Si negocoi Azem Galica me serbët për pavarësinë e Kosovës

Shpata e panjohur franceze për  heroin e Kosovës  

Si negocoi Azem Galica me serbët për pavarësinë e Kosovës

Në pranverë të vitit 1918, pas betejave të pandërprera në Pridvoricë të Koloshinit, takohen Azemi e Kostë Vojvoda – Peçanci, komandant i çetnikëve serbë e malazezë. Lidhet një “marrëvjeshje” se, “pas çlirimit nga Austro-Hungaria, aty ku ka më shumë shqiptarë, kryetari do të jetë shqiptar. Shkollat do të jenë në gjuhën shqipe. Bile, edhe Kosova do të jetë e pavarur”.

Më 15 tetor 1918, kah ora 4 pas dite, në Mitrovicë hyjnë ushtria franceze e serbe. Vjen Azem Galica me afër 1000 ushtarë austro - hungarezë, të zënë robër në mes të Pejës e Runikut. “Komandanti francez, gjenerali Bashle, në sallën e bashkisë, i organizon pritje solemne. Mban një fjalim përshëndetës për Azemin dhe popullin shqiptar. Ia jep një shpatë të oficerëve, që dhurohej vetëm për heronjtë e luftës.

Dr. Mehmet Rukiqi

Më 25 korrik 2008, janë mbushur 84 vjet, nga dita kur Azem Galica, Komandant i Përgjithshëm i Lëvizjes Kaçake të Kosovës (1912-1924),ndërmjet fshatrave Gllarevë e Përçevë, afër Klinës, ndërroi jetë. Shkaktarë ishin plagët e rënda që mori në luftën historike të Galicës, dhjetë ditë më parë. Shpella legjendare e Përçevës, në mbrëmjen e asaj dite, në thellësinë e vet prej 75 m. “me pikëllim të madh, e mori në mbrojtje trupin e Azem Galicës, fizikisht  të pajetë, e shpirtërisht të përjetshëm. E pranoi trupin e një titaniku të papërseritshem,  me “besë”, që armiqtë serbë, për sa të ketë jetë mbi tokë, s’do të dinë, s’do t’i shohin as s’do t’i prekin eshtrat e Azem Galicës”. Shpella, sikur u betua se: “Sa të është Azem Galica në gjiun tim, do të jetë i gjallë,  do të jetë mbrojtje engjëllore e kombit të vet dhe tmerr misterioz për xhelatët karpatianë”.  Ishte luftëtari më i madh i shekullit që i takoi, kundër okupatorëve të tokës shqiptare.

Krijimtaria gojore, në prozë dhe në poezi, me Azem Galicën, protagonist kryesor, spikat ndër format më të larta të përvetësimit estetik të realitetit. Është edhe kjo një dëshmi se foklori dhe historia shkojnë paralel. Aristoteli thoshte: “Derisa historia flet për të veçantën, poezia flet për të përgjithshmen dhe, në shumë raste, del si dituri më e thellë e më serioze se historia”. Azem Galica, edhe në artin gojor, është tip ideal shoqëror. Është frymëzues në krijimtarinë e shumë gjinive e llojeve të artit gojor e letrar. Është simbol i së kaluarës, plot sakrifica e tragjedi gjithëkombëtare.

 Ideja artistike, e materializuar nëpërmjet Azem Galicës, si prototip ekzistent, është më e qëlluara në artin poetik në përgjithësi, e në epikën historike në veçani. Nëpërmes krijimtarisë gojore, Azemi u vendos në piedestalin e të mirës etike dhe të madhërishmes estetike, për trimëri e për luftën e drejtë, kushtuar mbrojtjes së popullit të vet. Me pushkë në dorë demonstroi artin e çlirimit të atdheut, si dimension i jetës së tij.

Babai i Azemit, Bejtë Galica, ishte trim e atdhetar i madh

Azem Galica (1889-1924) u lind në Galicë. Rrjedh prej një familjeje të varfër. Babai, Bejtë Galica, dallohej ndër trimat e kohës së vet, në Drenicë. Dha jetën në një betejë me ushtrinë osmane, afër Deviqit, më 1903. Nëna, Sherife Galica, ishte bija e Kurt Selacit, atdhetar i dëshmuar. I patën 5 djem e një vajzë, Seferin, Zenelin, Azemin, Ademin, Hetemin e Mihanen. Azemi, që nga mosha rinore, si bari, jepte shenja të një trimi të pashoq. Bisedat e tij ishin të frymëzuara për luftë kundër robërisë. Kishte vetëdije të lartë patriotike. Nga moshatarët, shquhej me shkathtësinë fizike, me rreptësinë e mjeshtërinë e përdorimit të armës. Ishte këmbëngulës në vendimet që merrte.

Shpata franceze për Galicën

Luftën e parë kundër okupatorit serb, sipas tregimtarëve popullorë, Azem Galica e zhvillon në mars të vitit 1913. Xhandarët e rrethojnë në kullën e Musli Mikushnicës. Vriten tre prej tyre, po edhe Dan Radisheva, i vëllai i Shotës. Azemi plagoset në dorë dhe, për herë të parë e të fundit, kapet nga armiqtë. Një vit e vuan në burgun e Pozharevcit. Më 1915 sulmon Austro-Hungaria. Ndiqen kaçakët si “njerëz të rrezikshëm”. Më 6 mars 1917, në kullë të Sefer Smakiqit, në Obri të Poshtme, lufton me forca të xhandarmërisë bullgare. Me Azemin ishin vetëm Shota dhe i vëllai Ademi. Të dy vëllezërit plagosen, pasi i lënë disa armiqë të vrarë. Po në këtë vit, në male të Radishevës, bashkohen me Çetën Kaçake të Shaqir Smakës, komandant i çetave kaçake të Drenicës Veriore. Në Bajë, rrethohen nga xhandarmëria austriake. Ndër të tjerë, mbetet i vrarë edhe Shaqiri, Tani, Azem Galica, në moshën 28- vjeçare, mbetet në vend të tij. Në luftën që zhvillohet në Klladernicë, nga Kulla e Sali Bekës, Azemi me shokë i vret tetë xhandarë. Për hakmarrje, në malin Gamna të Galicës, nga xhandarët e tjerë pushkatohen dy vëllezërit e Azemit, Seferi e Zeneli.

Në pranverë të vitit 1918, pas betejave të pandërprera në Pridvoricë të Koloshinit, takohen Azemi e Kostë Vojvoda – Peçanci, komandant i çetnikëve serbë e malazezë. Lidhet një “marrëvjeshje” se, “pas çlirimit nga Austro-Hungaria, aty ku ka më shumë shqiptarë, kryetari do të jetë shqiptar. Shkollat do të jenë në gjuhën shqipe. Bile, edhe Kosova do të jetë e pavarur”. Merret vendimi për një “luftë të përbashkët”. Ishte fundi i Luftës së Parë Botërore. Më 15 tetor 1918, kah ora 4 pas dite, në Mitrovicë hyjnë ushtria franceze e serbe. Vjen Azem Galica me afër 1000 ushtarë austro - hungarezë, të zënë robër në mes të Pejës e Runikut. “Komandanti francez, gjenerali Bashle, në sallën e bashkisë, i organizon pritje solemne. Mban një fjalim përshëndetës për Azemin dhe popullin shqiptar. Ia jep një shpatë të oficerëve, që dhurohej vetëm për heronjtë e luftës.

Negocitatat e deshtuara të  krajlit të Serbisë

Njëri nga serbët e pranishëm, Azemit ia përcolli edhe “Urdhërin e krajlit”, se: “Azem Galica do të jetë vojvodë i Kosovës, nëse e njeh Serbinë si shtet”. Azemi i përgjigjet: “Ne askend nuk e njohim si shtet, përveç Kosovës së pavarur nga Serbia dhe flamurin shqiptar”. Ndërkohë, nga Selaniku, kthehet Milan Nediqi, kryetar i qeverisë serbe në Beograd. Posa hyn në Mitrovicë, e ndërron Ibrahim Devën, kryetar i rrethit dhe, në vend të tij, e vendos Jovo Kotorrin. Azemi, vetë i shtati, i hyn në zyrë dhe i thotë: “Nëse Ibrahimi s’kthehet në vendin e vet të punës, brenda 24 orëve, unë do t’u shpall luftë”. Niset për Pejë, ku së bashku me mijëra shqiptarë, e ngrisin flamurin kombëtar. Këtë hap e kundërshton “besëlidhësi”, Kostë Vojvoda, antishqiptari më i tërbuar.

Lufta e parë, pas “marrëveshjes”, me Kostën fillon në Suhogërllë. Vritet Rexhep Haliti, i vëllai i Shotës dhe Vuqina e Radishevës, ndihmësvojvodë. Prej kësaj lufte, Çetës së Azemit, vetëm nga fshatrat e Drenicës veriore, i bashkohen mbi 200 veta. Nga ana tjetër, rivendoset regjimi serb, edhe më i egër. Përfaqësuesit më të theksuar të këtij regjimi, nëpër krijimet popullore, janë krajl Aleksandri  e kryeministri Nikolla Pashiqi: naçallnikët, si Cvetko Stamenkoviqi për Vushtrri, Angjelko Neshiqi për Drenicë, Radisav Nekiqi për Mitrovicë, Miliç Kërsta për Pejë e Istog e tjerë. “Nikollë Pashiqi, edhe në poetikën popullore, del si fytyrë më e urrejtur, si hartues i politikës shfarosëse të një populli dhe si mashtrues i zellshëm i shqiptarëve të mashtruar. Shovinistët serbë i këshillonte: “Gjeni sa më shumë munafikë shqiptarë. Merrni me të mirë e rrihni krahëve. I lavdëroni para syve dhe u jepni grada të thata, se ata tani do të vrajnë vëllau-vëllanë. Veproni sipas parimeve “përçaj e sundo” , “gjuaj gurin e fsheh dorën”, “vraj natën e qaj ditën”. Ushqehet në kuzhinën e gënjeshtrave në Moskë.  Mulla Ibrahim Palaci, atdhetar i shquar, paska thënë: “Kur të bani amin, lutnu: “O Zot, na shpëto prej rrenave të Rusisë e prej sherrit të Serbisë”. Përmenden edhe agjentë, që ia ndriçonin rrugën armikut, për të bërë krime, si prijës të tragjedisë së popullit të vet. Në një anekdotë, thuhet: “Zenel Çaushi i thotë Shote Galicës: “Gjynah asht me bajtë grueja tesha të burrave”. “Paj, edhe ti, bre zotni çaush,-i thotë Shota- kishe ba ma sevapë edhe ishe dokë fort ma i mirë me i pasë veshë teshat e grave”.

Azem Bejta si orator

Prej shkurtit të vitit 1919, Azem Galica konsiderohej si Komandant i Përgjithshëm i Lëvizjes Kaçake të Kosovës. Tani  luante edhe rol të komandantit për edukatë moralo-politike. Kaçakëve, shpesh, u thoshte: “Për njeriun që ka arritur të bëhet i njohur dhe përfaqësus i ndonjë lufte për çlirim nga i huaji, mjafton një fjalë pa vend, një akuzë pa bazë, a një vepër antinjerëzore dhe ai të bjerë poshtë. Mjafton të gënjejë vetëm një herë e të mos i besohet asnjëherë”. Azemi, nga kjo pozitë, ishte kundër demagogëve që flasin shumë, për të mos thënë asgjë; që shprehin mendime me fjali të stërgjatura, të lodhshme e të ndërlikuara; që u largohen fjalive të thjeshta, për të mos u dalur rrenët në fushë”. Si gëzimin, ashtu edhe hidhërimin, i shprehte brenda kufijve të tolerancës. “Asnjë kaçak nuk i ka shpëtuar pa ia njohur biografinë e tij, pa e pyetur “mos je në hasmëri me dikë”, “mos ke inat ndaj kujdoqoftë”, sepse duke e shfrytëzuar për të keq pozitën e kaçakut, duke vrarë e plagosur njerëz jashtë frontit të luftës, ia merr fytyrën krejt Lëvizjes Kaçake. “Edhe Lëvizja Kaçake e drejtuesit e saj, patën probleme me kaçakët e rrejshëm. Ata kishin ardhur në çeta si dezertues ushtarakë, vrasës, me motive politike ose për hakmarrje. Ishin cuba e hajna. Ishin kaçakë të shtetit, të paguar si kaçakët e Ceroviqit. Mbanin armë dhe leje të veçanta. Minonin Lëvizjen. Ishin të padëshiruar nga çetat kaçake dhe jatakët”. Sipas krijuesit e rapsodit popullor, Dervish Goxhulit:

“Azem Bejta çka paska thanë,

Burrë i meçum kush t’donë me kanë,

Punëve t’kqia hyzmet s’u ban,

Se vjen nji ditë si i bjen pishman”.

Azemi shpesh i theksonte pasojat që na i solli deri këtu regjimi serb: “Serbia në Kosovë e qiti farën më të keqe ruse e sllave. Kur mbiu kjo farë, na i solli të gjitha të zezat në ne e për ne. Mbiu agresiviteti e arroganca, cinizmi e çoroditja, degjenerimi e demagogjia, dyfytyrësia e dhuna, edukimi i keq e euforia, falsifikimi e gënjeshtra, hajnia e hilja, hipokrizia e inati, intrigat e konfliktet, politika djallëzore e paturpësia, urrejtja e xhelozia”.