The Times Literary Supplement “TLS”, e cila botohet në Londër, e vetmja revistë e përjavshme letrare që ofron mbulim të plotë të botimeve më të fundit dhe më të rëndësishme në disa gjuhë, në shumë fusha, jo vetëm në letërsi por edhe teatër, opera, ekspozita dhe filma, ka botuar së fundmi një kritikë të Morelle Smith mbi librin e shkrimtarit anglez Peter Morgan, “Shkrimtari dhe Diktatura, 1957-1990”, një libër biografik kushtuar shkrimtarit të njohur shqiptar, Ismail Kadare. Libri i titulluar në origjinal “The Writer and the Dictatorship, 1957-1990”, është botuar nga Qendra për Studime Shqiptare në Londër.
Në kritikën e saj, Ms. Smith citon: “Pjesërisht histori, pjesërisht biografi, e pjesërisht kritikë letrare, Ismail Kadare: Shkrimtari dhe Diktatura, 1957-1990, është një libër interesant, i cili na fut në proceset krijuese të shkrimtarit shqiptar dhe betejës së njeriut të mprehtë, ndërmjet tij dhe udhëheqësit të regjimit stalinist shqiptar, Enver Hoxha. Fillimisht, i mirëpritur nga Kadare dhe të tjerët si një forcë pozitive për liri, pas Luftës së Dytë Botërore, qeveria e Hoxhës shpejt tregoi fytyrën e saj të vërtetë, duke i marrë udhëzimet për drejtim nga ish-Bashkimi Sovjetik, ku Kadare ishte dëshmitar i persekutimit, ndërmjet të tjerëve edhe të Boris Pasternak, dhe të denoncimit të shkrimtarëve nga shokët e tyre shkrimtarë, të cilët dështonin ta tundnin literaturën e “aprovuar”. Në vend që të konfrontohet apo të largohet në mërgim, Kadare zgjedh të qëndrojë dhe “të mohojë diktaturën, kujdestarin e vetëm të zërit të shqiptarëve”. Historitë e tij përshkruajnë realitetin e frikës dhe presionit dhe shkëputjen e vendit nga rrënjët etnike, të cilat përshkruheshin në tregimet folklorike, zakonet dhe muzikën e vendit. Kadareja mbijetoi, shpjegon Peter Morgan, për arsye të “një besimi të jashtëzakonshëm në aftësitë e tij si shkrimtar”. Ai e pa veten si “hije” të diktatorit dhe për të përcjellë mesazhin përdori alegorinë në novelat e tij, zakonisht të nxjerra nga mitologjia greke. Por ai nuk mundi t’i shpëtojë censurës. Atij iu kërkua të bëjë vetë kritikë dhe u dërgua në terren të jetojë “bashkë me popullin”. Këto ndëshkime ishin të lehta në krahasim me dënimet që iu dhanë të tjerëve për provokime edhe më të vogla. Të mos shkruante gjë fare ishte e rrezikshme: kritikat ndaj regjimit, të zbuluar në një fletore me shënime personale, e çuan për 17 vjet në burg Fatos Lubonjën, ndërkohë që poetët e rinj Trifon Xhagjika, Vilson Blloshmi dhe Genc Leka “u pushkatuan për faktin se kishin shkruar poema që ishin shumë lirike”. Morgan është fokusuar në librat që Kadare shkroi gjatë kohës së diktaturës ndërmjet viteve 1957-1990, dhe merret qoftë edhe në mënyrë jo të drejtpërdrejtë dhe me terma alegorikë me temat e pushtetit dhe shtypjes. Ai jep një analizë të thellë dhe të zgjuar letrare të romaneve “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Përbindëshi”, “Kronikë në gur”, dhe “Pallati i ëndrrave”, dhe i konsideron efektet demoralizuese të frikës dhe pasigurinë e një populli që jeton nën tirani. Kadare thekson se rrënjët e Shqipërisë janë në Ilirinë e lashtë (e ndarë në origjinë me Greqinë) dhe këmbëngul që vendi i vërtetë i Shqipërisë është në Evropë. Libri i Peter Morgan është jashtëzakonisht i mirëhulumtuar, me shënime të bollshme, të cilat jo vetëm bëjnë drejtësi për një shkrimtar të madh, por na ftojnë të studiojmë shkrimtarë të tjerë shqiptarë, puna e të cilëve po bëhet gjithnjë e më e vlefshme në përkthim. Letërsia shqiptare duket se më në fund po gjen një zë në Evropë. Morel Smith është nga Skocia dhe ka studiuar në Universitetin e Edinburgut dhe aktualisht jeton në këtë qytet. Ajo është prozatore, poete dhe përherë e pranishme në shtypin britanik me ese dhe reportazhe udhëtimi. Poezitë dhe tregimet e saj janë përfshirë dhe në Antologjinë e Poeteve Skoceze. Ajo ka fituar çmime të ndryshme ndërkombëtare për poezinë.
Në kritikën e saj, Ms. Smith citon: “Pjesërisht histori, pjesërisht biografi, e pjesërisht kritikë letrare, Ismail Kadare: Shkrimtari dhe Diktatura, 1957-1990, është një libër interesant, i cili na fut në proceset krijuese të shkrimtarit shqiptar dhe betejës së njeriut të mprehtë, ndërmjet tij dhe udhëheqësit të regjimit stalinist shqiptar, Enver Hoxha. Fillimisht, i mirëpritur nga Kadare dhe të tjerët si një forcë pozitive për liri, pas Luftës së Dytë Botërore, qeveria e Hoxhës shpejt tregoi fytyrën e saj të vërtetë, duke i marrë udhëzimet për drejtim nga ish-Bashkimi Sovjetik, ku Kadare ishte dëshmitar i persekutimit, ndërmjet të tjerëve edhe të Boris Pasternak, dhe të denoncimit të shkrimtarëve nga shokët e tyre shkrimtarë, të cilët dështonin ta tundnin literaturën e “aprovuar”. Në vend që të konfrontohet apo të largohet në mërgim, Kadare zgjedh të qëndrojë dhe “të mohojë diktaturën, kujdestarin e vetëm të zërit të shqiptarëve”. Historitë e tij përshkruajnë realitetin e frikës dhe presionit dhe shkëputjen e vendit nga rrënjët etnike, të cilat përshkruheshin në tregimet folklorike, zakonet dhe muzikën e vendit. Kadareja mbijetoi, shpjegon Peter Morgan, për arsye të “një besimi të jashtëzakonshëm në aftësitë e tij si shkrimtar”. Ai e pa veten si “hije” të diktatorit dhe për të përcjellë mesazhin përdori alegorinë në novelat e tij, zakonisht të nxjerra nga mitologjia greke. Por ai nuk mundi t’i shpëtojë censurës. Atij iu kërkua të bëjë vetë kritikë dhe u dërgua në terren të jetojë “bashkë me popullin”. Këto ndëshkime ishin të lehta në krahasim me dënimet që iu dhanë të tjerëve për provokime edhe më të vogla. Të mos shkruante gjë fare ishte e rrezikshme: kritikat ndaj regjimit, të zbuluar në një fletore me shënime personale, e çuan për 17 vjet në burg Fatos Lubonjën, ndërkohë që poetët e rinj Trifon Xhagjika, Vilson Blloshmi dhe Genc Leka “u pushkatuan për faktin se kishin shkruar poema që ishin shumë lirike”. Morgan është fokusuar në librat që Kadare shkroi gjatë kohës së diktaturës ndërmjet viteve 1957-1990, dhe merret qoftë edhe në mënyrë jo të drejtpërdrejtë dhe me terma alegorikë me temat e pushtetit dhe shtypjes. Ai jep një analizë të thellë dhe të zgjuar letrare të romaneve “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Përbindëshi”, “Kronikë në gur”, dhe “Pallati i ëndrrave”, dhe i konsideron efektet demoralizuese të frikës dhe pasigurinë e një populli që jeton nën tirani. Kadare thekson se rrënjët e Shqipërisë janë në Ilirinë e lashtë (e ndarë në origjinë me Greqinë) dhe këmbëngul që vendi i vërtetë i Shqipërisë është në Evropë. Libri i Peter Morgan është jashtëzakonisht i mirëhulumtuar, me shënime të bollshme, të cilat jo vetëm bëjnë drejtësi për një shkrimtar të madh, por na ftojnë të studiojmë shkrimtarë të tjerë shqiptarë, puna e të cilëve po bëhet gjithnjë e më e vlefshme në përkthim. Letërsia shqiptare duket se më në fund po gjen një zë në Evropë. Morel Smith është nga Skocia dhe ka studiuar në Universitetin e Edinburgut dhe aktualisht jeton në këtë qytet. Ajo është prozatore, poete dhe përherë e pranishme në shtypin britanik me ese dhe reportazhe udhëtimi. Poezitë dhe tregimet e saj janë përfshirë dhe në Antologjinë e Poeteve Skoceze. Ajo ka fituar çmime të ndryshme ndërkombëtare për poezinë.
No comments:
Post a Comment