NË FUSHKOSOVË, KU U VRA SULLTAN MURATI I PARË

Nga RIZA LAHI/

Sikur të parandjente vdekjen e vet, 61 vjeçari që drejtonte superfuqinë ushtarake të kohës, mbajti një lutje me lotë në sy para ushtarëve, përshkruar nga kronikani i tij kështu:

“ Kur Padishahu hyri në Fushë Kosovë, më 8 gusht 1389, u përball me një furtunë, që e kishte shëndrruar mjedisin në tym e pluhur, saqë sytë të mos shihnin asgjë. Ishte pikërisht Nata e Beratit!Sulltan Murati i fali dy reqatë namaz dhe në fund, bëri këtë lutje me lotë në sy:

“O Zot!Poqese kjo furtunë ka dalë për shkak të mëkateve të këtij robi tënd të mjerë, mos i ndëshko ushtarët e mi të pafajshëm.

Allahu im, mos m’i ndëshko ushtarët e mi të pafajshëm që erdhën gjer këtu vetëm për të ta lartësuar emrin dhe për ta kumtuar Islamin.

Zoti ynë !Edhe pasuria, edhe pushteti janë të tutë; edhe ky rob i yti është. Unë jam një rob i mjerë. Ti je ai që njeh më mirë qëllimin dhe të fshehtën time…Pasuria dhe pushteti nuk janë qëllimi im; unë dëshëroj vetëm pëlqimin tënd.

O zot, mos I lër këta ushtarë besimtarë të munden e të shkatërrohen në dorë të mohuesëve dhe heretikëve. Ndihmoju atyre një fitore që ta festojnë tërë myslimanët! Në dëshëron atë ditë fitoreje …robi yt Murat le të bëhet kurban në rrugën tënde.

O zot, mos më bëj mua shkak për shkatërrimin e kaq shumë ushtarëve myslimanë! Ndihmoju atyre, dhuroju fitore! Unë jam gati të dhuroj jetën për ‘ta, mjafton që ti të më pranosh në grupin e dëshmorëve.

Unë jam gati të flijoj shpirtin për hir të ushtarëve islamë.

Me mplake fitimtar…në fund, të lutem, të keshë mirësinë të më bësh dëshmor.

Amin. Ashtu qoftë!”

Se kush ishte ky sulltan, ja, le të shikojmë edhe një tjetër burim osman:

“Sulltan Murati i Parë ( 1328 – 1389), ishte Sulltani i tretë Otoman, djali i Orhan Gaziut – nipit të Osman Beut, themeluesit të Perandorisë Otomane. Sulltan Murati ka mërrë nën mbrojtjen e tij shkencëtarët dhe poetët. Gjatë sundimit ai zmadhoi territoret e perandorisë, sigurisht me shpatë. Është pikërisht ky sulltan, ai që mundi në Luftën e Kosovës – më 1389 – forcat e bashkuara ballkanike. Është i vetmi nga tër sulltanët që është vrarë në fushën e betejës.”

Ky sulltan ka lënë edhe këtë poezi shumë të bukur në osmanishten e vjetër:

OH, SA KAM PIRË SONTE!…

O, sonte sa kam pirë !

Do pres gjer në të gjdhirë…



Këtë jetë,

siç dua vetë, më lini që ta sos

Më sillni, more, harpën!

Këtu, lahutën me tela!

Me zemrën e sulltanit

tani dua të llafos



Sa të zbardhë agimi

do të shkoj në varrezat

te gropa ime

të shtrihem ngadalë

Dhe shokët e mi kurr s’kanë për ta ditur

i kujt është ky varr

…pa një germë…

….pa një fjalë…….

Siç po e vërejnë lexuesit, në prezantimin e këtij njeriu të vdekur 600 e ca vjet, kur erdh të pushtonte viset e Ballkanit në krye të burrave të stërvitur për luftë e të armatosur deri në dhëmbë, unë, ja, nuk po paraqitem njeri i mëllefeve, pavarësisht se sa ballkanas kanë rënë nga shpata e tij, përfshirë edhe stërgjyshër të mi shqiptarë.

Ne po vëmë në dukje edhe prirjet personale të njërit prej tyre, gjë që synojmë të plotësojmë tablonë reale se si duhet t’i shikojmë personazhet e zhytur ndër shekuj në ditët tona, si produkte të kohës. Le t’i quajmë ata “ kurbanë” të ecjes përpara të shoqërisë njerëzore. Ja, tani, figurën e të vetmit sulltan që u vra në një luftë, po e kundrojmë me gjakftohtësi, shumë vëmëndje dhe me sa më shumë të jetë e mundur bukuri njerëzore. Pushtuesit e dikurshëm tanimë e kanë ngrënë livadhin e tyre dhe u ngjajnë fosileve të mbetura të dinosaurve të tmerrëshëm dikur, por që, ja, u kanë mbetur diku një grusht kocka dhe kujtimi që kanë lënë.

Por jo rrallë, ata po shërbejnë si gozhda e Nasradinit. Në periudhën e mesjetës ka qënë në llogjikën e kohës që prijësit të krenoheshin për sa kishin “zgjeruar” territorin e tyre; sigurisht jo me të përkëdhelura dhe duke ecur “happy gp lucky”, por me shpatë e zjarr e me marrshime të rrepta. Këtë kreni për “zgjerimin e perandorisë” e vërejmë edhe në jetëpërshkrimin e jetës së shumë sulltanëve turq. Kjo ndjenjë e ka derivatin e saj edhe sot, mu mes vulgut tonë, paçka se e veshur me rrobet e modës dhe shprehet pak a shumë me sentencën “ sa para mbanë në xhep, njaq burrë je”.

Politikanët janë përpjekur përherë që, si të mbushin një kosh me plehra, të mbushin kokat e fshatarëve, të pashkolluarve dhe mesatarëve të panumurt – sidomos ushtarakëve – me “bëma nga historia”, për t’i patur pastaj këtë kategori të gjërë të popullit, si mish për top në egërsinë e betejave nacionaliste nga të cilat kërkohet trofe, siç e mblidhin kanibalët e lashtësisë pas betejave.

Pra, ne në reportazhin tonë, kemi dëshirë vetëm të paraqesim para lexuesëve diçka nga kjo ndeshje historike. Kur fitorja e ushtrisë otomane mbi ballkanasit, që, sipas natyrës së saj, ia kaloi “fitores si ajo e Pirros” në Apeninet.

Sigurisht që do të bëjmë edhe ndonjë vërejtje miqësore, duke mbajtur vetëm anën e së vërtetës.

Ne personalisht, sapo e dhamë shëmbëllin e parë – ja, cituam edhe “duhanë” e para ndeshjes e të destinuar për të frymëzuar ushtarët për luftë ( dhe jo për t’u kthyer mbrapsht nga qenë nisur !!!), edhe kemi përkthyer e cituam poezinë aq të bukur të këtij prijësi, me urdhërin e të cilit kushedi se sa nga stërgjyshërit tanë shqiptarë dhanë jetën duke vringëlluar shpatat e tyre të drejta me jataganët e lakuar.

Boll kanë vuajtur popujt trima të Ballkanit nga egërsia e papërfytyrueshme nacinaliste në emër të të cilës janë kryer padrejtësira të pashëmbëllta dhe krime nga më monstruozet.

XXX

Sh., një tifoze e vjetër e prozës dhe poezive të mia, cilës ia kam dhuruar thuajse gjithë librat që kam botuar e që nuk le gjë pa lexuar nga unë në internet e, nga kjo, patjetër që e takoj kur, sadoqë rrallë vizitoj Prishtinën, atë mëngjes e kishte lënë punën.

E kishte parkuar “kerrin” para hotelit dhe po na priste që të dyve me Ledian për të na gjezdisur.

Ledushin, bijën time, e kisha marrë me vete me rastin e kësaj ftese në Prishtinë, si shpërblim për rezultatet e larta në mësime.

Fillimisht, “një kafe” për mirëseardhjen.

Sh., kjo kryeqytetase kosovare, manifestoi një variant spektakolar të mikpritjes, që mua nuk më kishte ngjarë ndonjëherë. Ajo na nisi me veturën e saj në periferinë e mrekullueshme të përmbytur në blerim të Prishtinës, ku këmbënguli të na qeraste me kafe dhe një ëmbëlsirë speciale, duke porositur për të tre.Mirëpo…ajo nuk futi asgjë në gojë dhe na u lut ne të dyve, sëpaku ëmbëlsirën, të mos e linim në tavolinë , sikurse mbeti kafeja e saj e papirë

Vajza nga Prishtina ishte agjinueshëm. Ajo kish porositur edhe për veten e saj njëlloj si për mysafirët, veçse…për të mos i prekur me dorë.

Ishim në Prishtinën e saj , e cila për të, është më e bukura e botës, përfshirë edhe këtë shkallë të paparë të mikpritjes tradicionale shqiptare…

Pas disa propozimeve të Sh. unë e vura gishtin “…në Fush Kosovë”.

Ledushi miratoi menjëherë..

Sh…I dha makinës për andej, rrugës që të çon në Mitrovicë…

XXX

Gjashtë – shtatë kilometro km nga veriu i Prishtinës , ndodhet në “Gazi Mestan” emër që nuk e kanë ndryshuar as serbët dhe as vëndasit shqiptarë, të dalluar tanimë për ndërrimet massive të emrave.

Ishte një zonë e rrethuar me tela , me madhësinë e një stadiumi. Rojat shqiptare me uniformën e Republikës së Kosovës, na thanë se mund ta vizitonim obeliskun e lartë rreth 15 metro, si Sh. parkoi makinën dhe pa asnjë pagesë.

Obelsiku mbante datën 1953 , pra i përket periudhës së llahtarëshme për shqiptarët të Rankoviçit.

Në hyrje ishte ky fragment në sërbisht, që ma kopioi një kosovar i rastësishëm.dhe, një tjetër më pas, ma përktheu me saktësi në Prishtnë:

“Kush është sërb i rracës sërbe, dhe nuk ka ardhur këtu për Betejën e Kosovës, mos pastë pasardhës gjaku, as djalë e as vajzë, as bij e as bija. Dora e tij mos prodhoftë as verë, as grurë e as rrush të bardhë…”

Në fillim më kërceu gjaku. Mos ishte një thirrje për të destabilizuar Kosovën aktuale? Gjith bota ka pas parë me habi tubimet nacionaliste të qindra mijra njerëzve të organizuara këtu, pikërisht këtu, sigurisht edhe jashtë telave, nëpër këtë rrafshinë pjellore,

“Kjo është një këngë e vjetër sërbe, mos gaboj” – më sqaroi i menduar dhe vetullmvrejtur mikpritësi im në Prishtinë, Murat Koçi, njëri prej liderëve të një shoqate të madhe shqiptarësh në Suedi, e cila për këtë aktivitet poetik në atdhe, më kishin ftuar dhe mua.

Mbi atë pllakë prezantuese, sekush kishte vënë, m’u dukën prej parafine, kryqin me katër “C” –të , “ Samo Sloga Spashava Serbija” të cilat në shqip përkthehen “Vetëm Uniteti e Shpëton Sërbinë” . Mirëpo, ky simbol, ka krijuar përshtypje aspak të mirë jo vetëm në masivin e popullatës kosovare dhe kjo, sepse, shoqëruar me këtë simbol, në Kosovë, janë bërë krime të përbindëshme, deri nga ata që të ngrënë leshrat përpjetë. CCCC dhe një kryq . Ky symbol fetar dhe politik, krejt normal, konçiz dhe i pa të keq, i keqshfrytëzuar nga njerëzit e politikës , të ushtrisë e policisë Republikës Sërbe në periudhën e luftërave në Kroaci, Bosnjë dhe Kosovë ka udhëtuar ngado ku ka buçitur llahtara e urdhërave të S. Millosheviçit. Kushedi se sa banorëve të këtyre nacionaliteteve, sa fëmijëve ,grave e pleqve u ka shtënë datën në gjumë ky simbol që përfshin edhe kryqin ortodoks, paçka nga natyra aq paqësore, e butë dhe e mëshirëshme e fesë ortodokse.

Më tej një tjetër parullë sërbisht që ma përkthyen kështu:” Me fjalë të tjera, ka ndodhur në verën e 1389, me 15 qershor, …a 6 a 7 e mëngjesit, vetëm zoti e din”

Polici i shërbimit më këshillon të mos ngjiteshim deri në majë të obelisktu, sepse

“ tash po lodheni deri atje nalt”.

Më tej po ngriheshin tyrbe të tjera a, sëpaku, objekte të financuara nga turqit e sotëm dhe që duket se kishin lidhje me këtë përleshje masive . Ne nuk mundëm të shkonim edhe atje, sepse ishin larg; sigurisht që të mësonim ndonjë hollësi më shumë, që mund të kishte interes të paparashikuar.

Por deri në majë të saj, sigurisht që hipëm që të tre dhe bëmë edhe foto të kësaj fushe pjellore që na u duk se është lënë pas dore, kur , në kohën e Jugosllavisë, ajo prodhonte grurë shumë.

Deri në majën e Obeliskut kishte ngado pllaka me gërma të gdhendura në gjuhën sërbe. Ata nuk lexoheshin mirë pasi nuk kishte drita pr t’i ndriçuar. Sigurisht ata duhet të kenë ndriçim për t’ lexuar vizitorët e obeliskut ; asnjë kosto nuk ka nga një llampë neoni për secilën pllakë. Po…Vallë, çfar është shkruar atje?

Me siguri që qysh në vitin 1953, kur është ngritur?

A ka pasaktësira historike atje, për më tepër?

Ta zëmë, a është shkruar, vallë, se kjo betejë e humbur ka qënë e ballkanasve? Se për më tepër ka patur edhe vullnetarë jo ballkanas që luftuan dhe u mundën në këtë betejë? Se ka patur formacione të armatosura edhe nga fiset shqiptare të Topijajve dhe Muzakajve? Etj?

Mos vallë ky obelisk ka patur qëllime të egra të natyrës së komunizmit titist dhe ka shtrëmbërime të qëllimta të historisë? Përfshirë, ta zëmë, faturimin e kësaj humbjeje vetëm serbëve të armatosur që luftuan atë ditë?

Ehhh…Duhet të dish sërbisht pa ta marrësh vesh këtë gjë.

Sëpaku anglisht të ishin të dubluara!

Rreth këtij obelisku të ngritur në periudhën e komunizmit titist – na e do mendja, të politizuar me kontekstin nacionalist dhe moskokçarës për shkencën , siç bëheshin gjërat në atë koh ë - janë organizuara tubime massive ; edhe në ditët tona. Ata kanë tingëlluar më shumë se provokuese – anakronike dhe jo të zgjuara. Sipas kësaj llogjike, haj le të vijnë në Kosovë qindra mijra turq. Të vijnë për të përkujtuar fitoren e tyre, qoftë edhe se si e Pirros përderisa po u festonka një humbje. Pa të organizojnë edhe ndonjë “tazi” në kujtim të xhenazes së sulltanit. Dhe ta bëjnë këtë në një tjetër ditë sepse, sipas burimeve turke, beteja është zhvilluar me 10 gusht, kurse në obelisk lexojmë datën 15 qershor. Viti nuk ndryshon në të dy burimet, gjë që na e heq dyshimin se mos turqit kanë përdorur vitin “hixhri”. Apo, në vazhdimësi të këtij arsyetimi, të mblidhen në ndonjë ditë sebepçeshë në territorin e Republikës së Sërbisë, pasardhës të banorëve që kanë banuar në ato toka para shekujve 6 e 7 të erës sonë dhe të bërtasin se “duam djepin tonë”.

Marrëzirat nacionaliste janë nga më të hatashmet.

Sivjet në Beograd, një intelektuale e mirëfilltë, grua shumë e mirë dhe e edukuar, më tha plot hare duke më parë në sy se, uaaaa, qënke nga “Skadarska”? (Shkodra). Vallë, a e dija unë se Shkodrën e kishin krijuar serbët? Se në Beograd është një rrugë me emrin e Shkodrës, për respect të qytetit të krijuar nga serbët?

Kur, për të mos e fyer dhe për të mos krijuar probleme mes Beogradit, iu përgjigja me pyetjen naïve “Shkodrën time serbët? Uaaaaa…Po a keni dëgjuar ju për Agronin, Teutën, Gentin…ata kanë qënë sfidantë të perandorisë romake dhe u kanë dalë romakëve superfuqi në fushën e luftës dhe me shpatë në dorë…2500 vjet më parë”, ajo uli kokën e inatosur dhe u largua pa më dhënë dorën.

Edhe ajo grua aq e mirë, e zgjuar, e edukuar dhe e bukur, ja që ishte njëra nga viktimat.Nga ana tjetër, kur i tregova për këtë grua një të “mënçuri” nga Kosova, që e dua shumë, më sugjeroi t’i kisha thënë asaj gruaje aq të mirë, por zënë brumë që kërthinjë me të tilla ide se, kur është themeluar Shkodra, moj zonjë e mbarë, ju keni qënë gjysëm të egjër dhe në stepat e Skithisë. Budallallëqet e marrëzitë nacionaliste janë nga më të rrezikëshmet, sepse sjellin erë gjak më shumë e më shpejt se asgjë tjetër.

Mendojmë që duhet të ishte normale që ky objekt që ruhet me njerëz me rrogë të Republikës së Kosovës, të kishte edhe flamurine kësaj republike diku. Objekti nuk ndodhet në territorin e Republikës së Sërbisë, por në territorine një tjetër shteti të pavarur.

Do të ishte normale që, gjithçka e shkruar nëpër pllakat e këtij objekti historik – dhe jo një fosil I vjetër që nxit për luftëra e beteja nacionale – të përkthehet sëpaku në anglisht dhe, e pse jo, edhe në gjuhën bazë të shtetit të shpallur multietnik të kësaj republike të re.

Ne e kuptojmë edhe pozitën e politikanëve bashëkohas serbë. Patëm rast të lexonim betimin e presidentit të Republikës sërbe para flamurit kombëtar sërb. Ka një fjali ku ai betohet se “Kosova është pjesë e Sërbisë”.

Tanimë e kanë vërejtur mjaft njerëz që, për fat të keq, popullata kosovare dhe ajo sërbe, kanë kohë që e urrejnë njëratjetrën ; sidomos qënga periudha e luftës. A ka shans vallë që në Rep. e Sërbisë të hyjnë edhe një herë , siç kanë qënë në kohën e Sllobodanit a Titos, a Karagjorgjeviçëve Kosova me 2 milion kosovarët që ka? Si mundet të qëndrojë në BE ku aspiron Rep. Sërbisë me 2 milion gjarpërinj për të brënda territorit të saj, nëse mund të ndodhte e paimagjinuara nga askush sot, që Kosova të hynte edhe një herë brënda kufijve të saj? Kur, për më tepër, ajo është njohur si shtet Sovran nga gjysma e planetit?

Kjo urrejtje fatkeqe mes dy popujve, do të vijë duke u fashitur ngadalë ngadalë, në radhë të parë prej njerëzve të artit e muzikës, sportistëve, biznesit, politikanëve të mënçur etj, por , deri atëherë…

Atëherë, ky obelisk a nuk ia vlen që të menaxhohet më me kujdes nga Minsitria e Kulturës e Kosovës?Aty vallë është vrarë Sulltani apo më tej, ku është tyrbia?

Millosh Kopiliqi, a nuk e meriton një statujë? Ai ka qënë një luftëtar kryetrim dhe në kësi rastesh kjo kategori përjetësohet me një shtatore.

A ka qënë ai sërb apo drenicak?

E ja, ta zëmë sërb. A ta zëmë shqiptar. E pastaj? A nuk e dinë të gjithë shpirtin luftarak të këtyre dy popujve që , ja, negociojnë edhe sot përmes përfaqësuesëve të tyre, për nacionalitetin e heroit të asaj periudhe.

Një hero të tillë, edhe vetë turqit e sotëm do ta respektonin. Siç respektojnë ta zëmë kosovarët dy sulltanët, Muratin dhe Mehmetin, kur shkojnë të falen në xhamitë e ngritura në nderim të tyre mu në Prishtinë, paksa më tej shtatores së Heroit të tyre Kombëtar, Skëndebeut. Sulltan Murati dhe sulltan Mehmeti respektohen , ma do mëndja, jo si pushtues dhe të dhunëshëm, siç është normalsiht çdo ushtri që vjen të “zgjerojë territorin”, por si lidër fetarë.

Siç duhet respektuar edhe heroi ballkanas M.Kopiliqi për trimërinë e tij dhe sakrificën supreme që bëri për liri në një betejë ku ishte vulosur humbja.

XXX

Ndoca pak kilometro më tej, Sh. edhe duke pyetur e manovruar në timon, mundi të gjente variantin tjetër të vëndvrasjes së sulltanit luftarak që shkruante vjersha dhe përkrahte e mbronte poetët dhe shkencëtarët.

Për këtë tyrbe përkujdesej një familje me origjinë aziatike, sigurisht myslimanë; atje kishte edhe varrezat e disa familiarëve të këtij fisi jo shqiptar, që , brez pas brezi, kishte adhuruar Sulltanin e vrarë në Fush Kosovë.

Një man I paparë kurr, mbi 400 vjeçar, ndodhej në e oborrin e gjelbëruar me lule dhe aq të qetë, sa bisedat e myslimanëve, apo siç është qetësia në varreza.

Trungu vigan I manit ishte I ndarë më dyshë, sigurisht nga rëndesa e viteve dhe, mbase është mbjellur në kohën kur këtu janë varrosur të brendëshmet e komanandtit supreme të ushtrisë aziatike , pasi trupi, siç na tha ciceroni – një djalosh kosovar me flokë të kapura pas dhe mjaft kopetent në spiegimet– është transportuar I balcamosur në Bursa .

Kjo tyrbe , e cila, pas vitit 1912 ka qënë neglizhuar, por tanimë ishte rregulluar e sistemuar më së miri, deri në korrikun e vitit 2012, qënga janari, është vizituar nga mbi 8000 vizitorë. Shumica turistë apo të huaj ardhur me shërbim në Kosovë, por shqiptarë pak.

Vizita në këtë tyrbe – muze është pa biletë, , por atje ishte edhe një arkë, ku, secili që dëshëron , mund të hedhë të holla, që shërbejnë gjithmonë vetëm për mirëmbajtjen e këtij objekti me interes të veçantë.

Sikurse biseduam edhe me ciceronin – i cili shtangu dhe këmbënguli që të kishte lirikën e shkruar nga Murati i Parë ( që e kemi përkthyer ne dhe e kemi vënë në fillim të këtij shkrimi ) – kryekomandanti I perandorisë osmane dhe lideri fetar kryesor I kësaj perandorie , është vrarë sipas këtyre tre varianteve:

Sipas studiuesëve turq, ai është vrarë nga atentatori që hiqej si i vdekur në në fushën e luftës. Ndërsa Sulltan Murati po insektonte fushën e lluftës pas fitores, atentatori që rrinte si I vdekur, I ka kërcyer vetëtimthi mbi kal sulltanit të rrethuar nga shpura e tij.

Sipas studiuesëve serbë, Millosh Kopiliqi shkoi t’i puthte dorën sulltanit në shatorre, duke i uruar fitoren dhe duke e njoftuar se po konvertohej në mysliman. Atje, vetëtimthi e ka therur me thikën e mbajtur në gji sulltanin e shkujdesur nga fitorja. Oponentët e këtij varianti, e kundërshtojnë duke thënë se Kopiliqi nuk ishte në asi niveli përfaësues, sa të lejohej të futej te Sulltani, madje, i pakontrolluar. Oponentët e kësaj oponente, e paraqesin M.Kopiliqin “Bojar”, pra, jo një luftëtar dosido.

Studiuesit dhe gojëtarët shqiptarë, i pranojën që të dy këta variante, por një pjese prej tyre u duket më pranë së vërtetës, një sulm i rrufeshëm, natën; një sulm i organizuar mirë, fort i egër, i karakterit diversionist. Komandoja e drejtuar nga Millosh Kopiliqi ka penetruar mes turqve të dehur nga fitorja dhe, kryetari i tyre i patrëmbur, ka kryer ekzekutimin me saktësi.

Ka edhe një variant tjetër, sipas të cilit Sulltan Murati është qëlluar me heshtë që larg nga Kopilqi nishantar I mbaruar, por këtë variant e besojnë për ditë e më pak njerëz.

Mes objekteve të kësaj tyrbeje, mbi varrin simbolik ndodhet një çallmë. Ngado mbishkrimet janë edhe në gjuhën shqipe.Na bëri përshtypje të veçantë një treshe skulpturore shumë e bukur. Në mes të një jeniçeri – veshur dhe paisur me armatimin e kohës – ishin dy ushtarakë të tjerë, me vegla muzikore. Ciceroni na sqaroi se ata ishin pjestarë të “Bandës së Mehterit”. Kjo lloj bande ushtrie ka qënë krijuar që në shekullin e shtatë dhe kishte dy funksione : të jepte sinjale taktike për komandantët gjatë betejës dhe, sidomos, të nxiste moralisht ushtarët për sulm. Efektet e “Bandës së Mehterit” populli ynë i ka përjetuar edhe në këngën e njohur tiranase të Cen Kavajës :” Po vjen asqeri, hajde, o me muzika- s’janë muzika, as janë borie – Cen o Kavaja në dorë I gjallë s’po bie”.

Diku më tej – një tjetër objekt i mrekullueshëm skulptural: Sulltan Murati i Parë mes Këshillit të tij të Luftës. Ai është i veshur me rrobet e veta karakteristike të kohës, që nga çallma e deri te pantoflat e bukura. Sigurisht me shpatën e rëndë në brez.

Është e çuditëshme se në fletpalosjen e kësaj tyrbeje – krejt në gjuhën shqipe – flitet për Sulltanin në fjalë i cili “ i zgjeroi territoret e shtetit osman në 500 000 km katrore prej 95 000 km katrore sa kishte me rastin e vdekjes së atit të tij Orhan Gazi”. Ani, pra! megjithëse është vënë në pah natyra pushtuese e territoreve, e pranueshme për liderët e kohës dhe “aut of day”totalisht në ditët e sotme.Por atje shkruehet edhe kështu : “Më 10 gusht të vitit 1389 …beteja ndërmjet forcave Osmane dhe forcave Sërbe…sulmohet nga fisniku sërb Milosh Obiliqi / Kopiliqi “

Siç e shikojmë, pra, në fletpalosje, ku presupozohen gjëra preçize, janë vënë gjëra të diskutueshmë. Besojmë që edhe historianët seriozë në Beograd nuk kanë se si ta mohojnë karakterin ndërballkanik të kësaj beteje. Madje edhe nga burimet turke që ne sapocituam më lart, thuhet : “Është pikërisht ky sulltan, ai që mundi në Luftën e Kosovës – më 1389 – forcat e bashkuara ballkanike. Është i vetmi nga tër sulltanët që është vrarë në fushën e betejës.”

Apo për identitetin e atentatorit – e pamë që edhe ai është i diskutueshëm pavarësisht se për njerëzit me vizion të Evropës së shekullit 21 kjo gjë nuk paraqet ndonjë ngërç sa për të krijuar ngatërresa.

Tjetër. Sigurisht që njerëzit mund të kishin dashur të dinin më shumë rreth reagimit të popullatës autoktone në Kosovë gjatë kësaj beteje. Pas pushtimit otoman, atje kanë punuar me muaj të tërë qatipët osmanë, aq të famshëm për skrupulozitetin e tyre dhe, nga defterët e tyre, rezultojnë emra katundarësh e malësorësh shqiptarë që të kenë banuar këtej pari. Fare pak emra që mbarojnë me “viç” in karakteristik të pjesëmarrësve të tubimeve masive rreth obelsikut për të cilin folëm më lart.

Mendojmë që Qeveria e Republikës së Kosovës, së pari Minsitria e saj e kulturës, mbi bazën e konsultave shkencore me shkencëtarë turq, serbë dhe shqiptarë – jo nisur nga nacionaliteti i tyre, por nga afria që kanë secili prej tyre me burimet autoktone që i kanë më të mundëshme për t’i studiuar – duhet t’i trajtojë në mënyrë akoma më shkencore këta objekte.

Ata mund të shërbejnë, jo vetëm për të pasuruar erudicionin e vizitorëve, por edhe si objekte turistike, nga mund të vileshin edhe të ardhura.Pasurimi dhe trajtimi sa më shkencor i këtyre objekteve do të ndikonte edhe për mos nxitjen e epsheve nacionalsite – një rrezik aq eminent në të gjithë vëndet e Ballkanit tonë ende plot trazime…

Do t’u hiqte nga dora një mashë tjetër që shpupurish zjarre politikanëve aktualë ballkanas .Qofshin ata të paskrupuj apo fatkëqinj.