Shkruan: Astrit LULUSHI
Peter Lukas, është një figurë e njohur e gazetarisë amerikane. Për shume dekada, ai ka punuar për gazeta të njohura, si Boston Globe e Boston Herald. Lukas, edhe shkrimtar, është bir emigrantësh shqiptarë që u vendosën në shtetin Masachusets, aty nga fillimi i shekullit XX.Sulmi japonez në Pearl Harbor, dhjetor 1941 e detyroi SHBA-në të hynte në luftën e dytë botërore. Gjatë kësaj lufte, në radhët e ushtrisë amerikane shërbyen edhe shumë shqiptarë. Karakterin e njërit prej tyre sjell Peter Lukas në romanin anglisht,Balkan Caesar. Nëpërmjet tij, lexuesi njihet me protagonistë të tjerë; me jetën,ngjarjet e rrethanat që i bënë ata të tillë.
Më 1939, Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste, ndërsa më 1941 filluan të ndjeheshin krismat e para të organizuara kundër këtij pushtimi; ky është trajtimi i periudhës ’41 – 44 që komunistët i bënë historisë. Kuptohet se nën një diktaturë,kjo histori u sfidua vetëm nga heshtja dhe mendja e mbyllur; kusht për mbijetesë, gënjeshtër e tirani”Balkan Caesar”, padyshim, është një roman historik, megjithëse që në hapje të librit, Lukas thotë se “cdo ngjarje, person a emër që ndeshet në libër vetëm rastësisht përkon”; thënie standarte e përdorur shpesh, sepse kështu shkrimtari i lejon vetes të shprehet lirshëm, për hir të formës artistike dhe në disa raste për hir të së vërtetës. Në këtë mënyrë libri bëhet tërheqës, por edhe autori u shmanget sulmeve nga rrethe të ndryshme ose nga persona a të afërmit e tyre që “rastësisht” mund të “njësohen”.
Që në kapitullin e parë, Lukas krijon skenën ku do të zhvillohen ngjarjet e romanit,dhe ku lufta vëllavrasëse e intrigat zenë vend;“…. një nga personat e armatosur, më shtatlart se të tjerët, doli nga vendi ku ishte fshehur, iu afrua trupit të të vrarit dhe hodhi mbi të një letër ku ishte shkruar vetëm një fjalë; HOXHA”.(Lucas, 17)I vrari ishte ushtar italian, arbëresh, ndërsa komandanti i grupit të armatosur ishte Enver Hoxha. Këtë ngjarje, Lukas e vendos në gusht 1941, në Pezë, si për të paralajmëruar nga një tjetër kënd, fillimin e luftës së shqiptarëve kundër njëri-tjetrit, të një luftë plot viktima jo vetëm fizike por edhe shpirtërore.Pastaj Lukas kalon në një ngjarje krejt ndryshe por njësoj domethënëse. Më 1941, një djalë i ri paraqitet vullnetarisht në zyrën e rekrutimit ushtarak në Boston. Ku ishte 22 vjecari Tom Stevens, një tjetër shqiptar nga përtej oqeanit, bir i një familjeje emigrantësh nga Korca. Lindur në Amerikë, ai kurrë nuk kishte qenë në Shqipëri, por shqipen e fliste mjaft mirë; prindërit ishin kujdesur për këtë.Fakti që ai fliste dialektin tosk, tërhoqi vemendjen e Zyrës së Shërbimeve Strategjike – OSS, organizatë elitë kundërzbulimi, paraardhëse e CIA-s. Planet e kësaj zyre ishin dërgimi i agjentëve përtej vijave të frontit, për mbledhje informatash dhe për të nxitur luftën kundër nazizmit. Për këtë arsye Tom Stevens i nënshtrohet një stërvitjeje intensive, vecanërisht psikolgjike. Gjatë këtij kursi,ai njihet nëpërmjet fotografive e imazheve filmike, me personat që do t’i duhej të shoqërohej për disa vite, përfshi Hoxhën, Shehun, Pezën, Fajën, Kapon, Xoxin e shumë të tjerë. OSS e dinte se dërgimi i agjentëve në radhët e partizanëve i ngjante “marreveshjeje me djallin”, por veprimi shihej i domosdoshëm pasi komunistët ua kishin mbyllur rrugën misioneve britanike me pretekstin se ata ndihmonin Legalitetin e Ballin Kombetar. Detyra e Stevensit ishte për të arritur të vendosej pranë shtabit të përgjithëm të nacional-clirimtares, për të fituar besimin e Hoxhës, si dhe për të dërguar informata rreth gjendjes së forcave naziste në Shqipëri dhe rolit që luanin sovjetikët.Më 1943, Stevens me grupin e tij zbarkon fshehurazi në Sarandë. Prej këndej, autori Peter Lukas përshkruan veprimtarinë e këtij “ushtaraku të parë amerikan në tokën shqiptare”. Krahas kësaj, Lukas e njeh lexuesin me figura, karaktere e ngjarje; të njohura, të fshehura, të panjohura, të mira, të këqia, të shëmtuara, tronditëse,zhgënjyese, të hidhura, por më pranë të vërtetës historike, si kurrë ndonjëherë.
Pas luftës së dytë botërore, gjatë luftës së ftohtë, deri më 1990, shume shqiptaro-amerikane, kryesisht ish emigrantë ekonomikë të fillimisht të shek. XX, kishin një mendim ndryshe nga ai i të aratisurve nga regjimi i Hoxhës. Këta shqiptare besonin se popujt nën komunizëm njerezit vuanin, sepse kishin aq shumë vite në Amerikë sa të ishin në gjendje të bënin dallimin. Por ishte mungesa e empathisë, pasi shumë prej tyre kurrë nuk kishin përjetuar përndjekje politike, që i bënte të dyshonin se shqiptari mund t’a trajtonte shqiptarin shtazërisht vetëm pse mendonte ndryshe. Ata gjithashtu ishin të bindur e E.Hoxha ishte një clirimtar, dhe se krime si ato që dëgjonin mund të ndodhnin vetëm në Bashkimin Sovjetik, Bullgari, Rumani e në cdo vend tjetër nën komunizëm, por jo në Shqipëri. Vetëm kur komunizmi ra dhe Shqiperia u hap, shumë prej tyre u njohën me të vërtetën e së vërtetës, ose filluan t’a pranonin atë, dhe u kthyen për t’u dhënë të drejtë të ikurve, atyre që i kishin cilësuar “tradhëtarë”.
Një përforcues i kësaj të vërtete, është edhe libri në anglisht Balkan Caesar i shkrimtarit Peter Lukas, i cili gjithashtu ndihmon për ndarjen e atdhetarizmit nga ideologjia, xhveshjen nga romantizmi, por edhe nga ngjyrat bardh-e-zi.
No comments:
Post a Comment