Edhe pse nuk është shteti ai që duhet të bëjë normën, shteti është ai që duhet të mbështesë ekspertët që ta bëjnë atë”. Kështu shprehet akademik Rexhep Ismajli për “Deutsche Welle”.
Sipas tij, shqipja, pas vitesh të tëra përpjekjesh, mundimesh, luftërash, ndodhet sërish përpara një udhëkryqi të ri. Zhvillimet pas ndryshimeve të thella, qoftë në Shqipëri, Kosovë, apo viset e tjera ku flitet shqipja, e vënë edhe gjuhësinë shqiptare para detyrash të reja, sepse situata e përdorimit të shqipes në funksione publike sot është shumë e ndryshme në raport me ç’ka qenë më herët. Tani e gjithë hapësira shqipfolëse, jo vetëm brenda Ballkanit, por edhe në të gjithë botën, komunikon lirshëm dhe veprimtaritë që lidhen me gjuhën janë rritur shumë, p.sh. përkthimet, shkrimet dhe botimet. “Kjo gjë vetvetiu, edhe gjuhësinë shqiptare, – dhe me këtë mendoj jo vetëm gjuhësinë në Shqipëri, e cila ishte pak a shumë e rrethuar brenda kuadrit të imponuar dikur, edhe si mendje shpesh me kufizime, – e kanë vënë tani në një situatë që të jetë një gjuhësi e hapur, që të mendojë për të gjitha problemet”, – thekson gjuhëtari Rexhep Ismajli, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës.
NUK KA LIGJ
“Franca, me pesë shekuj traditë kultivimi të gjuhës, ka ekipin e madh për gjuhën, në krye të të cilit formalisht është kryeministri, për t’i dhënë peshën, dhe pastaj janë gjuhëtarët. Në secilin sektor dhe ministri ka grupe që merren me terminologjinë, bëjnë propozime dhe pastaj ia japin akademisë dhe akademia i miraton ose jo. Dhe ato që miratohen, shpallen në gazetën zyrtare. Ne nuk kemi një strukturë të tillë, e madje as Shqipëria dhe as Kosova nuk kanë fare ligj për gjuhën. Nuk është e domosdoshme të ketë ligj, se ligji nuk thotë gjë dhe as është kjo çështja kryesore, kryesore është që nuk ka kujdes, nuk ndihet nevoja për këtë lloj kujdesi dhe për mbështetje”, – deklaron ai. Ismajli shton se, edhe pse nuk është shteti ai që duhet të bëjë normën, “shteti është ai që duhet të mbështesë ekspertët që ta bëjnë atë. Institutet që merren me gjuhësi, janë vetëm sa për të mbijetuar. U jepen rroga të vogla sa të mos bëjnë telashe, nuk u jepen fonde që njerëzit të mund të merren me projekte të mëdha hulumtimi, që të mbështeten të rinjtë që të shkojnë në këto institute të studiojnë dhe të sjellin energji. Ne kemi propozuar dy-tri herë edhe publikisht që të krijohen mekanizma të tillë, por me sa duket kanë tash për tash përparësi të tjera.”
Një normë
“Toleranca është një cilësi e qytetërimit dhe nuk mund ta përjashtojmë. Tolerancën duhet ta kemi për çdo gjë. Tani sa i përket normës, norma e gjuhës shqipe nuk është ndonjë normë e ndërtuar shumë deri në detaje. Ajo nuk na pengon që të kemi një ngërthim më të madh të të gjitha varieteteve. Sigurisht që në gjuhë nuk mund të ndalohet asgjë”, – thotë Ismajli. Sipas tij, ne duhet të kemi të ndërtuar një normë, qoftë edhe të atyre elementeve që janë të një natyre të një regjistri të posaçëm, të rrethit të posaçëm, të regjonit të posaçëm, të shtresës së posaçme. “Kur një shkrimtar apo gazetar shkruan, duhet të dijë si ta shkruajë atë që shkruan. Pra një normë duhet ta kemi, dhe atë nuk ka mundësi ta kemi të ndarë veç e veç, secili ta bëjë si të dojë. Por duhet të merremi vesh, p.sh. në rast se në Maqedoni ka nevojë për një fjalë që s’e ka realiteti në Kosovë apo në Shqipëri, ne duhet të merremi vesh të gjithë bashkë që asaj fjale, edhe në Maqedoni, edhe në Kosovë apo Shqipëri, të gjithë t’i thonë njësoj, jo tri llojesh. Kjo është cilësia që duhet të synojmë në normim”, – mendon prof. Rexhep Ismajli.
Sipas tij, jeta sjell vetë elementet e veta dhe Kongresi i Drejtshkrimit e thoshte qartë: gjuha zhvillohet, po zhvillohet dhe do të zhvillohet. Prandaj edhe në të ardhmen do të ketë diskutime, do të ketë vazhdimisht vendimmarrje. Edhe në gjuhë të mëdha si gjermanishtja, ka probleme të tilla gjithnjë, pra kjo nuk duhet të na frikësojë”, – mendon prof. Rexhep Ismajli.
Jo detyrim, propozime
Këshilli Ndërakademik për Gjuhën Shqipe, të cilin e kanë themeluar dy akademitë e shkencave me kërkesën dhe nismën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, ka për detyrë që të merret me të gjitha çështjet që kanë të bëjmë me shqipen standarde, me synim për të përmirësuar kulturën e shprehjes dhe në rast se ka nevojë të bëjë edhe propozime për ndryshime eventuale në standard. Por puna e këtij këshilli është vazhdimisht objekt diskutimesh në media, sidomos në lidhje me rregullat e drejtshkrimit. “Këshilli nuk ka tagër që të vendosë rregulla të reja të drejtshkrimit, por propozimet e veta mund t’i bëjë publike, t’ua japë akademive, dhe akademitë vendosin pastaj ta gjejnë mënyrën nëse këto do të legalizohen dhe si do të legalizohen. Këto janë dy probleme të mëdha. Këshilli pra bën një diskutim shkencor, aq sa është e mundshme për çështje të ndryshme, dhe për këtë qëllim janë formuar gjashtë komisione, si për drejtshkrimin, morfologjinë, sintaksën, për fjalët e huaja, apo për çështje të shqipes në shkollë. Këto komisione, për arsye praktike punojnë veç, pra një komision në Tiranë dhe një në Prishtinë, por shpesh mblidhen dhe qëllimi është që, çdo gjë që të bëhet, të bëhet bashkërisht, asgjë të mos bëhet veç”, – sqaron prof. Rexhep Ismajli, bashkëkryetar i Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe. “Të gjithë anëtarët e komisionit që vepron në Kosovë në kuadër të Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe janë jashtë akademisë, sepse kemi dashur të ngërthejmë profesorët e Fakultetit të Filologjisë, Fakultetit të Edukimit, të Institutit Albanologjik dhe të shoqërisë civile”, – shpjegon prof. Rexhep Ismajli. Në Kosovë ka edhe një shoqatë për gjuhën shqipe, në krye të së cilës është Isa Bajçinca, edhe ky anëtar i komisionit.
Debati
Në prill në Tiranë pati një takim të Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe, ku u diskutuan çështje të drejtshkrimit. Sipas prof. Ismajlit, “Komisionet patën plot propozime, por aty u miratuan vetëm disa prej tyre. Diskutimi qe i gjatë, rreth 8-9 orë. Kishte mendime nga më të ndryshmet dhe secili mbronte mendimin e vet. Nuk pati ndarje të tilla apo të atilla, për çdo çështje dikush kishte një mendim, dikush një tjetër, qe një debat krejt normal. Kur të mblidhen në fund të gjitha materialet, kuptohet ato mund të bëhen publike edhe më përpara, ato do t’u dorëzohen institucioneve dhe pastaj do të shohim.”/PandeliPani/
Sipas tij, shqipja, pas vitesh të tëra përpjekjesh, mundimesh, luftërash, ndodhet sërish përpara një udhëkryqi të ri. Zhvillimet pas ndryshimeve të thella, qoftë në Shqipëri, Kosovë, apo viset e tjera ku flitet shqipja, e vënë edhe gjuhësinë shqiptare para detyrash të reja, sepse situata e përdorimit të shqipes në funksione publike sot është shumë e ndryshme në raport me ç’ka qenë më herët. Tani e gjithë hapësira shqipfolëse, jo vetëm brenda Ballkanit, por edhe në të gjithë botën, komunikon lirshëm dhe veprimtaritë që lidhen me gjuhën janë rritur shumë, p.sh. përkthimet, shkrimet dhe botimet. “Kjo gjë vetvetiu, edhe gjuhësinë shqiptare, – dhe me këtë mendoj jo vetëm gjuhësinë në Shqipëri, e cila ishte pak a shumë e rrethuar brenda kuadrit të imponuar dikur, edhe si mendje shpesh me kufizime, – e kanë vënë tani në një situatë që të jetë një gjuhësi e hapur, që të mendojë për të gjitha problemet”, – thekson gjuhëtari Rexhep Ismajli, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës.
NUK KA LIGJ
“Franca, me pesë shekuj traditë kultivimi të gjuhës, ka ekipin e madh për gjuhën, në krye të të cilit formalisht është kryeministri, për t’i dhënë peshën, dhe pastaj janë gjuhëtarët. Në secilin sektor dhe ministri ka grupe që merren me terminologjinë, bëjnë propozime dhe pastaj ia japin akademisë dhe akademia i miraton ose jo. Dhe ato që miratohen, shpallen në gazetën zyrtare. Ne nuk kemi një strukturë të tillë, e madje as Shqipëria dhe as Kosova nuk kanë fare ligj për gjuhën. Nuk është e domosdoshme të ketë ligj, se ligji nuk thotë gjë dhe as është kjo çështja kryesore, kryesore është që nuk ka kujdes, nuk ndihet nevoja për këtë lloj kujdesi dhe për mbështetje”, – deklaron ai. Ismajli shton se, edhe pse nuk është shteti ai që duhet të bëjë normën, “shteti është ai që duhet të mbështesë ekspertët që ta bëjnë atë. Institutet që merren me gjuhësi, janë vetëm sa për të mbijetuar. U jepen rroga të vogla sa të mos bëjnë telashe, nuk u jepen fonde që njerëzit të mund të merren me projekte të mëdha hulumtimi, që të mbështeten të rinjtë që të shkojnë në këto institute të studiojnë dhe të sjellin energji. Ne kemi propozuar dy-tri herë edhe publikisht që të krijohen mekanizma të tillë, por me sa duket kanë tash për tash përparësi të tjera.”
Një normë
“Toleranca është një cilësi e qytetërimit dhe nuk mund ta përjashtojmë. Tolerancën duhet ta kemi për çdo gjë. Tani sa i përket normës, norma e gjuhës shqipe nuk është ndonjë normë e ndërtuar shumë deri në detaje. Ajo nuk na pengon që të kemi një ngërthim më të madh të të gjitha varieteteve. Sigurisht që në gjuhë nuk mund të ndalohet asgjë”, – thotë Ismajli. Sipas tij, ne duhet të kemi të ndërtuar një normë, qoftë edhe të atyre elementeve që janë të një natyre të një regjistri të posaçëm, të rrethit të posaçëm, të regjonit të posaçëm, të shtresës së posaçme. “Kur një shkrimtar apo gazetar shkruan, duhet të dijë si ta shkruajë atë që shkruan. Pra një normë duhet ta kemi, dhe atë nuk ka mundësi ta kemi të ndarë veç e veç, secili ta bëjë si të dojë. Por duhet të merremi vesh, p.sh. në rast se në Maqedoni ka nevojë për një fjalë që s’e ka realiteti në Kosovë apo në Shqipëri, ne duhet të merremi vesh të gjithë bashkë që asaj fjale, edhe në Maqedoni, edhe në Kosovë apo Shqipëri, të gjithë t’i thonë njësoj, jo tri llojesh. Kjo është cilësia që duhet të synojmë në normim”, – mendon prof. Rexhep Ismajli.
Sipas tij, jeta sjell vetë elementet e veta dhe Kongresi i Drejtshkrimit e thoshte qartë: gjuha zhvillohet, po zhvillohet dhe do të zhvillohet. Prandaj edhe në të ardhmen do të ketë diskutime, do të ketë vazhdimisht vendimmarrje. Edhe në gjuhë të mëdha si gjermanishtja, ka probleme të tilla gjithnjë, pra kjo nuk duhet të na frikësojë”, – mendon prof. Rexhep Ismajli.
Jo detyrim, propozime
Këshilli Ndërakademik për Gjuhën Shqipe, të cilin e kanë themeluar dy akademitë e shkencave me kërkesën dhe nismën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, ka për detyrë që të merret me të gjitha çështjet që kanë të bëjmë me shqipen standarde, me synim për të përmirësuar kulturën e shprehjes dhe në rast se ka nevojë të bëjë edhe propozime për ndryshime eventuale në standard. Por puna e këtij këshilli është vazhdimisht objekt diskutimesh në media, sidomos në lidhje me rregullat e drejtshkrimit. “Këshilli nuk ka tagër që të vendosë rregulla të reja të drejtshkrimit, por propozimet e veta mund t’i bëjë publike, t’ua japë akademive, dhe akademitë vendosin pastaj ta gjejnë mënyrën nëse këto do të legalizohen dhe si do të legalizohen. Këto janë dy probleme të mëdha. Këshilli pra bën një diskutim shkencor, aq sa është e mundshme për çështje të ndryshme, dhe për këtë qëllim janë formuar gjashtë komisione, si për drejtshkrimin, morfologjinë, sintaksën, për fjalët e huaja, apo për çështje të shqipes në shkollë. Këto komisione, për arsye praktike punojnë veç, pra një komision në Tiranë dhe një në Prishtinë, por shpesh mblidhen dhe qëllimi është që, çdo gjë që të bëhet, të bëhet bashkërisht, asgjë të mos bëhet veç”, – sqaron prof. Rexhep Ismajli, bashkëkryetar i Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe. “Të gjithë anëtarët e komisionit që vepron në Kosovë në kuadër të Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe janë jashtë akademisë, sepse kemi dashur të ngërthejmë profesorët e Fakultetit të Filologjisë, Fakultetit të Edukimit, të Institutit Albanologjik dhe të shoqërisë civile”, – shpjegon prof. Rexhep Ismajli. Në Kosovë ka edhe një shoqatë për gjuhën shqipe, në krye të së cilës është Isa Bajçinca, edhe ky anëtar i komisionit.
Debati
Në prill në Tiranë pati një takim të Këshillit Ndërakademik për Gjuhën Shqipe, ku u diskutuan çështje të drejtshkrimit. Sipas prof. Ismajlit, “Komisionet patën plot propozime, por aty u miratuan vetëm disa prej tyre. Diskutimi qe i gjatë, rreth 8-9 orë. Kishte mendime nga më të ndryshmet dhe secili mbronte mendimin e vet. Nuk pati ndarje të tilla apo të atilla, për çdo çështje dikush kishte një mendim, dikush një tjetër, qe një debat krejt normal. Kur të mblidhen në fund të gjitha materialet, kuptohet ato mund të bëhen publike edhe më përpara, ato do t’u dorëzohen institucioneve dhe pastaj do të shohim.”/PandeliPani/
No comments:
Post a Comment