nga Agim Bajrami :Pershtypje nga Kosova

Bronxi i pavdekesise se Ali Hadrit

     

Aromat e festave kosovare mbeten gjithmone  shkaqe te  bukura  , per te  rikujtuar historine dhe heronjte e saj te pa harruar  . Ata bij qe sic thote edhe kenga popullore ,, nuk I lindi lokja prej barku , por I qiti huta prej carku ,, Nuk e teprojme po te themi se dheu i  Kosoves eshte nje nga dherat me  unikale ne bote ku numuri i bijeve dhe bijave te rene nga plumbat e hasmit pushtues, mud te krahasohet pa frike me numrin e 

Eshte vendi ku legjenda dhe e tashmja, kane nje ngjashmeri kilometrave te saj katrore. tiparesh dhe artikulim gjuhesh te habitshme. Eshte toka ku njerzit krahas ajrit te ftohte te bjeshkeve thithin vazhdimisht cdo dite edhe pak nga lavdija e pashembullt e tyre. Ndaj nuk do tingellonte si paradoks etja dhe deshira e kesaj toke per sa me shum statuja dhe lapidare. Peja per te cilen kemi shkruar edhe nje here tjeter, eshte nji nder vendet qe ka numrin me te madh te deshmorve dhe heronjve te rene per ceshtjen shqiptare. Vet pozita e saj gjeografike nen malet e rugoves dhe peisazhit te vrazhde te rrafshit te Dukagjinit, prania e ererave nqe fryjne vazhdimisht nga atdheu meme i kane bere banoret e ksaj zone ta identifikonin veten e tyre me sinonimin e atdheut dhe lirise. Jane te panumert heronjte dhe deshmoret bij te kesaj zone qe e kane lyer kete toke me gjakun dhe amanetin e tyre ndaj dhe ndergjegja e kombit eshte e pamundur te qendroj indiferente ndaj ketyre sakrificave. Ata tashme e kane identifikuar veten e tyre si kalores te lirise dhe kane trokitur ne perjetesi. Sheshi liria se bashku me sheshin Skenderbej qe i rrine perbri, tashme i ngjan nje mauzoleu gjigand ku keta heronje te veshur me ngjyren e bronzit dhe te mermerit flasin e flasin me njeritjetrin me fjale malli dhe nostalgjie. Ka dicka solemne dhe te pa perseritshme ne syte e tyre ashtu sic kane qene ne shekuj e vite endrrat e tyre per lirine dhe ardhmerine e Kosoves. Ne nje kalim te thjeshte perkrah statujave te tyre secili nga ne vetvetiu behet shok dhe bartes i krenarise. Ende nuk me besohet se tashme toka e tyre per te cilin derdhen kaq gjak dhe sakrifica, eshte e lire dhe e pavarur. Statujat e Haxhi Zekes ,  Ardian Krasniqit , Enver Hadrit e Shkelzen Haradinajt i japin ketij qyteti edhe nje dimension me tepernderimi dhe krenarie. Por dicka I mungonte prej vitesh kesaj bashkesie heronjshe dhe banoresh prej bronzi, sepse kushdo qe vinte ne qytet sa here qe niste kuvendimin me ta, mendimi I pare qe i vinte ndermend ishte, po akademik Ali Hadrin ku e keni ?. Bacen qe diti te flase me boten e qyteteruar evropiane per rreth 40 vjete me studimet e tij historike te pa perseritshme, njeriun e vendosur per te mbajtur lart autoritetin e shkencetarit e profesorit shqiptar edhe ne situatat me te renda politike, njeriu qe vazhdoi me nje vendosmeri per tu lavderuar angazhimin kunder ,, genjeshtres si akt patriotic ,, ( D. Qosic ) , te provinces serbe dhe diferencimit te lidhjes komuniste si akt obskurantik te pikpamjeve, qe kthimi ne  hegjemoni serbe dhe privilegjeve te koloneve, tentonin ta paraqisnin si kthim te barazise. Akademik Ali Hadri ishte njeriu qe ne kushtet e terrorit me te eger shovinist beri qe qendrat e studimeve albanologjike te themelohen e te forcohen ne Kosove. Me sensin e holle te historianit modern ne enciklopedine jugosllave ai paraqiti pikpamjet origjinale dhe sintetike mbi shqiptaret dhe prejardhjen ilire, studime qe u bene te njohura ne shtypin boterore duke kapercyer keshtu pengsat dhe konjukturat e politikes shoviniste serbomadhe. Vepra dhe veprimtaria e Ali Hadrit arrin te mbuloje nje periudhe vendimtare te shekullit te 20te qe shkon nga kolonizimi i Kosoves nga  Serbia dhe mbretera Jugosllave e deri tek pasqyrimi I pastrimit te mevonshem etnik dhe rikolonizimin nga regjimi komunist i Republikes se Serbise dhe Federates jugosllave. Ndersa nga vitet 1966 Pr. Ali Hadri jo vetem qe ra ne sy si  nje analist i thelluar, interpretues kompetent dhe perkrahes e pjesmarres aktiv ne angazhimet per Republiken e Kosoves sic ishin perkrahja e kerkesave te studenteve per themelimin e Universitetit te Prishtines, por edhe sin je kundeshtues i rrepte i iniciatives serbe per shendrrimin e fakultetit filozofik te prishtines ne qender te rusologjise ne nivel  federate. Profesor Ali Hadri ka dhene nje ndimese shume te vyer ne studimet historiografike ne veprimtarite shkencore si dhe ne drejtimin dhe botimin e revistave ,, Perparimi , Gjurmime albanologjike , Studime historike ,, si dhe ne formimin e studjuesve dhe historianve te rinj te kosoves. Profesor Ali Hadri do te mbese gjate ne kujtesen e kolegeve te tij per pasionin e thelle me te cilat i bente punet e tij shkencore, per ngritjen e larte profesionale akademike shoqerore dhe intelektuale ne valen e perndjekjeve te pareshtura ndaj tij por edhe te kolegeve te tij pak para semundjes vdekjeprurese , sic thote ne nje nga studimet e tij akademik Rexhep Ismaili  Kryetar akademik I shkencave dhe arteve te kosoves ai  mund te mos e kete ditur afrimin e pavaresise se kosoves, por vizionin e atdheut te tij e kishte te shkruar qartazi ne balle, per kete ai dhe koleget e tij punuan dhe frymuan deri ne castet e fundit te jetes. Ekziston nje mendim i perbashket ne kosove se evidentimi i vepres se ketij babai te shkencave humane ne kosove i bene ndere albanologjise dhe vecanerisht historografise shqiptare ne pergjithesi. Ali Hadri ne hapsirat mbare shqiptare personifikon me se miri shkencetarin dhe patriotin , pionerin e arsimit, ideatorin e masivizimit te arsimit kombetar dhe projektuesin e hapave te shvillimit per historiografine shqiptare ne kosove, intelektualin e ndergjegjshem qe edhe pse arriti majat e karrieres ne arsim ( dekan i fakultetit filozofik te universitetit te prishtines, drejtor i institutit te historise dhe kryetar i shoqates se historianve te jugosllavise , etj .) Pra nje figure me permasa te gjera poliedrike, figure para te cilit , cdo historian dhe artist do te vihej ne veshtiresi serioze per te folur dhe pasqyruar portretin e tij denjesisht.                                                                           

Ka  qene nentor  i vitit 2010 kur mikut tim Skulptorit te njohur Idriz Balani ne momentin e perurimit te bustit te Enver Hadrit ,, Hero i Kombit ,,  , iu be nje propozim nga familja e Pr. Hadrit dhe kryetari i komunes se pejes Z . Ali Berisha per te pasqyruar figuren e ketij njeriu ne nje bust  monumental prej bronxi. Ndonese kjo kerkese u be me thjeshtesi une  vura re se , tek Skulptori Balani u ndje  nje dritherime emocionesh dhe pergjegjesie. U deshen me dhjetra e dhjetra ore studimi mbi figuren e tije, u bene disa makete dhe modele te njepasnjeshme deri sa me ne funde busti Ii Profesorit te nderuar mori formen qe ka sot. Me nje veshtrim te menduar dhe vizionar qe mund ta kene vec njerez te medhenj si ai, me nje gisht drejtuar nga  dritaret e shtepise se tij dhe doren tjeter vendosur mbi  volumet  e trasha te Historise se Kosoves dhe Shqiperise , ky monument arrin te sintetizoje me se miri rrugen e veshtire dhe plot mundime te kosoves drejt gjetjes se identitetit te saj shqiptare. Busti reflektone madheshtine dhe pathyeshmerine e mbrojtesit te ketij identiteti por njekohesishte arrine te flase me ambjentin perreth me nje gjuhe te pasur artistike. i gjate 1.75 m. dhe I orientuar me se miri me volumet e sheshit ai i shton ketij qyteti edhe nje permase te re historike.                                                                                                 

 Kjo veper , qe mund te quhet edhe si  nje arritje e re e skulptorit  Idriz Balani ne teresine e gjetjeve artistike , dhe plastiken e saj te vecante , mund te quhet njekohesisht edhe si arritje ne skulpturen tone . Autori ka ditur te  na jape ne menyre lakonike jo vetem madheshtine shpirterore te Pr. Ali Hadrit , por edhe te nje brezi te tere profesoresh e akademikesh kosovare , qe tere energjite e tyre intelektuale i  vune ne sherbim  te ceshtjes se atdheut .                                                                                    

  Piktori dhe skenografi i njohur i Kosoves Afrim Gora , se bashku me Drejtoreshen e Drejtoratit per Kulture 

Rini e Sport , piktoren Shpresa

  

Gjonbalaj , gjejne rastin per ta pergezuar skulptorin Balani , per kete realizim dinjitoz . ,,Ju keni krijuar nje veper sa njerezore aq dhe artistike , zotni koleg . Duke kundruar shprehjen e fytyres se Baces mua me mbushet mendja se ju keni kaluar shume kohe se bashku me te ,, .                                                                                                                                                          Ndonese vepra mberriti ne oret e vona te nates Idriz Balani se bashku me Aver Husen e te tjere , e vendosen bustin ne bazamentdhe e montuan pavaresisht shiut dhe te ftohtit  , per ta gjetur e nesermja , dita e festes , gati per inagurim .                                                                                                      

As shiu dhe I ftoheti I bjeshkeve nuk munden ta mbyllnin ne shtepi  Arberin dhe familjen e tij , qekishin disa ore qe e prisnin babane e tyre .Mberritja e bustit ate nate ishte me teper se mberritja e nje personi te gjalle . ,,Mire se erdhe babe ne shtepine tende ,, thone syte e perlotur te te birit, te permalluar.                                                                                                                                                         

Ne ceremoni ne e inagurimit te ketij busti kishin ardhur me mijra qytetre te Pejes dhe Kosoves. Ishin te emocionuar por edhe shume te gezuar fytyrat e tyre ato caste, sepse tashme profesorin e tyre ,mikun dhe birin e dashur do ta kishin dhe do ta kene pergjithmone atje mes tyre.Ne ceremonine  e inagurimit te ketij busti mori pjese kryetari I komunes se pejes Dr. Ali Berisha, nje nder komandantet me ne ze te rrafshit te dukagjinit, ne  luften per clirimin e kosoves si dhe deputet I porsazgjedhur I kesaj zone zoti Daut Haradinaj, deputet dhe personalitete te tjera te kosoves.    

                                                                   

Ne kete ceremoni festive te pergatitur me kujdes nga Drejtorati per Kulture Rini e Sport , nje njgjyre shume te bukur dhe emocionuese I dha dhe grupi Polifonik I Progonatit te Tepelenes ,me kengen kushtuar Akademik Ali Hadrit . 

                                                                                                                

Ne fjalen e rastit , mes te tjerash , Kryetari I Komunes se Pejes z. Ali Berisha tha : ,, nga sot eshte nder I madh per qytetin e Pejes , qe ta kete ne qender te qytetit , bustin e nje njeriu , qe ishte kontribues I madh per Kosoven . Une deshiroj me kete rast te falenderoj te gjithe ata qe kontribuan , qe te realizohet ky projekt , falenderoj familjen Hadri , falenderoj iniciatorin e ketij projekti z. Ramush Haradinaj , falenderoj institucionet komunale dhe qendrore , falenderoj autorin  z . Idriz Balani .     

                                      

Per figuren dhe veprimtarine ne vite te akademik Ali Hadrit foli Drejtori I Institutit te Historise ,, Akademik Ali Hadri ,,ne Prishtine z. Jusuf Bajraktari . Ndermjet te tjerave ai theksoi se profesor Hadri ne tere vitet e jetes se tij, rrugeve te dijes dhe emancipimit shkencore si qellim supreme te jetes se tij do te kishte kontributin e gjithanshem ne sherbim te qendreses kombetare ne vitet me te veshtira te kosoves, me tej ai u ndal ne disa nga momentet me qendrore te jetes dhe formimit te tij shkencor.

Lindi ne 3 mars 1928 ne Lushnje. Shkollen fillore dhe te mesme e mbaroi ne Gjakove. U dipllomua ne vitin 1956 ne FakultetinFfilozofik te Beogradit. Ne vitin 1960 mbrojti  temen e magjistratures,  ,, Lidhja Shqiptare e Prizerenit  ,, . Ne vitin 1970 mbrojti  tezen e doktorratures ,, Levizja Nacionalclirimtare ne Kosove 1941-1945. Krahas veprimtarise qe permendem pak me pare akademik Ali Hadri per shume kohe drejtoi studimet pasuniversitare dhe udhehoqi me sukses magjistrantet dhe doktorrantet , te cilet me vone do ti afirmojne idete e tij shkencore. Per shume vite ka qene Delegat  I Kuvendit Krahinor te Punes Shkencore, antar I Keshillit Ekzekutiv te Shoqates Jugosllave ,, Shkenca dhe Shoqeria ,,  Kryetar I Lidhjes se Shoqatave te Historianeve te Jugosllavise. Eshte autor I 11 veprave monografike ne gjuhen shqipe dhe serbo-kroate nga te cilet permendim ato te botuara ne gjuhen shqipe si Pasqyre e Historise Nacionale Shqiptare ( bashke me Milan Perkaj).Prishtine 1960 .

Levizja Nacionalclirimtare ne Kosove 1941- 1945 ,Prishtine 1971 .

Kritike Historiografike1 ,  Shkup , 1973.

Gjakova ne Levizjen Nacionalclirimtare Prishtine , 1974 .

Keshillat Nacionalclirimtare ne Kosove 41-45 , Prishtine 1974 .

Pervec kesaj profesor Ali Hadri eshte  autor I ngritjes se flamurit te pare shqiptare  I vedosur ne prishtine pas pleniumit te Brioneve ne vitin 1968, milicia serbe tento tja merrte kete flamur por nuk mundi perball vendosmerise se tij patriotike. Ali Hadri vdiq me 2 dhjetor 1987 duke I qendruar besnik idealeve te tij jetsore, me trishtimin qe nuk e pa te realizuar endrren e tij per ta pare kosoven te lire e te pa varur.              Presidenti historic I Kosoves dr. Ibrahim Rugova , me rastin e shenimit te 125 – vjetorit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit e dekoroi akademik  Ali Hadrin me ,,Medaljen e arte Lidhja Shqiptare e Prizrenit ,, per kontribut te jashtezakonshem ne historiografi .

Nje nate para se te vendosej busti ne peje dhe rrethinat e saje binte shi pareshtur, por  te nesermen si per cudi koha u hap dhe qielli u kthjellua si me porosi. Ndofta ishte deshira e natyres per te mbledhur sa me shume njerez dhe per ti uruar ketij gjigandi te historiografise shqiptare rikthimin e tij te perhershem ne vendlindje. Ngjyra e bronxit dhe ngjyra e qiellit u bashkuan te dyja bashke  duke krijuar nje ylber te rralle e te vecante. Ylber te tille mund te gjesh vetem ne kosove dhe askund tjeter.