Kalorësi i syrit të keq

Kur erdhëm nga fshati, u strehuam në shtëpinë e dytë të plakut Halo, që duhet thënë shtëpizë krahasuar me atë ku banonte vetë. Ky dikur kishte patur çiflig në një nga fshatrat e krahinës sonë. Kishte ardhur koha kur, tok me çifligun, humbi dhe të drejtën e titullit “aga”.

Shtëpia e familjes Halo ishte një saraj në bregun e lartë shkëmbor dhe ishte e rrethuar me mure. Ajo sundonte mbi të tjerat, kurse “shtëpia jonë”, pronë po e familjes Halo, ishte e vogël, dhe dielli mëngjesor e kapte me vonesë.

Zoti Halo jetonte me nipin e nusen e tij, ai në katin e tretë, ata në katin e dytë. Kati i parë përmbante qilarin, që ndodhej poshtë shkallëve të gurta të hyrjes, dhe sternën e ujit.

Prej vitesh i kishte vdekur gruaja, që nuk i kishte falur fëmijë. Në shtëpinë e madhe kishte në krah nipin me gruan e tij të re. Edhe ky çift nuk kishte ende fëmijë. Pra, shtëpia e tyre, familja e madhe me emër në shtatë male, nuk kishte trashëgimtar. Kjo e mundonte edhe më tepër se humbja e çifligut në thellësi të luginës. Zotit Halo brenga i luhatej në sy si gjuhëza e flakës së qiriut kur fryn erë.

Zoti Halo dilte në rrugë gjithmonë i rruar dhe i veshur pastër, thua se vishte përditë rroba të reja. Mbante jelek të zi dhe poture të bardha thurur me lesh të hollë. Këpucët e tij ishin prej lëkure qengji dhe kishin patur në majë xhufka, që tani ishin ngrënë ca nga ca. Trupin e kishte të gjatë dhe hollak, kurrizin pak të kthyer aty ku bashkohet zverku me shpatullat, me një lakore si presa e jataganit. Fikthin e kishte të dalë dhe qafa, sidomos kur lëvizte kokën, kishte diçka prej rosaku.

Dukej se zoti Halo në të ri kishte qenë trupdrejtë, qiparis, dhe i shkathët si dre mali. Ngjante me malësorët dhe jo me qytetësit që ishin përgjithësisht me trup të trashë e të rëndë. Ishte i kursyer në fjalë, me vështrimin si të prerë në gur stërralli. Fliste me nxitim, sikur donte të shpëtonte nga fjalët që duhej të nxirrte.

Zoti Halo vinte tek ne një herë në muaj, të merrte të hollat e qirasë. Ai vinte ditën e caktuar, zakonisht kohë dreke, kur në shtëpi ishte nëna dhe motra e unë. Nuk futej brenda, qëndronte tek porta, merrte të hollat dhe ikte pa folur.

Vëllai ynë lindi në dimër. Ishte pranverë dhe nëna e nxirrte te shkallët kur binte dielli, nën degët e kumbullës. Foshnja pinte gji dhe e kaplonte gjumi në prehër të nënës, me rrezet e ngrohta që i vinin në trup. Pasi binte në gjumë, nëna e vendoste në djep. Dhe djepi qëndronte në diell aq sa niste të binte mbi të hija e kumbullës. Atëhere nëna e merrte djepin dhe e fuste në dhomë.

Vëllai ishte bardhosh. Ishte me sy të shkruar, flokë si puplat e një zogu verdhash dhe gugiste si pëllumb. Ngjante si i larë me qumësht e dritë hëne. Të vështronte në sy sikur kuptonte dhe shkëmbente mendime me të mëdhenjtë. Ishte pak ta quaje Ylli i Mëngjesit.

Ishte një ditë prilli dhe dielli i ngrohtë. Nga degët e kumbullës së lulëzuar binin mbi pllakat e oborrit tufa rrezesh e ndonjë petale. Drita e diellit lodronte mbi djepin e vëllait dhe flladi lozte me krelat tij. Ai qeshte e përpiqej të kapte me doçka rrezet e diellit. Nëna i qëndronte pranë dhe po i këndonte një ninullë. Ninulla shprehte dëshirën për ta parë djalin dhëndërr. Ishte hera e parë pas lindjes, që e nxirrte jashtë. Hera e parë që ai shikonte botën e madhe.

Nëna e vështronte dhe nuk ngopej së pari. Shpirti i bëhej i lehtë si re dhe merrte qiellin. Pamja e tij i hiqte çdo brengë e lodhje, e bënte nënën më të lumtur në botë.

Pikërisht atë ditë e atë orë zoti Halo erdhi të merrte qiranë e muajit. Nëna i kishte mbështjellë të hollat me një copë gazetë dhe priste te shkallët..

Zoti Halo kishte veshur jelekun e zi dhe tirqe të bardha, kurse rreth mezit kishte shtrënguar një brez ngjyrë kërmezi. Ishte i rruar taze. Vinte gjithnjë i rruar taze dhe me këmishë të hekurosur, të bardhë.

Êishte mësuar se Danil Kaurrit i kishte lindur një fëmijë, por nuk ishte kujtuar të vinte enkas për urim. Muajin e kaluar, kur erdhi të merrte qiranë, nuk e pati dëgjuar të qarën e foshnjes. Tani që e pa me sytë e vet, harroi përse kishte ardhur. Iu afrua foshnjes, e kqyri me kujdes dhe mbeti gojëhapur. Sytë e tij u zbutën, në buzë i rrëshkiti një buzëqeshje e lehtë, dora iu dridh.... Kur foshnja nisi të gugiste, zoti Halo lëshoi një rënkim. Pastaj u kthye me vrull nga nëna ime dhe i tha:

- Ju keni edhe një fëmijë tjetër e mund të bëni edhe të tjerë, unë nuk kam. Nëmani mua këtë djalë!

Nëna u befasua, nuk e kishte menduar kurrë të tillë gjë. Nuk ia thoshte zemra e aq më pak mund të vendoste pa pyetur burrin, babanë e fëmijës. Nuk foli. Vetëm uli qepallat. Zoti Halo u largua nga djepi dhe i tha nënës: “Kuvendojeni në darkë. Pres”.

Nënës nuk i kishte shkuar kurrë ndër mend një pandehmë si kjo. Dinte që ishin birësuar fëmijë brenda farefisit, por jo dhënë në të huaj e, nga derë e varfër, në derë të madhe. Në të ngrysur të jetës zoti Halo dëshiroi gëzimin e një fëmije. Dhe gjeti rastin ta kërkonte tek ne.

Prindërit e mi atë natë nuk fjetën. Nëna fliste me vete: “Do të më lerë pastaj të vete ta shikoj, ta marr në duar? … Po si do ta rrisë ai? Di ai t’i këndojë një ninullë? E ç’ ninulla e fjalë do të jenë ato? Dhe një ditë do t’ i japë mbiemrin e tij. E kur të rritet, mishi prej mishit tim do të kujtojë se është prej oxhaku...”. Punë që nuk bëhej.

Familja ime kishte ardhur nga fshati dhe e kishte gjetur me vështirësi atë strehë. Po sikur t’i tekej të na dëbonte andej, edhe pse qiranë ia paguanim rregullisht? Edhe ky shqetësim i kaloi shpejt nëpër mendje nënës sime.

Kaluan ditë pa asnjë sinjal dhe zoti Halo e kuptoi përgjigjen. Íë krye të muajit të ri kaloi përsëri nga shtëpia, për të marrë qiranë e radhës. Mori të hollat e mbështjella në gazetë, hodhi një sy fëmijës në djep u largua. Nuk kaloi ora dhe papritur fëmija u mek e u murrëtye. Fytyra iu bë ngjyrë vjollce, pastaj iu mavijos. Nëna e vështronte dhe u lemeris. Sa të merrte e t’i hidhte një grusht ujë, fëmija mbaroi…

Atë ditë ishin shuar fëmija dhe pranvera njëherësh.

Foshnjen prindët e çuan në fshat në një arkëzë druri që e sajoi vetë babai. E varrosën në një skaj të varrezave. Nëna shkoi dy tri-herë në varrin e tij, pastaj ndaloi. Qëndronte te shkallët me vështrimin ngulur në pllakat e oborrit, atje ku më parë vendoste djepin e fëmijës.

Pas vdekjes së vëllait, zoti Halo erdhi përsëri të marrë qiranë e radhës, por nuk e kapërceu pragun. Nëna i zgjati zarfin dhe ai iku pa folur. Pastaj qiranë e muajit ia çonte babai, në Pazar, ku zoti Halo pinte kafen e ditës a ndonjë raki.

Kjo ishte historia e vëllait që nuk e njoha. Nëna ma tha mua dhe unë ndiej vazhdimisht se më mungon diçka. Më mungoi ai që do të ishte vëllai im i madh. Më mungoi më i bukuri, më i miri i vëllezërve dhe motrave. Nuk ia kemi fotografinë, se prindët nuk arritën ta nxjerrin, por besoj se kishte qenë dhurata hyjnore, që nuk e gëzuam.

Nuk kam besuar tek forca e syrit të keq e të tjera bestytni. Thonë se një vështrim i tillë kishte plasur qemerin në portën e një shtëpie. Se nga një vështrim i tillë gra shtatzëna kishin rënë sëmurë e kishin dështuar fëmijën...

Si mund të përcillej e keqja përmes një vështrimi? Çfarë kaloi nga syri i zotit Halo tek ferrishtja jonë? Ídonjë mikrob, ndonjë sëmundje ngjitëse? Plaku nuk vuante nga ndonjë sëmundje, përveç pleqërisë dhe brengës së vetmisë.. Dhe më e çuditshmja që mendova në pas: Mos ndoshta vëllai i vogël kuptoi se do ta shqisnin nga gjiri i nënës dhe u pik në zemër?...

Që kur vdiq vëllai i vogël, nëna më ruante që të mos më kapte syri i zotit Halo, kur vinte, një herë në muaj. Kur e pashë për herë të parë, mbahesha pas fustanit të nënës.

Dikur ai shëtiste mbi kalë nëpër tokat e çifligut në luginë. Më pas e humbi çifligun, i zbriti edhe kalit. Më fanitej deri vonë hipur mbi një kalë të zi, me vështrim shitues nën vetullat e vrenjtura. U rrita dhe e pagëzova Kalorësi i Syrit të Keq. Kalorësi vështrimzi.

Pyesja veten se mos ndoshta zoti Halo si hakmarrje për kundërshtimin e prindërve të mi na hodhi vështrimin e keq. Për kundërshtimin dhe për mungesën e gëzimit në jetë. E përsëri: si këmbeu mesazhe me mortjen përmes vështrimit të tij? Mandej gjendja ime shpirtërore ndryshonte dhe arsyetoja ndryshe: Ìïs ndoshta e fajësoja pa të drejtë dhe ashtu mëkatoja? Po përse nëna ime besonte se Bardhoshi ynë iku pikërisht nga syri i keq? Se u bë rrezikzi nga vështrimi i atij syri?

Zoti Halo erdhi edhe disa herë të merrte qiranë. Pastaj dërgonte nipin. Vdiq vite më pas. U shurdhua dhe u rrëgjua, sëmundje këto të pleqërisë së thellë. Pas dy-tre vitesh nipi i tij e shiti shtëpinë dhe familja jonë u largua prej saj, por nëna e mbante mendjen atje, tek ajo shtëpi ku linda edhe unë, tek ajo avlli me pllaka, ku loza edhe unë kur nuk e dija ç’ ishte bota e ç’ kishte ndodhur.

Pas vdekjes së vëllait nëna më kujdeste dhe më shumë. Më shikonte në sy, më ledhatonte flokët dhe kërkonte në fytyrën time tiparet e vëllait. Unë sytë i kisha ngjyrë kafe dhe jo të kaltër e ëngjëllorë si të tijtë. Isha një fëmijë si gjithë të tjerët.

Kaloi gjysmë shekulli që atëherë dhe unë përfytyroj vëllanë të rritur, të ecë në krahun tim dhe të më porosisë: “Vëllaçko, kujdes nga Syri i Keq!”. Ndonjëherë e kap veten duke lozur me të në avllinë ma pllaka nën degët e kumbullës së lulëzuar.

Dashurinë e nënës e ndjeva në çdo hap, por nga sytë e saj nuk u shqit brenga për vogëlushin që i iku për duarsh. Dhe unë qaj heshtur për vëllanë që e njoha aq pak dhe më ngjan se hyj e dal në një ëndërr të keqe.