Beqë Cufaj (3.12.1970,Deëan,Kosovë) ka mbaruar studimet për Letërsi dhe Gjuhë në Universitetin e Prishtinës. Jeton dhe punon në Gjermani dhe Kosovë. Shkruan për gazeta në gjuhën shqipe në Kosovë dhe në gjuhën gjermane në Gjermani, Austri e Zvicër. Deri më tashti ka botuar libra me poezi, ese dhe prozë: „Balada” (poezi),Shtëpia Botuese, Rilindja, 1994 „205” (poezi dhe tregime),Dukagjini, 1996 „Kosova” (ese),dhe reportazhe nga Lufta e Kosovës botuar në gjermanishte nga Zsolnay Verlag, Vjenë- Munih, 2000 „Shkëlqimi i Huaj” (roman),2003, Shtëpia Botuese Dukagjini, „Last Exit Degerloch” (dramë), „Projekt@party” (roman). Laboratori i Lirisë "Der Glanz der Fremde", Roman botuar në gjermanisht nga Zsolnay Verlag, Vjenë Munih, 2005 Cufaj është përkthyer dhe botuar në më shumë se 15 gju-hë të botës. Shkruan kolumne të rregullta për gazetat KOHA Ditore,Zëri, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Neue Zürcher Zeitung etj.
Nga Ditari prej vitit 1999 deri më 2009
Autori: Beqë Cufaj
Viti i botimit: 2011
Çmimi: 7 € Faqe: 352
ISBN: 978-9951-613-01-9
Legjendat krijojnë luftërat! Luftërat krijojnë legjendat! E këto të dyja së bashku shkruajnë historinë. Po kush e përcjell këtë më mirë sesa letërsia. "Laboratori i Lirisë..." i Beqë Cufajt mëton që në mënyrë krejt personale dhe pa pretendime për të dhënë përgjigjen e fundit të përshkruajë dekadën politike, historike e gjeografike të Kosovës, Ballkanit dhe Europës. Përmes eseve, reportazheve, portreteve, polemikave, tregimeve... lexuesi preket me një botë të cilën jo vetëm e ka përjetuar por përgjatë shfletimit të këtij libri do ta gjejë veten në çdo ditë, javë, muaj e vit të dhjetëvjeçarit që lëmë prapa...
..............
Nga Marko Martin
Që nga 10 shtatori i vitit 2012 së paku një projekt i OKB-së dhe BE-së mund të konsiderohet i realizuar: Në këtë ditë Republika e Kosovës, që dikur u pavarësua nga Serbia, fitoi sovranitetin e plotë të saj. Çka do të thotë kjo konkretisht për një shoqëri financiarisht të këputur dhe psikikisht të dërrmuar, e cila patjetër se nuk përbëhet vetëm nga viktimat e pafajshme të sulmit luftarak serb të vitit 1999? Si rezonojnë ish- luftëtarët e UÇK-së mbi të drejtat dhe liritë e njeriut, sa thellë kanë depërtuar lidhjet ndërmjet mafisë dhe aparatit shtetëror dhe çka është puna me atë vetëdijen klanore arkaike që aq shpesh iu mveshet kosovarëve?
Të parashtrosh pyetje të kësaj natyre nuk do të thotë automatikisht dyshim i arsyeshëm ndaj furisë naive të planifikimit që bëjnë burokratët e Brukselit. Shpesh po ashtu bëhet fjalë për një nënçmim paushall, një hundërrudhje europerëndimore, një projektim i paaftësisë nga vetvetja tek shqiptari i Kosovës, i cili gjoja përjetësisht mbetet i pabesueshëm. Kjo prapaskenë psikopolitike e ka inspiruar Beqë Cufajn, shkrimtarin dhe publicistin shqiptaro-gjerman të lindur me 1970, që të shkruajë romanin me titull «projekt@party». Heroi i tij amorf dhe rrëfyesi në veten e parë është profesor universitar gjerman, i moshës së mesme, i cili pas shkurorëzimit kërkon kuptimin e jetës në funksionin e nëpunësit të OKB-së në vendet e krizës. Në kryeqytetin kosovar, në Prishtinë, ai gjen në univers hibrid që përbëhet nga tregu i zi vendor dhe «Projekt» - subverzionet perëndimore.
Nga përvoja intime
«Tani isha atje poshtë», thotë ose më mirë ofshan protagonisti, i cili në rrëfim-pendesën e tij shpejt bindet se baza e tij financiare në Gjermani që moti është bërë fragjile. Puna e subvencionuar nga OKB për «nation building» nuk ka për detyrë tash e tutje vetëm ndërtimin e shkollave dhe universiteteve funksionale, por duhet të sanojë edhe ekzistencën e ndihmësit të krizave.
Në anët e forta të romanit është edhe empatia tejet precize e autorit për t’u zhytur në gjendjen shpirtërore gjermane, e cila ndërron polet nga dhimbja botërore në euforinë për shpëtimin e botës, nga droja e kontaktit në fshirjen e distancës. Padyshim: Beqë Cufaj i emigruar nga mesi i viteve të nëntëdhjeta, njeh shumë mirë dhe saktë bashkëqytetarët e tij të dikurshëm dhe të tanishëm. Ajo çka shquante tekstet publicistike dhe librat mbi Kosovën – pas romanit të tij të parë «Shkëlqimi i huaj» të botuar më 2005 – edhe në veprën e tij më të re del si problem stilistik: specifikimi i realitetit të përzier kosovar nëpërmjet një afiniteti adjektivësh; ku çdo zagar i ndyrë, çdo bar i okupuar nga «Expats¬» -të dhe nëpunësit vendorë të OJQ-ve ka rëndësi imanente; ku çdo E-Mail i parëndësishëm i dërguar nga selia qendrore e New York-ut pajiset me komentimin ironik.
«Mund të thuhet se të huajt dhe vendorët shfrytëzojnë njëri- tjetrin. Njëra palë qetëson ndërgjegjen, tjetra ndihmon para së gjithash veten. Mendoj se ata i shërbejnë njëri tjetrit. Mund të themi se bëhet fjalë për një ndihmë reciproke gjatë onanimit».
Sado ndriçuese të jetë kjo, për të kuptuar situatën dhe për të relativizuar me të drejtë ndërgjegjet perëndimore, lexuesit i lejohet shumë pak hapësirë për të imagjinuar edhe vetë. Ka ca «PowerPoint» skena nëpër zyra ose përqafime të alkoolizuara ndërmjet «Ekipeve të zhvillimit» në konkurrencë, të cilat janë absurde dhe kanë mundur të përmblidhen, reduktohen, sepse siç dëshmon edhe vetë Beqë Cufaj në fundin intensiv dramatik të romanit, aty shihet qartas se çka në të vërtet kërkohet (së paku në letërsi). Projektet për përmirësimin e gjendjeve nëpër shoqëri bashkë me vepruesit e tyre idealistë dhe punëtorë vijnë dhe shkojnë, ndërsa kriza mbetet.
Një gati-shtet i zymtë
Një krizë, të cilën autori e koncepton nga këndi ekzistencial, sepse as në fund, atëherë kur në mbarë vendin shpërthejnë revoltat e populistëve, të cilat rrëfyesin shkurt e shtyjnë të ndiejë sikur të jetë në rrezik jete, nuk çojnë në katarsis. Në vend të kësaj mirëpo vjen biseda e shtyrë në fund, me përkthyesin vendor Abu Beqir, i cili – i detyruar nga gjermanët në një islamist të heshtur – mund të merret si një figurë pars pro toto, një storie që rrëfen historinë e shumë kosovarëve, të cilët veç në këtë stad marrin guximin për të shpaluar fatet e tyre; ata flasin për vitet e ekskluzionit dhe terrorit nën regjimin e Millosheviqit, flasin mbi emancipimin e tyre nga traditat joprogresive familjare dhe bujqësore, tregojnë për kohën e tyre të varfër në ekzilin italian dhe gjermanofon, për gjendjen në emigrim që shpesh i ka detyruar ata të zhyten në kriminalitet dhe në fund ata flasin për kthimin në një gati-shtet të zymtë.
Që në fund Abu Beqiri megjithatë nuk është shndërruar në islamist e lehtëson Unë-Rrëfyesin, e qetëson dhe i jep shpresë atij që të rifitojë pak besim në triumfin e arsyes dhe humanes. Një vetëgjetje për protagonistin, të cilin Beqë Cufaj vetëm se e shtyp – dhe që në këtë e sipër e le romansierin e skrupullt të triumfojë duke mos qenë vetëm një kronist kritik i proceseve shoqërore.
(Përktheu nga Neue Zürcher Zeitung: Xh. Ahmeti)
Shkëlqimi i huaj
Dy jetë, një fëmini: Ricky dhe Arbeni rriten në Kosovën me popullatë me shumicë shqiptare. Letargjinë e jetës së mënjanuar ata e ndjejnë më shumë sesa kuptojnë. Edhe pse zor se u gjen atyre ndonjë gjë të përbashkët, i lidh një dëshirë: për një të ardhme më të mirë. Më së fundi mbërrijnë nëpër rrugë të ndryshme në Gjermani, ku takojnë njëri-tjetrin. Mirëpo nga shkëlqimi ka mbetur vetëm e huaja. Ky çift i çuditshëm përpiqet në një mënyrë tragji-komike të mos i humbasë nga vështrimi ëndrrat.
Romani Shkëlqimi i huaj nga Beqë Cufaj ka dalë në përkthim serbisht (Leseprobe – sprovë leximi) nën titullin Sjaj tuđine pranë botimeve VBZ, Beograd, përkthyer prej versionit gjermanisht në serbisht nga Jelena Petrović.
Empati, rindërtim pas lufte, party dhe projekte. Shkojnë këto me njëra-tjetrën? Mbas Der Glanz der Fremde (titulli i origjinalit: Shkëlqimi i huaj) ky është romani i dytë i Beqë Cufajt: Një ngjarje, që tërheq ngjarje pas vetes.
Një profesor gjerman në avion në kërkim të një fillimi të ri: E pret një vend mbas një lufte të përgjakshme plot me kozmopolitë të dërguar aty nga Kombet e Bashkuara. Pas ka lënë të bijën e vdekur dhe ish-bashkëshorten. Para ka një vend të shkatërruar, të depërtuar nga struktura joekzistente, nga njerëz që ditën e kalojnë në zyrë dhe natën përplasen me vendasit nëpër bare. Përkthyesi i tij, një ish-azilkërkues “atje lart” dhe tani besimtar mysliman, është ndërmjetësuesi i tij mes Lindjes dhe Perëndimit. projekt@party është një roman bashkëkohor, që kulturat dhe zakonet i redukton tek thelbësorja.
Romani projekt@party i autorit Beqë Cufaj ka dalë në gjermanisht (sprovë për lexim) përkthyer nga Joachim Röhm nën titullin projekt@party pranë botimeve Secession, Zürich.
Recensione: Prager kleine Seiten, Profil, Frankfurter Neue Presse, Frankfurter Rundschau, Berliner Zeitung, Potsdamer Neueste Nachrichten, Stuttgarter Zeitung, Tagesspiegel, Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), Überblick über Rezensionen in deutscher Sprache in FAZ, Frankfurter Rundschau, Tagesspiegel u. a.
-------------------------------
Der gute Wille versackt im Apparat
Eine Mission, die sich humanitär nennt, kann ja so falsch nicht sein. Oder? Der Kosovo-Albaner Beqë Cufaj hat einen Roman über die Missonare der Vereinten Nationen nach dem Kosovokrieg geschrieben.
Von Dierk Wolters
Der Schriftsteller und Kosovo-Albaner Beqë Cufaj zweifelt an der UN-Mission in seiner Heimat. Foto: Jürgen SieckmeierDer Krieg ist vorbei. Das ist die gute Nachricht. Die schlechte: Damit hat das Leiden noch lange kein Ende. Denn jetzt ist die Frage: Wie kann einem Land nun geholfen werden, zerrüttet, bis in die Grundfesten erschüttert, aus sich selbst heraus nicht erneuerungsfähig?
Einem Professor hilft die Bewerbung als UN-Missionar zur Flucht aus seinem privaten Leben: Seine Tochter ist gestorben, seine Ehe an dem Schicksalsschlag endgültig gescheitert. Doch was bedeutet es, an einen unbekannten Ort den Wiederaufbau eines Landes vorantreiben zu sollen? Beqe Cufaj zerrt am glättenden Schleier der guten Absichten. Er beschreibt, was geschieht, wenn Menschen aus saturierten Staaten, die ihren Lebensstandard nicht aufgeben wollen, in ein armes Umfeld gestoßen werden: Sie ziehen Grenzen, igeln sich ein, schaffen sich Zonen, in denen sie Normalität spielen können, und wehren all das ab, was fremd, unheimlich und bedrohlich, niederschmetternd, beängstigend und unüberschaubar ist. Es bilden sich Enklaven – geschützte Räume, in denen Lebensfreude künstlich gedeiht. Hier wir, die Helfer, dort sie, die Einheimischen: zwei Lebenszonen, die einander kaum berühren.
Im Partyrausch
Musik und Alkohol, Tabakqualm und Partyrausch – sehr schnell und ohne es zu wollen findet Cufajs lebenslädierter Professor Zugang zu den frenetischen Feierzonen in Etablissements, die allein vom UN-Personal frequentiert werden. Er merkt zunehmend, wie unmöglich es ist, sich ihnen zu entziehen: Der Bürokratismus der aus der New Yorker Zentrale ohne jegliche Ortskenntnis geleiteten UN-Mission tut ein Übriges: Aller gute Wille versackt im Apparat – ein in sich kreisendes, Gutmenschentum simulierendes Systems. Trotz ununterbrochener Alkoholzufuhr ist das eine höchst ernüchternde Erfahrung.
Man feiert separat, man wohnt auch separat, in Häusern, die zu für Einheimische unerschwinglichen Preisen vermietet werden. Das Leben "hier unten", wie das Kriegsgebiet von den Missionierenden in Abgrenzung zum zivilisierten Westen stets genannt wird, ist dennoch eine einzige Improvisation. Das Leben – und die Arbeit auch. "Von einem wirklichen Plan konnte nicht die Rede sein", heißt es einmal.
Geradlinig und schnörkellos erzählt Cufaj aus der Perspektive seiner Hauptfigur. Mit bestem Willen angetreten, gelingt es ihm nicht, sich aus den Mühlen des Apparats zu befreien. Von Schuld ist an keiner Stelle die Rede. Wo ein System waltet, das keinen Durchschlupf lässt, kann es individuelle Schuld wohl auch nicht geben.
Die nie ausgesprochene, aber dringlicher und quälender werdende Frage lautet: Ist Hilfe möglich? Folgt man der Beschreibungslinie des Romans, lautet die Antwort letztlich: nein. Eine erschreckende Bilanz, die den guten Willen einer ganzen Gesellschaft in Frage stellt – an die Folgefrage ,Was sonst, wenn nicht UN-Mission?‘ mag man gar nicht denken.
Man möchte der fatalistischen Grundthese gern etwas entgegenhalten und könnte nun trefflich darüber diskutieren, wo die mitteleuropäische Kriegsregion heute stünde, hätte es eine UN-Friedensmission nie gegeben. Doch wer je einmal in dieser Gegend war, wird die Bilder nagelneuer Bauten aus EU-Mitteln inmitten rundherum zerstörter Gebiete nie vergessen – und zu fürchten beginnen, der den Vereinten Nationen die fatalistisch umwölkte Stirn bietende Autor Cufaj könnte möglicherweise nur allzu Recht haben.
Der Schriftsteller und Kosovo-Albaner Beqë Cufaj zweifelt an der UN-Mission in seiner Heimat. Foto: Jürgen SieckmeierDer Krieg ist vorbei. Das ist die gute Nachricht. Die schlechte: Damit hat das Leiden noch lange kein Ende. Denn jetzt ist die Frage: Wie kann einem Land nun geholfen werden, zerrüttet, bis in die Grundfesten erschüttert, aus sich selbst heraus nicht erneuerungsfähig?
