010.
16. Fjalimi i profesor Abaz Ermenjit, 14 maj 2010.
17. Kongresi miratoi Rezolutën e Lidhjes Kosovare, 15 maj 2010.
18.Urimet që arrite ngjatë punës së Kongresit, 17 maj 2010.
•Karakteri kombëtar e demokratik i programeve të Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës (fejton), dy vazhdime (Zëri):
1.Një parim që shtrohet për herë të parë nga politikanët ballkanas, Zëri, 16 dhjetor 2010.
2.Orientimi politik i dhënë nga Hoxhë Kadria, (Zëri),17 dhjetor 2010.
•Kontributi atdhetar i Hyrije Hanës, (fejton) 16 vazhdime
1.Gratë shqiptare për çështjen kombëtare, 15 dhjetor 2010 (Epoka e Re)
2.Edhe gratë shqiptare në burgjet jugosllave, 16 dhjetor 2010
3.Formimi i Komitetit të grave në Prizren, 17 dhjetor, 2010
4.Aktive në pajtimin e gjaqeve, 18 dhjetor 2010
5.Kush ishte Hyrije Hana, 20 dhjetor 2010
6.Takimi pas tetë vjetësh me vëllanë, 21 dhjetor 2010
7.Kush ishte Xheladin Hana, 22 dhjetor 2010
8.Formimi i organizatës “Komiteti Revolucionar për Bashkimin e Kosovës me Shqipërinë”,23 dhjetor 2010
9.Aktakuza e Prokurorisë Publike të Qarkut-Prishtinë, 24 dhjetor 2010.
10. Dëshmitë e dhëna para gjyqtarit, 25 dhjetor 2010
11. Deklarata e Fadil Hoxhës dhënë për shoqen Hyrije Hana, 27 dhjetor 2010.
12. Deklarata e Xhevdet Hamzës dhënë për Hyrije Hanën,28 dhjetor 2010
13. Ja se si votuan porotët për amnistinë e Hyrije Hanës, 29 dhjetor 2010.
14. Dënimi i tretë i Hyrije Hanës, 4 janar 2011-01-09
15. Pas daljes nga burgu në burg, 5 janar 2011.
16. Edhe pas vitit 1981, bastiset shtëpia e Dadës, 6 janar, 2011.
•Trajtimi i të burgosurve politikë shqiptarë në burgjet jugosllave, (Fejton), Epoka e Re, 1-2 dhjetor 2009
•Trajtimi i çështjes së gruas shqiptare në revistën ilegale “Kosovarja e re” (1983-1984), Fejton ( në 7 vazhdime), “Epka e Re, 24 -31 tetor, 2009, Prishtinë
“Historia nuk bëhet me gënjeshtra” (vështrim –reagim për shkrimet e ASHAM), Infopres, 23 shtator 2009.
Kontributi atdhetar i vëllazërisë Çejku nga lidhja e Prizrenit e këndej”, “ E djathta shqiptare... “, Prizren-Ferizaj, 2009
Rezistenca atdhetare e Avdyl Durës dhe jatakëve të tij”, “E djathta shqiptare...” Prizren-Ferizaj, 2009
Pavarësia e Kosovës dhe veprimtarët ilegal të Lëvizjes Kombëtare, Epoka e Re, 23 korrik 2009.
Hajdar Shala-“ILIRI”, jeta e tij ishte Kosova e lirë, (R. Basha, “Kosova ishte jeta e tij”, 2009), Epoka e Re, 27 qershor 2009.
Studim i rëndësishëm për historiografinë shqiptare, (H. Gjergji: “Myslim Peza dhe Mbreti Zog”, Kosova sot, 21 qershor 2009
Informimi i denjë i çështjes kombëtare në diasporë nëpërmjet gazetës “Lajmëtari i Lirisë”, Epoka e Re, (fejton),1 -19 qershor 2009
“Diferencimet ideopolitike ndaj intelektualëve shqiptar në Kosovë 1945-1989”, Revista “Vjetari”, 2008, A.K. Prishtinë
“Serbia duhet të dënohet për veprat e saja”, Epoka e Re, 2 shtator 2009
"Historia e një organizate politike” (Prezantim i denjë i një organizate atdhetare ilegale në një monografi),Lajm, 12 mars 2009
“Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”, (Ali Hadri, jeta dhe vepra), Prishtinë , 2009
“Pararoja”-organ interno i grupit “MLK”, “Epoka e Re”, (dy vazhdime),31 janar-7 shkurt, 2009
“Dënimet e shqiptarëve në ish-Jugosllavi (1945-1990), “Zëri”, 24 janar 2009
“Nënëlokja e madhe që rriti trimat e kombit”, Epoka e Re, 17 janar 2009
Situata politike në Kosovë pas Kuvendit të Prizrenit (1945) (Political situation in Kosova after the assambley of Prizren (1945). Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave historike, nr. 37 , 2007, Prishtinë 2008, f. 53-74
“Propaganda dhe dezinformimi, metoda të organizuara shtetërore jugosllave ndaj shqiptarëve”, “Epoka e Re”, 20.12.2008
“Dëshmi rrëqethëse të një atdhetari”, “Epoka e Re”, 13 dhjetor 2008
“Karakteri kombëtar i programit të demonstratave 1968”, “Epoka e Re”, 29 nëntor 2008
“Karakteri historik i romanit Gjarpinjtë e gjakut”, Epoka e Re”, 22.11.2008
“Organizimi dhe veprimtaria e organizatës Nacional Demokratike Shqiptare në Anamoravë, 1945-1947”, “Kosova”,IHP. nr. 29-30, 2007/2008
“Përndjekjet e anëtarëve të lëvizjes atdhetare në ish-Jugosllavi gjatë viteve 1945-1952”, Epoka e Re”,8 nëntor 2008
“Edhe gratë shqiptare në burgjet jugosllave”, “Epoka e Re”, 18 tetor 2008
Rrugë e vështirë deri te “demonstratat e vitit 1968”, “Lajm”, (fejton), 6 tetor 2008-3 nëntor 2008 (25 vazhdime)
“Grupi i të dënuarve, që mbajtën lidhjet e ilegales ndërmjet Avdyl Durës dhe Riza Gogës”, (2 vazhdime), “Epoka e Re”,27 shtator 2008
“Organizimi dhe veprimtaria ilegale atdhetare edhe në repartet ushtarake jugosllave”, “Fokusi: (fejton), 26 shtator- 3, 10 dhe 17 tetor 2008
“Dëshmi të organizimit ilegal (më 1957) të organizatës që mëtonte bashkim kombëtar”, (6 vazhdime)“Zëri”, 25.09. 2008- 1.10.2008
“Për një Shqipëri Etnike”, “Epoka e Re”, 13 shtator 2008
“Veprimtaria atdhetare e Ali Nimanajt”, “Epika e Re”, 6 shtator 2008
“Mësuesit e Llapit në NDSh”, “Kosova sot”,5 korrik 2008.
“Lidhja Shqiptare e Prizrenit në Programet e Organizatave ilegale në Kosovë (1945-1990”, “Zëri”, 28 qershor-5 korrik 2008
“Pavarësia e Shqipërisë, pikë referimi për veprimtarinë ilegale në Kosovë (1945-1990)“, ( “Pavarësia e Shqipërisë dhe sfidat e shtetit shqiptar gjatë shek. XX”), Përmbledhje studimesh, Tiranë, 2008
“Procesi gjyqësor ndaj anëtarëve të grupit të dytë të Organizatës ilegale “Grupi i Lidhjes së Prizrenit”, (fejton),“Fokus”, 6,13 qershor 2008
•“Procesi gjyqësor ndaj grupit ilegal”Grupi i Lidhjes së Prizrenit” më 1950” (fejton në 3 vazhdime), “Zëri”, 3-5 qershor 2008.
•“Të dhëna të mangëta për të burgosurit politikë shqiptarë në dokumentet statistikore (1945-1990), “Epoka e Re”, 24 maj 2008
•“Karikatura- si formë e rezistencës në ilegalen shqiptare”, “Lajm”, 24 maj 2008
•“Omer Çerkezi dhe qëndresa e tij për çështjen kombëtare”, “Epoka e Re”, 17 maj 2008
•“Angazhimi i grave në jetën politike e vendimmarrëse në Kosovë”, “Epoka e Re”, 10 maj 2008
•“Procesi “model” i Gjykatës Ushtarake në Mitrovicë, më 1945”, (2), “Epoka e Re”. 3 maj 2008
•“ Procesi “model” i Gjykatës Ushtarake në Mitrovicë, më 1945 (1)”, “Epoka e Re”, 26 prill 2008,
•“Gratë në Parlamentin shqiptar gjatë historisë”, “Paqja”, Viti III, nr. 17, 19 prill 2008, Prishtinë
•“Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”, “Epoka e Re”, 12 prill 2008
•“Atdhetarët e dënuar që strehuan Avdyl Durën me shokë”, “Shkëndija”, nr. 1. 2008
“Hasan Bilalli në mbrojtje të trojeve shqiptare”, gazeta “Epoka e Re”, (fejton), 22-29 mars 2008
“Pagëzimi, pseudonimet dhe rezistenca”, gazeta “Lajm”, 16 shkurt 2008
“Pavarësia e Shqipërisë, si pikë referimi për ilegalen shqiptare në Kosovë 1945-1990”, gazeta “Zëri”, (fejton), 22-25 shkurt 2008.
“Anteu kthehet çdo janar”, “Lajm”, (vështrim për librin e Selatin Novosellës”, 19 janar 2008
“Ndryshimet kushtetuese dhe Kushtetuta e vitit 1974”, “Epoka e Re”, 19 janar 2008
“Formimi i Komitetit të NDSh-së në Burgun r Mitrovicës së Sremit më 1946”, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë Etnike- (6), Prizren- Burim (Istog), 2007
•“Likuidimi i Hasan Alisë-Remnikut dhe grupit të tij”, revista “Kosova”, nr. 27. IH. Prishtinë, 2006.
•“Kontributi atdhetar i fisit Çejku nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e tutje”, “Zëri”, 8 dhjetor 2007
•“Reagimet e forcave nacionaliste në Kosovë ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit, 1945”, “Studime historike”, ASHSH, Instituti i Historisë, Tiranë 2007 (1-2)
•“Pozita e Kosovës pas Plenumit të Brioneve (1966)”, “Epoka e Re”,24 nëntor 2007
•“Një libër i rëndësishëm për historiografin shqiptare”, “Zëri”, 17 nëntor 2007, (vështrim për librin e Dr. Valentina Dukës “Historia e Shqipërisë, 1912-2000), Tiranë 2007.
•“Dënimi i jatakëve që strehuan Avdyl Durën me shokë”, “Epoka e Re”, 17 nëntor 2007
•“Grupi i fundit i të dënuarve për strehim të Hasan Remnikut me shokë”, “Epoka e Re”, e shtunë, 29 shtator 2007
“Edhe me pushkatim dënoheshin shqiptaret”, “Epoka e Re”, e shtunë,15 shtator 2007
“Kosova në trajtimin e organizatave e grupeve ilegale në Shqipëri (1945-1948), fejton në 6 vazhdime. Gazeta “Zëri”, 1-7 shtator 2007
“Proces gjyqësor ndaj jatakëve të fshatit Kabash”, “Epoka e Re”, e shtunë, 18 gusht 2007
“Jo-ja e madhe e atdhetarit të Anamoravës- Ramiz Cerrnicës”, “Epoka e Re”, 30 qershor 2007
“Grupi i të dënuarve shqiptarë që deshën të kalonin kufirin”, “Epoka e Re”, 26 maj 2007.
“Komiteti i NDSh-së në Burgun e Mitrovicës së Sremit”, “Koha ditore”, 12 maj 2007
•“Atdhetarët që u dënuan për ndihmën e dhënë patriotit Avdyl Durës me shokë”, “Epoka e Re”, 12 maj 2007
• "Jeta dhe vepra e Prof. Ymer Berishës", "E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike- (5)", Prizren- Orosh, 2007
“Tentimi shkombëtarizues i shqiptarëve”, Epoka e Re, 21 prill 2007
“Grupi i parë i jatakëve të dënuar për strehimin e Hasan Remnikut”, Epoka e Re, 14 prill 2007
“Procesi i Prizrenit”, “Shkëndija” nr. 3. 2007
“Grupi i fundit i ONDSH-së që u dënua në Gjilan”, “Epoka e Re”, 17 mars 2007
“Përpjekjet për balancë gjinor në dokumentet ndërkombëtare gjatë historisë”, “Epoka e Re”, 24 shkurt 2007
“Anëtarja e devotshme e NDSh-së”, “Koha ditore”, 17 shkurt 2007
•“Një vepër e anatemuar historiko-demografike (koautorësh)”, “Epoka e Re”, 17 shkurt 2007, gazeta “Zëri”, 17 shkurt 2007
•“Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari”, “Epoka e Re”, 10 shkurt , 2007
•“Reagimi i ilegales për ardhjen e fundit të Titos në Kosovë”, “Epoka e Re”, e shtunë, 27 janar 2007
•“Trajtimi i nocioneve: ilegale, klandestine dhe e fshehtë”, Zëri, 6 janar 2007 (e shtune)
•“Formimi dhe veprimtaria e organizatës ilegale patriotike shqiptare “Besa kombëtare” në Kosovë”, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike- 4, Prizren-Klinë, 2006
•Kontributi i shkodranëve në Lëvizjen ilegale patriotike Shqiptare në Kosovë (1945-1947), “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike-3”, Prizren-Shkodër, 2006
•“Revista “ Drita e lirisë” dhe kontributi i saj në ilegalen shqiptare”, revista “Kosova”, 2005
•"Ymer Berisha, emër i shquar i ilegales së Kosovës", "Koha ditore", 12 gusht 2006
•“Zanafilla e shtypit shqiptar”, “Bota sot”, 9 korrik 2006
•“Demonstratat studentore ’81- kthesë e madhe në historinë më të re të Kosovës”, (fejton), Epoka e Re, 8-10 maj 2006
•“Liria”- gazetë ilegale me fizionomi të re dhe me qëndrime të qarta”, (fejton), Epoka e Re, 15 prill- 3 maj 2006
•“Rëndësi e tejkohshme e një dëshmie”, “Koha ditore”, 8 prill 2006
•“Diferencimet ideo-politike në Kosovë 1981-1990”, (fejton), Koha ditore ( 12 vazhdime), dhjetor-janar 2006
•“Gazeta “Zëri i Kosovës” dhe angazhimi i saj për ngritjen e ndërgjegjes dhe unitetit kombëtar”, “Gjurmime albanologjike-seria e shkencave historike”, Prishtinë 2005
•Reagimet e forcave nacionaliste në Kosovë ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit (1945), (fejton), gazeta “Zëri”, 27-29 tetor 2005, “Bota sot” (fejton), 8-12 nëntor 2005
• “Sylejman Vuçitërna, figurë historike për mburrje”, “Koha ditore” 21 janar 2006
•“Një jetë në shërbim të kombit”, “Koha ditore”, 8 tetor 2005.
•“Fëmijëria dhe rinia e Shotë Galicës”. “Shotë Galica Heroin e kombit”, Prishtinë , 2003
•“Kontributi atdhetar i familjes Seferi në luftë për çlirim kombëtar”, “Jeta dhe vepra e Idriz Seferit”, Prishtinë 2003
•“Katarza historike dhe etapa transitore në Kosovë”, “Rilindja”, Prishtinë, 12 shkurt 2000
•“Muri makaber në mes shqiptarëve”, “Bujku” (fejton),10-19 qershor 1998
•“Portreti i nënës së Isa Boletinit”, “ Isa Boletini dhe koha e tij” Prishtinë, 1998
•“Gjendja organizative e PKJ-së në Mitrovicë dhe rrethinë më 1945-1948”, “Klasa punëtore e Mitrovicës dhe rrethinës në lëvizjen punëtore – komuniste, revolucionin socialist dhe ndërtimin socialist”, Mitrovicë, 1979.
•“ Gjendja organizative e PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Kosova”,nr 1l, 1982.
•“Struktura kombëtare dhe sociale e anëtarëve të PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Kosova”, nr. 12, 1983.
•“Gjendja organizative e PKJ-së në Kosovë 1948-1952”, “Kosova”, Nr. 13-14, 1985.
•"Konferenca IV krahinore e PK të Serbisë për Kosovë e Metohi”,“Kosova”, nr. 16, 1987.
•“Trajtimi i çështjes kombëtare në dokumentet partiake me aksent të posaçëm në ato të Kosovës”, “Përparimi”, nr. 3,1988.
•“Proceset e montuara politike ndaj shqiptarëve”, “Bota shqiptare”,Nr. 4. Tiranë, 1991.
•“Zhvillimi i kulturës në Kosovë” “Bota shqiptare”, nr. 10, 1993, Tiranë.
•“Karakteri kombëtar i Shkollës së parë shqipe për vasha” “100 Vjetori i shkollës shqipe të vashave në Prizren”, Prishtinë, 1993.
•“Roli i gruas në lëvizjen kombëtare shqiptare” “Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarë”, Prishtinë, 1995.
•“Aktet gjenocidale të UDB-es ndaj anëtarëve të organizatave ilegale shqiptare në Kosovë pas vitit 1945” “Gjenocidi dhe aktet gjenocidal të pushtetit serb ndaj shqiptarëve nga kriza lindore e këndej”,ASHAK, Prishtinë, 1995.
•“Format dhe mënyrat e shtypjes me qëllim të shpërnguljes dhe asimilimit”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-1995”, Prishtinë, 1997.
•“Eksodi masiv, pasojë e shtypjes dhe e terrorit serb”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-1995”, Prishtinë,1997.
•“Mbyllja e institucioneve të arsimit, shkencës, kulturës dhe të shëndetësisë”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-195”,Prishtinë, 1997.
•“Formimi dhe veprimtaria e ONDSH-së në Kosovë 1945-1947”,“Kosova”, nr. 18, Prishtinë, 1997.
Kontribute të tjera
•“Një ndër viktimat e para të komunizmit në Kosovë”, “Zëri”, 10 tetor 2009
•“Ngjarjet që ndryshuan kahet e historisë”, (Vështrim mbi trilogjin’ “Demonstratat e gjashtëdhjetetetës”, “Kosova sot”, 30 nëntor 2008.
•“Kur gënjen Jeremiqi”, “Infopres”, (Vështrim), 29 nëntor 2008
•“Llogaridhënia”, vështrim, “Kosova sot”, 8 nëntor 2008
•“Metamorfoza politike e Serbisë’”, “Infopres”, 11 tetor 2008
•“Loja e Serbisë dhe politika e blerjes së kohës”, “Infopres”, 20.09.2008
•“Instituti i Historisë në kohë robërie dhe në kohë lirie”, “Epoka e Re”.30 gusht 2008
•“Politika recidive e manipulimeve të presidentit Tadiq”, “Infopres”, 21 janar 2008, (vështrim)
•“Pavarësia e Shqipërisë-pavarësia e Kosovës”, “Infopres”, 22 dhjetor 2007, (vështrim)
•“Kosova, modeli i Hong Kongut, statusit neutral, Ishujve Alland...!”, “Infopres”, 24 nëntor 2007, (vështrim)
•“ Gratë në fushatë”, Infopres, 16 nëntor 2007, (vështrim)
•“Katarza historike e politikës së Beogradit”, “Infopres”, (Editorial), e premte, 9 nëntor 2007
•“Avni Rrustemi dhe përkrahja e pavarësisë së Kosovës”, “Infopres”, (Editorial), e premte, 2.11.2007
•“Gjithsesi, historia duhet të rishkruhet”, “Infopres”, (Editorial), e merkur,18 tetor 2007
•“Të nxitojmë pak, që të mos vonohemi shumë”, “Infopres”, (Editorial), e enjte 4 tetor 20007
•“Mos ta harrojmë të kaluarën!”, “Infopres”, (Editorial), e premte 21.9.2007.
•“Sprovat e qëndresës shqiptare nëpër vite”, (Mehmet Hajrizi “Sprova të çlirimit”, Prishtinë, 2004), Epoka e Re, 31 mars 2007
•“Trakti i ilegales i cili sensibilizoi popullatën shqiptare në Kosovë”, Epoka e Re, 27 dhjetor 2006
•“Nënë Hatixhja- grua trime e Mulla Idrizit”, Shkëndija, dhjetor 2006
•“Marie Shllaku, shkodrania që u flijua për Kosovën”, Koha ditore, 9 dhjetor 2006
•“Trakti i ilegales që hyri në histori”, Koha ditore, 30 shtator 2006
•“Biografi e atdhetarit, biografi e një kohe”, vështrim i librit të S. Alidema “Meteor lirie”, Tiranë 2006. “Koha ditore”, 20 maj 2006
• “Gabimet e vjetra dhe të rejat të pushtetit jugosllav ndaj shqiptarëve”, “Zëri”, qershor 1985.
•“Gjykimet politike ndaj demonstratave të vitit 1981”,“Bujku”, prill 1996.
•“Ndikimi i PKJ-së në ngritjen arsimore të masave të gjëra në Kosovë”, “Fjala”, mars 1986.
•Vladimir Miliq, “Socialni portret partije”, “Kosova”, nr. 12-13, 1985.
•“Kontribut i madh për gratë” “Rilindja”, tetor 1985.
•Blerim Shala “Kosovo, krv i suze”,”Zëri”,1989.
•“Aksioni i armëve e shkak për shpërnguljen e shqiptarëve”, “Rilindja”, tetor. 1989.
•“Maskat ranë, loja mori fund”, “Shkëndija”,nëntor 1990.
•“Përball stuhive dhe furtunave”, “Kosovarja”,mars 1990.
•“Toka e kuqe”, “Kosovarja”,maj 1991.
•“Pandeli Sotiri - mësues i parë i shkollës shqipe”, ”Shkëndija” 8 mars 1993.
•“Shpërngulja e shqiptarëve pasojë e politikës diskriminuese”, “Bujku”,24 maj 1993.
•“Një rivlerësim i ri i LNÇ-së në Shqipëri” (Reginald Hibert, “Fitorja e hidhur”,Tiranë, 1993),”Bujku”,30, prill 1993.
•“Një libër me një porosi të madhe” (Dr. Paskal Milo, Shqipëria dhe Jugosllavia 1918-1997),”Bujku”, 25 nëntor, 1993.
•“Qiriazët-familje patriotike dhe atdhetare”,“Shkëndija”,mars 1995.
•“Pesha e Historisë dhe jona”,”Bujku”,11 gusht 1995.
•“Konferenca e Katërt Botërore e Gruas - shans për afirmimin e çështjes shqiptare”, Bujku, 14 shtator 1995.
•“Kushe Mici dhe shkolla e saj në Shkodër”,”Shkëndija”,prill 1996.
•“Karakteri kombëtar, demokratik e përparimtar i demonstratave studentore të vitit 1981”,”Bujku”,16 mars 1996.
•“IB-eja në Kosovë”,fejton”Rilindja”,(7 vazhdime),24-30 prill 1985.
•“Gruaja shqiptare në shërbim të çështjes kombëtare” (fejton 5 vazhdime),”Bujku” 24-28 janar 1996.
•“Nënëmadhja që lindi Isa Boletinin” (fejton 3 vazhdime), ”Bujku”10-12 dhjetor 1996.
•“Një surprizë e këndshme për gratë” (Julija Mertus,Të drejtat egrave, të drejtat e njeriut),”Bujku”,maj 1996.
•“Një histori e dalë nga anatemomi”, (Samim Visoka, Shqipëria e vërtetë, nëna Kosovë 1938-1943),”Bujku”,25 mars 1996.
•“Tryeza e rrumbullakët ”Dimensioni historik i demonstratave të vitit 1981”, “Kosova”,nr. 18, 1997.
•“Spastrimi i intelektualëve dhe i patriotëve”,“Bujku”,25 mars 1997.
•Pesë biografi në Edicionin “Në flakën e revolucionit”, Prishtinë, 1979-1984.
•“Gjurmët e autonomitetit”, Rilindja, 21 prill 1986, Prishtinë.
•“Çështja shqiptare në Konferencat e paqes”, “Bota Shqiptare”, nr. 10, 1994, Tiranë.
Botime të veçanta
•“Kosova në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1990), III , (Qindresa Shqiptare; Krahu i Shqiponjës; Kosovarja e Re )”, Libri Shkollor, Prishtinë 2011
•“Kosova në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1990) II (Lajmëtari i Lirisë;Përpjekja Kosovare)”, Libri Shkollor, Prishtinë 2011
•“Të burgosurit politikë shqiptar në Kosovë 1945-1990”, Logos-A, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2010, 600 f.
•“Shtypi ilegal shqiptar në Kosovë (1945-1999), I ”, Prishtinë, 2009.
•“Zhvillimi historik i PKJ-LKJ-së në Kosovë më 1945-1966”, Prishtinë, 1987
•“Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë më 1945-1948”, Prishtinë 1998,
•“Lëvizja patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1947”, (ribotim) , Shkodër 1999
•“Organizatat dhe grupet ilegale në Kosovë 1981-1989”, Prishtinë 2003
b) botime letrare:
•Metaforë iberike, (poezi), LSHK, 2011
•Kujtesën e ka kapur skleroza (poezi), LSHK, 2011
•Nusja e gurtë (poezi), “Rilindja” 1989
•Kohë epileptike (poezi), “Jeta e Re” 1996
•Dy lule ka mami (poezi), “Pioneri” 1993
•Ëndrrat e trishta (poezi), “Rilindja” 2000
•Hadi (dramë), SHSHK 2005
•Nata pa kornizë (roman), LSHK 2008
•Malli për Itakën (poezi), LSHK 2008
•Anatomia Iubirii (poezi), Bukuresht 2009
•Kodi i pritjes (poezi), LSHK, Prishtinë 2010
c) Monografitë e pa botuara shkencore:
•“Lëvizja atdhetare në Anamoravë 1945-1958”
•“Drejt ekuilibrimeve gjinore” (në koautorësi)
•“Gruaja shqiptare për çështjen kombëtare”
•“Kontributi atdhetar i Hyrije Hanës”
•“Formimi, organizimi dhe zbulimi i ONDSH-es në Prizren, 1945”
ç) Librat e pa botuar letrar:
•“Lëkura e grisur” (poezi)
•Letrat për Martinën (roman)
'Anëtare në shoqatat profesionale dhe asociacione të tjera:
Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës
Shoqata e Shkrimtarëve për fëmijë
Shoqata e Historianëve të Kosovës
Shoqata e Politikologëve të Kosovës
Shoqata e Intelektualëve të Anamoravës
Shoqata e Intelektualëve të Anamoravës
Udhëtimet jashtë vendit:
Andorra, Shqipëri, Bullgari, Hungari, Rumani, Poloni, Çekosllovaki, Rusi, Gjermani, Austri, Zvicër, Francë, Itali, Spanjë, Tunizi, Algjer, Marok, Egjipt, Maltë, Greqi, Turqi, Serbi,Mali i Zi, Slloveni, Bosnje e Hercegovinë, Kroaci, Maqedoni, SHBA dhe Izrael
Punon ne Institutin e Historise ne Prishtine.
DR. SABILE KEÇMEZI- BASHA
FORMIMI DHE VEPRIMTARIA E ORGANIZATËS ILEGALE PATRIOTIKE SHQIPTARE “BESA KOMBËTARE” NË KOSOVË
Gjatë luftës së Dytë Botërore, udhëheqësit e PKJ-së kishin premtuar se e ardhmja e Kosovës do të zgjidhej duke u respektuar Deklarata e Moskës, Karta e Atlantikut, Deklarata e Teheranit dhe Letra e Titos e botuar në gazetën “Proleter” e shumë dokumente të tjera me rëndësi historike. Në Jugosllavin e pasluftës u deklaruan se kriteri kombëtar do të vihej në themel të ndarjes territoriale dhe administrative të vendit. Por, pas përfundimit të luftës këto kritere për pushtetin jugosllav, nuk ekzistonin, dhe si të tilla nuk u morën parasysh. Edhe pse viset shqiptare përbënin një tersi territoriale, ishin kompakt nga pikëpamja kombëtare, kishin një vijueshmëri e shtrirje të përcaktuar qartë nga pikëpamja gjeopolitike gjatë kufirit me trungun amtar dhe me republikat e tjera të Jugosllavisë, u ndanë midis njësive federale Maqedonisë, Malit të Zi dhe Serbisë. Që më vonë të gjitha këto ndikuan që në popullatën shqiptare të rritet pakënaqësia.
Fill pas Luftës së Dytë Botërore, në Kuvendin e Prizrenit ( 8-10 korrik 1945), Kosova u shpall se “me dëshirën e vet popullsisë së saj, i bashkohej Serbisë Federale në kuadër të Federatës Jugosllave”. Një zgjidhje e tillë e çështjes “me dëshirë të vetë popullsisë së Kosovës” kundër logjikës së karakterit objektiv të strukturës kombëtare të Kosovës dhe të hapësirës së gjerë e me vazhdimësi të shumicës etnike shqiptare në Ballkan, jo vetëm që nuk mbyllte historikisht problemin e Kosovës dhe atë shqiptar, por e rihapte këtë çështje në mënyrë virtuale në kontekst të ri historik, në masë gjeopolitike në Ballkan. E tërë kjo ndikoi që në Kosovë të formohen dhe të veprojnë shumë organizata patriotike-politike shqiptare. Një ndër këto organizata që zhvilloi veprimtari të dendur, që la gjurmë, e bëri jehonë por që e tërë veprimtaria e saj ishte afatshkurtër ishte organizata politike-patriotike shqiptare “Besa Kombëtare” e udhëhequr nga patrioti dhe atdhetari i shquar profesor Ymer Berisha.
Organizata ilegale-patriotike shqiptare “Besa Kombëtare”, që ishte e formuar kryekëput kundër ideologjisë komuniste. Dhe qëllimi suprem i saj ishte bashkimi i tokave shqiptare.
Sipas disa të dhënave që kam, thuhej se organizata u formua në mars të vitit 1945, në fshatin Llapçevë, në kuvendin e udhëheqësve të grupeve të armatosura të trekëndëshit Klinë-Rahovec-Gjakovë. Kuvendi i Llapçevës pati një jehon të madhe, ku masat patriotike shqiptare e argumentuan më së miri këtë me pjesëmarrjen e shumtë të patriotëve në këtë takim, siç ishin: Ukë Sadiku, Ndue Përlleshi, Muharrem Bajraktari, Alush Smajli etj. Përndryshe fillet e kësaj organizate sipas disa të dhënave i hasim edhe më herët, më 28 nëntor 1944. atëherë kur prof. Ymer Berisha me disa nxënës të Normales “Sami bej Frashëri” të Prishtinës organizojnë një mbledhje me fshatarët në Obri të Epërme. Në këtë tubim të madh me fshatarët, jo vetëm që u shënua dita historike e Flamurit dhe e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, por u proklamua edhe formimi i organizatës ilegale politike e ushtarake me emrin “Besa Kombëtare”, kryetar i së cilës ishte zgjedhur prof. Ymer Berisha. Por, deri në mars të vitit 1945 shumë pak ose fare pak zhvilloi ndonjë aktivitet në teren, ndërsa pas vitit 1945, në pjesën e dytë të vitit zhvillon një aktivitet të dendur, dhe luajti një rol të rëndësishëm në ilegalen shqiptare.
Në këto rrethana të okupimit, në Kosovë dhe në të gjitha territoret shqiptare këndej kufirit, zbatohej një diktaturë e egër ushtarake e udhëhequr nga grupet e komandove çetnikë si dhe komunistëve sllav. Sidomos, terrori e gjenocidi ndaj popullatës së pafajshme shqiptare erdhi e u shtua pas vrasjes së Milladin Popoviqit ( 13 mars 1945), i cili ishte një alibi i mirë që OZNA haptas justifikoi terrorin dhe likuidimin e intelektualëve shqiptar. Prijësit e Mbrojtjes Kombëtare dhe të njësiteve vullnetare të Frontit Nacional Shqiptar , të cilët i kishin shpëtuar ndjekjes, bënin përpjekje të vazhdueshme në grumbullimin dhe në konsolidimin politiko-ushtarak të forcave shqiptare për formimin e Ushtrisë Demokratike Popullore Shqiptare. Nëpër mes kësaj patriotët synonin të bënin lidhjen e të gjitha forcave antikomuniste, që më vonë do të shndërrohen në një ushtri me karakter gjithëkombëtar shqiptar.
Prof. Ymer Berisha, edhe pse në kushte tejet të vështira, zhvillonte një aktivitet të dendur në çdo pëllëmbë të Dukagjinit dhe në Kosovë në tërësi. Ai punonte me ngulm e vendosmëri që të bënte lidhjen e të gjithë krerëve të rezistencës si në Kosovë po ashtu edhe në Shqipëri. Këtij qëllimi ia arriti me kontaktimin e Pashk Bibë Mirakajt, i cili ishte njëri ndër udhëheqësit më me ndikim në lëvizjen e rezistencës që zhvillohej në Shqipërinë Veriore. Të njëjtat qëllime dhe dëshira për një unitet sa më të madh të lëvizjes, i ushqente dhe i përkrahte edhe Pashk Bibë Mirakaj, që ishte vëllai i Kolë Bibë Mirakajt, i cili ishte ministër gjatë kohës së Italisë, dhe ndodhej në mërgim në Itali. Që të dy, edhe prof. Ymer Berisha e edhe Pashk Bibë Mirakaj ishin të vetëdijshëm se pa një unitet të përbashkët të të gjithë ilegales shqiptare nuk do të ketë Shqipëri Etnike. Në mars të vitit 1945, Pashk Bibaj i dërgon një letër profesorit, me të cilën kërkon të takohet me te. Korrieri duke e dërguar letrën në rrugë e sipër bie në pritë, dy prej tyre vriten, por megjithatë letra bie në duart e profesorit. Takimi ndërmjet tyre realizohet, por me shumë vonesë ngase që pritej dhe çdo vonesë në takim ishte shumë e dëmshme për lëvizjen.
Pas takimit që pati prof. Ymer Berisha me Pashk Bibën, më 20 korrik të vitit 1945, në fshatin Vogovë, afër Gjakovës, aktiviteti që u zhvillua më vonë nga anëtarët e lëvizjes ishte i pamohueshëm. Pas kthimit nga takimi profesori u takua me mikun dhe shokun e idealit, Ukë Sadikun, që llogaritej se ishte njeriu më me ndikim në ilegalen kosovare. Po në këtë takim u morën vesh që ata të dy të përfaqësojnë grupet ilegale në tubimin, që u caktua të mbahet në shtator në vendin Mirëditë, në veri të Shqipërisë. Po aty u mor qëndrimi që të formojnë organizatën politike, respektivisht të riorganizojnë punën në organizatën ilegale-politike të NDSH-es. Pas kësaj mbledhjeje u dërguan korrierët, në çdo grup ilegal që t’i dërgojnë përfaqësuesit në takimin që do të mbahet në Dobërdol.
Kuvendi i Dobërdolit
Në këto rrethana të krijuara, momenti historik shtroi nevojën e domosdoshme për mbajtjen e një Kuvendi të ilegales shqiptare, ku do të bëhej bashkimi i të gjitha këtyre grupeve-lëvizjeve, me një qendër udhëheqëse ushtarako-politike për veprime kombëtare-bashkimin e trojeve shqiptare. Nga një takim paraprak i njësive udhëheqëse u caktua vendi- fshati Dobërdol, dhe data e mbajtjes 4-5 gusht 1945.
Sipas vlerësimeve që vinin nga tereni, situata për mbajtjen e Kuvendit të Dobërdolit ishte e volitshme. Në bisedë me Ukë Sadikun, prof. Ymer Berisha takimin ndërmjet krerëve të ilegales e kishte caktuar për muajin gusht të vitit 1945, në fshatin Dobërdol, në malet e Martin Pjetrit. Më 24 gusht filloi tubimi i madh i ilegales. Në të merrnin pjesë 19 grupe me përcjellësit e tyre, ndër të cilët edhe përfaqësuesit prej Roxhaje dhe Pazarit të Ri gjithsejtë 158 veta.
Aty u takuan udhëheqësit siç ishin : Ukë Sadiku, Demë Ali Pozhari, Ndue Përlleshi, Zef Gjin Doda, Zeqë Sokoli,Qazim Bajraktari, Shaban Sadik- Rama, Sadik Lutani, Alush Smajli, Ferat Kotorri , Adem Shala, Njazi Alishani, Zhukë Haxhia, Islam Tabaku, Rexhë Xhela, Mulla Ilazi, Biko Dresheviq ( i cili me vete kishte sjell edhe katër të arratisur nga Sanxhaku ), dhe shumë të tjerë.
Përfaqësuesit nga rrethi i Vushtrrisë, Podujevës, Mitrovicës, nuk merrnin pjesë për hirë të situatës së vështirë, por profesori ata i kishte njoftuar me kohë për detyrat dhe organizimin e punës së tubimit. Përfaqësuesit nga Ferizaji, Gjilani,e Kaçaniku për arsyen objektive , e që ishin objektive nuk kishin prezantuar në takim. Kuvendi i Dobërdolit sipas dëshmive që kemi kishte zgjatur dy ditë. Gjatë tërë punës së kuvendit, në kodër mbi Llugë afër Dardhës së Madhe siç e quanin vendasit, u vendos flamuri me shqiponjën dykrenare dhjetë metra i gjatë, që e ruante roja e nderit Alush Smajli i Llazicës.
Në mënyrë solemne Kuvendin e hapi Ukë Sadiku. Ai i përshëndeti të pranishmit dhe prezantoi prof. Ymer Berishën si iniciator ideor të lëvizjes dhe krijues i organizatës “Besa Kombëtare”, dhe pikërisht për situatën politike foli vetë profesori. Ai tha para të pranishmëve se “Situata politike është shumë e rëndë dhe me ndihmën e aleatëve priten ndryshime të mëdha, por theksoi se , ne duhet të jemi të gatshëm që në momentin e duhur të marrim pushtetin”. U kërkua që edhe në terren të bëjmë mobilizimin e duhur të masave, dhe të jenë të gatshëm për aksione konkrete. Kuvendi i Dobërdoli zgjati dy ditë, procesmbajtëse e këtij tubimi kaq të madh e kaq të rëndësishëm ishte Marie Shllaku, shkodrane. Gjatë tërë kohës tubimi ishte i siguruar shumë mirë, sepse e ruanin luftëtarë të spikatur, njëherit edhe tërë fshati bënte rojë, por dalloheshin Smajl Hajdari, Halil Sadria, Zef Përlleshi, Martin Pjetri dhe luftëtar të tjerë të Ukë Sadikut dhe Ndue Përlleshit. Kuvendi pasi zgjodhi udhëheqësit ushtarak, mori vendim që të sulmohen njësitë e “UNÇ” në Drenicë dhe në minierën e Trepçës, ku ishin inkorporuar forcat çetnike pas rehabilitimit të tyre. Kjo luftë ishte një goditje e rëndë për armikun. Në këtë kuvend u mor edhe qëndrimi që të formohet organizata politiko-ushtarake, patriotike ilegale “Besa Kombëtare”, e cila do të udhëhiqet nga kryesia e përbërë prej 12 vetave. Supozohet se në Drenicë ishte hera e dytë që formohej kjo organizatë, por me pak ndryshime, ngase atëherë quhej organizata e rinisë “Besa Kombëtare”, dhe ishte e zyrtarizuar, si në Kosovë po ashtu edhe në Shqipëri.
Kuvendi zgjodhi Ukë Sadikun udhëheqës të sektorit ushtarak, ndërsa prof. Ymer Berisha u caktua udhëheqës i sektorit politik. Të dy këta ishin anëtarë të rrethit të ngushtë të Shtabit Udhëheqës të organizatës.
Ishte hera e parë që në radhët e grupeve ilegale patriotike u emëruan komisarët. Kjo ishte edhe një garanci se grupet do të aktivizohen dhe do të veprojnë edhe më tepër në teren sipas direktivave të udhëheqësisë qendrore. Përveç këtyre në kuvend u zgjodhën edhe udhëheqësit e sektorëve sipas parimit territorial, duke mos lënë pa emëruar edhe aty, pos udhëheqësve ushtarak edhe udhëheqësit politikë. Meqenëse Kosova dhe Dukagjini u ndan në 12 sektorë dhe u emëruan 12 komandantë dhe po aq komisarë politikë për të pasur autoritet edhe më të madh në fushën ushtarako-politike dhe për të qenë më afër popullit, ky grup u quajt “12 këshilltarët”. Pas kryerjes së kuvendit, grupet u larguan njëra pas tjetrës, pa pasur as më të voglin problem. Të gjithë delegatët u shpërndan me përshtypjet më të mira, posaçërisht ndjenin një simpati dhe një besim të madh ndaj profesor Ymer Berishës.
Për pjesëmarrjen në Kuvendin e Dobërdolit, për strehimin e kaçakëve dhe për përkrahjen e lëvizjes për çlirimin kombëtar dhe për një Shqipëri etnike, udhëheqësit e këtij kuvendi si dhe shumë veprimtar të kësaj ane u dënuan me burg shumëvjeçar. Iu plaçkitën dhe iu dogjën shtëpitë, u maltretuan familjet dhe bënë akte genocidale ndaj tyre. Represion shtazarak përjetoi sidomos familja e Dan Pjetrit, në pronën e të cilit u mbajt Kuvendi. Po në këtë familje ishte e strehuar 6 muaj edhe Marie Shllaku.
Organizimi i organizatës
Organizata politike-patriotike “Besa Kombëtare” gjatë veprimtarisë së vet arriti të ketë një strukturë organizative, që i përshtatej kushteve dhe rrethanave në të cilat vepronte. Përveç Shtabit Udhëheqës që ishte i përbërë prej 12 vetash, në kuadrin e saj në mënyrë aktive vepronin edhe katër grupe:
1. Roja besnike, që ishte një grup pranë Shtabit që kishte për detyrë ruajtjen dhe sigurimin e Shtabit të Organizatës me një besnikëri fanatike.
2. Urdhërdhënësit, ata vepronin në kuadrin e shtabit dhe merreshin kryesisht me sjelljen dhe përcjelljen e porosive, kryesisht vepronin për shtabin.
3. Atentatorët, ishin grup në të cilën përfshiheshin personat special që ishin caktuar nga vetë shtabi për të kryer ndonjë atentat në njerëz të caktuar të pushtetit apo në ndonjë tradhtari të popullit që shtabi e shihte si të nevojshëm për likuidim. Dhe grupi i fundit që vepronte në gjirin e organizatës ishte edhe
4. Dora pastruese ose dorë-vrasësit, që kishin për detyrë të bëjnë likuidimin e personave, kryesisht tradhtarëve, në mesin e të cilëve ishin bashkëpunëtorët e OZN-ës. Ata përcillnin tradhtarët dhe personat që bashkëpunonin me okupuesin, i dorëzonin në shtab dhe sipas vendimit të shtabit i likuidonin. Qëndrimi ishte që këto grupe të vepronin edhe në shtabet e sektorëve, që ishin të përfshirë në 16 rrethe.
Shkurtimisht do të jap prezantimin e udhëheqësve politikë e ushtarak në rrethet e Kosovës.
Rrethi udhëheqësi politikë udhëheqësi ushtarak
1. Prizren Nijazi Alishani Ali Riza, kapiten
2. Gjakova Mehmet agë Rashkoci Demë Ali Pozhari
3. Rahoveci Alush Ismaili Qazim Bajraktari
4. Peja Zef Gjin Deda Ndue Përlleshi
5. Rugovë Islam Tabaku Zhukë Haxhia
6. Istog Azem Shala Feriz Bojaj
7. Drenicë Mulla Ilazi Sadik Lutani
8. Suharekë Sali Rama Mehmet Sherifi
9. Sanxhak Sadik Radovci Bik Dreshoviqi
10. Prishtinë Ismail Gorani Luan Gashi
11. Mitrovicë Ahmet Selaci
12. Vushtrri Ahmet Selaci
13. Podujevë Ahmet Selaci
14. Ferizaj Adem Gllavica
15. Gjilan Adem Gllavica
16. Kaçanik Adem Gllavica.
Sipas të dhënave vërehet se gjashtë rrethet e fundit, në kuvend ku u bë përcaktimi i përfaqësuesve, rrethi i Mitrovicës, Vushtrrisë, Podujevës, Ferizajt, Gjilanit dhe Kaçanikut nuk i kishin delegatët e vet, andaj caktimi i përfaqësuesve të tyre u bë nga rrethet tjera që ishin prezent.
Vlen të cekët se puna që bëhej për këtë organizatë dhe në këtë organizatë ishte tepër konspirative dhe çdo veprim ishte i matur. Për tërë punën që bëhej në terren organet e OZN-es nuk kishin njohuri, ndonëse vijimisht gjurmonin grupe të shumta dhe kishin një numër të madh spiunësh në terren, që i kishin angazhuar për zbulimin e tyre. Edhe pse në disa shkrime thuhej se në grupin e Ukë Sadikut, UDB-eja kishte njeriun e vet, ai disi ishte filtruar në grup, por prapëseprapë personi spiun nuk kishte guxim ti lajmohej qendrës. Kemi të dhëna se edhe pasi se ishte kryer tubimi, OZNA kishte mbledhur informatat për grupet ilegale, kahet e shkuarjes së tyre, njerëzit më aktiv etj.
Më 9 shtator 1945, organet e OZN-es në bashkëpunim me ushtrinë sulmojnë pjesën më kryesore të organizatës, në fshatin Jashanicë, prej nga sulmi bartet në Siçevë dhe në Drenicë. Në këto përleshje u vranë 28 ilegal, në mesin e tyre humbi jetën edhe vëllai i patriotit të njohur- Ukë Sadikut, Shaban Sadiku, dhe Adem Shala. U plagosën 4 veta nga grupi, ndërsa nga Brigada e Bokelit u vranë 14 veta.
Kuvendi i Mirëditës ishte caktuar që të mbahet në shtator, por për shkak të sulmeve që i bënë organet e OZN-es dhe brigadat e UNÇ_së, ata qenë të detyruar që takimi i Mirditës të mbahet pa prezencën e kosovarëve. Pas takimit të Mirëditës , prof. Ymer Berisha mori letër nga Muharrem Bajraktari, ku njoftohej për punën e Kuvendit dhe nga ai kërkonte që së bashku me Ukë Sadikun të takohen në Shqipëri për detajizime të punëve e detyrave që dolën nga aty. Kryetari i organizatës “Besa Kombëtare”, prof. Ymer Berisha, Ukë Sadiku në përcjellje të 12 luftëtarëve u nisën për në Shqipëri në takim me Muharrem Bajraktarin. Me ta shkuan edhe Qazim Bajraktari, Mehmet Aga, Demë Alia dhe Ndue Përlleshi. Megjithatë takimi nuk u bë për shkak të një mosmarrëveshjeje të vogël për vendin e takimit.
Komitetet e “Besës Kombëtare” në terren
Qëllimi i organizatës ilegale patriotike shqiptare “Besa Kombëtare” ishte që të formojnë sa më shumë komitetet të reja në terrenin e Kosovës dhe të Sanxhakut. Sipas instruksioneve të prof. Ymer Berishës, Marsel Vuçaj , administrator i këshillit popullor të Pejës, u angazhua që në këtë qytet të formojë Komitetin e rrethit të “Besës Kombëtare”, në të cilën ai- Marsel Vuçaj u zgjodh kryetar, ndërsa për anëtarë u zgjodhën : prof. Isa Çavolli, Muhamet Vokshi, Viktor Gashi, Jusuf Haxhia e Jak Krasniqi, që të gjithë nxënës të shkollës së mesme, Hamza Begolli mësues dhe Franjo Çiflaku .
Po në këtë qytet u formua edhe komiteti i rinisë i “Besës Kombëtare”, që e përbënin dy mësues, Skender Rizaj dhe Engjëll Berisha dhe nxënësit e gjimnazit si :Osman Basha, Shefqet Kelmendi, Kamber Pajaziti, dhe Ramiz Kelmendi.
Komiteti i rrethit të Pejës së bashku me, Komitetin e Rinisë së Pejës zhvillonin një bashkëpunim të ndërsjellë, dhe çdo aktivitet që zhvillohej, bëhej në mënyrë të koordinuar.
Detyrat, që kishin prioritet, ishte ajo që sa më shumë të rinjë të përfshihen në radhët e organizatës. Lirisht mund të thuhet se kjo ishte edhe një detyrë e përgjithshme që vlente për tërë organizatën. Të vinin sa më tepër kontakte me masat e gjëra, dhe sa më shumë ti brumosnin me ndjenjën patriotike ndaj atdheut, dhe të nxisnin urrejtjen ndaj okupatorit.
Me këto dy komitete lidhje të ngushta kishte edhe Kolë Parubi, ku më vonë me kontaktet e shpeshta që kishte me Bernard Llupin dhe me Marsel Vuçajn nxorën përfundimin se ishte më se e nevojshme të formonin Komitetin e Ri Qendror, dhe pas një kohe, e tërë kjo u bë realitet. Përveç tre të lartpërmendurve në komitetin e ri Qendror u caktua edhe Hajdar Planeja- Maloku, i cili u caktua për kryetar të komitetit, për anëtar u caktua Enver Sudi, maturant nga Prishtina dhe Gjergj Bahtiri mësues nga Shkodra. Hajdar Planeja qysh si i ri ik nga vendlindja ( Planejë, Gjonaj, Has), shkon në Shqipëri. Atje mbaron shkollën e mesme dhe me bursën e Shtetit Shqiptar, studion dhe e mbaron Akademinë Ushtarake në Itali. Pasi shërbeu një kohë si oficer në Shqipëri, në vitin 1941 u kthye në Kosovë dhe shërbeu si ushtarak- toger në Gostivar, kapiten në Gjakovë dhe njëkohësisht bashkëpunoi edhe me forcat antifashiste. Më 1944, iu bashkëngjit lëvizjes ilegale shqiptare, ku më 1946 u likuidua nga okupatori sllav. Enver Sudi gjatë tërë kohës ishte mik i ngushtë i Haki Tahës dhe mbante lidhje të vazhdueshme me te.
Si detyrë tjetër me prioritet e Komitetit të Ri Qendror ishte fillimi i menjëhershëm i përgatitjeve për luftë të armatosur kundër okupuesit, dhe të punohet sa më shumë në drejtimin e bashkimit të trojeve shqiptare. Për tërë këtë edhe komiteti kishte për qëllim formimin e komiteteve të reja në terren, si ato të rretheve pa ashtu edhe ato komunale. U mor qëndrimi që sa më shpejt të aktivizohen sektorët si ai i financave, i propagandës dhe ai i agjitacionit. Të bëhet grumbullimi i armëve si dhe materiali sanitar. U kërkua që shërbimi i informimit të jetë shumë më aktiv.
Në nismë Komiteti Qendror ishte shumë aktiv, por me largimin e Hajdar Planejës, aktiviteti u pakësua. Anëtarët e tjerë filluan të bëhen më të kujdesshëm, meqenëse ata ishin vazhdimisht të përcjellë nga organet e OZN-es, andaj një aktivitet i pakësuar ishte i natyrshëm dhe një kujdes më i madh ishte më se i nevojshëm. Edhe pse në krahasim me aktivitetin e mëhershëm të Komitetit të Ri Qendror vërehej ngecja. Komiteti i ri aktivitetin e vet e orientoi në formimin e komiteteve të reja të rretheve dhe të komiteteve komunale, që ishte njëra ndër detyrat parësore të saj. Në ndërkohë u formuan komitetet e rretheve në Gjakovë, në Prizren, në Istog, në Drenicë. Në Pejë ishte i formuar komiteti më herët. Komitetet e komunave u formuan në Kievë të Rahovecit, në Has të Prizrenit, në Ponoshec, në rrethin e Gjakovës, në Polac, në Gllanasellë në rrethin e Drenicës, në Klinën e Poshtme dhe të Epërme dhe në Runik.
Të gjitha komitetet kryenin detyrat që iu kishte caktuar komiteti Qendror. Por, një aktivitet më të dendur e zhvillonte komiteti i rrethit të Gjakovës. Ky rreth me punën e vet formoi edhe dy komitete rajonale. Kryetar i komitetit të rrethit të Gjakovës ishte drejtori i shkollës Sylejman Lleshi, anëtarë ishin: Zef Mekaj, profesor nga Shkodra, Skender Curri dhe Mavrush Nura profesor nga Gjakova, Dula Hilmiu e Murteza Kryeziu mësues, Nusret Zeka nga Shqipëria. Gati shumica e anëtarëve të këtij komiteti më parë i takonin partisë së juristëve të Sylejman Rizës nga Gjakova . Me një unitet të madh të gjithë këta anëtarë ia dolën të zhvillojnë një aktivitet dhe të kryejnë punë shumë të frytshme në organizimin e organizatës.
Në komitetin e rrethit të Drenicës dhe të Skenderajt, shfaqej një dukuri, e cila duhet të ceket, se në të dy komitetet, udhëheqësja e tyre ishte e angazhuar në organet e pushtetit të ri jugosllav, por në organizatën patriotike ilegale shqiptare “Besa Kombëtare”, që të gjithë ishin aktivist të dalluar. Kryetari i komitetit të rrethit Hilmi Zariqi, në të njëjtën kohë ishte edhe kryetar i Këshillit Popullor Krahinor dhe deputet i Kuvendit Popullor të Serbisë, përndryshe me profesion ishte tregtar i suksesshëm. Anëtarë të komitetit ishin edhe Ilaz Cungu, sekretar i komitetit të rrethit të PKJ-së, Hysen Thaqi, shef i sektorit për punë të brendshme të këshillit popullor të rrethit. Avdullah Rexhepi nga Vërbovci, nëpunës dhe Ibrahim Spahiu nxënës me gjimnaz të mbaruar nga fshati Broçne.
Duke pasur parasysh përbërjen e anëtarëve të komitetit të rrethit të organizatës “Besa Kombëtare”, në rrethin e Drenicës, del e dhëna se të gjithë anëtarët e saj ishin në të njejtën kohë edhe anëtarë të PKJ-së, dhe në funksione të ndryshme të pushtetit. Ata në këtë mënyrë luajtën një rol të madh dhe patën një ndikim të pamohueshëm me plot sakrifica, ata ndikuan që Qazim Sabiti, që ishte nëpunës i organeve të OZN-ës në Skenderaj, që të lajmëroj organizatën për çdo aktivitet të mundshëm të organeve të pushtetit. Falë aktivitetit të Qazim Sabitit, të gjithë anëtarët e organizatës ilegale zhvillonin aktivitet pa fijen e drojës se do të zbulohen nga UDB-ashët. Ata lëviznin të lirë në terren, takoheshin ndërmjet veti në pikë të ditës. Me informata që sillte nga OZN-a, sektorit për informim i mundësoi që të depërtojë në sekretet më të thella të OZN-es. Në këtë mënyrë u zbuluan të gjithë bashkëpunëtorët e UDB-es. Bëhej me kohë njoftimi i pritave të shumta, që i venin organet e pushtetit si dhe bëhej me kohë njoftimi i çdo lëvizjeje që bënin njësitet ushtarake në terren. Qazim Sabiti me punën dhe aktivitetin e vet të dendur që bëri për organizatën ilegale ndikoi që organizata të ketë një jetë më të gjatë në rrethin e Drenicës. Bile, falë syçeltsisë së Qazimit shpëtoi nga zënia e sigurt nga organet e OZN-ës Muharrem Bajraktari. Aso kohe Koloneli Muharrem Bajraktari, vepronte e jetonte në Shqipërinë Veriore, në rrethin e Lumës. Organet e Sigurimit i kishin rënë në gjurmë, dhe plani u përpunua deri në detaje për zënien e tij. Në grupin e nxënies ishte caktuar edhe Qazim Sabiti, ndonëse ishte caktuar edhe një grup tjetër për të shkuar në takim me te. Qazimi si atdhetar që ishte, çdo gjë po përcillte me kujdes, dhe çdo gjë zbuloi me kohë. Informata e Qazimit në momentin e pikërishem ishte më e shpejt se veprimi i UDB-ashëve. Ata në rrugë e sipër për në takim me Muharrem Bajraktarin, u sulmuan nga forcat patriotike, dhe Muharrem Bajraktari i shpëtoi zënies së sigurt nga UDB-eja.
Komitetet përveç formimit të tyre në Dukagjin, e në Drenicë, ato u formuan edhe në Kosovë. Në Prishtinë vepronte komiteti i rrethit, por pas një pune të frytshme, ata u zbuluan dhe u likuiduan.
Bashkëpunimi i OPISH “Besa Kombëtare” dhe ONDSH-së
Qëllimet e gjithë ilegales së organizuar shqiptare ishin dhe mbetën uniteti në organizim dhe në veprim, mirëpo rrethanat politike impononin një aktivitet të veçantë të grupeve. Për hirë se mundësia e bashkëveprimit ishte e pamundshme, edhe pse qëllimi suprem i të gjitha organizatave ishte bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare, për të krijuar një Shqipëri Etnike. Ose siç do të thoshte Vasfi Samimi në librin “Nëna Kosovë” se “Çdo njeri duhet ta dijë se ne nuk duam as një Shqipëri të vogël as një Shqipëri të Madhe, por duam vetëm e vetëm një Shqipëri të vërtetë...” Qëllimi i tërë ilegales ishte që masat e gjera popullore të përfshihen në organizatën ilegale. Krejt e natyrshme ishte që një patriot apo një aktivist i zakonshëm të jetë anëtar edhe i organizatës “Besa Kombëtare”, por në të njejtën kohë të jetë edhe anëtar i Organizatës “Nacional Demokratike Shqiptare” apo i ndonjë tjetre. Gjatë hulumtimeve kam hasur në shumë të dhëna që anëtari i një organizate kryen një aksion në një organizatë tjetër që plotësisht përkrah programin e saj, megjithëse as programet e këtyre dy organizatave nuk ndryshojnë shumë ndërmjet veti. Andaj hasim edhe në vështirësi se si të bëhet klasifikimi i tyre. Në dokumentet, që i ekspozon UDB-eja për organizatën e Pejës thuhej se ai grup i takon “Besës Kombëtare”, ndërsa në disa materiale e shkrime individuale hasim se ky grup i takon organizatës “Nacional Demokratike Shqiptare”. Mund të ndodhë, se dëshmitë, që bëhen nga të arrestuarit, për ta ruajtur njëri-tjetrin, dëshmojnë, edhe atë gjëja se ata nuk janë anëtarë të së njëjtës organizatë. Në bazë të të dhënave që kemi, mund të konkludojmë se dallime përçarëse nuk kishte ndërmjet tyre. Programet e të gjitha organizatave ilegale ishin vetëm një, pra programi kombëtar pa ngjyrime ideologjike. Llogaritet se si personalitet në vete që paraqitet në vitet 1943-1946, me program dhe platformë për mbrojtjen e kufijve etnik dhe iniciator për formimin e organizatave ilegale ishte profesori atdhetar dhe strategu i lëvizjes Ymer Berisha. Ishte shok e mik i ngushtë i Kolë Bibë Mirakajt.
Me urdhërin e tij, Ymer Berisha erdhi në Kosovë si profesor i Gjimnazit “Sami Frashëri”. Qëllimi ishte që të përhapë sa më shumë idetë atdhetare për bashkimin e tokave shqiptare. Po ashtu prof. Ymer Berisha llogaritet si themelues edhe i organizatës Nacional Demokratike Shqiptare. Qëllimi i tërë kësaj ishte siç thoshte profesori, nëpër mes organizatave po bëhet masivizimi më i madh i shqiptarëve në frontet e rezistencës. “ONDSH-ja” ka qenë organizatë e formuar në prapavijë, ku edhe zhvillonte aktivitetin e saj. “Besa Kombëtare” kryesisht mbështetej në grupet e ilegales, dhe me ta bashkëpunonte ngushtë, edhe pse edhe kjo veprimtarinë e vet e mbështeste në formimin e komiteteve në prapavijë. Hasim , edhe këtë, ndërmjet këtyre dy organizatave që anëtarët e tyre të mbajnë mbledhje të përbashkëta, zgjidheshin në vende udhëheqëse në të dy organizatat. Rasti i Kongresit të Pestë të NDSH-es, ku si udhëheqës i saj u zgjodh prof. Ymer Berisha. Organizata “Besa Kombëtare”, vepronte kryesisht në territoret e Dukagjinit dhe përfshinte një pjesë të Kosovës. ONDSH-ja përfshinte një territor sa më të gjerë të Kosovës e të Maqedonisë Perëndimore. Thënë me një fjalë dallimi ndërmjet këtyre dy organizatave nuk ka ekzistuar, veç se në emërtime të ndryshme. Andaj nuk ka qenë fare me rëndësi se cilës organizatë i ke takuar, veçse ku ke vepruar dhe se sa ke vepruar. “DRITA E LIRISË”, revista e parë ilegale shqiptare në Kosovë
Pas Luftës së Dytë Botërore Kosovës do t’i mohohej hapur e drejta për vetëvendosje. Do t’i mohohej e drejta për t’u vetë përcaktuar për të ardhmen e vet. Në vend të krijimit të kushteve për vetëvendosje, në Kosovë më 8 shkurt 1945 pushteti jugosllav do të vendosë administrimin ushtarak. Një administrim i këtillë ushtarak në Kosovë kishte detyrë të veçantë paralizimin dhe shuarjen e çdo shprehjeje të pakënaqësisë së popullit kundër zgjidhjes së padrejtë të statusit të Kosovës. Mirëpo, kjo dëshirë e natyrshme dhe e drejtë legjitime dhe e patjetërsueshme e popullit shqiptar në Kosovë shkelej e mohohej hapur jo në heshtje por shoqërohej me forma gjenocidale kundër tij. Në këtë periudhë në Kosovë filluan të paraqiten në skenën politike në mënyrë më të organizuar edhe forcat nacionaliste shqiptare, të cilat kishin hetuar shumë më herët se komunistët serbosllavë po luanin lojën me hile për fatin e shqiptarëve në Kosovë dhe të viseve të tjera shqiptare që mbetën nën ish-Jugosllavi. Dhe, mu për arsye të mbetjes se Kosovës me dhunë në kuadër të Serbisë shprehja e pakënaqësisë si formë institucionale e demokratike ishte rreptësisht e ndaluar. Ata që patën guximin të shprehin revoltën lidhur me statusin e tillë të Kosovës u ndëshkuan rëndë. Atyre do t’u mbetej vetëm edhe një mundësi: organizimi ilegal i Lëvizjes për Lirimin e Tokave Shqiptare. Në bazë të këtij organizimi, gjatë vitit 1945 u formuan dhe vepruan shumë organizata shqiptare ilegale-patriotike, siç ishin Organizata Nacional Demokratike Shqiptare, që njëherësh ishte vazhdimësi e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, si dhe organizata politike-ushtarake “Besa Kombëtare”, që udhëhiqej nga profesori i nderuar Ymer Berisha. Nga ana tjetër, grupi i të rinjëve pejanë që vepronte në kuadër të kësaj organizate, përveç aktivitetit që zhvillonte në kuadër të organizatës, si grumbullimi i informatave për veprimtarinë e armikut, evidencimi i bashkëpunëtorëve shqiptarë e të tjerë që punonin për OZN-nën, sipas mundësive mblidhte ndihma për trimat që luftonin maleve”. Megjithatë, e tërë kjo punë që po bënin do t’u dukej fare e paktë këtyre atdhetarëve të rinj. Ata shin të interesuar që të bënin më shumë dhe kërkonin forma e mënyra më të përshtatshme për të depërtuar deri te masat e gjera shqiptare. Me ndihmën e të riut - atdhetarit Viktor Gashi, i cili kishte marrë udhëzimet e duhura nga miku i tij Frano Çifllaku ( Frano Çifllaku ishte nxënës në gjimnazin e Prishtinës dhe mbante lidhje me profesor Ymer Berishën dhe prof. Gjon Serreqin), doli propozimi i nxjerrjes së një reviste e cila me shkrimet e veta do të përkrahë dhe do të njoftojë opinionin e gjerë për lëvizjen ilegale e cila lufton kundër okupuesit dhe të gjitha synimet grabitqare jugosllave dhe do të propagandojë idenë e bashkimit dhe të organizimit të të gjitha forcave shqiptare për liri e pavarësi.
Organizata e të rinjve të Pejës dhe revista “Drita e lirisë"
Të rinjtë që aderonin në grupin e të rinjëve të Pejës, të inspiruar nga shpirti demokratik i moshës rinore dhe që ishin shumë larg nga realiteti komunist, kishin krijuar urrejtje ndaj armikut, pasi që ishin të zhgënjyer me premtimet e dhëna gjatë luftës. Ata ishin të dëshpëruar me pushtetin e instaluar okupues në Kosovë. I tërë ky angazhim, e tërë kjo veprimtari, grupit të të rinjëve që vepronin ilegalisht në gjimnazin e Pejës u dukej pak. Ata ishin të pakënaqur prandaj kërkonin rrugë e mundësi të reja për të bërë më shumë për popullin e tyre. Kështu do të lindë nevoja që organizata të ketë edhe shtypin e vet, me anë të të cilit do të shprehnin idetë, qëllimet dhe orientimet e tyre e të vetë organizatës ilegale, duke synuar realizimin sa më të shpejtë të aspiratave kombëtare. U vendos që për një informim sa më të drejtë të popullit, të fillojnë nxjerrjen e një reviste e cila në fillim do të dilte dy herë në muaj e më vonë ndoshta edhe më shpesh. Organi i këtij grupi do të quhej “DRITA E LIRISË”. Anëtarët e grupit u pajtuan njëzëri për këtë emërtim dhe redaktor të revistës caktuan gjimnazistin Skender Rizaj, ndërsa anëtarë të redaksisë Viktor Gashin, Ramiz Kelmendin, Shefqet Kelmendin, Engjëll Berishën, Osman Bashën dhe Kamber Pajazitin. Pas marrjes së këtij vendimi anëtarët e redaksisë fillimisht mblidhnin punimet, bashkërisht i përpunonin ato, ndërsa redaktori që ishte caktuar nga shokët i merrte ato, i lexonte, i analizonte, i radhiste dhe pasi e kryente punën redaktoriale materialet e kompletuara për numrin e revistës i jepeshin Viktor Gashit.
Në librin “Një brez i veçantë” atdhetari Gashi shkruan: “Materialet ia dorzoja Frano Çivlakut. Ai e ngarkonte Jak Krasniqin për me e shtypë. Ai ato i shtypte me makinën e shkrimit të at Bernard Llupit. I shkruente në kishë, ndërsa frati nuk e dinte se ç’punë bëhej. Prej andej, gjithmonë duke rrezikue, Jak Krasniqi i shumëzonte në shaptilografin e komunës, jashtë orarit të punës, se aty punonte si nënpunës i rëndomtë”. Çfarë guximi, çfarë trimërie, çfarë sakrifice bënte vrulli rinorë në vitet kur çdo gjë ishte nën saçin e skuqur. Dhe pasi i kryenin të gjitha punët, revistën e përgatitur e merrte Frano Çifllaku, i cili ishte lidhje e ilegales me prof. Ymer Berishën dhe Gjon Serreqin. Ai një numër të caktuar të saj ia dorëzonte grupit që e përgatiste revistën - domethënë grupit ilegal të Pejës, ndërsa shpërndarja bëhej nëpërmjet Osman Bashës, ndërsa pjesën tjetër të revistës e shpërndante Frani me shokët e tjerë të ilegales. Vlen të theksohet se, u mor qëndrimi që të gjitha shkrimet në revistë të botohen me pseudonime dhe kjo mënyrë e kamufllimit të veprimit u tregua si shumë e përshtatshme edhe për mbrojtjen e veprimtarëve në rast zbulimi nga ana e agjentëve të UDB-së, ngase nuk do ta kishin të lehtë t’i zbulonin autorët.
Në shkrimet e tija në revistë Viktor Gashi prezantohej me pseudonimin “Shpresa”. Ai për revistën siguronte informacione e lajme nga vendi, por shpeshherë paraqitej edhe me shkrime e artikuj të ndryshëm, por nuk mbetej anash pa u prezantua edhe me ndonjë kritikë e vjershë patriotike. Ramiz Kelmendi që mbante pseudonimin “Hijet e lirisë” për revistën shkruante artikuj të ndryshëm, dhe, siç thotë edhe vetë, kishte shkruar madje edhe një vjershë, e gjetur pas shumë vitesh (pasi që ishin gjetur revistat nga arkivisti i Arkivit të Kosovës Hysen Azemi) ishte një befasi e këndshme edhe për vet autorin. Shefqet Kelmendi me pseudonimin “Leku” botonte vjersha të shkëlqyeshme dhe shokët jo ashtu kot e quanin Naim Frashëri i kohës. Skender Rizaj me pseudonimin “Fishkëllima” në revistë trajtonte tema të ndryshme dhe përgatiste faqën e fundit me lajme të shkurtëra nga vendi dhe bota. Pseudonimin “Agimi” e mbante Engjëll Berisha, i cili përgatiste vizatimet, skicat dhe karikaturat për të cilat temat i merrte nga jeta e përditshme dhe me një mjeshtëri të rrallë prezantonte padrejtësitë dhe torturat e shumta që i pësonin shqiptarët nga pushteti i ri komunist. Në revistë botoheshin kryesisht artikuj që trajtonin problemet aktuale, masakrimet, vrasjet, rrahjet, keqtrajtimet, aksionin e mbledhjes së armëve, grumbullimin e drithit, marrjen e kafshëve nga fshatarët etj. dhe për t’i botuar të gjitha këto redaksia jepte vlerësimin e vet në mbledhjet ku merrnin pjesë të gjithë anëtarët e grupit.
Duke i lexuar materialet e organizatës ilegale, dëshmitë e anëtarëve të grupit dhe tre numrat e revistës “Drita e lirisë”, mund të themi se gazeta kontribuoi shumë në aktualizimin e çështjes kombëtare, duke sqaruar shumë çështje të rëndësishme mbi okupimin dhe padrejtësitë e shumta që i bëheshin Kosovës dhe viseve të tjera të banuara me shqiptarë të cilët kishin mbetur nën ish-Jugosllavi. Që nga fillimi e gjerë në mbarim të daljes së kësaj gazete materialet e botuara në të shërbenin si direktiva dhe orientime të vetë grupit ilegal, por edhe si mbështetje për ngritjen politike dhe ideologjike të anëtarëve të saj. Ajo në vete ngërthente dhe trajtonte çështje politike dhe universin e kësaj reviste e përbënin atdheu, liria, koha, njeriu dhe mendësia. Botoheshin edhe kronika e lajme të ndryshme nga vendi e bota, vjersha me përmbajtje atdhetare, e edhe kritika që mëtonin të ishin shkencore, por duke e pasur parasysh moshën e autorëve mund të themi se ishin të përgatitura mirë. Mund të thuhet po ashtu se grupi i të rinjëve ilegal të Pejës në rrethanat dhe kushtet e atëhershme të veprimit bënte një punë të cilës do t’ia kishin lakmi shumë veprimtarë ilegalë që kishin më shumë përvojë të jetës ilegale. Në bazë të analizave të shkrimeve në revistë shihet se në punën dhe veprimtarinë e anëtarëve të redaksisë mbretëronte një disiplinë e rreptë. Osman Basha tregon se, “Sipas këshillave të Viktor Gashit kishim për detyrë të mblidhnim sa më shumë informata për shtrirjen e forcave të pushtuesit të ri, të mblidhnim ndihma materiale e sanitare për trimat që luftonin në male. Mundësisht edhe të holla e ndonjë armë”. Dhe, sipas të gjitha gjasave, këta të rinj informatat që i mblidhnin për grupin i botonin në revistën e tyre.
Në kohën kur u botua revista luajti rolin e një megafoni në errësirën e heshtjes, në mënyrën më të drejtë zbulonte të gjitha padrejtësitë që i ishin bërë dhe i bëheshin popullit shqiptar në trojet e veta. Sa më shumë që organizohej lëvizja ilegale, aq më e nevojshme ishte të forcohej informimi dhe propaganda. Roli i shtypit dhe i informimit antijugosllav, në rend të pare, ishte demaskimi i ideologjisë dhe i propagandës komuniste që po zhvillohej nëpërmjet gazetave e revistave të shumta që botoheshin në serbisht e në shqip anekënd vendit.
Fillimisht thuhej se takimet e grupit këta të rinj i mbanin në shtëpinë e Skender Rizës dhe pas disa takimeve të shpeshta, në mbledhjen e nëntorit të vitit 1945, sipas rrëfimeve të një dëshmitari është thënë: “Ramiz Kelmendi apo Shefqet Kelmendi, nuk më kujtohet se cili propozoi shtypjen e nji reviste, ku do të shkruanim për krimet e shumta që filluan të bëhen kundër popullit shqiptar, për vrasjet e panumërta të shqiptarëve për çdo natë në Tabe të Pejës dhe padrejtësitë e mëdha ndaj nesh. Të gjithë të pranishmit në atë mbledhje konsultative u pajtuan që revista të pagëzohet “Drita e lirisë”, organ i një fryme djelmoshash shqiptarë. Siç mund të shihet nga koleksioni i ruajtur i revistës, për kushtet e asaj kohe në pikëpamje teknike gazeta ishte e shtypur mirë, shtypej në letër të formatit A - 4, e kjo do të thotë se anëtarët e grupit angazhoheshin shumë që ana teknike të ishte e kapshme për lexuesin. Derisa i shfletoj revistat e një moshe 58-vjeçare, jam e emocionuar dhe këndshëm e befasuar , se si ajo letër e zverdhur u përballoi viteve, errësirës e presionit politik të ish-Jugosllavisë.
Për situatën e tërësishme në Kosovë gazeta “Drita e lirisë” ka një rëndësi të veçantë dhe jashtëzakonisht të madhe jo vetëm pse më te fillon periudha e shtypit dhe e veprimtarisë botuese ilegale, por pse ajo ishte një burim i vetëm i informimit tek masat e gjera patriotike e liridashëse dhe merrte përsipër rolin e megafonit për popullarizimin e aspiratave dhe të lëvizjes për bashkimin e tokave shqiptare. Aq sa mundte gazeta përcillte ngjarjet dhe ecuritë politike dhe ngjarjet e rëndësishme që shqetësonin popullatën, e që menjëherë pas lufte ishin shumë dramatike e tragjike për popullin shqiptar. Këto ecuri politike në mënyrë të veçantë ishin të shprehura para dhe pas mbarimit të LDB-së. Për to shkroi kjo revistë, e cila veçmas i kushtoi rëndësi orientimit demokratik e properëndimor të shqiptarëve. Në pjesë të madhe të shkrimeve revista ua kushtoi kërkesave të shqiptarëve për vetëvendosje ngase ata pa dashjen e tyre mbetën nën ish-Jugosllavi. Revista vente në pah të gjitha vështirësitë e mëdha nga shtypja, terrori dhe masakrimet fizike që bënin forcat çetnike-serbe me simbolin pesëcepësh në kokë. Rëndësia e revistës bëhet edhe më e madhe ngase pasqyronte gjendjen reale nën okupim dhe dhunën e pakrahasueshme që ushtrohej mbi popullin shqiptar në Kosovë. Të gjitha këto bënë që një numër i konsideruar lexuesish të përqendronin vëmendjen te kjo revistë, për t’u njohur me padrejtësitë e shumta që i bëheshin popullatës së pambrojtur shqiptare.
Si rezymim i krejt kësaj dhe, si konstatim përmbyllës, mund të thuhet se revista “Drita e lirisë” në radhë të parë ruan ecurinë evolutive të ngjarjeve tragjike që ndodhën në Kosovë menjëherë në vitet e para të pasluftës, sepse me përshkrimin objektiv të situatës politike në vend ajo do të bëjë informimin dhe do të mbrojë me vendosmëri edhe të drejtën e vetëvendosjes së popullit shqiptar. Revista jo vetëm që ishte një hallkë në zinxhirin e pakëputshëm të veprimtarisë ilegale, por luftoi me pendë për realizimin e qëllimeve kryesore dhe më supreme për bashkimin e saj me shtetin amë - Shqipërinë.
Meritë e kësaj gazete është edhe se ajo doli dhe informoi opinionin në një periudhë të jashtëzakonshme kur Kosova përpëlitej midis jetës dhe zhdukjes kombëtare
Dënimet drakonike dhe metodat torturuese ndaj të burgosurve politik
Pas zbulimeve të shumta që u bënë ndaj anëtarëve të organizatave ilegale në Kosovë e në viset tjera të banuara me shqiptarët në Jugosllavi, pasonin proceset e gjata gjyqësore dhe dënimet fort të mëdha e drakonike që u shqiptonin anëtarëve të tyre. Ndërsa për dhunën e torturat që u përdorën ndaj tyre në lokalet e hetuesisë, do të jetë një histori e veçantë.
Fillimi i vitit 1946, në Kosovë fillon me një valë të paparë ndjekjesh e arrestimesh. Hijet e zeza të UDB-ës e OZN-ës, shpërndahen dhe trokasin shtëpi me shtëpi, zënë pritat. Fillojnë reprezaljet që do të mbetën kujtimi më i hidhur në histori. Kosova jetonte natën e shën Bartollomeut pas së cilës do të lindin shumë procese gjyqësore historike, dëshmi e dhembshme e kohës nën robërinë Jugosllave.
Qershori i vitit 1946, mezi që kishte ecur një vit i “Çlirimit” nga fashizmi. Në Prizrenin legjendar përgatitej kontingjenti prej 27 vetave për të dalë në bankën e të akuzuarve dhe në emër të popullit, në të ashtuquajturin “gjyqin e popullit” të marrin dënimin. E duhet theksuar se pas këtij kontingjenti, që kryesisht përbëhej prej nxënësve e intelektualëve, ku më vonë do të pasohet nga dhjetëra e qindra të tjerë, po ashtu shqiptar të shkolluar, e liridashës, që grupe-grupe do t’i nënshtrohen “vëllazërim-bashkimit” jugosllav.
Procesi më i madh gjyqësor, dhe që zgjoi interesimin e masave të gjëra shqiptare, pa dyshim është “Procesi i At Bernard Llupit”, Kolë Parubit, Gjergj Martinit, Marie Shllakut e shumë të tjerëve, që ishin bashkëpunëtorët e ngushtë të prof. Ymer Berishës.
Marie Shllaku ishte bashkëpunëtore e ngushtë e profesorit, me të doli në male, dhe kur u formua organizata patriotike ilegale “Besa Kombëtare”, në Kuvendin e Dobërdolit ajo mbajti procesverbalin në tubim.
Procesi i lartpërmendur filloi me 29 qershor 1946 dhe përfundoi me 11 korrik po të njëjtit vit, që dot thotë se zgjati gjithsej 13 ditë pa llogaritur ditët e hetuesisë e të tjera. Prokuror publik i këtij procesi, siç ishte bërë rregull si në çdo proces tjetër ishte Ali Shukriu. Procesi u mbajt në Prizren. Para trupit gjykues, që e përbënin kryetari i trupit gjykues- Dragutin Janjiq, gjyqtar porotë ishte Ismet Mulla dhe Selajdin Ahmeti. Procesmbajtës ishte Branisllav Kijari. Mbrojtës të të akuzuarve ishin Bozhidar Zuleviq dhe Hysamedin Ejupi, Jovo Poznanoviq dhe Urosh Golluboviq me të vetmin avokat edhe ai ishte një rus i mbetur pas lufte këtu, Vlladimir Znamenski nga Gjakova.
Me 29 qershor, Prizreni i bukur kishte ditë zie. Para trupit gjykues të okupuesit, në bankën e zezë u ulën 27 të akuzuar shqiptarë. Ata akuzoheshin vetëm pse kishin dashur vendin e tyre, lirinë dhe një Shqipëri Etnike. Në një pyetje të një hetuesi drejtuar Marie Shllakut, se qe sa kohë ke filluar të merresh me politikë, ajo iu kishte përgjigjur “Po, që herët jam marrë me politikë, në qoftë se mund të quhet politikë dashuria e ime për atdheun, përpjekja ime qysh se di për vete për një Shqipëri Etnike, të bashkuar me pjesët e saja të shkëputura, Kosovën dhe Çamërinë” dhe ja pse u dënua me vdekje Marie Shllaku- Zhanë D’Arka shqiptare.
Para trupit të lartpërmendur gjykues u dënuan 27 veta:
1. Marie M. Shllaku, studente,(1922), Shkodër,13.07.1946. LP. neni3/1-2/2-4/2. (me pushkatim)
2. Bernard Filip Llupi, frat, (1886), Shkodër, 13. 07. 1946. LP. neni 3/ 7-11. (me pushkatim)
3. Kolë Tomë Parubi,profesor,(1905), Shkodër, 13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (me pushkatim)
4. Gjergj M. Martini, mësues,(1917),Shkodër,13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1.(me pushkatim)
5. Marcel L. Vuçaj, nëpunës, (1923), Prizren, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1- 2/ 1- 4/1. (2 vjet burg)
6. Isa Nexhat Çavolli, profesor,(1913), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (12 vjet burg)
7. Masar Hivzi Begolli, profesor, ( 1918 ), Pejë, 13. 07. 1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (lirohet )
8. Hamzë Niman Begolli, mësues, (1916), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
9. Muhamet I.Vokshi, nxënës, ( 1928 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1- 2/ 1- 4/1. (5 vjet burg )
10. Jusuf Haxhiymeri, nxënës ( 1927 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( 1 vit burg )
11. Viktor Mark Gashi, nxënës, (1929), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1-4/1. ( 1 vit burg )
12. Frano Zef Çifllaku, nxënës (1928 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1,2/ 1,4/ 1. ( 5 vjet burg)
13. Jak Selë Krasniqi, nëpunës (1922), Ferizaj, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1,2/ 1,4/1. ( 5 vjet burg)
14. Osman Bajram Basha, nxënës, (1931), Pejë,13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (1 vit burg)
15. Skender Eshref Rizaj, nxënës, (1929 ), Pejë,13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (1 vit burg)
16. Engjëll Fran Berisha, nxënës, (1929), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg)
17. Shefqet Rr.Kelmendi, nxënës,(1910), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg)
18. Ramiz J. Kelmendi, nxënës,(1930), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 1/1. (1 vit burg )
19. Kamber O. Pajaziti, nxënës, (1929), Pejë, 13,07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg )
20. Sebë T. Mateja, nxënës, (1924), Prizren, 13.97.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (5 vjet burg )
21. Jak Tadej Shahini, mësues ( 1919 ), Gjinovc, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
22. Gita Mjeda, punëtore (1928 ), Prizren, 13. 07. 1946. LP. neni 3/1-2/1- 4/1. ( lirohet )
23. Lucija Gj. Lekaj, shtëpiake, (1923), Shkup, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
24. Sebë Petër Koliqi, furrtar, (1914), Prizren, 13. 07. 1946. LP. neni 11. (5 vjet burg)
25. Myftar B. Bala, bujk, ( 1914 ), Debërdolan, 13. 07. 1946. LP. neni 3/7 , 11. (12 vjet burg)
26. Binak Dema, ( 1871 ), Glloxhan, 13. 07. 1946. LP. neni 11. ( 1 vit burg )
27. Gjergj Deda, bujk ( 1918 ), Dobërdolan, ( Rahovec), 13. 07. 1946. LP. neni 1 ( 2 vjet burg )
Me 24 nëntor, në qytetin e Prizrenit, herët në mëngjes u pushkatuan katër martirët e kombit: Marie Shllaku, At Bernard Llupi, Kolë Parubi dhe Gjergj Martini. Procesi gjyqësor i 27 vetave ose “Procesi i At Bernard Llupit” nuk ishte as i pari e as i fundit për shqiptarët e Kosovës. Sikurse edhe në proceset e më parme kundër shqiptarëve dominonte mosha e re, dhe të gjithë ishin intelektualë,me shkolla të mesme dhe fakultete të mbaruara, kryesisht në perëndim.
Mjetet torturuese që përdoreshin ndaj të burgosurve ishin të shumta dhe të lloj-llojshëme. Në burgjet jugosllave, nuk kishte rregulla, ligje dhe askush nuk sanksionohej, po qe se kalonte autorizimin. Hetuesit i kishin duart e lira, dhe e bënin atë që iu tekej ndaj të burgosurit. Çdo gjë, që përdorej brenda katër mureve ishte e përligjur. Por, të burgosurit që arritën të dalin nga ato kazamate, deklarojnë se janë aplikuar shumë metoda për torturim, duke filluar nga ato mesjetaret e deri tek ato më modernet. Që vetëm ti cekësh në letër të kap tmerri, e mos të flasim për ata që i kanë përjetuar dhunën dhe aktet gjenocidale sikur këto:
1. Rrahja me shkop apo shufër derisa të burgosurit i bie mishi,
2. Kruarja e plagëve të qelbëzuara me ndonjë dru,
3. Shpuarja e mishit me tel të nxehur,
4. Vënia e rrymës në veshë,
5. Futja e kripës në vende të plagosura,
6. Qëndrimi i gjatë në ujë të akullt,
7. Qëndrimi në podrum me minj apo gjarpërinj,
8. Lënia pa bukë deri në alivanosje ose deri në vdekje,
9. Lënia pa ujë me ditë të tëra,
10. Lënia pa gjumë me ditë të tëra,
11. Hedhja e zinxhirit të rëndë në qafë,
12. Vënia e prangave në këmbë e duar me orë të tëra,
13. Vendosja në qeli të vetmuar me muaj të tërë,
14. Lidhja e duarve nga prapa për dritare ose për ndonjë dru,
15. Shtrëngimi i gishtërinjve me pinceta,
16. Futja e gjilpërave ndërmjet mishit e thoit,
17. Varja apo qëndrimi me kokë të poshtë,
18. Qëndrimi i gjatë me fytyrë nga dielli apo drita elektrike,
19. Përgatitja e varrit me pushkë në gojë,
20. Ndikimi për të bërë vetëvrasje,
21. Vendosja në një dhomë me persona të sëmurë psikik,
22. Djegia e mishit me cigare,
23. Futja e ndyrësirave në gojë, ose e çorapeve të palara,
24. Torturat morale lidhur me anëtarët e familjes,
25. Aplikimi i jelekut ( tortura më e tmerrshme për të burgosurit),
26. Rrahja me të burgosurit e tjerë,
27. Fyerja e rëndë nga ana e hetuesve,
28. Loja e përcjelljes në kufi,
29. “Loja” e vrasjes pran varrit të hapur e shumë tortura të tjera.
Vrasja e prof. Ymer Berishës
Profesor Ymer Berisha u lind më 1912 në Gjurgjevik të Madh, fshat afër Klinës. Shkollën fillore e kreu në Krumë të Hasit, shkollën Normale e kreu në Elbasan. Fakultetin e Shkencave Natyrore, dega e Historisë- Gjeografisë dhe Akademinë Ushtarake e kreu në Romë- Itali. Pas, kryerjes së fakultetit, u kthye në Shqipëri, dhe punoi si mësues në shumë fshatra të Shqipërisë Veriore. Më 1939, kur Italia e okupoi Shqipërinë, ai së bashku me xhaxhanë e vet Sejdi Berishën, kaloi në Kosovë. Më vonë, në Prishtinë filloi të punoj si profesor në Gjimnazin “Sami Frashëri” (1941-1944). Pas pushtimit të Kosovës më 1944 u arratis në malet e Drenicës dhe nga aty organizoi rezistencën e armatosur kundër pushtuesve të rinj. Prof. Ymer Berisha konsiderohet njëri ndër ideologët dhe krijuesit e platformës politike për mbrojtjen e kufijve etnikë të trojeve shqiptare të Kosovës dhe bashkimin e saj me Shqipërinë. Gjatë tërë jetës së vet ishte luftëtar i denjë kundër fashizmit e komunizmit (të kësaj ideologjie sllave).
Ai luftonte për Kosovës dhe për të gjitha trojet shqiptare, që ishin të copëtuara padrejtësisht nga shovinistët fqinjë dhe fuqitë e mëdha. Rrezikun kryesor e shihte tek shovinizmi serbomadh, që mbante Kosovën dhe aspiratat e saja nuk përfundonin me aq. Të njëjtin rrezik e shihte edhe në jugun e Shqipërisë, nga shovinistët grekë. Profesor Ymer Berisha njihte vetëm një ideologji, ajo ishte ideologjia kombëtare shqiptare, idealet e së cilës gjetën mishërimin e vet në Mbledhjen e Mukes dhe në vendimet historike të Bujanit.
Mendohet se iniciator dhe themelues i ONDSH-së ishte vet ai, po më 1945, në Kuvendin e Dobërdolit formoi edhe organizatën tjetër ilegale “Besa Kombëtare”. Në emër të kësaj organizate “Nga malet e lira të Dardanisë” i shkruan shefit të misionit ushtarak britanik në Shqipëri, gjeneralit Hadson, një letër me të cilën e njoftonte për terrorin sllavo-komunist mbi popullsinë shqiptare në Kosovë, dhe duke kërkuar ndihmë e përkrahje nga aleatët anglo-amerikanë. Si patriot që ishte, Ymer Berisha, do të angazhohet drejtpërdrejt në proceset e Kosovës, duke mbajtur kontakte me masën e gjerë shqiptare. Profesori i Gjurgjevikut, në vjeshtën e vitit 1944 do të vijë në Drenicë dhe do të bisedojë me Shaban Polluzhën, Sadik Zenelin, Jusuf Gradicën Rexhep Vojvodën dhe me shumë njerëz të tjerë autoritarë të kësaj ane e të Artakollit për fatin e Kosovës. Në Drenicë, me 28 nëntor do të mbajë një tubim me fshatarët e kësaj ane dhe aty do të thotë “ Nuk ka besë më me serbë, prandaj duhet të organizohemi dhe të luftojmë deri në bashkimin kombëtar”. Si intelektual i formuar që ishte, ai ishte njohës i mirë i rrethanave politike dhe qysh atëherë kishte shprehur dyshimin rreth realizimit të vendimeve të konferencës së Bujanit. Duke i njohur mirë këto rrethana, ai bënte përpjekje të vazhdueshme që shqiptarët në Drenicë, në Llapushë dhe në disa pjesë të Dukagjinit t’i bind për t’iu kundërvënë politikës okupuese me të gjitha forcat, madje së fundi edhe me kryengritje të armatosur.
Me fillimin e kryengritjes në Drenicë, Ymer Berisha do të thoshte se suksesi i saj do të varet nga zgjerimi i saj në të gjitha anët e Kosovës. Në Drenicë do të sjell armë dhe si deklaron Hajriz Domaneku, në Obri kishte sjellë disa automatikë me të cilët luftuan deri sa u shua rezistenca e Drenicës. Pasi shuhet lufta e Drenicës, profesori prej këtu kaloi në ilegalitet dhe kaloi në anën e Prizrenit, Podrimes dhe Rahovecit. Më vonë angazhohet në unitetin e ilegales shqiptare, dhe në territoret e Dukagjinit formoi komitetet e rajoneve, të rretheve e të komunave, që kishin të njejtën strukturë si në NDSH-e.
Më 22 tetor 1945, ai e informoi shefin e misionit ushtarak anglez, gjeneralin e zënë ngoje për përfundimin e luftës së Drenicës dhe për gjendjen në Kosovë. Por ky raport kishte rënë në duart e OZN-es, sepse korrieri ishte bashkëpunëtor i tyre.e që nuk ishte hera e parë që një njeri i tillë ishte infiltruar në radhët e lëvizjes. Profesori ishte i shqetësuar për situatën që mbretëronte pas aneksimit të Kosovës Serbisë. Sepse për nga përmasat, qëllimet, metodat që përdoreshin, propaganda që zhvillohej, dhuna që zbatohej mbi shqiptarët ishte e njëllojtë me atë që ushtrohej dhe përdorej në vitet e sundimit të dinastisë mbretërore të paraluftës. Përpara luftës shqiptarët ishin element destabilizues për Jugosllavinë, ndërsa pas lufte ishin separatistë, e çka jo tjetër. Duke e vërejtur pakënaqësinë e dëshirimin e popullit, Ymer Berisha vënë lidhje me të gjitha organizatat ilegale, që vepronin në Kosovë dhe intensivisht punoi për të bërë bashkimin e tyre. Sipas Gjon Serreqit, që i jep deklaratë hetuesit në burg, thotë se “ Me organizatën “Besa Kombëtare” të Ymer Berishës kemi pasur lidhje prej qershorit të vitit 1946, nëpër mjet të Rexhep Lushit, korrierit të Hilmi Zariqit. Aksione të përbashkëta nuk kemi pasur. Ata kanë kryer aksione në Dukagjin, kurse ne këtu. Ymer Berishën të gjithë ne e kemi nderuar si organizatorin më të aftë. Ai na pat njoftuar se është i ndërlidhur me Muharrem Bajraktarin me konsullin anglez në Tiranë, Hadsonin”, përfundon Gjoni para organeve hetimore. Këtë deklaratë ai e jep diku në orët e hershme të mëngjesit.
Ymer Berisha kishte lidhje të ngushta edhe me Ukë Sadikun dhe me të gjithë krerët e shqiptarëve në ilegalitet. Pas një aktiviteti të dendur në fshatrat e Gjakovës, dhe pas një konsultimi që pati me Ukë Sadikun, atë, profesorin e njoftojnë se në malet e Lipovicës do të mbahet kongresi V i ONDSH-së, dhe ai ishte i ftuar të marrë pjesë në te. Sipas të dhënave që i jep Gojko Medenica, me 10 korrik të vitit 1946 në malet e Hereçit të Gjakovës, i rrethuar nga forcat e të ashtuquajturës “Mbrojtja popullore dhe e milicisë jugosllave”, u vra në udhëtim e sipër për në Kongresin V të ONDSH-së, që mbahej në Lipovicë. Së bashku me përcjelljen bëjnë rezistencë, për të dalë nga rrethimi. Por prof. Ymer Berisha vritet me 8 patriotë, dhe 12 të tjerë plagosën rëndë. Së bashku me ta vritet edhe mësuesi Fehmi Kura.
Vdekja e prof. Ymer Berishën dhe e bashkëluftëtarëve të tij do të mbahet fshehur deri më 25 korrik 1946, kur do të mbahet Kongresi i Lipovicës. Atëherë zbulohet korrieri i rrejshëm ( në të vërtet ishte spiun i Spasoje Gjakoviqit), Rexhep Alush Carabregu, që një kohë të gjatë kishte luajtur lojën e korrierit duke bartur letra nga Shtabi II( Organizata nr.2) në Drenicë dhe “Besa Kombëtare” në Dukagjin. Nga trysnia që iu bë atij nga gjyqi popullor i kongresit në Lipovicë, ai pranoi se Ymer Berisha me ndihmën e tij kishte rënë në grackë dhe ishte likuiduar. Andaj gjyqi popullore e dënoi aty për aty me pushkatim edhe Rexhep Carabregun aty afër, ku mbahej kongresi.
Kongresi i Lipovicës i filloi punimet më 25 korrik 1946, dhe në këtë kongres u propozua që komandanti i përgjithshëm i ilegales shqiptare u emërua prof. Ymer Berisha, në mungesën dhe në padijen për vrasjen e tij për 15 ditë më parë. Pasi u zbulua likuidimi i Ymer Berishës nga ana e UDB-es, shtypi i kohës bënte njoftimin e shkurtër se u vra ballisti, antipopullori, antidemokratik Ymer Berisha, spiun gjerman, i cili ka qenë i shtyrë dhe i përkrahur nga reaksioni i jashtëm, ka qenë udhëheqës kryesor politik i të ashtuquajturës “Komiteti Nacional Demokratik Shqiptar” me të cilat ishin bashkuar spiunët fashistë, zogistë, irredentistë, ballistë dhe tradhtarët e tjerë, të popullit shqiptar, të cilët ishin bashkuar spiunët fashistë, zogistë, irredentistë, ballistë dhe tradhtarët e tjerë, të popullit shqiptar, të cilët ishin në shërbim të reaksionit të huaj”. Pa fijen e turpit, shtypi i kohës i mëveshte lloj-lloj epitetesh, duke filluar nga ato më të çoroditurat e deri tek ato më fyeset për një patriot e atdhetar siç ishte ai. Qëllimi i parë dhe i fundit i të gjithë këtyre të rënëve kishte vetem një emër dhe një synim, që të gjitha trojet shqiptare të bashkoheshin në një shtet etnik- Shqipërinë etnike.
Dilemat e ilegales shqiptare
Me vrasjen e prof. Ymer Berishës, Lëvizja popullore për Lirimin e Tokave Shqiptare, humbi strategun, ideologun, atdhetarin e trimin e pakompromis për bashkimin e tokave shqiptare. Ukë Sadiku e Gjon Serreqi mbetën pa këshilltarin e tyre. Kongresi i Lipovicës (V), u mbajt pa prezencën e tij. Në kongres gjatë punës u shtruan shumë pyetje, shumë detyra dhe lindën shumë dilema. Lëvizja u ndodhë para një udhëkryqi, ilegalen shqiptare e pritnin ditë të vështira. Shumë grupe ilegale e jatakë të tyre u zbuluan, filluan gjithandej Kosovës e Dukagjinit procese të gjata gjyqësore, anëtarët e tyre dënoheshin me vite marramendëse burgimi, ata më autoritativë në popull i pushkatonin dhe i ekspozonin në qytete të ndryshme. Njerëzit likuidoheshin dhe humbnin pa gjurmë.
Terrori antishqiptar u intensifikua në zonat kufitare, për t’u shtrirë më vonë në tërë Kosovën. Përveç raporteve të rregullta serbe, maqedonase e malazeze, një rol të veçantë në këtë drejtim e kishin organet e “mbrojtjes popullore”. Organet e partisë e të pushtetit ekzistonin formalisht, sepse ligjin e bënin repartet ushtarake. Shërbimi i OZN-ës përgatiste listat me emra e mbiemra të njerëzve, që ishin më autoritativët te populli shqiptar, të cilët për një kohë të shkurtër likuidoheshin, burgoseshin ose mbylleshin në kampet e përqendrimit që u krijuan gjatë kësaj periudhe. Edhe pse ishte krijuar një situatë e rëndë, megjithatë, kërkesa u shqyrtua në shumë takime të ilegales, por në Kongresin e Lipovicës, u arrit kulminacioni i dilemave, të qëndrohet në Kosovë apo të dilet jashtë për një kohë të caktuar. Pikërisht në kongres lindën dy fraksionet e lartpërmendura. Një pjesë e ilegales vendosi të shkoj jashtë vendit, me qëllim që së paku të vazhdonin aktivitetin në një formë tjetër jashtë Kosovës dhe të shpëtonin nga likuidimet dhe të nxirrnin jashtë një potencial të konsiderueshëm njerëzish, të cilët për një kohë do të ishin pre e “pushtetit popullor” jugosllav. Në këtë rrugë, më 28 nëntor 1945, u nis Batalioni I me Hysen Tërpezën në krye (Komandant i Shtabit të Përgjithshëm), dhe grupi tjetër i ilegales i udhëhequr nga Adem Gllavica.Të dy këto grupe që u nisën për të depërtuar në kufirin grek, që ishte krejt e natyrshme, ngase Greqia ishte vendi më i përshtatshëm për qëndrim.
Derisa këto dy grupe tërhiqeshin para ushtrisë jugosllave pjesa tjetër e ilegales që mbeti në Kosovë organizohej në grupe të armatosura për të bërë rezistencë forcave sllave që rirobëronin Kosovën. Kjo rezistencë udhëhiqej nga tri qendra kryesore: 1. Nga “Besa Kombëtare” në krye me prof. Ymer Berishën, 2. Organizata NO-2 e udhëhequr nga Ajet Gërguri, dhe 3. Komiteti Nacional Demokratik Shqiptar nga Halim Spahiu dhe Tahir Deda. Kërkesat për largim nga Kosova do të shtrohen përsëri në Kongresin e Lipovicës nga ilegalja e mbetur.
Gjysmë viti më vonë, në Kongres përveç shumë vendimeve të rëndësishme që do të merren, do të dominojnë edhe dy opsione kryesore: 1. Qëndrimi në Kosovë, pa marrë parasysh rrethanat dhe kushtet, dhe opsioni 2. mbështet zbarkimin e përkohshëm të komitetit në Shqipëri. Pjesa e cila u përcaktua që të depërtonte në Shqipëri, në rrugë e sipër u sulmua nga ushtria dhe organet e UDB-es dhe të OZN_es, një pjesë e madhe e ilegales u likuidua. Pushteti Jugosllav pas kësaj humbjeje të madhe të rezistencës trumbetonte zëshëm se në arrati, në vitin 1947, mbetën vetëm 33 persona. Edhe pse thuhej kështu në këtë “Rekapitullim” të shtetit jugosllav, mund të supozohet se simpatizantë e anëtarë të organizatave “Besa Kombëtare” e të “ONDSH_së” kishte më tepër dhe se organet e ndjekjes asnjëherë nuk arritën ti zbulojnë dhe ti asgjësojnë në tërësi, ndaj edhe më tutje formohen komitetet e reja në tërë trojet shqiptare në ish- Jugosllavi.
Nga kjo që u tha më lart mund të konkludojmë se populli shqiptar i Kosovës në periudhën ndërmjet viteve 1945-1947 e këndej, deri në ditët e sotme, bëri luftë të pandërprerë për mbrojtjen kombëtare. Sakrificat e popullit shqiptar për të qëndruar i pa- thyer në trojet e veta dhe për ruajtjen e qenies kombëtare ishin të mëdha
Korrespodenca e OPSH “Besa Kombëtare” me personalitete të tjera të rezistencës shqiptare
Lëvizja e rezistencës shqiptare qysh prej ditëve të para të formimit dhe veprimtarisë patriotike të tyre, mbante lidhje të ngushta ndërmjet veti. Sidomos, baza për korrespondimin e tyre ishte përkatësia kombëtare, ideologjia dhe tradita. Ato e ndihmonin njëra tjetrën dhe i koordinonin aksionet e tyre politike ose ushtarake. Lidhjet kryesisht mbaheshin me anë të njerëzve të besueshëm, por në raste më të shpeshta ato përcilleshin me gojë, e në raste të rralla edhe me shkrim. Rastet që mbaheshin me shkrim gjatë kalimit të kohës kanë pasur mundësi edhe të ruheshin, e sidomos ato letra që kanë rënë në dorë të organeve shtetërore jugosllave. Fatin e tillë e patën letrat, korrespondenca që ka pasur profesor Ymer Berisha me Ahmet Selacin, Ukë Sadikun. Me këtë rast vlen për ti veçuar letrat e profesorit që i këmbente me misionin anglez, respektivisht me gjeneralin Hadson.
Këto lidhje që mbaheshin ndërmjet organizatës “Besa Kombëtare”, dhe misionit anglez mbaheshin me sakrifica të mëdha, kryesisht ato udhëhiqeshin përmes lidhjeve, përmes ambasadave, që ndodheshin në Shkup e në Tiranë. Njoftimi me kohë për gjendjen aktuale dhe për terrorin që ushtronte pushteti serb në trevat shqiptare kishte një rëndësi të madhe. Sado pak faktori i jashtëm kishte një ndikim jo transparent në zbutjen e dhunës. Me 22 tetor 1945 prof. Ymer Berisha mbante një letërkëmbim të dendur me gjeneralin anglez- Hadsonin, në mes tjerash në një raport për situatën e rëndë politike në Kosovë i shkruante:
Shkëlqesi,
Tërë populli i Dardanisë Ilire, me zemër të thyer për shkak të terrorit dhe të plaçkitjes nga ana e partizanëve, i dërgon me përulësi, nëpërmes shkëlqesisë suaj, qeverisë angleze këtë ankesë...” Ushtria jonë nëpër male është e gatshme për luftë. Me vete e ka me zemër e me shpirt tërë popullin. Por, fatkeqësisht, na mungojnë armët dhe pajisjet. Prandaj me vetëdijen e të vuajturit, presim çdo urdhër e ndihmë për ata që po vuajnë tash 11 muaj...”
Me këtë letër i bëhet me dije gjeneralit Hadson për vrasjet dhe torturat që i kishte bërë pushteti “ demokratik e popullor” jugosllav ndaj shqiptarëve menjëherë pas “çlirimit”, për masakrën e Tivarit, të Dubrovnikut, për luftën e Drenicës, për vrasjet e 75 krerëve të saj, dhe për rënien e 4 heronjve: Shaban Polluzha, Miftar Bajraktari, Mehmet Gradica dhe togerin Gani Agaj i Llaushës. Profesori e bënte me dije se mbi 4000 luftëtarë janë të gatshëm për luftë, por vetëm presin ndihmën nga perëndimi, për të vazhduar më vonë në letër:
“Ekselencë e nderuar, shqiptarët me përulje u lutën fituesve anglo-amerikan që të intervenojnë në Kosovë e ta ndalin terrorin partizan, në mënyrë që të mos pranohen zgjedhjet nën shtypjen e armëve, sepse vetëm 2% me dëshirë votojnë për bashkëjetesë në Jugosllavi”
Në letër më tutje vihet në pah se si ushtria serbe ka mbytur 26.000 njerëz të pafajshëm, kanë djegur mbi 150 shtëpi, 6.000 familjeve shqiptare u është grabitur tërë pasuria. U bë rikolonizimi i tokave shqiptare. Nga populli me tradhti është bërë grumbullimi (mbledhja) e armëve. Meqenëse me sukses u krye ky aksion, në vend të lirisë së premtuar, filluan të robëronin atë, duke zbatuar mbi ta torturat e terror të paparë në historinë e popullit. Pasi i mblodhën armët, i burgosën të gjithë krerët, bajraktarët dhe personalitetet e njohura i hodhën në burgjet më të këqija, në të cilën shumë prej tyre vdiqën nga uria...I merrnin natën nga burgu nga 10-15 veta dhe duke luajtur me muzikë pas torturave të mëdha i vrisnin duke i rrahur e pushkatuar, duke i therur, duke i vrarë, e në disa raste duke iu rënë me çekiç në kokë, duke i u vënë nën thonj gjilpërat, duke u rënë brinjëve, duke ua prerë pjesët e trupit derisa ata ende ishin gjallë... Raporti që i dërgohet gjeneralit Hadson ishte shumë më i gjatë. Ai përmbante më tepër se 2500 fjalë. Këtë letër e nënshkruan profesor Ymer Berisha, si kryetar i organizatës “Besa Kombëtare”, ndërsa si anëtarë të këshillit të organizatës nënshkruajnë edhe Mulla Ilaz Broja, Hysen Bajraktari, Ndue Përlleshi, Feriz Boja, Ndrec Lleshi, Mehmet Aga, Sokol Dini, Shaqë Gaca, Zeqir Lutani, Bardhec Rogani, Jetullah Rrezalla dhe Zef Doda.
Përveç lidhjeve që mbaheshin me misionin anglez në Tiranë, ato ishin më të shpeshta me grupet e brendshme, e personalitete të dalluara kombëtare. Në një letër që i dërgon Ahmet Selacit, Berisha kërkonte që të dinte se sa njerëz ka nën armë, po që se dilet në luftë.
Vëllait
Ahmet Selacit
Kosovë
Organizata jonë “Besa Kombëtare” është interesuar me kohë të njohë të gjithë shqiptarët e mirë andej e këndej dhe ty të kam çmuar si një patriot të vyeshëm dhe trim të rrallë për luftërat që ke bërë në Shalë të Bajgorës kundër armiqve të kombit shqiptarë... Merru vesh me bashkëpunëtorët e tu të tjerë dhe na njofto me shkrim sa luftëtarë, në rast lufte mund të dalin me armë në dorë në qarkun dhe në komunën tënde, sepse këtë do ta dijë kuvendi i parisë nga Shqipëri e Vjetër”
Kryetari i organizatës
“Besa Kombëtare”
Ymer Berisha
Lidhje të ngushta kryetari i organizatës “Besa Kombëtare” mbante me Pashk Bibën dhe me emigrantët e tjerë shqiptarë në Bari të Italisë. Por ajo që vlen të cekët për korrespodencën e profesorit janë edhe lidhjet e tij me Muharrem Bajraktarin. Ndërsa ky i dyti kishte lidhje me shumë oficerë anglezë që ishin pran shtabit kryesor të UNÇ_ të Shqipërisë
Me 6 korrik 1946 në emër të Muharrem Bajraktarit, Ymer Berishës i shkruante Pashk Bibë Mirakaj:
Komitetit
“Besa Kombëtare”
Kosovë
Me 26 shtator 1945 morëm një letër nga ju. Për mbledhjen në male me 3 nëntor, të cilën e ka kryesuar Muharrem Bajraktari, ju ka shkruar ai personalisht... Situata ndërkombëtare, shkurtimisht do të dukej kështu angloamerikanët pas fjalimit të Çerqillit të mbajtur me 5 mars 1946 në Kolexhin e Fulttonit në Vashingtom, janë deklaruar krejtësisht haptazi kundër Bashkimit Sovjetik, duke e njoftuar botën për rrezikun komunist që po i kërcënohet... Peticionin që na keni dërguar ia kemi përcjellë me kohë gjeneralit Hadson, por ai tash gjendet jashtë Shqipërisë, sepse Anglia i ka ndërprerë të gjitha lidhjet me të ashtuquajturën qeveri e Shqipërisë...
Rroftë Shqipëria Etnike,
6 korrik 1946
Të fala të përzemërta
P.B. Mirakaj
Lidhjet me organizatat tjera nuk i mbanin vetëm Ymer Berisha, të njëjtën mënyrë të korrespondimit e mbante edhe Komiteti Qendror i ONDSH-së në Shkup, me konsullatën angleze në këtë qytet. Halim Orana që ishte përfaqësues i Shoqatës së Shqiptarëve pran Shtetit të Pavarur Kroat. Ai mbante lidhje të rregullta me kroatët dhe organizatën në Shkup. Po këto lidhje i zhvillonin edhe Gjon Serreqi e Ajet Gërguri me Muharrem Bajraktarin.
Në të gjitha këto lidhje që u vunë, kishin një qëllim të përbashkët që të koordinojnë punët në terren, të organizojnë aksione të përbashkëta kundër okupuesit sllav, për zbarkimin e anglezëve në bregdetin e Shqipërisë, ose për tërheqjen eventuale nëpër Greqi e Shqipëri.
Sabile Keçmezi-Basha u lind më 1954 në Koretin të Dardanës (Kamenicë). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse gjimnazin në Dardanë. Është femra e parë nga Kosova që mbaroi Fakultetin e Shkencave Politike në Universitetin e Beogradit më 1977. Ndërsa studimet pasuniversitare i vazhdoi në Universitetin e Prishtinës në Degën e Historisë. Magjistroi më 1980 dhe doktoroi më 1984, (ishte femra më e re që u bë doktorë e shkencave në Kosovë).
Botoi një mori shkrimesh shkencore, publicistike, trajtesa, shqyrtime etj. Mori pjesë në tubime të ndryshme shkencore në Kosovë dhe jashtë. Ishte redaktore përgjegjëse për hapësirën etnike shqiptare në territorin e ish-Jugosllavisë në revistën “Bota shqiptare”, që botohej në Tiranë (1991-1993). Qysh nga fëmijëria shkruan poezi e prozë për të rritur dhe për fëmijë. Më 1987, në “Akordet e Kosovës”, u shpërblye me “Pendën e artë” për tekstin më të mirë të akordeve si dhe mori shumë mirënjohje dhe shpërblime për shkrimet e saja. Është anëtare e Kryesisë së Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Në vitin 2001-2004 ishte deputete e Parlamentit të Kosovës. Aktualisht merret me probleme të historisë më të re. Që nga viti 1978 punon në Institutin e Historisë së Kosovës. Jeton në Prishtinë.
Sabile Keçmezi-Basha është antare e Akademisë Evropiane të Arteve e cila është themeluar në vitin 2002, me seli në Luksemburg.
Angazhimet profesionale
Këshilltare shkencore 2005 – Instituti i Historisë- Prishtinë ;
Bashkëpunëtore e jashtme në Fakultetin e Edukimit – (Kosova dhe integrimet evropiane; Zgjidhja e konflikteve; Studime gjinore; Historia e shkencave)..
Fusha e interesimeve shkencore
Zhvillimet historiko-politike në Kosovë 1945-1990.
Të burgosurit politikë në sistemin ish-komunist në ish- Jugosllavi.
Transicionet post-komuniste dhe pas luftës së UÇK-së në Kosovë.
Gjenocidi serb në Kosovë 1998-1999.
[redakto]Projektet shkencore dhe të tjera
Veprimtaria shqiptare ilegale në Kosovë 1947- 1968;
Marrëdhëniet kulturore midis Shqipërisë dhe Kosovës 1966-1981 ;
Masakrat serbe në rajonin e Prishtinës 1997-1999;
Diferencimet1. Pjesëmarrja në konferenca, simpoziume dhe tubime shkencore:
Pjesëmarrja ne Konferenca dhe simpoziume shkencore
•Akademi përkujtimore për 30-vjetorin e Demonstratave të vitit 1981, 22.04.2011. Dardanë (Kamenicë). “Jehona e Demonstratave në Anamoravë”
•Akademi përkujtimore për 30- vjetorin e Demonstratave të vitit 1981, 14.04.2011. Gjilan. “Demonstratat e vitit 1981”
•Demonstratat e vitit 1981, 25.03.2011. “Programi politik i Demonstratave 1981”
•Tryezë e rrumbullakët shkencore në Shkup (26 nëntor 2010), Angazhimi i gruas në pavarësinë e Shqipërisë. Tema: “Kontributi i gruas në shpalljen e Pavarësisë të Shqipërisë”.
•Veprimtaria politike e Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, simpozium shkencor i mbajtur me 7 nëntor 2010, Prishtinë. Tema: “Karakteri kombëtar e politik i programeve të Komitetit MKK”.
•10 years of Balkanology in Torun convergence and divergjence Within the Balkan keg Language-Culture-Literature-History, Torun, 204 december 2010, Tema: “Situata politike në Kosovë pas vitit 1944”
•E djathta shqiptare, Kukës, 18 shtator, 2010, “Lëvizja ilegale shqiptare në Mal të Zi, 1945-1990”
•Seminari XXIX Ndërkombëtar për Gjuhë, Letërsi dhe Kulturë Shqiptare, 16-27 korrik, 2010, “Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990”
•Akademi për Avdyl Durën, (fjalë rasti), “Jatakët që strehuan Avdyl Durën me shokë”, 28 qershor 2010, Kaçanik
•Simpoziumi Shkencor “Deklarata kushtetuese dhe Kushtetuta e Kaçanikut”, 2 korrik 2010, Prishtinë, Tema: “Suspendimi i autonomisë së Kosovës”
•Simpoziumi shkencor “Mitrovica gjatë viteve 1944-1999”. 4 qershor, 2010. Tema: Lëvizja ilegale atdhetare në Rajonin e Mitrovicës 1945-1990”
•Prizren, Kongresi II Ballkanik, 31 maj 2010. Tema: “Kosova pas Luftës Dytë Botërore”
•Simpoziumi shkencor “Mitrovica... Tema: Lëvizja ilegale atdhetare në Rajonin e Mitrovicës 1945-1990”
•Promovimi i librit Prof. Shani Hoxha, Qamil F. Hoxha “Drini”, Skenderaj, 2 tetor 2009. (fjalë rasti)
“E djathta shqiptare”, 26 korrrik, 2009. Shkup, “Hasan Bilalli dhe ndikimi i tij në NDSh”
Pavarësia e Kosovës, simpozium shkencor, IHK. 12 qershor 2009, tema “Pavarësia e Kosovës dhe veprimtaret ilegal të Lëvizjes Kombëtare”.
ULUSLARARASI 1. Balkanlarda Tarih ve Kultur Kongresi –Kongresi I Ndërkombëtar Ballkanik “Historia dhe Kultura e Ballkanit, 11-12. 05. 2009. Prishtinë. Tema: Karakteri kombëtar i Lëvizjes Ilegale Shqiptare në Kosovë 1945-1990.
“Demonstratat e gjashtëdhjetetetës”, 40 vjetori i tyre, (Konferencë shkencore), 24-25 nëntor 2008. Tema: Karakteri kombëtar i Programit të Demonstratave 1968”
Promovimi i veprave të Selatin Novosellës, Tri libra, Fjalë rasti “Ngjarjet që trandën ish-Jugosllavin” me 21 nëntor 2008
Fjalë rasti në 50 vjetorin e daljes së romanit “Gjarpinjtë e gjakut” të Adem Demaçit, 19 nëntor 2008
“Lidhja Shqiptare e Prizrenit”, 130 vjetori i saj, (Konferencë shkencore), 10-11 qershor 2008, Prishtinë. Tema: “LSHP në Programet e organizatave ilegale në Kosovë 1945-1990”
“Jeta dhe vepra e Akademik Ali Hadrit”, (Simpozium shkencor), IHK, 3 mars 2008. Tema: “Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”
“Pavarësia e Shqipërisë dhe sfidat e shtetit shqiptar gjatë shek. XX”, (Konferencë shkencore), IHSH. Tiranë 27 nëntor 2007.
“Idriz Seferi në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare”, IHK, 15 tetor 2007, Tema “Trajtimi i figurës së I. Seferit në historiografin shqiptare”
Konferenca për paqen 14-17 dhjetor, 2006
“Probleme teorike dhe metodologjike të historiografisë shqiptare”, Prishtinë ,15 dhjetor 2006, Tema: “Çështje të përdorimit të nocioneve: ilegale, klandestine dhe e fshehtë”
Conference on inclusion in Higher Education, organizuar nga Canadian International Development Agency, 9-10 shkurt 2006, Prishtinë
“Veprimtaria dhe organizimi i organizatës ilegale “Besa Kombëtare” në Kosovë 1945-1947” simpoziumi shkencor “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike”, Klinë, dhjetor 2005
“Reagimi i forcave nacionaliste ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit (8-10 korrik 1945)”, "Kosova në luftën e Dytë Botërore" organizoi Instituti i Historisë- Prishtinë, shtator 2005.
“Kontributi i shkodranëve në Lëvizjen ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1947”, "E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike”, i mbajtur në Shkodër, qershor 2005..
“Proceset gjyqësore kundër organizuesve dhe pjesëmarrësve të Demonstratave të vitit 1981”, “Demonstratat e vitit 1981, kthesë vendimtare e Kosovës drejt lirisë”, IA, Prishtinë 2001
“Zhvillimi organizativ i Organizatës Nacional Demokratike Shqiptare (ONDSH) në Kosovë 1945-1947”, “Likuidimi i krerëve të NDSh-së në Kosovë”
“Katarza politike e shqiptarëve në tranzicion”, “Kosova sot e nesër”, Prizren 2000
“Fëmijëria dhe rinia e Shotë Galicës”, “Shotë Galica-heroin e kombit”, 1997
Kontributi kombëtar i Idriz Seferit”, “Jeta dhe vepra e Idriz Seferit”,1997
“Nënëmadhja që lindi Isa Boletinin”, “Isa Boletini dhe koha e tij”, 1996
“Demonstratat studentore ‘81”,“Dimensioni historik i demonstratave të vitit 1981”, 1996
“Qiriazët-familje patriotike dhe atdhetare”, “Familja Qiriazi- dhe kontributi i tyre kombëtar”, Shoqata e Pedagogëve të Kosovës, 1995.
“Roli i gruas në lëvizjen kombëtare shqiptare”, organizuar nga BI. “Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptar”,1995
“Vazhdimësia patriotike e organizatave ilegale në Kosovë 1945-1989”, “50- vjet pas Luftës së Dytë Botërore-Kosova kërkon zgjidhje”,1994
“Aktet gjenocidale të UDB-së ndaj të burgosurve politik”, organizuar nga ASHAK “Gjenocidi dhe aktet gjenocidale...”, 1994
“Karakteri kombëtar i Shkollës së parë shqipe për vasha” i organizuar nga Forumi i Gruas Demokratike “100 Vjetori i shkollës shqipe të vashave në Prizren”, Prishtinë 1995
“Proceset e montuara politike ndaj shqiptarëve”, “Evropa dhe shqiptarët”, Prishtinë 1992.
“Gabimet e reja e të vjetra të pushtetit dhe kombinatorikat antishqiptare”, “Kuvendi i Prizrenit më 1945”, 1990
Zhvillimi historik i PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Problemet e zhvillimit të Kosovës pas Luftës së Dytë Botërore”,1987
“Formimi dhe organizimi i PKJ-së në Kosovë”, “Kongresi themelues i PK të Serbisë ( 50- vjetori), Beograd 1985
“Zhvillimi i PKJ-së në Mitrovicë”, “Klasa punëtore e Mitrovicës, në revolucionin socialist dhe në ndërtimin socialist”, Mitrovicë 1978
Punimet në revista shkencore dhe gazeta
•Lëvizjet ilegale atdhetare në Ballkan me thekës të veçantë në Kosovë, më 1945 e këndej, Revista “Rrënjët”(Le Radici), Romë, Itali, Anno 9, Numero 2, Maggio 2011.
•Formimi dhe veprimtaria e organizatës ilegale “Organizata për Bashkimin e Trojeve Shqiptare” (OBTSH), 1959, fejton në 6 vazhdime:
1.OBTSH-ja vazhdimësi e Lëvizjeve ilegale për çlirim dhe bashkim kombëtar, Epoka e Re, 19 maj 2011.
2.programi Politik i Organizatës, Epoka e Re, 20 maj 2011
3.Statuti i OBTSH-së, Epoka e Re, 21 maj 2011.
4.Dervish Shaqa në grupin ilegal të ardhur nga Shqipëria, Epoka e Re, 23 maj 2011.
5.Procesi gjyqësor ndaj anëtarëve të LRBSH-së dhe OBTSH-së, Epoka e Re, 24 maj 2011.
6.Veprimtaria e ilegales asnjëherë nuk u shua, Epoka e Re, 25 maj 2011.
•Demonstratat e studentëve të vitit 1981, Epoka e Re- 21 mars 2011-Fejton në 20 vazhdime:
1.Revolucionarët për liri... ,21.03.2011, Epoka e Re
2.Parullat që u përdorën gjatë demonstratave 1981, 22.03.11
3.Diferencimet ideopolitike pas demonstratave të marsit 1981, 23 mars 2011. E.R.
4.Izolimi-masë e preferuar e pushtetarëve, 24.03.2011. E.R.
5.Të dënuarit dhe të izoluarit, 25.03.2011. Epoka e Re
6.Të dënuarit dhe të izoluarit, 26.03.2011.Epoka e Re
7.Proceset gjyqësore për të mitur, 28.03.2011. Epoka e Re
8.Demonstratat studentore në shtypin e ilegales, 29.03.2011.
9.Populli mbushi rrugët dhe të gjitha qyteteve të Kosovës, 30.03.2011. Epoka e Re
10.Roli i patriotëve në demonstrata, 31.03.2011.Epoka e Re
11.Propaganda në Jugosllavi dhe në Kosovë, 1.04.2011.E e Re
12.Forma të ndryshme të dhunës për nënshtrimin e shqiptarëve, 2.04.2011. Epoka e Re.
13.Organizimi i punëtorëve tanë në Perëndim dhe çështja kombëtare, 4.04.2011. Epoka e Re.
14.Një historik i dhembshëm i një “Letre...” i të burgosurve politikë shqiptarë, 5.04.2011. Epoka e Re.
15.Një numër i tërë i gazetës “Qindresa Shqiptare” u kushtohet ngjarjeve në Kosovë, 6.04.2011. Epoka e Re.
16.Reagimi i mërgimtarëve shqiptarë, 7.04.2011. Epoka e Re.
17.Ndryshimet e papritura në udhëheqjen e Partisë Komuniste në Kosovë, 8.04.2011. Epoka e Re.
18.Demonstratat në SHBA, Kanada, Australi e Evropë, 9.04.2011. Epoka e Re.
19.Mërgimtarët tanë festonin ditën e pavarësisë, 11.04.2011.Epoka e Re.
20.Diferencimi famëkeq në bazë të së kaluarës historike, 12. 04.2011.Epoka e Re.
•Programi politik i Demonstratave të vitit 1981, Kosova sot, 2 prill 2011.
•Lidhja Shqiptare e Prizrenit në programet e organizatave ilegale shqiptare në Kosovë (1945-1990),
Përmbledhje punimesh “Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881, Prishtinë 2011
•Avdyl Dura dhe jatakët e tij,f 137,Gjurmime albanologjike, seria e shkencave historike, 39. 2009, 2010.
•Formimi dhe veprimtaria e Organizatës “Partia Revolucionare për Bashkimin e Trojeve Etnike me Shqipërinë” (1958), Kosova 2011.
•Kush ishte Avdyl Dura dhe jatakët e tij, “Vjetari” nr. 43-44, 2010
•Edhe një dokument (tepër sekret) i SPB-së (fejton), Epoka e Re, ( dy vazhdime)
1.Përcjellja e veprimtarëve të Lëvizjes Ilegale Shqiptare, 19.02.2011. Epoka e Re
2.Realizimi I qëllimeve të shqiptarëve,21.02.2011, Epoka e Re.
•Lëvizja ilegale atdhetare në Mitrovicë e Rrethinë 1945-1990, Epoka e Re, 12 shkurt 2011.
•Atdhetarët e dënuar për ndihmën e dhënë patriotit Avdyl Durës, “Kosova”, nr. 31/32, 2009
•Trajtimi i çështjes së gruas shqiptare në revistën ilegale “Kosovarja e Re” (1983-1984), organi informativ i BGK të LRSSHJ-së”, Gjurmime historike, IA, nr. 38-2008 (2010)
•Veprimtaria e të burgosurve politik në burgjet e ish-Jugosllavisë, Vjetari- Arkivi i Kosovës, nr. 41-42, 2009
•Hasan Bilalli, njëri nga themeluesit e Organizatës Nacional-Demokratike Shqiptare, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike-(8), Prizren 2010, f. 467-475
•Kontributi atdhetar i vëllazërisë Çejku nga lidhja e Prizrenit e këndej”, “ E djathta shqiptare... “, Prizren-Ferizaj, 2010
•Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari, Gazeta “Shqiptari”, Rumani, 1 janar 2010
•Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari, Gazeta “Dielli”, Njujork, numri festiv i vitit të Ri-2010
•Një plejadë e tërë atdhetarësh e përfshirë në një monografi, www.zemrashqiptare.com , 2010
•Një proces i pazakontë gjyqësor për Hidajete Osmanin, “Epoka e Re”, 16 janar 2010
Fejtone te botuara:
•Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990, (dy vazhdime), Epoka e Re, 18-20 shtator 2010.
1.Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1990, 18 shtator 2010.
2.Periodizimi i Lëvizjes ilegale shqiptare në Kosovë 1945-1990, 18 shtator 2010.
•Çështja e Kosovës te gazeta “Qindresa shqiptare” e Parisit, Zëri, 40 vazhdime, 1 qershor -16 korrik, 2010
1.“Shqipëria e lirë’” një çerdhe për të gjitha grupet politike, 1 qershor 2010,
2.Persekutimet e shqiptarëve të Kosovës në Jugosllavi, 2 qershor 2010.
3.Presionet dhe dhuna shtetërore jugosllave, 3 qershor 2010.
4.Shqiptarët ngritën zërin edhe në tubimet ndërkombëtare, 4 qershor 2010.
5.Njoftime të shumta nga dhuna e aplikuar ndaj popullatës shqiptare, 5 qershor 2010.
6.Protestë në OKB kundër ndjekjeve dhe gjyqeve në Kosovë, 7 qershor 2010.
7.Fushata e ndjekjeve ndaj udhëheqësve shqiptarë në Kosovë, 8 qershor 2010.
8.Maqedonia “Liberale” ndaj popullit shqiptar, 9 qershor 2010.
9.Shqiptarët pushohen nga puna, 10 qershor 2010.
10. Shtypje e vazhdueshme ndaj kosovarëve në Jugosllavi, 11 qershor, 2010,
11. Dënimi i 19 shqiptarëve në Gjykatën e Qarkut në Prishtinë, 12 qershor 2010
12. Dënimet në Trepçë, 14 qershor 2010.
13. Telegram kryetarit të Francës nga mërgata kosovare, 15 qershor 2010.
14. Inferioriteti i vazhdueshëm ekonomik, 16 qershor 2010.
15. Kushtrimi i parë që i jepej bashkësisë ndërkombëtare, 17 qershor 2010
16. Shkrimet për vrasjet e shqiptarëve në Jugosllavi, 18 qershor 2010.
17. Shkrimtari jugosllav flet për të burgosurit politikë shqiptarë, 19 qershor 2010.
18. Shtypi ndërkombëtar mbi ngjarjet e neveritshme ndaj shqiptarëve, 21 qershor 2010.
19. Emigrimi i 700 intelektualëve shqiptarë, 22 qershor, 2010.
20. Në Kosovë nuk kishte punë për shqiptarët, 23 qershor 2010.
21. Të burgosurit shqiptar bëjnë grevë urie në burgun e Shpuzës, 24 qershor 2010.
22. UDB-eja del në skenë të hapur, 25 qershor 2010.
23. Përkujtohen dëshmorët shqiptarë nga Maqedonia, 26 qershor 2010.
24. Dënimet e shqiptarëve nga Gjykata e Qarkut në Shkup, 28 qershor 2010.
25. Para tankut me kraharor të zhveshur, 29 qershor 2010.
26. Shfaqja e zemërimit kundër qeverisë së Beogradit, 30 qershor 2010.
27. Shqiptarët e mërgimit u treguan gati për çdo sakrificë, 1 korrik 2010.
28. Realiteti i pamohueshëm në Kosovë, 2 korrik 2010.
29. Qëndrimi i regjimit komunist kundrejt shqiptarëve, 3 korrik 2010.
30. Dëshmitë serbe pas rënies së Rankoviqit, 5 korrik 2010.
31. Vazhdimi i sensibilizimit të çështjes së Kosovës, 6 korrik 2010.
32. Ndryshimet e papritura në udhëheqësin politike në Kosovë, 7 korrik2010.
33. Historiku i terrorit serb anglisht, 8 korrik 2010.
34. Letra dërguar kryetarit të Parlamentit Evropian, 9 korrik 2010.
35. Shtypi i huaj për ngjarjet në Kosovë, 10 korrik 2010.
36. Vriten kundërshtarët edhe në Perëndim, 12 korrik 2010.
37. Propaganda serbe me avazin e vjetër, 13 korrik 2010.
38. “Thirrja” e Lidhjes Kosovare, 14 korrik 2010.
39. Kroati Aleksandër Tijaniq dëshmonte, 15 korrik 2010.
40. Arrestimi i ushtarakëve shqiptarë, 16 korrik 2010.
•Revista “Krahu i Shqiponjës” informatorë e denjë në botën e lirë për gjendjen në Kosovë, Kosova sot, ( fejton), 5 vazhdime, 15 maj 2010
1.“Krahu i shqiponjës”, tribun e mendimit të lirë, 15 maj 2010.
2. -------
3.Demonstratat e mërgatës shqiptare, 29 maj 2010.
4.Formimi i organizatës “Gjaku i kuq, hakmarrja e zezë”, 5 qershor 2010.
5.Poezia e shqiptarit nga Turqia, 12 qershor 2010.
•Përpjekjet e gazetës “Përpjekja kosovare” në mërgim, Epoka e Re, 26 prill 2010, (fejton), 18 vazhdime
1.Zëri i të gjithë shqiptarëve, 26 prill 2010
2.Trajtimi i popullsisë shqiptare në Jugosllavi, 27 prill 2010.
3.Shtypi i diasporës lëvdon Komitetin “Lidhja Kosovare”, 28 prill 2010
4.Informim i denjë për çdo gjë në Kosovë, 29 prill 2010.
5.Mërgimtarët kosovar dhe aktiviteti i tyre, 30 prill 2010.
6.Amnistitë që nuk i fitojnë shqiptarët, 3 maj 2010
7.“Radio Londra” i kushton vëmendje të madhe Ditës së Flamurit shqiptar, 4 maj 2010
8.Kurora e luleve mbi varrin e mësuesit Shaban Shala, shkak për arrestime, 5 maj 2010
9.Aktiviteti i “Lidhjes Kosovare” në arenën ndërkombëtare, 6 maj 2010
10. Propozimi i “Lidhjes Kosovare” në Kongresin e 14 të BFKEE, 7 maj 2010.
11. Shqiptarët nuk lejoheshin që të hynin në hotele e restorante, 8 maj 2010
12. Gjendja politike në ish-Jugosllavi, 10 maj 2010.
13. Jehona e shtypit për mbajtjen e kongresit, 11 maj 2010.
14. Pjesëmarrja në kongres, 12 maj 2010.
15. Gjashtëdhjetë vjetori i copëtimit të tokave shqiptare, 13 maj 2010.
16. Fjalimi i profesor Abaz Ermenjit, 14 maj 2010.
17. Kongresi miratoi Rezolutën e Lidhjes Kosovare, 15 maj 2010.
18.Urimet që arrite ngjatë punës së Kongresit, 17 maj 2010.
•Karakteri kombëtar e demokratik i programeve të Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës (fejton), dy vazhdime (Zëri):
1.Një parim që shtrohet për herë të parë nga politikanët ballkanas, Zëri, 16 dhjetor 2010.
2.Orientimi politik i dhënë nga Hoxhë Kadria, (Zëri),17 dhjetor 2010.
•Kontributi atdhetar i Hyrije Hanës, (fejton) 16 vazhdime
1.Gratë shqiptare për çështjen kombëtare, 15 dhjetor 2010 (Epoka e Re)
2.Edhe gratë shqiptare në burgjet jugosllave, 16 dhjetor 2010
3.Formimi i Komitetit të grave në Prizren, 17 dhjetor, 2010
4.Aktive në pajtimin e gjaqeve, 18 dhjetor 2010
5.Kush ishte Hyrije Hana, 20 dhjetor 2010
6.Takimi pas tetë vjetësh me vëllanë, 21 dhjetor 2010
7.Kush ishte Xheladin Hana, 22 dhjetor 2010
8.Formimi i organizatës “Komiteti Revolucionar për Bashkimin e Kosovës me Shqipërinë”,23 dhjetor 2010
9.Aktakuza e Prokurorisë Publike të Qarkut-Prishtinë, 24 dhjetor 2010.
10. Dëshmitë e dhëna para gjyqtarit, 25 dhjetor 2010
11. Deklarata e Fadil Hoxhës dhënë për shoqen Hyrije Hana, 27 dhjetor 2010.
12. Deklarata e Xhevdet Hamzës dhënë për Hyrije Hanën,28 dhjetor 2010
13. Ja se si votuan porotët për amnistinë e Hyrije Hanës, 29 dhjetor 2010.
14. Dënimi i tretë i Hyrije Hanës, 4 janar 2011-01-09
15. Pas daljes nga burgu në burg, 5 janar 2011.
16. Edhe pas vitit 1981, bastiset shtëpia e Dadës, 6 janar, 2011.
•Trajtimi i të burgosurve politikë shqiptarë në burgjet jugosllave, (Fejton), Epoka e Re, 1-2 dhjetor 2009
•Trajtimi i çështjes së gruas shqiptare në revistën ilegale “Kosovarja e re” (1983-1984), Fejton ( në 7 vazhdime), “Epka e Re, 24 -31 tetor, 2009, Prishtinë
“Historia nuk bëhet me gënjeshtra” (vështrim –reagim për shkrimet e ASHAM), Infopres, 23 shtator 2009.
Kontributi atdhetar i vëllazërisë Çejku nga lidhja e Prizrenit e këndej”, “ E djathta shqiptare... “, Prizren-Ferizaj, 2009
Rezistenca atdhetare e Avdyl Durës dhe jatakëve të tij”, “E djathta shqiptare...” Prizren-Ferizaj, 2009
Pavarësia e Kosovës dhe veprimtarët ilegal të Lëvizjes Kombëtare, Epoka e Re, 23 korrik 2009.
Hajdar Shala-“ILIRI”, jeta e tij ishte Kosova e lirë, (R. Basha, “Kosova ishte jeta e tij”, 2009), Epoka e Re, 27 qershor 2009.
Studim i rëndësishëm për historiografinë shqiptare, (H. Gjergji: “Myslim Peza dhe Mbreti Zog”, Kosova sot, 21 qershor 2009
Informimi i denjë i çështjes kombëtare në diasporë nëpërmjet gazetës “Lajmëtari i Lirisë”, Epoka e Re, (fejton),1 -19 qershor 2009
“Diferencimet ideopolitike ndaj intelektualëve shqiptar në Kosovë 1945-1989”, Revista “Vjetari”, 2008, A.K. Prishtinë
“Serbia duhet të dënohet për veprat e saja”, Epoka e Re, 2 shtator 2009
"Historia e një organizate politike” (Prezantim i denjë i një organizate atdhetare ilegale në një monografi),Lajm, 12 mars 2009
“Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”, (Ali Hadri, jeta dhe vepra), Prishtinë , 2009
“Pararoja”-organ interno i grupit “MLK”, “Epoka e Re”, (dy vazhdime),31 janar-7 shkurt, 2009
“Dënimet e shqiptarëve në ish-Jugosllavi (1945-1990), “Zëri”, 24 janar 2009
“Nënëlokja e madhe që rriti trimat e kombit”, Epoka e Re, 17 janar 2009
Situata politike në Kosovë pas Kuvendit të Prizrenit (1945) (Political situation in Kosova after the assambley of Prizren (1945). Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave historike, nr. 37 , 2007, Prishtinë 2008, f. 53-74
“Propaganda dhe dezinformimi, metoda të organizuara shtetërore jugosllave ndaj shqiptarëve”, “Epoka e Re”, 20.12.2008
“Dëshmi rrëqethëse të një atdhetari”, “Epoka e Re”, 13 dhjetor 2008
“Karakteri kombëtar i programit të demonstratave 1968”, “Epoka e Re”, 29 nëntor 2008
“Karakteri historik i romanit Gjarpinjtë e gjakut”, Epoka e Re”, 22.11.2008
“Organizimi dhe veprimtaria e organizatës Nacional Demokratike Shqiptare në Anamoravë, 1945-1947”, “Kosova”,IHP. nr. 29-30, 2007/2008
“Përndjekjet e anëtarëve të lëvizjes atdhetare në ish-Jugosllavi gjatë viteve 1945-1952”, Epoka e Re”,8 nëntor 2008
“Edhe gratë shqiptare në burgjet jugosllave”, “Epoka e Re”, 18 tetor 2008
Rrugë e vështirë deri te “demonstratat e vitit 1968”, “Lajm”, (fejton), 6 tetor 2008-3 nëntor 2008 (25 vazhdime)
“Grupi i të dënuarve, që mbajtën lidhjet e ilegales ndërmjet Avdyl Durës dhe Riza Gogës”, (2 vazhdime), “Epoka e Re”,27 shtator 2008
“Organizimi dhe veprimtaria ilegale atdhetare edhe në repartet ushtarake jugosllave”, “Fokusi: (fejton), 26 shtator- 3, 10 dhe 17 tetor 2008
“Dëshmi të organizimit ilegal (më 1957) të organizatës që mëtonte bashkim kombëtar”, (6 vazhdime)“Zëri”, 25.09. 2008- 1.10.2008
“Për një Shqipëri Etnike”, “Epoka e Re”, 13 shtator 2008
“Veprimtaria atdhetare e Ali Nimanajt”, “Epika e Re”, 6 shtator 2008
“Mësuesit e Llapit në NDSh”, “Kosova sot”,5 korrik 2008.
“Lidhja Shqiptare e Prizrenit në Programet e Organizatave ilegale në Kosovë (1945-1990”, “Zëri”, 28 qershor-5 korrik 2008
“Pavarësia e Shqipërisë, pikë referimi për veprimtarinë ilegale në Kosovë (1945-1990)“, ( “Pavarësia e Shqipërisë dhe sfidat e shtetit shqiptar gjatë shek. XX”), Përmbledhje studimesh, Tiranë, 2008
“Procesi gjyqësor ndaj anëtarëve të grupit të dytë të Organizatës ilegale “Grupi i Lidhjes së Prizrenit”, (fejton),“Fokus”, 6,13 qershor 2008
•“Procesi gjyqësor ndaj grupit ilegal”Grupi i Lidhjes së Prizrenit” më 1950” (fejton në 3 vazhdime), “Zëri”, 3-5 qershor 2008.
•“Të dhëna të mangëta për të burgosurit politikë shqiptarë në dokumentet statistikore (1945-1990), “Epoka e Re”, 24 maj 2008
•“Karikatura- si formë e rezistencës në ilegalen shqiptare”, “Lajm”, 24 maj 2008
•“Omer Çerkezi dhe qëndresa e tij për çështjen kombëtare”, “Epoka e Re”, 17 maj 2008
•“Angazhimi i grave në jetën politike e vendimmarrëse në Kosovë”, “Epoka e Re”, 10 maj 2008
•“Procesi “model” i Gjykatës Ushtarake në Mitrovicë, më 1945”, (2), “Epoka e Re”. 3 maj 2008
•“ Procesi “model” i Gjykatës Ushtarake në Mitrovicë, më 1945 (1)”, “Epoka e Re”, 26 prill 2008,
•“Gratë në Parlamentin shqiptar gjatë historisë”, “Paqja”, Viti III, nr. 17, 19 prill 2008, Prishtinë
•“Akademik Ali Hadri në mbrojtje të simboleve kombëtare”, “Epoka e Re”, 12 prill 2008
•“Atdhetarët e dënuar që strehuan Avdyl Durën me shokë”, “Shkëndija”, nr. 1. 2008
“Hasan Bilalli në mbrojtje të trojeve shqiptare”, gazeta “Epoka e Re”, (fejton), 22-29 mars 2008
“Pagëzimi, pseudonimet dhe rezistenca”, gazeta “Lajm”, 16 shkurt 2008
“Pavarësia e Shqipërisë, si pikë referimi për ilegalen shqiptare në Kosovë 1945-1990”, gazeta “Zëri”, (fejton), 22-25 shkurt 2008.
“Anteu kthehet çdo janar”, “Lajm”, (vështrim për librin e Selatin Novosellës”, 19 janar 2008
“Ndryshimet kushtetuese dhe Kushtetuta e vitit 1974”, “Epoka e Re”, 19 janar 2008
“Formimi i Komitetit të NDSh-së në Burgun r Mitrovicës së Sremit më 1946”, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë Etnike- (6), Prizren- Burim (Istog), 2007
•“Likuidimi i Hasan Alisë-Remnikut dhe grupit të tij”, revista “Kosova”, nr. 27. IH. Prishtinë, 2006.
•“Kontributi atdhetar i fisit Çejku nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e tutje”, “Zëri”, 8 dhjetor 2007
•“Reagimet e forcave nacionaliste në Kosovë ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit, 1945”, “Studime historike”, ASHSH, Instituti i Historisë, Tiranë 2007 (1-2)
•“Pozita e Kosovës pas Plenumit të Brioneve (1966)”, “Epoka e Re”,24 nëntor 2007
•“Një libër i rëndësishëm për historiografin shqiptare”, “Zëri”, 17 nëntor 2007, (vështrim për librin e Dr. Valentina Dukës “Historia e Shqipërisë, 1912-2000), Tiranë 2007.
•“Dënimi i jatakëve që strehuan Avdyl Durën me shokë”, “Epoka e Re”, 17 nëntor 2007
•“Grupi i fundit i të dënuarve për strehim të Hasan Remnikut me shokë”, “Epoka e Re”, e shtunë, 29 shtator 2007
“Edhe me pushkatim dënoheshin shqiptaret”, “Epoka e Re”, e shtunë,15 shtator 2007
“Kosova në trajtimin e organizatave e grupeve ilegale në Shqipëri (1945-1948), fejton në 6 vazhdime. Gazeta “Zëri”, 1-7 shtator 2007
“Proces gjyqësor ndaj jatakëve të fshatit Kabash”, “Epoka e Re”, e shtunë, 18 gusht 2007
“Jo-ja e madhe e atdhetarit të Anamoravës- Ramiz Cerrnicës”, “Epoka e Re”, 30 qershor 2007
“Grupi i të dënuarve shqiptarë që deshën të kalonin kufirin”, “Epoka e Re”, 26 maj 2007.
“Komiteti i NDSh-së në Burgun e Mitrovicës së Sremit”, “Koha ditore”, 12 maj 2007
•“Atdhetarët që u dënuan për ndihmën e dhënë patriotit Avdyl Durës me shokë”, “Epoka e Re”, 12 maj 2007
• "Jeta dhe vepra e Prof. Ymer Berishës", "E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike- (5)", Prizren- Orosh, 2007
“Tentimi shkombëtarizues i shqiptarëve”, Epoka e Re, 21 prill 2007
“Grupi i parë i jatakëve të dënuar për strehimin e Hasan Remnikut”, Epoka e Re, 14 prill 2007
“Procesi i Prizrenit”, “Shkëndija” nr. 3. 2007
“Grupi i fundit i ONDSH-së që u dënua në Gjilan”, “Epoka e Re”, 17 mars 2007
“Përpjekjet për balancë gjinor në dokumentet ndërkombëtare gjatë historisë”, “Epoka e Re”, 24 shkurt 2007
“Anëtarja e devotshme e NDSh-së”, “Koha ditore”, 17 shkurt 2007
•“Një vepër e anatemuar historiko-demografike (koautorësh)”, “Epoka e Re”, 17 shkurt 2007, gazeta “Zëri”, 17 shkurt 2007
•“Disidentja e parë shqiptare- Musine Kokalari”, “Epoka e Re”, 10 shkurt , 2007
•“Reagimi i ilegales për ardhjen e fundit të Titos në Kosovë”, “Epoka e Re”, e shtunë, 27 janar 2007
•“Trajtimi i nocioneve: ilegale, klandestine dhe e fshehtë”, Zëri, 6 janar 2007 (e shtune)
•“Formimi dhe veprimtaria e organizatës ilegale patriotike shqiptare “Besa kombëtare” në Kosovë”, “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike- 4, Prizren-Klinë, 2006
•Kontributi i shkodranëve në Lëvizjen ilegale patriotike Shqiptare në Kosovë (1945-1947), “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike-3”, Prizren-Shkodër, 2006
•“Revista “ Drita e lirisë” dhe kontributi i saj në ilegalen shqiptare”, revista “Kosova”, 2005
•"Ymer Berisha, emër i shquar i ilegales së Kosovës", "Koha ditore", 12 gusht 2006
•“Zanafilla e shtypit shqiptar”, “Bota sot”, 9 korrik 2006
•“Demonstratat studentore ’81- kthesë e madhe në historinë më të re të Kosovës”, (fejton), Epoka e Re, 8-10 maj 2006
•“Liria”- gazetë ilegale me fizionomi të re dhe me qëndrime të qarta”, (fejton), Epoka e Re, 15 prill- 3 maj 2006
•“Rëndësi e tejkohshme e një dëshmie”, “Koha ditore”, 8 prill 2006
•“Diferencimet ideo-politike në Kosovë 1981-1990”, (fejton), Koha ditore ( 12 vazhdime), dhjetor-janar 2006
•“Gazeta “Zëri i Kosovës” dhe angazhimi i saj për ngritjen e ndërgjegjes dhe unitetit kombëtar”, “Gjurmime albanologjike-seria e shkencave historike”, Prishtinë 2005
•Reagimet e forcave nacionaliste në Kosovë ndaj vendimeve të Kuvendit të Prizrenit (1945), (fejton), gazeta “Zëri”, 27-29 tetor 2005, “Bota sot” (fejton), 8-12 nëntor 2005
• “Sylejman Vuçitërna, figurë historike për mburrje”, “Koha ditore” 21 janar 2006
•“Një jetë në shërbim të kombit”, “Koha ditore”, 8 tetor 2005.
•“Fëmijëria dhe rinia e Shotë Galicës”. “Shotë Galica Heroin e kombit”, Prishtinë , 2003
•“Kontributi atdhetar i familjes Seferi në luftë për çlirim kombëtar”, “Jeta dhe vepra e Idriz Seferit”, Prishtinë 2003
•“Katarza historike dhe etapa transitore në Kosovë”, “Rilindja”, Prishtinë, 12 shkurt 2000
•“Muri makaber në mes shqiptarëve”, “Bujku” (fejton),10-19 qershor 1998
•“Portreti i nënës së Isa Boletinit”, “ Isa Boletini dhe koha e tij” Prishtinë, 1998
•“Gjendja organizative e PKJ-së në Mitrovicë dhe rrethinë më 1945-1948”, “Klasa punëtore e Mitrovicës dhe rrethinës në lëvizjen punëtore – komuniste, revolucionin socialist dhe ndërtimin socialist”, Mitrovicë, 1979.
•“ Gjendja organizative e PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Kosova”,nr 1l, 1982.
•“Struktura kombëtare dhe sociale e anëtarëve të PKJ-së në Kosovë 1945-1948”, “Kosova”, nr. 12, 1983.
•“Gjendja organizative e PKJ-së në Kosovë 1948-1952”, “Kosova”, Nr. 13-14, 1985.
•"Konferenca IV krahinore e PK të Serbisë për Kosovë e Metohi”,“Kosova”, nr. 16, 1987.
•“Trajtimi i çështjes kombëtare në dokumentet partiake me aksent të posaçëm në ato të Kosovës”, “Përparimi”, nr. 3,1988.
•“Proceset e montuara politike ndaj shqiptarëve”, “Bota shqiptare”,Nr. 4. Tiranë, 1991.
•“Zhvillimi i kulturës në Kosovë” “Bota shqiptare”, nr. 10, 1993, Tiranë.
•“Karakteri kombëtar i Shkollës së parë shqipe për vasha” “100 Vjetori i shkollës shqipe të vashave në Prizren”, Prishtinë, 1993.
•“Roli i gruas në lëvizjen kombëtare shqiptare” “Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarë”, Prishtinë, 1995.
•“Aktet gjenocidale të UDB-es ndaj anëtarëve të organizatave ilegale shqiptare në Kosovë pas vitit 1945” “Gjenocidi dhe aktet gjenocidal të pushtetit serb ndaj shqiptarëve nga kriza lindore e këndej”,ASHAK, Prishtinë, 1995.
•“Format dhe mënyrat e shtypjes me qëllim të shpërnguljes dhe asimilimit”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-1995”, Prishtinë, 1997.
•“Eksodi masiv, pasojë e shtypjes dhe e terrorit serb”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-1995”, Prishtinë,1997.
•“Mbyllja e institucioneve të arsimit, shkencës, kulturës dhe të shëndetësisë”, “Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës 1877-195”,Prishtinë, 1997.
•“Formimi dhe veprimtaria e ONDSH-së në Kosovë 1945-1947”,“Kosova”, nr. 18, Prishtinë, 1997.
Kontribute të tjera
•“Një ndër viktimat e para të komunizmit në Kosovë”, “Zëri”, 10 tetor 2009
•“Ngjarjet që ndryshuan kahet e historisë”, (Vështrim mbi trilogjin’ “Demonstratat e gjashtëdhjetetetës”, “Kosova sot”, 30 nëntor 2008.
•“Kur gënjen Jeremiqi”, “Infopres”, (Vështrim), 29 nëntor 2008
•“Llogaridhënia”, vështrim, “Kosova sot”, 8 nëntor 2008
•“Metamorfoza politike e Serbisë’”, “Infopres”, 11 tetor 2008
•“Loja e Serbisë dhe politika e blerjes së kohës”, “Infopres”, 20.09.2008
•“Instituti i Historisë në kohë robërie dhe në kohë lirie”, “Epoka e Re”.30 gusht 2008
•“Politika recidive e manipulimeve të presidentit Tadiq”, “Infopres”, 21 janar 2008, (vështrim)
•“Pavarësia e Shqipërisë-pavarësia e Kosovës”, “Infopres”, 22 dhjetor 2007, (vështrim)
•“Kosova, modeli i Hong Kongut, statusit neutral, Ishujve Alland...!”, “Infopres”, 24 nëntor 2007, (vështrim)
•“ Gratë në fushatë”, Infopres, 16 nëntor 2007, (vështrim)
•“Katarza historike e politikës së Beogradit”, “Infopres”, (Editorial), e premte, 9 nëntor 2007
•“Avni Rrustemi dhe përkrahja e pavarësisë së Kosovës”, “Infopres”, (Editorial), e premte, 2.11.2007
•“Gjithsesi, historia duhet të rishkruhet”, “Infopres”, (Editorial), e merkur,18 tetor 2007
•“Të nxitojmë pak, që të mos vonohemi shumë”, “Infopres”, (Editorial), e enjte 4 tetor 20007
•“Mos ta harrojmë të kaluarën!”, “Infopres”, (Editorial), e premte 21.9.2007.
•“Sprovat e qëndresës shqiptare nëpër vite”, (Mehmet Hajrizi “Sprova të çlirimit”, Prishtinë, 2004), Epoka e Re, 31 mars 2007
•“Trakti i ilegales i cili sensibilizoi popullatën shqiptare në Kosovë”, Epoka e Re, 27 dhjetor 2006
•“Nënë Hatixhja- grua trime e Mulla Idrizit”, Shkëndija, dhjetor 2006
•“Marie Shllaku, shkodrania që u flijua për Kosovën”, Koha ditore, 9 dhjetor 2006
•“Trakti i ilegales që hyri në histori”, Koha ditore, 30 shtator 2006
•“Biografi e atdhetarit, biografi e një kohe”, vështrim i librit të S. Alidema “Meteor lirie”, Tiranë 2006. “Koha ditore”, 20 maj 2006
• “Gabimet e vjetra dhe të rejat të pushtetit jugosllav ndaj shqiptarëve”, “Zëri”, qershor 1985.
•“Gjykimet politike ndaj demonstratave të vitit 1981”,“Bujku”, prill 1996.
•“Ndikimi i PKJ-së në ngritjen arsimore të masave të gjëra në Kosovë”, “Fjala”, mars 1986.
•Vladimir Miliq, “Socialni portret partije”, “Kosova”, nr. 12-13, 1985.
•“Kontribut i madh për gratë” “Rilindja”, tetor 1985.
•Blerim Shala “Kosovo, krv i suze”,”Zëri”,1989.
•“Aksioni i armëve e shkak për shpërnguljen e shqiptarëve”, “Rilindja”, tetor. 1989.
•“Maskat ranë, loja mori fund”, “Shkëndija”,nëntor 1990.
•“Përball stuhive dhe furtunave”, “Kosovarja”,mars 1990.
•“Toka e kuqe”, “Kosovarja”,maj 1991.
•“Pandeli Sotiri - mësues i parë i shkollës shqipe”, ”Shkëndija” 8 mars 1993.
•“Shpërngulja e shqiptarëve pasojë e politikës diskriminuese”, “Bujku”,24 maj 1993.
•“Një rivlerësim i ri i LNÇ-së në Shqipëri” (Reginald Hibert, “Fitorja e hidhur”,Tiranë, 1993),”Bujku”,30, prill 1993.
•“Një libër me një porosi të madhe” (Dr. Paskal Milo, Shqipëria dhe Jugosllavia 1918-1997),”Bujku”, 25 nëntor, 1993.
•“Qiriazët-familje patriotike dhe atdhetare”,“Shkëndija”,mars 1995.
•“Pesha e Historisë dhe jona”,”Bujku”,11 gusht 1995.
•“Konferenca e Katërt Botërore e Gruas - shans për afirmimin e çështjes shqiptare”, Bujku, 14 shtator 1995.
•“Kushe Mici dhe shkolla e saj në Shkodër”,”Shkëndija”,prill 1996.
•“Karakteri kombëtar, demokratik e përparimtar i demonstratave studentore të vitit 1981”,”Bujku”,16 mars 1996.
•“IB-eja në Kosovë”,fejton”Rilindja”,(7 vazhdime),24-30 prill 1985.
•“Gruaja shqiptare në shërbim të çështjes kombëtare” (fejton 5 vazhdime),”Bujku” 24-28 janar 1996.
•“Nënëmadhja që lindi Isa Boletinin” (fejton 3 vazhdime), ”Bujku”10-12 dhjetor 1996.
•“Një surprizë e këndshme për gratë” (Julija Mertus,Të drejtat egrave, të drejtat e njeriut),”Bujku”,maj 1996.
•“Një histori e dalë nga anatemomi”, (Samim Visoka, Shqipëria e vërtetë, nëna Kosovë 1938-1943),”Bujku”,25 mars 1996.
•“Tryeza e rrumbullakët ”Dimensioni historik i demonstratave të vitit 1981”, “Kosova”,nr. 18, 1997.
•“Spastrimi i intelektualëve dhe i patriotëve”,“Bujku”,25 mars 1997.
•Pesë biografi në Edicionin “Në flakën e revolucionit”, Prishtinë, 1979-1984.
•“Gjurmët e autonomitetit”, Rilindja, 21 prill 1986, Prishtinë.
•“Çështja shqiptare në Konferencat e paqes”, “Bota Shqiptare”, nr. 10, 1994, Tiranë.
Botime të veçanta
•“Kosova në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1990), III , (Qindresa Shqiptare; Krahu i Shqiponjës; Kosovarja e Re )”, Libri Shkollor, Prishtinë 2011
•“Kosova në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1990) II (Lajmëtari i Lirisë;Përpjekja Kosovare)”, Libri Shkollor, Prishtinë 2011
•“Të burgosurit politikë shqiptar në Kosovë 1945-1990”, Logos-A, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2010, 600 f.
•“Shtypi ilegal shqiptar në Kosovë (1945-1999), I ”, Prishtinë, 2009.
•“Zhvillimi historik i PKJ-LKJ-së në Kosovë më 1945-1966”, Prishtinë, 1987
•“Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë më 1945-1948”, Prishtinë 1998,
•“Lëvizja patriotike shqiptare në Kosovë 1945-1947”, (ribotim) , Shkodër 1999
•“Organizatat dhe grupet ilegale në Kosovë 1981-1989”, Prishtinë 2003
b) botime letrare:
•Metaforë iberike, (poezi), LSHK, 2011
•Kujtesën e ka kapur skleroza (poezi), LSHK, 2011
•Nusja e gurtë (poezi), “Rilindja” 1989
•Kohë epileptike (poezi), “Jeta e Re” 1996
•Dy lule ka mami (poezi), “Pioneri” 1993
•Ëndrrat e trishta (poezi), “Rilindja” 2000
•Hadi (dramë), SHSHK 2005
•Nata pa kornizë (roman), LSHK 2008
•Malli për Itakën (poezi), LSHK 2008
•Anatomia Iubirii (poezi), Bukuresht 2009
•Kodi i pritjes (poezi), LSHK, Prishtinë 2010
c) Monografitë e pa botuara shkencore:
•“Lëvizja atdhetare në Anamoravë 1945-1958”
•“Drejt ekuilibrimeve gjinore” (në koautorësi)
•“Gruaja shqiptare për çështjen kombëtare”
•“Kontributi atdhetar i Hyrije Hanës”
•“Formimi, organizimi dhe zbulimi i ONDSH-es në Prizren, 1945”
ç) Librat e pa botuar letrar:
•“Lëkura e grisur” (poezi)
•Letrat për Martinën (roman)
'Anëtare në shoqatat profesionale dhe asociacione të tjera:
Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës
Shoqata e Shkrimtarëve për fëmijë
Shoqata e Historianëve të Kosovës
Shoqata e Politikologëve të Kosovës
Shoqata e Intelektualëve të Anamoravës
Shoqata e Intelektualëve të Anamoravës
Udhëtimet jashtë vendit:
Andorra, Shqipëri, Bullgari, Hungari, Rumani, Poloni, Çekosllovaki, Rusi, Gjermani, Austri, Zvicër, Francë, Itali, Spanjë, Tunizi, Algjer, Marok, Egjipt, Maltë, Greqi, Turqi, Serbi,Mali i Zi, Slloveni, Bosnje e Hercegovinë, Kroaci, Maqedoni, SHBA dhe Izrael
Punon ne Institutin e Historise ne Prishtine.
Eruditja jone sic thame eshte e lindur dhe e rritur në fshat piktoresk të Dardanës në lindje të Kosovës e shkolluar dhe emancipuar në kohën, kur femra shqiptare në Kosovë, e kishte vetëm në kokë këtë imagjinatë, sepse koha i kishte mbytur,i kishte mbyllur padrejtësisht, ishin harruar nga koha se edhe ato nuk mund të bënin atë që e bëjnë edhe gjinia e kundërt. Sabilja i tejkaloi këto sfida të kohës, fal familjes së ngritur që pati, në veçanti të një babai që aq shumë bëri për Kosovën, sepse para se gjithash, ai diti të bëjë për familjen e tij, respektivisht për fëmijët e tij. Koha kur ajo u rrit në kthetrat e komunizmit të shfrenuar, i ranë në qafë edhe familjes së saj, duke ja burgosur babain e saj. Të rënda ishin vite që i përjetonin shqiptarët, nga fabrikimet ideologjike që bëheshin për të zhdukur synimet e shqiptarëve të jetojnë të qetë ashtu siç e meritojnë të gjithë popujt e rruzullit. Kohët epileptike siç do ti quaj Sabilja më vonë në artin e saj letrar i dhanë dashurinë edhe më të madhe për shkollim, për atdheun e saj të prangosur, për satanizimin e pashembullt që bëhej. Tek shkencëtarja dhe poetja ishin një formim dhe vetëdijesim intelektual i kohës së saj. Alternativë e vetëm për të ishte shkollimi sipëror. Ndjenja e babait të saj që vajzën ta shihte një politologe edhe ju plotësua. Por a do të kënaqej me kaq Sabilja?!, sigurisht se jo, udhëtimi i saj akademik, do të vazhdonte tani më edhe më si: Magjistër e Historisë e më vonë edhe Doktorë shkence si femra e parë në Kosovë, që fitoi këtë gradacion akademik.
Një figurë shumëdimensionale, që di të jap nga vetja gjëra të bukura në art, shkencë pse jo edhe në politikë. Vargëzimi i saj studimor në fushën historike është i gjatë me qindra artikuj studimor me dhjetëra libra studimor në fushën historiografike Një enciklopedi e gjallë e llojit të vet, do të them.
Por thellë në botën e saj ajo e kuptoi se e ngacmonte një ndjenjë dhe këtë ngacmim muze të paktë njerëz e kanë edhe po të duan. Tek ajo vajzë dardane, po lindte mbretëresha e artit letrar “Poezia”, në fakt poezia kishte lindur bashkë me të, por ajo e kuptoi në belbëzimet e para të fëmijërisë së hershme. Ashtu si në agun e hershëm që këndon gjeli,për të paralajmëruar një mëngjes të bukur e më pas edhe një ditë të bukur, tek Sabilja, këndoi “Gjeli i Ganimetës”, në letrat e saj e më vonë në gazetën” Rilindja” në faqet për fëmijë, do ti botohej poezia e parë. Më duket se po e parafytyroj Sabilen me gazetë në dorë:
Ja shihni më është botuar poezia ime, lexoje....lexoje, ju lutem si thoni ju duket e bukur, vraponte sa tek njëri, sa tek tjetri. Dhe ky “gjel poetik” po paralajmëronte një udhëtim të mbarë krijues. Koha e pa kohë ishte në atë karvan të pakët krijuesish, nuk ishte e letë për të ju bashkuar qoftë nga censura apo edhe nga kualiteti që kërkohej, deri në arritjen e finalizimit të librit, dhe kjo si duket Sabilen e bënë më të fortë, tek lexuesit e saj, do të vij me përmbledhjen e parë poetike ” Nusja e gurtë”, ajo do ti vargëzoj në poezitë e saj, meritat dhe odisejadat e femrës shqiptare, sa herë u mbyt ato, përkundrazi ato nuk vdiqën, por u bënë edhe më të forta. Ato ditën të japin shpirtin e tyre,për të mbrojtur gjenalitetin e saj familjar e shoqëror. Libri tjetër do të titullohej “Kohë epileptike”, të tilla ishin kohët, kur si popull po i përjetonim tmerret vrastare ,sepse kishte në të tilla kohë, që jetonin njerëz të sëmurë, njerëz që donin të ta gllabëronin atë tokë shqiptare , ta djegin atë pa mëshirë, për historianen dhe poeten ishin të dhembshme të tilla kohë. Sabilja do të pyes a do të shërohen ato kohë?. Sigurisht se po. E dinte se do të shërohen dhe thoshte do të mbijnë lule, që toka jonë do të ujitet me gjakun tyre, i shihte edhe plagët por edhe buzëqeshjet, i shihte edhe tmerrin edhe kurajën. Dhe veprat e saj “ Ëndrra të trishta”, Malli për Itakën” , “ Dy lule ka mami” “Kodi i pritjes” e bënë të fuqishme Sabilen si poete stabile që vargu i saj të mos jetë vetëm një shpërthim muze, por të na ofroj lexuesve vlera. Jo më pak e përjashtoj edhe prozën. Sa shumë tregime, ese, po edhe drama e në veçanti drama “ Hadi” kohët hadijane, ishte dramë që do të shihet nëpër kohë ,duke thënë ja kështu kaluan edhe u dergjën shqiptarët kazamteve të panumërta. Koha e vlimeve që po shkapërderdhnin shtetin artificial ish- Jugosllavinë e tmerreve të shqiptarëve, atëherë kur shqiptarët, po prisnin nga qielli blu që vinin bombardimet mbi caqet serbe, ta shpëtonin këtë truall dardan. Sabilja i përkujton netët e tmerrshme që shpesh edhe nuk të lindte mëngjesi të pafajshmit e kohës, qoftë edhe ata që ishin akoma në barkun e nënës së tyre, tmerroheshin nga barbaritë e pashembullta nga armiku. Andaj para lexuesve solli romanin e saj me shumë kompetence artistike dhe historike “ Nata pa kornizë”
Prodoni do të thotë: “ Ne do të punonim edhe atëherë kur nuk punohej dot”
Sabilja, punoj edhe në ato kohë dhe ndriçoi shumë çka në të mirë të evoluimit të shkencës dhe të artit. I dha shumë shkencës shqiptare, natyrisht është edhe botimi studimor historik i librit te saj me 600 faqe,” Të burgosurit politik shqiptar në Kosovë 1945-1990”( shqiptarët kaluan 666shekuj, 72 vjet e 7 muaj burgim) Finalizoi një projekt të një rëndësie, jo vetëm individuale,por gjithsesi kombëtare, madje edhe ndërkombëtare.
Në përmbyllje të këtij punimi tim, do te them se: Prof.Dr. Sabile Basha është burim i pashtershëm i shkencës, dhe artit. Koha vërtet shëron plagë dhe si të tilla ato më janë të shëruar, por jo të harruara. Ndërsa ne tani nga Dr.Sabilja presim art e cila na ofron anën tjetër të medaljes për të arriturat , për vizionin, thjesht një interpretim të artit të saj në konceptin e poezisë që ka gëzim, hare e shumë çka të bukur. Është një reflektimi i të bukurës kudo që gjendet dhe jep kontribut....
Një figurë shumëdimensionale, që di të jap nga vetja gjëra të bukura në art, shkencë pse jo edhe në politikë. Vargëzimi i saj studimor në fushën historike është i gjatë me qindra artikuj studimor me dhjetëra libra studimor në fushën historiografike Një enciklopedi e gjallë e llojit të vet, do të them.
Por thellë në botën e saj ajo e kuptoi se e ngacmonte një ndjenjë dhe këtë ngacmim muze të paktë njerëz e kanë edhe po të duan. Tek ajo vajzë dardane, po lindte mbretëresha e artit letrar “Poezia”, në fakt poezia kishte lindur bashkë me të, por ajo e kuptoi në belbëzimet e para të fëmijërisë së hershme. Ashtu si në agun e hershëm që këndon gjeli,për të paralajmëruar një mëngjes të bukur e më pas edhe një ditë të bukur, tek Sabilja, këndoi “Gjeli i Ganimetës”, në letrat e saj e më vonë në gazetën” Rilindja” në faqet për fëmijë, do ti botohej poezia e parë. Më duket se po e parafytyroj Sabilen me gazetë në dorë:
Ja shihni më është botuar poezia ime, lexoje....lexoje, ju lutem si thoni ju duket e bukur, vraponte sa tek njëri, sa tek tjetri. Dhe ky “gjel poetik” po paralajmëronte një udhëtim të mbarë krijues. Koha e pa kohë ishte në atë karvan të pakët krijuesish, nuk ishte e letë për të ju bashkuar qoftë nga censura apo edhe nga kualiteti që kërkohej, deri në arritjen e finalizimit të librit, dhe kjo si duket Sabilen e bënë më të fortë, tek lexuesit e saj, do të vij me përmbledhjen e parë poetike ” Nusja e gurtë”, ajo do ti vargëzoj në poezitë e saj, meritat dhe odisejadat e femrës shqiptare, sa herë u mbyt ato, përkundrazi ato nuk vdiqën, por u bënë edhe më të forta. Ato ditën të japin shpirtin e tyre,për të mbrojtur gjenalitetin e saj familjar e shoqëror. Libri tjetër do të titullohej “Kohë epileptike”, të tilla ishin kohët, kur si popull po i përjetonim tmerret vrastare ,sepse kishte në të tilla kohë, që jetonin njerëz të sëmurë, njerëz që donin të ta gllabëronin atë tokë shqiptare , ta djegin atë pa mëshirë, për historianen dhe poeten ishin të dhembshme të tilla kohë. Sabilja do të pyes a do të shërohen ato kohë?. Sigurisht se po. E dinte se do të shërohen dhe thoshte do të mbijnë lule, që toka jonë do të ujitet me gjakun tyre, i shihte edhe plagët por edhe buzëqeshjet, i shihte edhe tmerrin edhe kurajën. Dhe veprat e saj “ Ëndrra të trishta”, Malli për Itakën” , “ Dy lule ka mami” “Kodi i pritjes” e bënë të fuqishme Sabilen si poete stabile që vargu i saj të mos jetë vetëm një shpërthim muze, por të na ofroj lexuesve vlera. Jo më pak e përjashtoj edhe prozën. Sa shumë tregime, ese, po edhe drama e në veçanti drama “ Hadi” kohët hadijane, ishte dramë që do të shihet nëpër kohë ,duke thënë ja kështu kaluan edhe u dergjën shqiptarët kazamteve të panumërta. Koha e vlimeve që po shkapërderdhnin shtetin artificial ish- Jugosllavinë e tmerreve të shqiptarëve, atëherë kur shqiptarët, po prisnin nga qielli blu që vinin bombardimet mbi caqet serbe, ta shpëtonin këtë truall dardan. Sabilja i përkujton netët e tmerrshme që shpesh edhe nuk të lindte mëngjesi të pafajshmit e kohës, qoftë edhe ata që ishin akoma në barkun e nënës së tyre, tmerroheshin nga barbaritë e pashembullta nga armiku. Andaj para lexuesve solli romanin e saj me shumë kompetence artistike dhe historike “ Nata pa kornizë”
Prodoni do të thotë: “ Ne do të punonim edhe atëherë kur nuk punohej dot”
Sabilja, punoj edhe në ato kohë dhe ndriçoi shumë çka në të mirë të evoluimit të shkencës dhe të artit. I dha shumë shkencës shqiptare, natyrisht është edhe botimi studimor historik i librit te saj me 600 faqe,” Të burgosurit politik shqiptar në Kosovë 1945-1990”( shqiptarët kaluan 666shekuj, 72 vjet e 7 muaj burgim) Finalizoi një projekt të një rëndësie, jo vetëm individuale,por gjithsesi kombëtare, madje edhe ndërkombëtare.
Në përmbyllje të këtij punimi tim, do te them se: Prof.Dr. Sabile Basha është burim i pashtershëm i shkencës, dhe artit. Koha vërtet shëron plagë dhe si të tilla ato më janë të shëruar, por jo të harruara. Ndërsa ne tani nga Dr.Sabilja presim art e cila na ofron anën tjetër të medaljes për të arriturat , për vizionin, thjesht një interpretim të artit të saj në konceptin e poezisë që ka gëzim, hare e shumë çka të bukur. Është një reflektimi i të bukurës kudo që gjendet dhe jep kontribut....
DR. SABILE KEÇMEZI- BASHA
FORMIMI DHE VEPRIMTARIA E ORGANIZATËS ILEGALE PATRIOTIKE SHQIPTARE “BESA KOMBËTARE” NË KOSOVË
Gjatë luftës së Dytë Botërore, udhëheqësit e PKJ-së kishin premtuar se e ardhmja e Kosovës do të zgjidhej duke u respektuar Deklarata e Moskës, Karta e Atlantikut, Deklarata e Teheranit dhe Letra e Titos e botuar në gazetën “Proleter” e shumë dokumente të tjera me rëndësi historike. Në Jugosllavin e pasluftës u deklaruan se kriteri kombëtar do të vihej në themel të ndarjes territoriale dhe administrative të vendit. Por, pas përfundimit të luftës këto kritere për pushtetin jugosllav, nuk ekzistonin, dhe si të tilla nuk u morën parasysh. Edhe pse viset shqiptare përbënin një tersi territoriale, ishin kompakt nga pikëpamja kombëtare, kishin një vijueshmëri e shtrirje të përcaktuar qartë nga pikëpamja gjeopolitike gjatë kufirit me trungun amtar dhe me republikat e tjera të Jugosllavisë, u ndanë midis njësive federale Maqedonisë, Malit të Zi dhe Serbisë. Që më vonë të gjitha këto ndikuan që në popullatën shqiptare të rritet pakënaqësia.
Fill pas Luftës së Dytë Botërore, në Kuvendin e Prizrenit ( 8-10 korrik 1945), Kosova u shpall se “me dëshirën e vet popullsisë së saj, i bashkohej Serbisë Federale në kuadër të Federatës Jugosllave”. Një zgjidhje e tillë e çështjes “me dëshirë të vetë popullsisë së Kosovës” kundër logjikës së karakterit objektiv të strukturës kombëtare të Kosovës dhe të hapësirës së gjerë e me vazhdimësi të shumicës etnike shqiptare në Ballkan, jo vetëm që nuk mbyllte historikisht problemin e Kosovës dhe atë shqiptar, por e rihapte këtë çështje në mënyrë virtuale në kontekst të ri historik, në masë gjeopolitike në Ballkan. E tërë kjo ndikoi që në Kosovë të formohen dhe të veprojnë shumë organizata patriotike-politike shqiptare. Një ndër këto organizata që zhvilloi veprimtari të dendur, që la gjurmë, e bëri jehonë por që e tërë veprimtaria e saj ishte afatshkurtër ishte organizata politike-patriotike shqiptare “Besa Kombëtare” e udhëhequr nga patrioti dhe atdhetari i shquar profesor Ymer Berisha.
Organizata ilegale-patriotike shqiptare “Besa Kombëtare”, që ishte e formuar kryekëput kundër ideologjisë komuniste. Dhe qëllimi suprem i saj ishte bashkimi i tokave shqiptare.
Sipas disa të dhënave që kam, thuhej se organizata u formua në mars të vitit 1945, në fshatin Llapçevë, në kuvendin e udhëheqësve të grupeve të armatosura të trekëndëshit Klinë-Rahovec-Gjakovë. Kuvendi i Llapçevës pati një jehon të madhe, ku masat patriotike shqiptare e argumentuan më së miri këtë me pjesëmarrjen e shumtë të patriotëve në këtë takim, siç ishin: Ukë Sadiku, Ndue Përlleshi, Muharrem Bajraktari, Alush Smajli etj. Përndryshe fillet e kësaj organizate sipas disa të dhënave i hasim edhe më herët, më 28 nëntor 1944. atëherë kur prof. Ymer Berisha me disa nxënës të Normales “Sami bej Frashëri” të Prishtinës organizojnë një mbledhje me fshatarët në Obri të Epërme. Në këtë tubim të madh me fshatarët, jo vetëm që u shënua dita historike e Flamurit dhe e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, por u proklamua edhe formimi i organizatës ilegale politike e ushtarake me emrin “Besa Kombëtare”, kryetar i së cilës ishte zgjedhur prof. Ymer Berisha. Por, deri në mars të vitit 1945 shumë pak ose fare pak zhvilloi ndonjë aktivitet në teren, ndërsa pas vitit 1945, në pjesën e dytë të vitit zhvillon një aktivitet të dendur, dhe luajti një rol të rëndësishëm në ilegalen shqiptare.
Në këto rrethana të okupimit, në Kosovë dhe në të gjitha territoret shqiptare këndej kufirit, zbatohej një diktaturë e egër ushtarake e udhëhequr nga grupet e komandove çetnikë si dhe komunistëve sllav. Sidomos, terrori e gjenocidi ndaj popullatës së pafajshme shqiptare erdhi e u shtua pas vrasjes së Milladin Popoviqit ( 13 mars 1945), i cili ishte një alibi i mirë që OZNA haptas justifikoi terrorin dhe likuidimin e intelektualëve shqiptar. Prijësit e Mbrojtjes Kombëtare dhe të njësiteve vullnetare të Frontit Nacional Shqiptar , të cilët i kishin shpëtuar ndjekjes, bënin përpjekje të vazhdueshme në grumbullimin dhe në konsolidimin politiko-ushtarak të forcave shqiptare për formimin e Ushtrisë Demokratike Popullore Shqiptare. Nëpër mes kësaj patriotët synonin të bënin lidhjen e të gjitha forcave antikomuniste, që më vonë do të shndërrohen në një ushtri me karakter gjithëkombëtar shqiptar.
Prof. Ymer Berisha, edhe pse në kushte tejet të vështira, zhvillonte një aktivitet të dendur në çdo pëllëmbë të Dukagjinit dhe në Kosovë në tërësi. Ai punonte me ngulm e vendosmëri që të bënte lidhjen e të gjithë krerëve të rezistencës si në Kosovë po ashtu edhe në Shqipëri. Këtij qëllimi ia arriti me kontaktimin e Pashk Bibë Mirakajt, i cili ishte njëri ndër udhëheqësit më me ndikim në lëvizjen e rezistencës që zhvillohej në Shqipërinë Veriore. Të njëjtat qëllime dhe dëshira për një unitet sa më të madh të lëvizjes, i ushqente dhe i përkrahte edhe Pashk Bibë Mirakaj, që ishte vëllai i Kolë Bibë Mirakajt, i cili ishte ministër gjatë kohës së Italisë, dhe ndodhej në mërgim në Itali. Që të dy, edhe prof. Ymer Berisha e edhe Pashk Bibë Mirakaj ishin të vetëdijshëm se pa një unitet të përbashkët të të gjithë ilegales shqiptare nuk do të ketë Shqipëri Etnike. Në mars të vitit 1945, Pashk Bibaj i dërgon një letër profesorit, me të cilën kërkon të takohet me te. Korrieri duke e dërguar letrën në rrugë e sipër bie në pritë, dy prej tyre vriten, por megjithatë letra bie në duart e profesorit. Takimi ndërmjet tyre realizohet, por me shumë vonesë ngase që pritej dhe çdo vonesë në takim ishte shumë e dëmshme për lëvizjen.
Pas takimit që pati prof. Ymer Berisha me Pashk Bibën, më 20 korrik të vitit 1945, në fshatin Vogovë, afër Gjakovës, aktiviteti që u zhvillua më vonë nga anëtarët e lëvizjes ishte i pamohueshëm. Pas kthimit nga takimi profesori u takua me mikun dhe shokun e idealit, Ukë Sadikun, që llogaritej se ishte njeriu më me ndikim në ilegalen kosovare. Po në këtë takim u morën vesh që ata të dy të përfaqësojnë grupet ilegale në tubimin, që u caktua të mbahet në shtator në vendin Mirëditë, në veri të Shqipërisë. Po aty u mor qëndrimi që të formojnë organizatën politike, respektivisht të riorganizojnë punën në organizatën ilegale-politike të NDSH-es. Pas kësaj mbledhjeje u dërguan korrierët, në çdo grup ilegal që t’i dërgojnë përfaqësuesit në takimin që do të mbahet në Dobërdol.
Kuvendi i Dobërdolit
Në këto rrethana të krijuara, momenti historik shtroi nevojën e domosdoshme për mbajtjen e një Kuvendi të ilegales shqiptare, ku do të bëhej bashkimi i të gjitha këtyre grupeve-lëvizjeve, me një qendër udhëheqëse ushtarako-politike për veprime kombëtare-bashkimin e trojeve shqiptare. Nga një takim paraprak i njësive udhëheqëse u caktua vendi- fshati Dobërdol, dhe data e mbajtjes 4-5 gusht 1945.
Sipas vlerësimeve që vinin nga tereni, situata për mbajtjen e Kuvendit të Dobërdolit ishte e volitshme. Në bisedë me Ukë Sadikun, prof. Ymer Berisha takimin ndërmjet krerëve të ilegales e kishte caktuar për muajin gusht të vitit 1945, në fshatin Dobërdol, në malet e Martin Pjetrit. Më 24 gusht filloi tubimi i madh i ilegales. Në të merrnin pjesë 19 grupe me përcjellësit e tyre, ndër të cilët edhe përfaqësuesit prej Roxhaje dhe Pazarit të Ri gjithsejtë 158 veta.
Aty u takuan udhëheqësit siç ishin : Ukë Sadiku, Demë Ali Pozhari, Ndue Përlleshi, Zef Gjin Doda, Zeqë Sokoli,Qazim Bajraktari, Shaban Sadik- Rama, Sadik Lutani, Alush Smajli, Ferat Kotorri , Adem Shala, Njazi Alishani, Zhukë Haxhia, Islam Tabaku, Rexhë Xhela, Mulla Ilazi, Biko Dresheviq ( i cili me vete kishte sjell edhe katër të arratisur nga Sanxhaku ), dhe shumë të tjerë.
Përfaqësuesit nga rrethi i Vushtrrisë, Podujevës, Mitrovicës, nuk merrnin pjesë për hirë të situatës së vështirë, por profesori ata i kishte njoftuar me kohë për detyrat dhe organizimin e punës së tubimit. Përfaqësuesit nga Ferizaji, Gjilani,e Kaçaniku për arsyen objektive , e që ishin objektive nuk kishin prezantuar në takim. Kuvendi i Dobërdolit sipas dëshmive që kemi kishte zgjatur dy ditë. Gjatë tërë punës së kuvendit, në kodër mbi Llugë afër Dardhës së Madhe siç e quanin vendasit, u vendos flamuri me shqiponjën dykrenare dhjetë metra i gjatë, që e ruante roja e nderit Alush Smajli i Llazicës.
Në mënyrë solemne Kuvendin e hapi Ukë Sadiku. Ai i përshëndeti të pranishmit dhe prezantoi prof. Ymer Berishën si iniciator ideor të lëvizjes dhe krijues i organizatës “Besa Kombëtare”, dhe pikërisht për situatën politike foli vetë profesori. Ai tha para të pranishmëve se “Situata politike është shumë e rëndë dhe me ndihmën e aleatëve priten ndryshime të mëdha, por theksoi se , ne duhet të jemi të gatshëm që në momentin e duhur të marrim pushtetin”. U kërkua që edhe në terren të bëjmë mobilizimin e duhur të masave, dhe të jenë të gatshëm për aksione konkrete. Kuvendi i Dobërdoli zgjati dy ditë, procesmbajtëse e këtij tubimi kaq të madh e kaq të rëndësishëm ishte Marie Shllaku, shkodrane. Gjatë tërë kohës tubimi ishte i siguruar shumë mirë, sepse e ruanin luftëtarë të spikatur, njëherit edhe tërë fshati bënte rojë, por dalloheshin Smajl Hajdari, Halil Sadria, Zef Përlleshi, Martin Pjetri dhe luftëtar të tjerë të Ukë Sadikut dhe Ndue Përlleshit. Kuvendi pasi zgjodhi udhëheqësit ushtarak, mori vendim që të sulmohen njësitë e “UNÇ” në Drenicë dhe në minierën e Trepçës, ku ishin inkorporuar forcat çetnike pas rehabilitimit të tyre. Kjo luftë ishte një goditje e rëndë për armikun. Në këtë kuvend u mor edhe qëndrimi që të formohet organizata politiko-ushtarake, patriotike ilegale “Besa Kombëtare”, e cila do të udhëhiqet nga kryesia e përbërë prej 12 vetave. Supozohet se në Drenicë ishte hera e dytë që formohej kjo organizatë, por me pak ndryshime, ngase atëherë quhej organizata e rinisë “Besa Kombëtare”, dhe ishte e zyrtarizuar, si në Kosovë po ashtu edhe në Shqipëri.
Kuvendi zgjodhi Ukë Sadikun udhëheqës të sektorit ushtarak, ndërsa prof. Ymer Berisha u caktua udhëheqës i sektorit politik. Të dy këta ishin anëtarë të rrethit të ngushtë të Shtabit Udhëheqës të organizatës.
Ishte hera e parë që në radhët e grupeve ilegale patriotike u emëruan komisarët. Kjo ishte edhe një garanci se grupet do të aktivizohen dhe do të veprojnë edhe më tepër në teren sipas direktivave të udhëheqësisë qendrore. Përveç këtyre në kuvend u zgjodhën edhe udhëheqësit e sektorëve sipas parimit territorial, duke mos lënë pa emëruar edhe aty, pos udhëheqësve ushtarak edhe udhëheqësit politikë. Meqenëse Kosova dhe Dukagjini u ndan në 12 sektorë dhe u emëruan 12 komandantë dhe po aq komisarë politikë për të pasur autoritet edhe më të madh në fushën ushtarako-politike dhe për të qenë më afër popullit, ky grup u quajt “12 këshilltarët”. Pas kryerjes së kuvendit, grupet u larguan njëra pas tjetrës, pa pasur as më të voglin problem. Të gjithë delegatët u shpërndan me përshtypjet më të mira, posaçërisht ndjenin një simpati dhe një besim të madh ndaj profesor Ymer Berishës.
Për pjesëmarrjen në Kuvendin e Dobërdolit, për strehimin e kaçakëve dhe për përkrahjen e lëvizjes për çlirimin kombëtar dhe për një Shqipëri etnike, udhëheqësit e këtij kuvendi si dhe shumë veprimtar të kësaj ane u dënuan me burg shumëvjeçar. Iu plaçkitën dhe iu dogjën shtëpitë, u maltretuan familjet dhe bënë akte genocidale ndaj tyre. Represion shtazarak përjetoi sidomos familja e Dan Pjetrit, në pronën e të cilit u mbajt Kuvendi. Po në këtë familje ishte e strehuar 6 muaj edhe Marie Shllaku.
Organizimi i organizatës
Organizata politike-patriotike “Besa Kombëtare” gjatë veprimtarisë së vet arriti të ketë një strukturë organizative, që i përshtatej kushteve dhe rrethanave në të cilat vepronte. Përveç Shtabit Udhëheqës që ishte i përbërë prej 12 vetash, në kuadrin e saj në mënyrë aktive vepronin edhe katër grupe:
1. Roja besnike, që ishte një grup pranë Shtabit që kishte për detyrë ruajtjen dhe sigurimin e Shtabit të Organizatës me një besnikëri fanatike.
2. Urdhërdhënësit, ata vepronin në kuadrin e shtabit dhe merreshin kryesisht me sjelljen dhe përcjelljen e porosive, kryesisht vepronin për shtabin.
3. Atentatorët, ishin grup në të cilën përfshiheshin personat special që ishin caktuar nga vetë shtabi për të kryer ndonjë atentat në njerëz të caktuar të pushtetit apo në ndonjë tradhtari të popullit që shtabi e shihte si të nevojshëm për likuidim. Dhe grupi i fundit që vepronte në gjirin e organizatës ishte edhe
4. Dora pastruese ose dorë-vrasësit, që kishin për detyrë të bëjnë likuidimin e personave, kryesisht tradhtarëve, në mesin e të cilëve ishin bashkëpunëtorët e OZN-ës. Ata përcillnin tradhtarët dhe personat që bashkëpunonin me okupuesin, i dorëzonin në shtab dhe sipas vendimit të shtabit i likuidonin. Qëndrimi ishte që këto grupe të vepronin edhe në shtabet e sektorëve, që ishin të përfshirë në 16 rrethe.
Shkurtimisht do të jap prezantimin e udhëheqësve politikë e ushtarak në rrethet e Kosovës.
Rrethi udhëheqësi politikë udhëheqësi ushtarak
1. Prizren Nijazi Alishani Ali Riza, kapiten
2. Gjakova Mehmet agë Rashkoci Demë Ali Pozhari
3. Rahoveci Alush Ismaili Qazim Bajraktari
4. Peja Zef Gjin Deda Ndue Përlleshi
5. Rugovë Islam Tabaku Zhukë Haxhia
6. Istog Azem Shala Feriz Bojaj
7. Drenicë Mulla Ilazi Sadik Lutani
8. Suharekë Sali Rama Mehmet Sherifi
9. Sanxhak Sadik Radovci Bik Dreshoviqi
10. Prishtinë Ismail Gorani Luan Gashi
11. Mitrovicë Ahmet Selaci
12. Vushtrri Ahmet Selaci
13. Podujevë Ahmet Selaci
14. Ferizaj Adem Gllavica
15. Gjilan Adem Gllavica
16. Kaçanik Adem Gllavica.
Sipas të dhënave vërehet se gjashtë rrethet e fundit, në kuvend ku u bë përcaktimi i përfaqësuesve, rrethi i Mitrovicës, Vushtrrisë, Podujevës, Ferizajt, Gjilanit dhe Kaçanikut nuk i kishin delegatët e vet, andaj caktimi i përfaqësuesve të tyre u bë nga rrethet tjera që ishin prezent.
Vlen të cekët se puna që bëhej për këtë organizatë dhe në këtë organizatë ishte tepër konspirative dhe çdo veprim ishte i matur. Për tërë punën që bëhej në terren organet e OZN-es nuk kishin njohuri, ndonëse vijimisht gjurmonin grupe të shumta dhe kishin një numër të madh spiunësh në terren, që i kishin angazhuar për zbulimin e tyre. Edhe pse në disa shkrime thuhej se në grupin e Ukë Sadikut, UDB-eja kishte njeriun e vet, ai disi ishte filtruar në grup, por prapëseprapë personi spiun nuk kishte guxim ti lajmohej qendrës. Kemi të dhëna se edhe pasi se ishte kryer tubimi, OZNA kishte mbledhur informatat për grupet ilegale, kahet e shkuarjes së tyre, njerëzit më aktiv etj.
Më 9 shtator 1945, organet e OZN-es në bashkëpunim me ushtrinë sulmojnë pjesën më kryesore të organizatës, në fshatin Jashanicë, prej nga sulmi bartet në Siçevë dhe në Drenicë. Në këto përleshje u vranë 28 ilegal, në mesin e tyre humbi jetën edhe vëllai i patriotit të njohur- Ukë Sadikut, Shaban Sadiku, dhe Adem Shala. U plagosën 4 veta nga grupi, ndërsa nga Brigada e Bokelit u vranë 14 veta.
Kuvendi i Mirëditës ishte caktuar që të mbahet në shtator, por për shkak të sulmeve që i bënë organet e OZN-es dhe brigadat e UNÇ_së, ata qenë të detyruar që takimi i Mirditës të mbahet pa prezencën e kosovarëve. Pas takimit të Mirëditës , prof. Ymer Berisha mori letër nga Muharrem Bajraktari, ku njoftohej për punën e Kuvendit dhe nga ai kërkonte që së bashku me Ukë Sadikun të takohen në Shqipëri për detajizime të punëve e detyrave që dolën nga aty. Kryetari i organizatës “Besa Kombëtare”, prof. Ymer Berisha, Ukë Sadiku në përcjellje të 12 luftëtarëve u nisën për në Shqipëri në takim me Muharrem Bajraktarin. Me ta shkuan edhe Qazim Bajraktari, Mehmet Aga, Demë Alia dhe Ndue Përlleshi. Megjithatë takimi nuk u bë për shkak të një mosmarrëveshjeje të vogël për vendin e takimit.
Komitetet e “Besës Kombëtare” në terren
Qëllimi i organizatës ilegale patriotike shqiptare “Besa Kombëtare” ishte që të formojnë sa më shumë komitetet të reja në terrenin e Kosovës dhe të Sanxhakut. Sipas instruksioneve të prof. Ymer Berishës, Marsel Vuçaj , administrator i këshillit popullor të Pejës, u angazhua që në këtë qytet të formojë Komitetin e rrethit të “Besës Kombëtare”, në të cilën ai- Marsel Vuçaj u zgjodh kryetar, ndërsa për anëtarë u zgjodhën : prof. Isa Çavolli, Muhamet Vokshi, Viktor Gashi, Jusuf Haxhia e Jak Krasniqi, që të gjithë nxënës të shkollës së mesme, Hamza Begolli mësues dhe Franjo Çiflaku .
Po në këtë qytet u formua edhe komiteti i rinisë i “Besës Kombëtare”, që e përbënin dy mësues, Skender Rizaj dhe Engjëll Berisha dhe nxënësit e gjimnazit si :Osman Basha, Shefqet Kelmendi, Kamber Pajaziti, dhe Ramiz Kelmendi.
Komiteti i rrethit të Pejës së bashku me, Komitetin e Rinisë së Pejës zhvillonin një bashkëpunim të ndërsjellë, dhe çdo aktivitet që zhvillohej, bëhej në mënyrë të koordinuar.
Detyrat, që kishin prioritet, ishte ajo që sa më shumë të rinjë të përfshihen në radhët e organizatës. Lirisht mund të thuhet se kjo ishte edhe një detyrë e përgjithshme që vlente për tërë organizatën. Të vinin sa më tepër kontakte me masat e gjëra, dhe sa më shumë ti brumosnin me ndjenjën patriotike ndaj atdheut, dhe të nxisnin urrejtjen ndaj okupatorit.
Me këto dy komitete lidhje të ngushta kishte edhe Kolë Parubi, ku më vonë me kontaktet e shpeshta që kishte me Bernard Llupin dhe me Marsel Vuçajn nxorën përfundimin se ishte më se e nevojshme të formonin Komitetin e Ri Qendror, dhe pas një kohe, e tërë kjo u bë realitet. Përveç tre të lartpërmendurve në komitetin e ri Qendror u caktua edhe Hajdar Planeja- Maloku, i cili u caktua për kryetar të komitetit, për anëtar u caktua Enver Sudi, maturant nga Prishtina dhe Gjergj Bahtiri mësues nga Shkodra. Hajdar Planeja qysh si i ri ik nga vendlindja ( Planejë, Gjonaj, Has), shkon në Shqipëri. Atje mbaron shkollën e mesme dhe me bursën e Shtetit Shqiptar, studion dhe e mbaron Akademinë Ushtarake në Itali. Pasi shërbeu një kohë si oficer në Shqipëri, në vitin 1941 u kthye në Kosovë dhe shërbeu si ushtarak- toger në Gostivar, kapiten në Gjakovë dhe njëkohësisht bashkëpunoi edhe me forcat antifashiste. Më 1944, iu bashkëngjit lëvizjes ilegale shqiptare, ku më 1946 u likuidua nga okupatori sllav. Enver Sudi gjatë tërë kohës ishte mik i ngushtë i Haki Tahës dhe mbante lidhje të vazhdueshme me te.
Si detyrë tjetër me prioritet e Komitetit të Ri Qendror ishte fillimi i menjëhershëm i përgatitjeve për luftë të armatosur kundër okupuesit, dhe të punohet sa më shumë në drejtimin e bashkimit të trojeve shqiptare. Për tërë këtë edhe komiteti kishte për qëllim formimin e komiteteve të reja në terren, si ato të rretheve pa ashtu edhe ato komunale. U mor qëndrimi që sa më shpejt të aktivizohen sektorët si ai i financave, i propagandës dhe ai i agjitacionit. Të bëhet grumbullimi i armëve si dhe materiali sanitar. U kërkua që shërbimi i informimit të jetë shumë më aktiv.
Në nismë Komiteti Qendror ishte shumë aktiv, por me largimin e Hajdar Planejës, aktiviteti u pakësua. Anëtarët e tjerë filluan të bëhen më të kujdesshëm, meqenëse ata ishin vazhdimisht të përcjellë nga organet e OZN-es, andaj një aktivitet i pakësuar ishte i natyrshëm dhe një kujdes më i madh ishte më se i nevojshëm. Edhe pse në krahasim me aktivitetin e mëhershëm të Komitetit të Ri Qendror vërehej ngecja. Komiteti i ri aktivitetin e vet e orientoi në formimin e komiteteve të reja të rretheve dhe të komiteteve komunale, që ishte njëra ndër detyrat parësore të saj. Në ndërkohë u formuan komitetet e rretheve në Gjakovë, në Prizren, në Istog, në Drenicë. Në Pejë ishte i formuar komiteti më herët. Komitetet e komunave u formuan në Kievë të Rahovecit, në Has të Prizrenit, në Ponoshec, në rrethin e Gjakovës, në Polac, në Gllanasellë në rrethin e Drenicës, në Klinën e Poshtme dhe të Epërme dhe në Runik.
Të gjitha komitetet kryenin detyrat që iu kishte caktuar komiteti Qendror. Por, një aktivitet më të dendur e zhvillonte komiteti i rrethit të Gjakovës. Ky rreth me punën e vet formoi edhe dy komitete rajonale. Kryetar i komitetit të rrethit të Gjakovës ishte drejtori i shkollës Sylejman Lleshi, anëtarë ishin: Zef Mekaj, profesor nga Shkodra, Skender Curri dhe Mavrush Nura profesor nga Gjakova, Dula Hilmiu e Murteza Kryeziu mësues, Nusret Zeka nga Shqipëria. Gati shumica e anëtarëve të këtij komiteti më parë i takonin partisë së juristëve të Sylejman Rizës nga Gjakova . Me një unitet të madh të gjithë këta anëtarë ia dolën të zhvillojnë një aktivitet dhe të kryejnë punë shumë të frytshme në organizimin e organizatës.
Në komitetin e rrethit të Drenicës dhe të Skenderajt, shfaqej një dukuri, e cila duhet të ceket, se në të dy komitetet, udhëheqësja e tyre ishte e angazhuar në organet e pushtetit të ri jugosllav, por në organizatën patriotike ilegale shqiptare “Besa Kombëtare”, që të gjithë ishin aktivist të dalluar. Kryetari i komitetit të rrethit Hilmi Zariqi, në të njëjtën kohë ishte edhe kryetar i Këshillit Popullor Krahinor dhe deputet i Kuvendit Popullor të Serbisë, përndryshe me profesion ishte tregtar i suksesshëm. Anëtarë të komitetit ishin edhe Ilaz Cungu, sekretar i komitetit të rrethit të PKJ-së, Hysen Thaqi, shef i sektorit për punë të brendshme të këshillit popullor të rrethit. Avdullah Rexhepi nga Vërbovci, nëpunës dhe Ibrahim Spahiu nxënës me gjimnaz të mbaruar nga fshati Broçne.
Duke pasur parasysh përbërjen e anëtarëve të komitetit të rrethit të organizatës “Besa Kombëtare”, në rrethin e Drenicës, del e dhëna se të gjithë anëtarët e saj ishin në të njejtën kohë edhe anëtarë të PKJ-së, dhe në funksione të ndryshme të pushtetit. Ata në këtë mënyrë luajtën një rol të madh dhe patën një ndikim të pamohueshëm me plot sakrifica, ata ndikuan që Qazim Sabiti, që ishte nëpunës i organeve të OZN-ës në Skenderaj, që të lajmëroj organizatën për çdo aktivitet të mundshëm të organeve të pushtetit. Falë aktivitetit të Qazim Sabitit, të gjithë anëtarët e organizatës ilegale zhvillonin aktivitet pa fijen e drojës se do të zbulohen nga UDB-ashët. Ata lëviznin të lirë në terren, takoheshin ndërmjet veti në pikë të ditës. Me informata që sillte nga OZN-a, sektorit për informim i mundësoi që të depërtojë në sekretet më të thella të OZN-es. Në këtë mënyrë u zbuluan të gjithë bashkëpunëtorët e UDB-es. Bëhej me kohë njoftimi i pritave të shumta, që i venin organet e pushtetit si dhe bëhej me kohë njoftimi i çdo lëvizjeje që bënin njësitet ushtarake në terren. Qazim Sabiti me punën dhe aktivitetin e vet të dendur që bëri për organizatën ilegale ndikoi që organizata të ketë një jetë më të gjatë në rrethin e Drenicës. Bile, falë syçeltsisë së Qazimit shpëtoi nga zënia e sigurt nga organet e OZN-ës Muharrem Bajraktari. Aso kohe Koloneli Muharrem Bajraktari, vepronte e jetonte në Shqipërinë Veriore, në rrethin e Lumës. Organet e Sigurimit i kishin rënë në gjurmë, dhe plani u përpunua deri në detaje për zënien e tij. Në grupin e nxënies ishte caktuar edhe Qazim Sabiti, ndonëse ishte caktuar edhe një grup tjetër për të shkuar në takim me te. Qazimi si atdhetar që ishte, çdo gjë po përcillte me kujdes, dhe çdo gjë zbuloi me kohë. Informata e Qazimit në momentin e pikërishem ishte më e shpejt se veprimi i UDB-ashëve. Ata në rrugë e sipër për në takim me Muharrem Bajraktarin, u sulmuan nga forcat patriotike, dhe Muharrem Bajraktari i shpëtoi zënies së sigurt nga UDB-eja.
Komitetet përveç formimit të tyre në Dukagjin, e në Drenicë, ato u formuan edhe në Kosovë. Në Prishtinë vepronte komiteti i rrethit, por pas një pune të frytshme, ata u zbuluan dhe u likuiduan.
Bashkëpunimi i OPISH “Besa Kombëtare” dhe ONDSH-së
Qëllimet e gjithë ilegales së organizuar shqiptare ishin dhe mbetën uniteti në organizim dhe në veprim, mirëpo rrethanat politike impononin një aktivitet të veçantë të grupeve. Për hirë se mundësia e bashkëveprimit ishte e pamundshme, edhe pse qëllimi suprem i të gjitha organizatave ishte bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare, për të krijuar një Shqipëri Etnike. Ose siç do të thoshte Vasfi Samimi në librin “Nëna Kosovë” se “Çdo njeri duhet ta dijë se ne nuk duam as një Shqipëri të vogël as një Shqipëri të Madhe, por duam vetëm e vetëm një Shqipëri të vërtetë...” Qëllimi i tërë ilegales ishte që masat e gjera popullore të përfshihen në organizatën ilegale. Krejt e natyrshme ishte që një patriot apo një aktivist i zakonshëm të jetë anëtar edhe i organizatës “Besa Kombëtare”, por në të njejtën kohë të jetë edhe anëtar i Organizatës “Nacional Demokratike Shqiptare” apo i ndonjë tjetre. Gjatë hulumtimeve kam hasur në shumë të dhëna që anëtari i një organizate kryen një aksion në një organizatë tjetër që plotësisht përkrah programin e saj, megjithëse as programet e këtyre dy organizatave nuk ndryshojnë shumë ndërmjet veti. Andaj hasim edhe në vështirësi se si të bëhet klasifikimi i tyre. Në dokumentet, që i ekspozon UDB-eja për organizatën e Pejës thuhej se ai grup i takon “Besës Kombëtare”, ndërsa në disa materiale e shkrime individuale hasim se ky grup i takon organizatës “Nacional Demokratike Shqiptare”. Mund të ndodhë, se dëshmitë, që bëhen nga të arrestuarit, për ta ruajtur njëri-tjetrin, dëshmojnë, edhe atë gjëja se ata nuk janë anëtarë të së njëjtës organizatë. Në bazë të të dhënave që kemi, mund të konkludojmë se dallime përçarëse nuk kishte ndërmjet tyre. Programet e të gjitha organizatave ilegale ishin vetëm një, pra programi kombëtar pa ngjyrime ideologjike. Llogaritet se si personalitet në vete që paraqitet në vitet 1943-1946, me program dhe platformë për mbrojtjen e kufijve etnik dhe iniciator për formimin e organizatave ilegale ishte profesori atdhetar dhe strategu i lëvizjes Ymer Berisha. Ishte shok e mik i ngushtë i Kolë Bibë Mirakajt.
Me urdhërin e tij, Ymer Berisha erdhi në Kosovë si profesor i Gjimnazit “Sami Frashëri”. Qëllimi ishte që të përhapë sa më shumë idetë atdhetare për bashkimin e tokave shqiptare. Po ashtu prof. Ymer Berisha llogaritet si themelues edhe i organizatës Nacional Demokratike Shqiptare. Qëllimi i tërë kësaj ishte siç thoshte profesori, nëpër mes organizatave po bëhet masivizimi më i madh i shqiptarëve në frontet e rezistencës. “ONDSH-ja” ka qenë organizatë e formuar në prapavijë, ku edhe zhvillonte aktivitetin e saj. “Besa Kombëtare” kryesisht mbështetej në grupet e ilegales, dhe me ta bashkëpunonte ngushtë, edhe pse edhe kjo veprimtarinë e vet e mbështeste në formimin e komiteteve në prapavijë. Hasim , edhe këtë, ndërmjet këtyre dy organizatave që anëtarët e tyre të mbajnë mbledhje të përbashkëta, zgjidheshin në vende udhëheqëse në të dy organizatat. Rasti i Kongresit të Pestë të NDSH-es, ku si udhëheqës i saj u zgjodh prof. Ymer Berisha. Organizata “Besa Kombëtare”, vepronte kryesisht në territoret e Dukagjinit dhe përfshinte një pjesë të Kosovës. ONDSH-ja përfshinte një territor sa më të gjerë të Kosovës e të Maqedonisë Perëndimore. Thënë me një fjalë dallimi ndërmjet këtyre dy organizatave nuk ka ekzistuar, veç se në emërtime të ndryshme. Andaj nuk ka qenë fare me rëndësi se cilës organizatë i ke takuar, veçse ku ke vepruar dhe se sa ke vepruar. “DRITA E LIRISË”, revista e parë ilegale shqiptare në Kosovë
Pas Luftës së Dytë Botërore Kosovës do t’i mohohej hapur e drejta për vetëvendosje. Do t’i mohohej e drejta për t’u vetë përcaktuar për të ardhmen e vet. Në vend të krijimit të kushteve për vetëvendosje, në Kosovë më 8 shkurt 1945 pushteti jugosllav do të vendosë administrimin ushtarak. Një administrim i këtillë ushtarak në Kosovë kishte detyrë të veçantë paralizimin dhe shuarjen e çdo shprehjeje të pakënaqësisë së popullit kundër zgjidhjes së padrejtë të statusit të Kosovës. Mirëpo, kjo dëshirë e natyrshme dhe e drejtë legjitime dhe e patjetërsueshme e popullit shqiptar në Kosovë shkelej e mohohej hapur jo në heshtje por shoqërohej me forma gjenocidale kundër tij. Në këtë periudhë në Kosovë filluan të paraqiten në skenën politike në mënyrë më të organizuar edhe forcat nacionaliste shqiptare, të cilat kishin hetuar shumë më herët se komunistët serbosllavë po luanin lojën me hile për fatin e shqiptarëve në Kosovë dhe të viseve të tjera shqiptare që mbetën nën ish-Jugosllavi. Dhe, mu për arsye të mbetjes se Kosovës me dhunë në kuadër të Serbisë shprehja e pakënaqësisë si formë institucionale e demokratike ishte rreptësisht e ndaluar. Ata që patën guximin të shprehin revoltën lidhur me statusin e tillë të Kosovës u ndëshkuan rëndë. Atyre do t’u mbetej vetëm edhe një mundësi: organizimi ilegal i Lëvizjes për Lirimin e Tokave Shqiptare. Në bazë të këtij organizimi, gjatë vitit 1945 u formuan dhe vepruan shumë organizata shqiptare ilegale-patriotike, siç ishin Organizata Nacional Demokratike Shqiptare, që njëherësh ishte vazhdimësi e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, si dhe organizata politike-ushtarake “Besa Kombëtare”, që udhëhiqej nga profesori i nderuar Ymer Berisha. Nga ana tjetër, grupi i të rinjëve pejanë që vepronte në kuadër të kësaj organizate, përveç aktivitetit që zhvillonte në kuadër të organizatës, si grumbullimi i informatave për veprimtarinë e armikut, evidencimi i bashkëpunëtorëve shqiptarë e të tjerë që punonin për OZN-nën, sipas mundësive mblidhte ndihma për trimat që luftonin maleve”. Megjithatë, e tërë kjo punë që po bënin do t’u dukej fare e paktë këtyre atdhetarëve të rinj. Ata shin të interesuar që të bënin më shumë dhe kërkonin forma e mënyra më të përshtatshme për të depërtuar deri te masat e gjera shqiptare. Me ndihmën e të riut - atdhetarit Viktor Gashi, i cili kishte marrë udhëzimet e duhura nga miku i tij Frano Çifllaku ( Frano Çifllaku ishte nxënës në gjimnazin e Prishtinës dhe mbante lidhje me profesor Ymer Berishën dhe prof. Gjon Serreqin), doli propozimi i nxjerrjes së një reviste e cila me shkrimet e veta do të përkrahë dhe do të njoftojë opinionin e gjerë për lëvizjen ilegale e cila lufton kundër okupuesit dhe të gjitha synimet grabitqare jugosllave dhe do të propagandojë idenë e bashkimit dhe të organizimit të të gjitha forcave shqiptare për liri e pavarësi.
Organizata e të rinjve të Pejës dhe revista “Drita e lirisë"
Të rinjtë që aderonin në grupin e të rinjëve të Pejës, të inspiruar nga shpirti demokratik i moshës rinore dhe që ishin shumë larg nga realiteti komunist, kishin krijuar urrejtje ndaj armikut, pasi që ishin të zhgënjyer me premtimet e dhëna gjatë luftës. Ata ishin të dëshpëruar me pushtetin e instaluar okupues në Kosovë. I tërë ky angazhim, e tërë kjo veprimtari, grupit të të rinjëve që vepronin ilegalisht në gjimnazin e Pejës u dukej pak. Ata ishin të pakënaqur prandaj kërkonin rrugë e mundësi të reja për të bërë më shumë për popullin e tyre. Kështu do të lindë nevoja që organizata të ketë edhe shtypin e vet, me anë të të cilit do të shprehnin idetë, qëllimet dhe orientimet e tyre e të vetë organizatës ilegale, duke synuar realizimin sa më të shpejtë të aspiratave kombëtare. U vendos që për një informim sa më të drejtë të popullit, të fillojnë nxjerrjen e një reviste e cila në fillim do të dilte dy herë në muaj e më vonë ndoshta edhe më shpesh. Organi i këtij grupi do të quhej “DRITA E LIRISË”. Anëtarët e grupit u pajtuan njëzëri për këtë emërtim dhe redaktor të revistës caktuan gjimnazistin Skender Rizaj, ndërsa anëtarë të redaksisë Viktor Gashin, Ramiz Kelmendin, Shefqet Kelmendin, Engjëll Berishën, Osman Bashën dhe Kamber Pajazitin. Pas marrjes së këtij vendimi anëtarët e redaksisë fillimisht mblidhnin punimet, bashkërisht i përpunonin ato, ndërsa redaktori që ishte caktuar nga shokët i merrte ato, i lexonte, i analizonte, i radhiste dhe pasi e kryente punën redaktoriale materialet e kompletuara për numrin e revistës i jepeshin Viktor Gashit.
Në librin “Një brez i veçantë” atdhetari Gashi shkruan: “Materialet ia dorzoja Frano Çivlakut. Ai e ngarkonte Jak Krasniqin për me e shtypë. Ai ato i shtypte me makinën e shkrimit të at Bernard Llupit. I shkruente në kishë, ndërsa frati nuk e dinte se ç’punë bëhej. Prej andej, gjithmonë duke rrezikue, Jak Krasniqi i shumëzonte në shaptilografin e komunës, jashtë orarit të punës, se aty punonte si nënpunës i rëndomtë”. Çfarë guximi, çfarë trimërie, çfarë sakrifice bënte vrulli rinorë në vitet kur çdo gjë ishte nën saçin e skuqur. Dhe pasi i kryenin të gjitha punët, revistën e përgatitur e merrte Frano Çifllaku, i cili ishte lidhje e ilegales me prof. Ymer Berishën dhe Gjon Serreqin. Ai një numër të caktuar të saj ia dorëzonte grupit që e përgatiste revistën - domethënë grupit ilegal të Pejës, ndërsa shpërndarja bëhej nëpërmjet Osman Bashës, ndërsa pjesën tjetër të revistës e shpërndante Frani me shokët e tjerë të ilegales. Vlen të theksohet se, u mor qëndrimi që të gjitha shkrimet në revistë të botohen me pseudonime dhe kjo mënyrë e kamufllimit të veprimit u tregua si shumë e përshtatshme edhe për mbrojtjen e veprimtarëve në rast zbulimi nga ana e agjentëve të UDB-së, ngase nuk do ta kishin të lehtë t’i zbulonin autorët.
Në shkrimet e tija në revistë Viktor Gashi prezantohej me pseudonimin “Shpresa”. Ai për revistën siguronte informacione e lajme nga vendi, por shpeshherë paraqitej edhe me shkrime e artikuj të ndryshëm, por nuk mbetej anash pa u prezantua edhe me ndonjë kritikë e vjershë patriotike. Ramiz Kelmendi që mbante pseudonimin “Hijet e lirisë” për revistën shkruante artikuj të ndryshëm, dhe, siç thotë edhe vetë, kishte shkruar madje edhe një vjershë, e gjetur pas shumë vitesh (pasi që ishin gjetur revistat nga arkivisti i Arkivit të Kosovës Hysen Azemi) ishte një befasi e këndshme edhe për vet autorin. Shefqet Kelmendi me pseudonimin “Leku” botonte vjersha të shkëlqyeshme dhe shokët jo ashtu kot e quanin Naim Frashëri i kohës. Skender Rizaj me pseudonimin “Fishkëllima” në revistë trajtonte tema të ndryshme dhe përgatiste faqën e fundit me lajme të shkurtëra nga vendi dhe bota. Pseudonimin “Agimi” e mbante Engjëll Berisha, i cili përgatiste vizatimet, skicat dhe karikaturat për të cilat temat i merrte nga jeta e përditshme dhe me një mjeshtëri të rrallë prezantonte padrejtësitë dhe torturat e shumta që i pësonin shqiptarët nga pushteti i ri komunist. Në revistë botoheshin kryesisht artikuj që trajtonin problemet aktuale, masakrimet, vrasjet, rrahjet, keqtrajtimet, aksionin e mbledhjes së armëve, grumbullimin e drithit, marrjen e kafshëve nga fshatarët etj. dhe për t’i botuar të gjitha këto redaksia jepte vlerësimin e vet në mbledhjet ku merrnin pjesë të gjithë anëtarët e grupit.
Duke i lexuar materialet e organizatës ilegale, dëshmitë e anëtarëve të grupit dhe tre numrat e revistës “Drita e lirisë”, mund të themi se gazeta kontribuoi shumë në aktualizimin e çështjes kombëtare, duke sqaruar shumë çështje të rëndësishme mbi okupimin dhe padrejtësitë e shumta që i bëheshin Kosovës dhe viseve të tjera të banuara me shqiptarë të cilët kishin mbetur nën ish-Jugosllavi. Që nga fillimi e gjerë në mbarim të daljes së kësaj gazete materialet e botuara në të shërbenin si direktiva dhe orientime të vetë grupit ilegal, por edhe si mbështetje për ngritjen politike dhe ideologjike të anëtarëve të saj. Ajo në vete ngërthente dhe trajtonte çështje politike dhe universin e kësaj reviste e përbënin atdheu, liria, koha, njeriu dhe mendësia. Botoheshin edhe kronika e lajme të ndryshme nga vendi e bota, vjersha me përmbajtje atdhetare, e edhe kritika që mëtonin të ishin shkencore, por duke e pasur parasysh moshën e autorëve mund të themi se ishin të përgatitura mirë. Mund të thuhet po ashtu se grupi i të rinjëve ilegal të Pejës në rrethanat dhe kushtet e atëhershme të veprimit bënte një punë të cilës do t’ia kishin lakmi shumë veprimtarë ilegalë që kishin më shumë përvojë të jetës ilegale. Në bazë të analizave të shkrimeve në revistë shihet se në punën dhe veprimtarinë e anëtarëve të redaksisë mbretëronte një disiplinë e rreptë. Osman Basha tregon se, “Sipas këshillave të Viktor Gashit kishim për detyrë të mblidhnim sa më shumë informata për shtrirjen e forcave të pushtuesit të ri, të mblidhnim ndihma materiale e sanitare për trimat që luftonin në male. Mundësisht edhe të holla e ndonjë armë”. Dhe, sipas të gjitha gjasave, këta të rinj informatat që i mblidhnin për grupin i botonin në revistën e tyre.
Në kohën kur u botua revista luajti rolin e një megafoni në errësirën e heshtjes, në mënyrën më të drejtë zbulonte të gjitha padrejtësitë që i ishin bërë dhe i bëheshin popullit shqiptar në trojet e veta. Sa më shumë që organizohej lëvizja ilegale, aq më e nevojshme ishte të forcohej informimi dhe propaganda. Roli i shtypit dhe i informimit antijugosllav, në rend të pare, ishte demaskimi i ideologjisë dhe i propagandës komuniste që po zhvillohej nëpërmjet gazetave e revistave të shumta që botoheshin në serbisht e në shqip anekënd vendit.
Fillimisht thuhej se takimet e grupit këta të rinj i mbanin në shtëpinë e Skender Rizës dhe pas disa takimeve të shpeshta, në mbledhjen e nëntorit të vitit 1945, sipas rrëfimeve të një dëshmitari është thënë: “Ramiz Kelmendi apo Shefqet Kelmendi, nuk më kujtohet se cili propozoi shtypjen e nji reviste, ku do të shkruanim për krimet e shumta që filluan të bëhen kundër popullit shqiptar, për vrasjet e panumërta të shqiptarëve për çdo natë në Tabe të Pejës dhe padrejtësitë e mëdha ndaj nesh. Të gjithë të pranishmit në atë mbledhje konsultative u pajtuan që revista të pagëzohet “Drita e lirisë”, organ i një fryme djelmoshash shqiptarë. Siç mund të shihet nga koleksioni i ruajtur i revistës, për kushtet e asaj kohe në pikëpamje teknike gazeta ishte e shtypur mirë, shtypej në letër të formatit A - 4, e kjo do të thotë se anëtarët e grupit angazhoheshin shumë që ana teknike të ishte e kapshme për lexuesin. Derisa i shfletoj revistat e një moshe 58-vjeçare, jam e emocionuar dhe këndshëm e befasuar , se si ajo letër e zverdhur u përballoi viteve, errësirës e presionit politik të ish-Jugosllavisë.
Për situatën e tërësishme në Kosovë gazeta “Drita e lirisë” ka një rëndësi të veçantë dhe jashtëzakonisht të madhe jo vetëm pse më te fillon periudha e shtypit dhe e veprimtarisë botuese ilegale, por pse ajo ishte një burim i vetëm i informimit tek masat e gjera patriotike e liridashëse dhe merrte përsipër rolin e megafonit për popullarizimin e aspiratave dhe të lëvizjes për bashkimin e tokave shqiptare. Aq sa mundte gazeta përcillte ngjarjet dhe ecuritë politike dhe ngjarjet e rëndësishme që shqetësonin popullatën, e që menjëherë pas lufte ishin shumë dramatike e tragjike për popullin shqiptar. Këto ecuri politike në mënyrë të veçantë ishin të shprehura para dhe pas mbarimit të LDB-së. Për to shkroi kjo revistë, e cila veçmas i kushtoi rëndësi orientimit demokratik e properëndimor të shqiptarëve. Në pjesë të madhe të shkrimeve revista ua kushtoi kërkesave të shqiptarëve për vetëvendosje ngase ata pa dashjen e tyre mbetën nën ish-Jugosllavi. Revista vente në pah të gjitha vështirësitë e mëdha nga shtypja, terrori dhe masakrimet fizike që bënin forcat çetnike-serbe me simbolin pesëcepësh në kokë. Rëndësia e revistës bëhet edhe më e madhe ngase pasqyronte gjendjen reale nën okupim dhe dhunën e pakrahasueshme që ushtrohej mbi popullin shqiptar në Kosovë. Të gjitha këto bënë që një numër i konsideruar lexuesish të përqendronin vëmendjen te kjo revistë, për t’u njohur me padrejtësitë e shumta që i bëheshin popullatës së pambrojtur shqiptare.
Si rezymim i krejt kësaj dhe, si konstatim përmbyllës, mund të thuhet se revista “Drita e lirisë” në radhë të parë ruan ecurinë evolutive të ngjarjeve tragjike që ndodhën në Kosovë menjëherë në vitet e para të pasluftës, sepse me përshkrimin objektiv të situatës politike në vend ajo do të bëjë informimin dhe do të mbrojë me vendosmëri edhe të drejtën e vetëvendosjes së popullit shqiptar. Revista jo vetëm që ishte një hallkë në zinxhirin e pakëputshëm të veprimtarisë ilegale, por luftoi me pendë për realizimin e qëllimeve kryesore dhe më supreme për bashkimin e saj me shtetin amë - Shqipërinë.
Meritë e kësaj gazete është edhe se ajo doli dhe informoi opinionin në një periudhë të jashtëzakonshme kur Kosova përpëlitej midis jetës dhe zhdukjes kombëtare
Dënimet drakonike dhe metodat torturuese ndaj të burgosurve politik
Pas zbulimeve të shumta që u bënë ndaj anëtarëve të organizatave ilegale në Kosovë e në viset tjera të banuara me shqiptarët në Jugosllavi, pasonin proceset e gjata gjyqësore dhe dënimet fort të mëdha e drakonike që u shqiptonin anëtarëve të tyre. Ndërsa për dhunën e torturat që u përdorën ndaj tyre në lokalet e hetuesisë, do të jetë një histori e veçantë.
Fillimi i vitit 1946, në Kosovë fillon me një valë të paparë ndjekjesh e arrestimesh. Hijet e zeza të UDB-ës e OZN-ës, shpërndahen dhe trokasin shtëpi me shtëpi, zënë pritat. Fillojnë reprezaljet që do të mbetën kujtimi më i hidhur në histori. Kosova jetonte natën e shën Bartollomeut pas së cilës do të lindin shumë procese gjyqësore historike, dëshmi e dhembshme e kohës nën robërinë Jugosllave.
Qershori i vitit 1946, mezi që kishte ecur një vit i “Çlirimit” nga fashizmi. Në Prizrenin legjendar përgatitej kontingjenti prej 27 vetave për të dalë në bankën e të akuzuarve dhe në emër të popullit, në të ashtuquajturin “gjyqin e popullit” të marrin dënimin. E duhet theksuar se pas këtij kontingjenti, që kryesisht përbëhej prej nxënësve e intelektualëve, ku më vonë do të pasohet nga dhjetëra e qindra të tjerë, po ashtu shqiptar të shkolluar, e liridashës, që grupe-grupe do t’i nënshtrohen “vëllazërim-bashkimit” jugosllav.
Procesi më i madh gjyqësor, dhe që zgjoi interesimin e masave të gjëra shqiptare, pa dyshim është “Procesi i At Bernard Llupit”, Kolë Parubit, Gjergj Martinit, Marie Shllakut e shumë të tjerëve, që ishin bashkëpunëtorët e ngushtë të prof. Ymer Berishës.
Marie Shllaku ishte bashkëpunëtore e ngushtë e profesorit, me të doli në male, dhe kur u formua organizata patriotike ilegale “Besa Kombëtare”, në Kuvendin e Dobërdolit ajo mbajti procesverbalin në tubim.
Procesi i lartpërmendur filloi me 29 qershor 1946 dhe përfundoi me 11 korrik po të njëjtit vit, që dot thotë se zgjati gjithsej 13 ditë pa llogaritur ditët e hetuesisë e të tjera. Prokuror publik i këtij procesi, siç ishte bërë rregull si në çdo proces tjetër ishte Ali Shukriu. Procesi u mbajt në Prizren. Para trupit gjykues, që e përbënin kryetari i trupit gjykues- Dragutin Janjiq, gjyqtar porotë ishte Ismet Mulla dhe Selajdin Ahmeti. Procesmbajtës ishte Branisllav Kijari. Mbrojtës të të akuzuarve ishin Bozhidar Zuleviq dhe Hysamedin Ejupi, Jovo Poznanoviq dhe Urosh Golluboviq me të vetmin avokat edhe ai ishte një rus i mbetur pas lufte këtu, Vlladimir Znamenski nga Gjakova.
Me 29 qershor, Prizreni i bukur kishte ditë zie. Para trupit gjykues të okupuesit, në bankën e zezë u ulën 27 të akuzuar shqiptarë. Ata akuzoheshin vetëm pse kishin dashur vendin e tyre, lirinë dhe një Shqipëri Etnike. Në një pyetje të një hetuesi drejtuar Marie Shllakut, se qe sa kohë ke filluar të merresh me politikë, ajo iu kishte përgjigjur “Po, që herët jam marrë me politikë, në qoftë se mund të quhet politikë dashuria e ime për atdheun, përpjekja ime qysh se di për vete për një Shqipëri Etnike, të bashkuar me pjesët e saja të shkëputura, Kosovën dhe Çamërinë” dhe ja pse u dënua me vdekje Marie Shllaku- Zhanë D’Arka shqiptare.
Para trupit të lartpërmendur gjykues u dënuan 27 veta:
1. Marie M. Shllaku, studente,(1922), Shkodër,13.07.1946. LP. neni3/1-2/2-4/2. (me pushkatim)
2. Bernard Filip Llupi, frat, (1886), Shkodër, 13. 07. 1946. LP. neni 3/ 7-11. (me pushkatim)
3. Kolë Tomë Parubi,profesor,(1905), Shkodër, 13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (me pushkatim)
4. Gjergj M. Martini, mësues,(1917),Shkodër,13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1.(me pushkatim)
5. Marcel L. Vuçaj, nëpunës, (1923), Prizren, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1- 2/ 1- 4/1. (2 vjet burg)
6. Isa Nexhat Çavolli, profesor,(1913), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (12 vjet burg)
7. Masar Hivzi Begolli, profesor, ( 1918 ), Pejë, 13. 07. 1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (lirohet )
8. Hamzë Niman Begolli, mësues, (1916), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
9. Muhamet I.Vokshi, nxënës, ( 1928 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1- 2/ 1- 4/1. (5 vjet burg )
10. Jusuf Haxhiymeri, nxënës ( 1927 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( 1 vit burg )
11. Viktor Mark Gashi, nxënës, (1929), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1-4/1. ( 1 vit burg )
12. Frano Zef Çifllaku, nxënës (1928 ), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1,2/ 1,4/ 1. ( 5 vjet burg)
13. Jak Selë Krasniqi, nëpunës (1922), Ferizaj, 13.07.1946. LP. neni 3/ 1,2/ 1,4/1. ( 5 vjet burg)
14. Osman Bajram Basha, nxënës, (1931), Pejë,13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (1 vit burg)
15. Skender Eshref Rizaj, nxënës, (1929 ), Pejë,13.07.1946. LP. neni 3/1,2/1,4/1. (1 vit burg)
16. Engjëll Fran Berisha, nxënës, (1929), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg)
17. Shefqet Rr.Kelmendi, nxënës,(1910), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg)
18. Ramiz J. Kelmendi, nxënës,(1930), Pejë, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 1/1. (1 vit burg )
19. Kamber O. Pajaziti, nxënës, (1929), Pejë, 13,07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (1 vit burg )
20. Sebë T. Mateja, nxënës, (1924), Prizren, 13.97.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. (5 vjet burg )
21. Jak Tadej Shahini, mësues ( 1919 ), Gjinovc, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
22. Gita Mjeda, punëtore (1928 ), Prizren, 13. 07. 1946. LP. neni 3/1-2/1- 4/1. ( lirohet )
23. Lucija Gj. Lekaj, shtëpiake, (1923), Shkup, 13.07.1946. LP. neni 3/1- 2/1- 4/1. ( lirohet )
24. Sebë Petër Koliqi, furrtar, (1914), Prizren, 13. 07. 1946. LP. neni 11. (5 vjet burg)
25. Myftar B. Bala, bujk, ( 1914 ), Debërdolan, 13. 07. 1946. LP. neni 3/7 , 11. (12 vjet burg)
26. Binak Dema, ( 1871 ), Glloxhan, 13. 07. 1946. LP. neni 11. ( 1 vit burg )
27. Gjergj Deda, bujk ( 1918 ), Dobërdolan, ( Rahovec), 13. 07. 1946. LP. neni 1 ( 2 vjet burg )
Me 24 nëntor, në qytetin e Prizrenit, herët në mëngjes u pushkatuan katër martirët e kombit: Marie Shllaku, At Bernard Llupi, Kolë Parubi dhe Gjergj Martini. Procesi gjyqësor i 27 vetave ose “Procesi i At Bernard Llupit” nuk ishte as i pari e as i fundit për shqiptarët e Kosovës. Sikurse edhe në proceset e më parme kundër shqiptarëve dominonte mosha e re, dhe të gjithë ishin intelektualë,me shkolla të mesme dhe fakultete të mbaruara, kryesisht në perëndim.
Mjetet torturuese që përdoreshin ndaj të burgosurve ishin të shumta dhe të lloj-llojshëme. Në burgjet jugosllave, nuk kishte rregulla, ligje dhe askush nuk sanksionohej, po qe se kalonte autorizimin. Hetuesit i kishin duart e lira, dhe e bënin atë që iu tekej ndaj të burgosurit. Çdo gjë, që përdorej brenda katër mureve ishte e përligjur. Por, të burgosurit që arritën të dalin nga ato kazamate, deklarojnë se janë aplikuar shumë metoda për torturim, duke filluar nga ato mesjetaret e deri tek ato më modernet. Që vetëm ti cekësh në letër të kap tmerri, e mos të flasim për ata që i kanë përjetuar dhunën dhe aktet gjenocidale sikur këto:
1. Rrahja me shkop apo shufër derisa të burgosurit i bie mishi,
2. Kruarja e plagëve të qelbëzuara me ndonjë dru,
3. Shpuarja e mishit me tel të nxehur,
4. Vënia e rrymës në veshë,
5. Futja e kripës në vende të plagosura,
6. Qëndrimi i gjatë në ujë të akullt,
7. Qëndrimi në podrum me minj apo gjarpërinj,
8. Lënia pa bukë deri në alivanosje ose deri në vdekje,
9. Lënia pa ujë me ditë të tëra,
10. Lënia pa gjumë me ditë të tëra,
11. Hedhja e zinxhirit të rëndë në qafë,
12. Vënia e prangave në këmbë e duar me orë të tëra,
13. Vendosja në qeli të vetmuar me muaj të tërë,
14. Lidhja e duarve nga prapa për dritare ose për ndonjë dru,
15. Shtrëngimi i gishtërinjve me pinceta,
16. Futja e gjilpërave ndërmjet mishit e thoit,
17. Varja apo qëndrimi me kokë të poshtë,
18. Qëndrimi i gjatë me fytyrë nga dielli apo drita elektrike,
19. Përgatitja e varrit me pushkë në gojë,
20. Ndikimi për të bërë vetëvrasje,
21. Vendosja në një dhomë me persona të sëmurë psikik,
22. Djegia e mishit me cigare,
23. Futja e ndyrësirave në gojë, ose e çorapeve të palara,
24. Torturat morale lidhur me anëtarët e familjes,
25. Aplikimi i jelekut ( tortura më e tmerrshme për të burgosurit),
26. Rrahja me të burgosurit e tjerë,
27. Fyerja e rëndë nga ana e hetuesve,
28. Loja e përcjelljes në kufi,
29. “Loja” e vrasjes pran varrit të hapur e shumë tortura të tjera.
Vrasja e prof. Ymer Berishës
Profesor Ymer Berisha u lind më 1912 në Gjurgjevik të Madh, fshat afër Klinës. Shkollën fillore e kreu në Krumë të Hasit, shkollën Normale e kreu në Elbasan. Fakultetin e Shkencave Natyrore, dega e Historisë- Gjeografisë dhe Akademinë Ushtarake e kreu në Romë- Itali. Pas, kryerjes së fakultetit, u kthye në Shqipëri, dhe punoi si mësues në shumë fshatra të Shqipërisë Veriore. Më 1939, kur Italia e okupoi Shqipërinë, ai së bashku me xhaxhanë e vet Sejdi Berishën, kaloi në Kosovë. Më vonë, në Prishtinë filloi të punoj si profesor në Gjimnazin “Sami Frashëri” (1941-1944). Pas pushtimit të Kosovës më 1944 u arratis në malet e Drenicës dhe nga aty organizoi rezistencën e armatosur kundër pushtuesve të rinj. Prof. Ymer Berisha konsiderohet njëri ndër ideologët dhe krijuesit e platformës politike për mbrojtjen e kufijve etnikë të trojeve shqiptare të Kosovës dhe bashkimin e saj me Shqipërinë. Gjatë tërë jetës së vet ishte luftëtar i denjë kundër fashizmit e komunizmit (të kësaj ideologjie sllave).
Ai luftonte për Kosovës dhe për të gjitha trojet shqiptare, që ishin të copëtuara padrejtësisht nga shovinistët fqinjë dhe fuqitë e mëdha. Rrezikun kryesor e shihte tek shovinizmi serbomadh, që mbante Kosovën dhe aspiratat e saja nuk përfundonin me aq. Të njëjtin rrezik e shihte edhe në jugun e Shqipërisë, nga shovinistët grekë. Profesor Ymer Berisha njihte vetëm një ideologji, ajo ishte ideologjia kombëtare shqiptare, idealet e së cilës gjetën mishërimin e vet në Mbledhjen e Mukes dhe në vendimet historike të Bujanit.
Mendohet se iniciator dhe themelues i ONDSH-së ishte vet ai, po më 1945, në Kuvendin e Dobërdolit formoi edhe organizatën tjetër ilegale “Besa Kombëtare”. Në emër të kësaj organizate “Nga malet e lira të Dardanisë” i shkruan shefit të misionit ushtarak britanik në Shqipëri, gjeneralit Hadson, një letër me të cilën e njoftonte për terrorin sllavo-komunist mbi popullsinë shqiptare në Kosovë, dhe duke kërkuar ndihmë e përkrahje nga aleatët anglo-amerikanë. Si patriot që ishte, Ymer Berisha, do të angazhohet drejtpërdrejt në proceset e Kosovës, duke mbajtur kontakte me masën e gjerë shqiptare. Profesori i Gjurgjevikut, në vjeshtën e vitit 1944 do të vijë në Drenicë dhe do të bisedojë me Shaban Polluzhën, Sadik Zenelin, Jusuf Gradicën Rexhep Vojvodën dhe me shumë njerëz të tjerë autoritarë të kësaj ane e të Artakollit për fatin e Kosovës. Në Drenicë, me 28 nëntor do të mbajë një tubim me fshatarët e kësaj ane dhe aty do të thotë “ Nuk ka besë më me serbë, prandaj duhet të organizohemi dhe të luftojmë deri në bashkimin kombëtar”. Si intelektual i formuar që ishte, ai ishte njohës i mirë i rrethanave politike dhe qysh atëherë kishte shprehur dyshimin rreth realizimit të vendimeve të konferencës së Bujanit. Duke i njohur mirë këto rrethana, ai bënte përpjekje të vazhdueshme që shqiptarët në Drenicë, në Llapushë dhe në disa pjesë të Dukagjinit t’i bind për t’iu kundërvënë politikës okupuese me të gjitha forcat, madje së fundi edhe me kryengritje të armatosur.
Me fillimin e kryengritjes në Drenicë, Ymer Berisha do të thoshte se suksesi i saj do të varet nga zgjerimi i saj në të gjitha anët e Kosovës. Në Drenicë do të sjell armë dhe si deklaron Hajriz Domaneku, në Obri kishte sjellë disa automatikë me të cilët luftuan deri sa u shua rezistenca e Drenicës. Pasi shuhet lufta e Drenicës, profesori prej këtu kaloi në ilegalitet dhe kaloi në anën e Prizrenit, Podrimes dhe Rahovecit. Më vonë angazhohet në unitetin e ilegales shqiptare, dhe në territoret e Dukagjinit formoi komitetet e rajoneve, të rretheve e të komunave, që kishin të njejtën strukturë si në NDSH-e.
Më 22 tetor 1945, ai e informoi shefin e misionit ushtarak anglez, gjeneralin e zënë ngoje për përfundimin e luftës së Drenicës dhe për gjendjen në Kosovë. Por ky raport kishte rënë në duart e OZN-es, sepse korrieri ishte bashkëpunëtor i tyre.e që nuk ishte hera e parë që një njeri i tillë ishte infiltruar në radhët e lëvizjes. Profesori ishte i shqetësuar për situatën që mbretëronte pas aneksimit të Kosovës Serbisë. Sepse për nga përmasat, qëllimet, metodat që përdoreshin, propaganda që zhvillohej, dhuna që zbatohej mbi shqiptarët ishte e njëllojtë me atë që ushtrohej dhe përdorej në vitet e sundimit të dinastisë mbretërore të paraluftës. Përpara luftës shqiptarët ishin element destabilizues për Jugosllavinë, ndërsa pas lufte ishin separatistë, e çka jo tjetër. Duke e vërejtur pakënaqësinë e dëshirimin e popullit, Ymer Berisha vënë lidhje me të gjitha organizatat ilegale, që vepronin në Kosovë dhe intensivisht punoi për të bërë bashkimin e tyre. Sipas Gjon Serreqit, që i jep deklaratë hetuesit në burg, thotë se “ Me organizatën “Besa Kombëtare” të Ymer Berishës kemi pasur lidhje prej qershorit të vitit 1946, nëpër mjet të Rexhep Lushit, korrierit të Hilmi Zariqit. Aksione të përbashkëta nuk kemi pasur. Ata kanë kryer aksione në Dukagjin, kurse ne këtu. Ymer Berishën të gjithë ne e kemi nderuar si organizatorin më të aftë. Ai na pat njoftuar se është i ndërlidhur me Muharrem Bajraktarin me konsullin anglez në Tiranë, Hadsonin”, përfundon Gjoni para organeve hetimore. Këtë deklaratë ai e jep diku në orët e hershme të mëngjesit.
Ymer Berisha kishte lidhje të ngushta edhe me Ukë Sadikun dhe me të gjithë krerët e shqiptarëve në ilegalitet. Pas një aktiviteti të dendur në fshatrat e Gjakovës, dhe pas një konsultimi që pati me Ukë Sadikun, atë, profesorin e njoftojnë se në malet e Lipovicës do të mbahet kongresi V i ONDSH-së, dhe ai ishte i ftuar të marrë pjesë në te. Sipas të dhënave që i jep Gojko Medenica, me 10 korrik të vitit 1946 në malet e Hereçit të Gjakovës, i rrethuar nga forcat e të ashtuquajturës “Mbrojtja popullore dhe e milicisë jugosllave”, u vra në udhëtim e sipër për në Kongresin V të ONDSH-së, që mbahej në Lipovicë. Së bashku me përcjelljen bëjnë rezistencë, për të dalë nga rrethimi. Por prof. Ymer Berisha vritet me 8 patriotë, dhe 12 të tjerë plagosën rëndë. Së bashku me ta vritet edhe mësuesi Fehmi Kura.
Vdekja e prof. Ymer Berishën dhe e bashkëluftëtarëve të tij do të mbahet fshehur deri më 25 korrik 1946, kur do të mbahet Kongresi i Lipovicës. Atëherë zbulohet korrieri i rrejshëm ( në të vërtet ishte spiun i Spasoje Gjakoviqit), Rexhep Alush Carabregu, që një kohë të gjatë kishte luajtur lojën e korrierit duke bartur letra nga Shtabi II( Organizata nr.2) në Drenicë dhe “Besa Kombëtare” në Dukagjin. Nga trysnia që iu bë atij nga gjyqi popullor i kongresit në Lipovicë, ai pranoi se Ymer Berisha me ndihmën e tij kishte rënë në grackë dhe ishte likuiduar. Andaj gjyqi popullore e dënoi aty për aty me pushkatim edhe Rexhep Carabregun aty afër, ku mbahej kongresi.
Kongresi i Lipovicës i filloi punimet më 25 korrik 1946, dhe në këtë kongres u propozua që komandanti i përgjithshëm i ilegales shqiptare u emërua prof. Ymer Berisha, në mungesën dhe në padijen për vrasjen e tij për 15 ditë më parë. Pasi u zbulua likuidimi i Ymer Berishës nga ana e UDB-es, shtypi i kohës bënte njoftimin e shkurtër se u vra ballisti, antipopullori, antidemokratik Ymer Berisha, spiun gjerman, i cili ka qenë i shtyrë dhe i përkrahur nga reaksioni i jashtëm, ka qenë udhëheqës kryesor politik i të ashtuquajturës “Komiteti Nacional Demokratik Shqiptar” me të cilat ishin bashkuar spiunët fashistë, zogistë, irredentistë, ballistë dhe tradhtarët e tjerë, të popullit shqiptar, të cilët ishin bashkuar spiunët fashistë, zogistë, irredentistë, ballistë dhe tradhtarët e tjerë, të popullit shqiptar, të cilët ishin në shërbim të reaksionit të huaj”. Pa fijen e turpit, shtypi i kohës i mëveshte lloj-lloj epitetesh, duke filluar nga ato më të çoroditurat e deri tek ato më fyeset për një patriot e atdhetar siç ishte ai. Qëllimi i parë dhe i fundit i të gjithë këtyre të rënëve kishte vetem një emër dhe një synim, që të gjitha trojet shqiptare të bashkoheshin në një shtet etnik- Shqipërinë etnike.
Dilemat e ilegales shqiptare
Me vrasjen e prof. Ymer Berishës, Lëvizja popullore për Lirimin e Tokave Shqiptare, humbi strategun, ideologun, atdhetarin e trimin e pakompromis për bashkimin e tokave shqiptare. Ukë Sadiku e Gjon Serreqi mbetën pa këshilltarin e tyre. Kongresi i Lipovicës (V), u mbajt pa prezencën e tij. Në kongres gjatë punës u shtruan shumë pyetje, shumë detyra dhe lindën shumë dilema. Lëvizja u ndodhë para një udhëkryqi, ilegalen shqiptare e pritnin ditë të vështira. Shumë grupe ilegale e jatakë të tyre u zbuluan, filluan gjithandej Kosovës e Dukagjinit procese të gjata gjyqësore, anëtarët e tyre dënoheshin me vite marramendëse burgimi, ata më autoritativë në popull i pushkatonin dhe i ekspozonin në qytete të ndryshme. Njerëzit likuidoheshin dhe humbnin pa gjurmë.
Terrori antishqiptar u intensifikua në zonat kufitare, për t’u shtrirë më vonë në tërë Kosovën. Përveç raporteve të rregullta serbe, maqedonase e malazeze, një rol të veçantë në këtë drejtim e kishin organet e “mbrojtjes popullore”. Organet e partisë e të pushtetit ekzistonin formalisht, sepse ligjin e bënin repartet ushtarake. Shërbimi i OZN-ës përgatiste listat me emra e mbiemra të njerëzve, që ishin më autoritativët te populli shqiptar, të cilët për një kohë të shkurtër likuidoheshin, burgoseshin ose mbylleshin në kampet e përqendrimit që u krijuan gjatë kësaj periudhe. Edhe pse ishte krijuar një situatë e rëndë, megjithatë, kërkesa u shqyrtua në shumë takime të ilegales, por në Kongresin e Lipovicës, u arrit kulminacioni i dilemave, të qëndrohet në Kosovë apo të dilet jashtë për një kohë të caktuar. Pikërisht në kongres lindën dy fraksionet e lartpërmendura. Një pjesë e ilegales vendosi të shkoj jashtë vendit, me qëllim që së paku të vazhdonin aktivitetin në një formë tjetër jashtë Kosovës dhe të shpëtonin nga likuidimet dhe të nxirrnin jashtë një potencial të konsiderueshëm njerëzish, të cilët për një kohë do të ishin pre e “pushtetit popullor” jugosllav. Në këtë rrugë, më 28 nëntor 1945, u nis Batalioni I me Hysen Tërpezën në krye (Komandant i Shtabit të Përgjithshëm), dhe grupi tjetër i ilegales i udhëhequr nga Adem Gllavica.Të dy këto grupe që u nisën për të depërtuar në kufirin grek, që ishte krejt e natyrshme, ngase Greqia ishte vendi më i përshtatshëm për qëndrim.
Derisa këto dy grupe tërhiqeshin para ushtrisë jugosllave pjesa tjetër e ilegales që mbeti në Kosovë organizohej në grupe të armatosura për të bërë rezistencë forcave sllave që rirobëronin Kosovën. Kjo rezistencë udhëhiqej nga tri qendra kryesore: 1. Nga “Besa Kombëtare” në krye me prof. Ymer Berishën, 2. Organizata NO-2 e udhëhequr nga Ajet Gërguri, dhe 3. Komiteti Nacional Demokratik Shqiptar nga Halim Spahiu dhe Tahir Deda. Kërkesat për largim nga Kosova do të shtrohen përsëri në Kongresin e Lipovicës nga ilegalja e mbetur.
Gjysmë viti më vonë, në Kongres përveç shumë vendimeve të rëndësishme që do të merren, do të dominojnë edhe dy opsione kryesore: 1. Qëndrimi në Kosovë, pa marrë parasysh rrethanat dhe kushtet, dhe opsioni 2. mbështet zbarkimin e përkohshëm të komitetit në Shqipëri. Pjesa e cila u përcaktua që të depërtonte në Shqipëri, në rrugë e sipër u sulmua nga ushtria dhe organet e UDB-es dhe të OZN_es, një pjesë e madhe e ilegales u likuidua. Pushteti Jugosllav pas kësaj humbjeje të madhe të rezistencës trumbetonte zëshëm se në arrati, në vitin 1947, mbetën vetëm 33 persona. Edhe pse thuhej kështu në këtë “Rekapitullim” të shtetit jugosllav, mund të supozohet se simpatizantë e anëtarë të organizatave “Besa Kombëtare” e të “ONDSH_së” kishte më tepër dhe se organet e ndjekjes asnjëherë nuk arritën ti zbulojnë dhe ti asgjësojnë në tërësi, ndaj edhe më tutje formohen komitetet e reja në tërë trojet shqiptare në ish- Jugosllavi.
Nga kjo që u tha më lart mund të konkludojmë se populli shqiptar i Kosovës në periudhën ndërmjet viteve 1945-1947 e këndej, deri në ditët e sotme, bëri luftë të pandërprerë për mbrojtjen kombëtare. Sakrificat e popullit shqiptar për të qëndruar i pa- thyer në trojet e veta dhe për ruajtjen e qenies kombëtare ishin të mëdha
Korrespodenca e OPSH “Besa Kombëtare” me personalitete të tjera të rezistencës shqiptare
Lëvizja e rezistencës shqiptare qysh prej ditëve të para të formimit dhe veprimtarisë patriotike të tyre, mbante lidhje të ngushta ndërmjet veti. Sidomos, baza për korrespondimin e tyre ishte përkatësia kombëtare, ideologjia dhe tradita. Ato e ndihmonin njëra tjetrën dhe i koordinonin aksionet e tyre politike ose ushtarake. Lidhjet kryesisht mbaheshin me anë të njerëzve të besueshëm, por në raste më të shpeshta ato përcilleshin me gojë, e në raste të rralla edhe me shkrim. Rastet që mbaheshin me shkrim gjatë kalimit të kohës kanë pasur mundësi edhe të ruheshin, e sidomos ato letra që kanë rënë në dorë të organeve shtetërore jugosllave. Fatin e tillë e patën letrat, korrespondenca që ka pasur profesor Ymer Berisha me Ahmet Selacin, Ukë Sadikun. Me këtë rast vlen për ti veçuar letrat e profesorit që i këmbente me misionin anglez, respektivisht me gjeneralin Hadson.
Këto lidhje që mbaheshin ndërmjet organizatës “Besa Kombëtare”, dhe misionit anglez mbaheshin me sakrifica të mëdha, kryesisht ato udhëhiqeshin përmes lidhjeve, përmes ambasadave, që ndodheshin në Shkup e në Tiranë. Njoftimi me kohë për gjendjen aktuale dhe për terrorin që ushtronte pushteti serb në trevat shqiptare kishte një rëndësi të madhe. Sado pak faktori i jashtëm kishte një ndikim jo transparent në zbutjen e dhunës. Me 22 tetor 1945 prof. Ymer Berisha mbante një letërkëmbim të dendur me gjeneralin anglez- Hadsonin, në mes tjerash në një raport për situatën e rëndë politike në Kosovë i shkruante:
Shkëlqesi,
Tërë populli i Dardanisë Ilire, me zemër të thyer për shkak të terrorit dhe të plaçkitjes nga ana e partizanëve, i dërgon me përulësi, nëpërmes shkëlqesisë suaj, qeverisë angleze këtë ankesë...” Ushtria jonë nëpër male është e gatshme për luftë. Me vete e ka me zemër e me shpirt tërë popullin. Por, fatkeqësisht, na mungojnë armët dhe pajisjet. Prandaj me vetëdijen e të vuajturit, presim çdo urdhër e ndihmë për ata që po vuajnë tash 11 muaj...”
Me këtë letër i bëhet me dije gjeneralit Hadson për vrasjet dhe torturat që i kishte bërë pushteti “ demokratik e popullor” jugosllav ndaj shqiptarëve menjëherë pas “çlirimit”, për masakrën e Tivarit, të Dubrovnikut, për luftën e Drenicës, për vrasjet e 75 krerëve të saj, dhe për rënien e 4 heronjve: Shaban Polluzha, Miftar Bajraktari, Mehmet Gradica dhe togerin Gani Agaj i Llaushës. Profesori e bënte me dije se mbi 4000 luftëtarë janë të gatshëm për luftë, por vetëm presin ndihmën nga perëndimi, për të vazhduar më vonë në letër:
“Ekselencë e nderuar, shqiptarët me përulje u lutën fituesve anglo-amerikan që të intervenojnë në Kosovë e ta ndalin terrorin partizan, në mënyrë që të mos pranohen zgjedhjet nën shtypjen e armëve, sepse vetëm 2% me dëshirë votojnë për bashkëjetesë në Jugosllavi”
Në letër më tutje vihet në pah se si ushtria serbe ka mbytur 26.000 njerëz të pafajshëm, kanë djegur mbi 150 shtëpi, 6.000 familjeve shqiptare u është grabitur tërë pasuria. U bë rikolonizimi i tokave shqiptare. Nga populli me tradhti është bërë grumbullimi (mbledhja) e armëve. Meqenëse me sukses u krye ky aksion, në vend të lirisë së premtuar, filluan të robëronin atë, duke zbatuar mbi ta torturat e terror të paparë në historinë e popullit. Pasi i mblodhën armët, i burgosën të gjithë krerët, bajraktarët dhe personalitetet e njohura i hodhën në burgjet më të këqija, në të cilën shumë prej tyre vdiqën nga uria...I merrnin natën nga burgu nga 10-15 veta dhe duke luajtur me muzikë pas torturave të mëdha i vrisnin duke i rrahur e pushkatuar, duke i therur, duke i vrarë, e në disa raste duke iu rënë me çekiç në kokë, duke i u vënë nën thonj gjilpërat, duke u rënë brinjëve, duke ua prerë pjesët e trupit derisa ata ende ishin gjallë... Raporti që i dërgohet gjeneralit Hadson ishte shumë më i gjatë. Ai përmbante më tepër se 2500 fjalë. Këtë letër e nënshkruan profesor Ymer Berisha, si kryetar i organizatës “Besa Kombëtare”, ndërsa si anëtarë të këshillit të organizatës nënshkruajnë edhe Mulla Ilaz Broja, Hysen Bajraktari, Ndue Përlleshi, Feriz Boja, Ndrec Lleshi, Mehmet Aga, Sokol Dini, Shaqë Gaca, Zeqir Lutani, Bardhec Rogani, Jetullah Rrezalla dhe Zef Doda.
Përveç lidhjeve që mbaheshin me misionin anglez në Tiranë, ato ishin më të shpeshta me grupet e brendshme, e personalitete të dalluara kombëtare. Në një letër që i dërgon Ahmet Selacit, Berisha kërkonte që të dinte se sa njerëz ka nën armë, po që se dilet në luftë.
Vëllait
Ahmet Selacit
Kosovë
Organizata jonë “Besa Kombëtare” është interesuar me kohë të njohë të gjithë shqiptarët e mirë andej e këndej dhe ty të kam çmuar si një patriot të vyeshëm dhe trim të rrallë për luftërat që ke bërë në Shalë të Bajgorës kundër armiqve të kombit shqiptarë... Merru vesh me bashkëpunëtorët e tu të tjerë dhe na njofto me shkrim sa luftëtarë, në rast lufte mund të dalin me armë në dorë në qarkun dhe në komunën tënde, sepse këtë do ta dijë kuvendi i parisë nga Shqipëri e Vjetër”
Kryetari i organizatës
“Besa Kombëtare”
Ymer Berisha
Lidhje të ngushta kryetari i organizatës “Besa Kombëtare” mbante me Pashk Bibën dhe me emigrantët e tjerë shqiptarë në Bari të Italisë. Por ajo që vlen të cekët për korrespodencën e profesorit janë edhe lidhjet e tij me Muharrem Bajraktarin. Ndërsa ky i dyti kishte lidhje me shumë oficerë anglezë që ishin pran shtabit kryesor të UNÇ_ të Shqipërisë
Me 6 korrik 1946 në emër të Muharrem Bajraktarit, Ymer Berishës i shkruante Pashk Bibë Mirakaj:
Komitetit
“Besa Kombëtare”
Kosovë
Me 26 shtator 1945 morëm një letër nga ju. Për mbledhjen në male me 3 nëntor, të cilën e ka kryesuar Muharrem Bajraktari, ju ka shkruar ai personalisht... Situata ndërkombëtare, shkurtimisht do të dukej kështu angloamerikanët pas fjalimit të Çerqillit të mbajtur me 5 mars 1946 në Kolexhin e Fulttonit në Vashingtom, janë deklaruar krejtësisht haptazi kundër Bashkimit Sovjetik, duke e njoftuar botën për rrezikun komunist që po i kërcënohet... Peticionin që na keni dërguar ia kemi përcjellë me kohë gjeneralit Hadson, por ai tash gjendet jashtë Shqipërisë, sepse Anglia i ka ndërprerë të gjitha lidhjet me të ashtuquajturën qeveri e Shqipërisë...
Rroftë Shqipëria Etnike,
6 korrik 1946
Të fala të përzemërta
P.B. Mirakaj
Lidhjet me organizatat tjera nuk i mbanin vetëm Ymer Berisha, të njëjtën mënyrë të korrespondimit e mbante edhe Komiteti Qendror i ONDSH-së në Shkup, me konsullatën angleze në këtë qytet. Halim Orana që ishte përfaqësues i Shoqatës së Shqiptarëve pran Shtetit të Pavarur Kroat. Ai mbante lidhje të rregullta me kroatët dhe organizatën në Shkup. Po këto lidhje i zhvillonin edhe Gjon Serreqi e Ajet Gërguri me Muharrem Bajraktarin.
Në të gjitha këto lidhje që u vunë, kishin një qëllim të përbashkët që të koordinojnë punët në terren, të organizojnë aksione të përbashkëta kundër okupuesit sllav, për zbarkimin e anglezëve në bregdetin e Shqipërisë, ose për tërheqjen eventuale nëpër Greqi e Shqipëri.
