Cecina, 21 gusht 2005. Një grua dhe vajza e saj po përgatiteshin për të dalë pasdite. Gruaja po vesh vajzën, e cila është ulur në divan. Jashtë ka furtunë. Papritur në të majtë të saj shfaqet një dritë e bardhë në të verdhë, shumë e shndritshme. Kalon mes tyre dhe shpërthen. Në çati mbetet një e çarë e madhe rreth gjysmë metri. E çuditshme? Po, fenomene si këto nuk janë të shpeshta. Quhet "vetëtima globulare". Edhe shkencëtarët nuk dinë që t\‘i japin përcaktimin e duhur. Manifestohen në mënyra të ndryshme: shfaqen përkohësisht në qiell të kthjellët dhe shoqërohen nga bubullima. Shkencëtarët janë munduar që t\‘i studiojnë këto fenomene për shekuj me radhë. Kohët e fundit ka pasur një progres: për herë të parë i kanë fotografuar dhe i kanë krijuar në laborator në mënyrë bindëse.
Përshkrime në formë zigzagu
"Kanë një diametër rreth 20 cm dhe zgjasin për disa sekonda ose një minutë", shpjegon Albino Carbognani, autor i librit "I fulmini glubulari". Mund që të kenë ngjyra të ndryshme dhe shpesh lëvizin në formë zigzagu, me tendencën për të shmangur pengesat. Nuk kanë shumë energji, kështu që nuk janë të rrezikshme. Mund të lënë djegie të lehta. Shpesh formohen kur ka rrebesh, por në 30 për qind të rasteve ato shfaqen në qiell të kthjellët.
Këto fenomene janë të njohura që në antikitet edhe pse nuk kemi shumë dëshmi për këto të fundit. "Kur shfaqeshin fenomene të tilla, mendohej se ka qenë shfaqja e djallit, pasi ato lënë shenjë në qiell", cilëson Carbognani.
Në çdo rast, këto fenomene të çuditshme u kanë shtuar interesin edhe shkencëtarëve. I pari që i ka studiuar ka qenë Francois Arago, drejtues i Observatorit të Parisit në Francë, që nga 1834. Më pas kanë qenë Michael Faraday dhe Nikola Tesla në \‘800, më vonë italiani Ignazio Galli në fillim të \‘900 dhe së fundmi fizikani, i cili mori edhe çmimin "Nobel", rusi Pyotr Leonidovich Kapitza. Me gjithë studimet e tyre, vetëtimat globulare kanë mbetur një fenomen misterioz. "Ekzistojnë dy teori kryesore për t\‘i shpjeguar", thotë Carbognani. "Sipas një teorie, të propozuar nga Kapitza, ato që i prodhojnë këto të fundit janë valët radiofonike, të cilat përqendrohen në disa pika dhe \‘jonizojnë\‘ atmosferën". Prishin në këtë mënyrë molekulat e ajrit duke prodhuar elektrone dhe jone. Kështu që krijohen një tufë dritash, që quhen ndryshe "plazma" dhe njihet si vetëtima globulare.
Sipas një teorie tjetër, e cila është propozuar në vitin 2000 nga fizikanët australianë John Abrahamson dhe James Diniss, vetëtimat globulare formohen kur një rrufe godet në tokë. Në këtë mënyrë krijohet një re me "pjesë shumë të vogla", qindra herë më e hollë se diametri i një qimeje floku. Këto "pjesë shumë të vogla" tërhiqen mes tyre për shkak të forcave elektrostatike, duke prodhuar fije të holla, të cilat oksidohen në kontakt me oksigjenin e ajrit, duke prodhuar energji (dritë).
Fotoja e parë
Por cila është teoria e duhur? Dihet se për t\‘i fotografuar ato është shumë e vështirë. "Në internet gjenden shumë foto, por nuk kanë cilësi të mirë", thotë Carbognani. Ajo që bën përjashtim është një foto, e cila është fotografuar kohët e fundit në Rijswijk, gjatë një kohe me rrebesh. "Është fotoja e parë e një vetëtime globulare me të vërtetë bindëse", thotë Carbognani.
... eksperimenti i parë
Nëse fotoja, e cila është marrë në Rijswijk, është një lajm i mirë për të gjithë të pasionuarit pas këtyre fenomeneve, eksperimenti që është realizuar kohët e fundit në laboratorët e inxhinierisë në Universitetin e Tel Avivit në Izrael, sigurisht që përbën më tepër interes. Në këtë laborator, për herë të parë, Vladimir Dikhtyar dhe Eli Jerby kanë arritur që të krijojnë një vetëtimë globulare artificiale. "Arma e tyre sekrete" ka qenë një "top" i veçantë me mikrovalë, një instrument të cilin e kanë realizuar dhjetë vjet më parë. "Në disa raste formoheshin sfera të çuditshme të shndritshme", tregon Jerby. "Hera e parë që është vënë re rastësisht ka qenë viti 1997. Që atëherë kemi prodhuar këto fenomene". Cili është shpjegimi i këtij fenomeni? "Rezultatet tona janë shpjeguar mirë nga teoria e Abrahams dhe Diniss", përgjigjet Jerby.
Ende mister
Por nuk duhet të harrojmë se eksperimenti izraelit është realizuar me mikrovalë. Nuk është akoma e qartë nëse vetëtimat, ose fenomene të tjera elektrike të atmosferës, mund të krijojnë valë elektromagnetike të këtij lloji. Por të mos mendojmë më shumë për këto gjëra: mjafton të përmendet fakti se dikush ka arritur që të realizojë këto vetëtima-fantazmë në laborator dhe ky është një sukses i madh.
Dëshmi antike
Një ilustrim i fundit të \‘800, për të dokumentuar shfaqjen e një vetëtime globulare në Nizza, në Francë: sfera hyn nga dritarja
Dokumente të reja
Foto e marrë në Rijswijk, më 10 shtator 2005: është fotoja e parë bindëse e një vetëtime globulare (është evidentuar në rreth)
Ka qenë si flesh i një fotoje
Ngjarja ka ndodhur më 21 gusht 2004, rreth orës 23:30. Një burrë shikon një flesh, ndërsa po afrohet drejt gardhit (më pas sheh dhe fleshe të tjera gjatë natës). Është një vetëtimë globulare, ose ndoshta "zjarri Shën Elmo"
Lëvizja në formë zigzagu
Vetëtimat globulare zakonisht zgjasin disa sekonda dhe lëvizin në formë zigzagu
Ja se si formohen (ndoshta)
1. Gjithçka fillon kur një vetëtimë godet tokën, për shembull duke rënë në një grumbull rëre
2. Nxehtësia që shkakton bën që të krijohet një gropë e madhe në rërë, që mund të prodhojë një fulgurit
3. Lëshohet edhe një re me pjesëza shumë të vogla, e cila në kontakt me oksigjenin e ajrit lëshon energji
Dy miliardë gradë!
"Makina Z", në funksion në laboratorin Sandia (SHBA), në fraksion të një sekonde, lëshon 290 trilion wat, si dhe një fuqi shumë të madhe elektrike
Akoma ekziston një mister i pazgjidhur: si ja bëjnë që të kalojnë mes për mes xhamave?
Janë sfera të mëdha 20 centimetra dhe zgjasin për disa sekonda
Në kërkim të dëshmive
Albino Carbognani, fizikan, tregon dëshmi mbi vetëtimat globulare
Mistere të tjera: zjarre & drita
Përveç vetëtimave globulare, qielli është i mbushur me fenomene të tjera misterioze, si për shembull "zjarri i Shën Elmo": sfera të shndritshme, rreth 10 cm të mëdha, të cilat krijohen nën pemë. Çfarë i shkakton? Shkarkimi elektrik, i cili është prodhuar nga të tilla objekte në prani të anës elektrike që zhvillohen në kohët me shi. Ndryshe nga vetëtimat globulare, nuk lëvizin.
Norvegjeze
Më pas janë dritat e Hessdalen, të cilat kanë marrë emrin nga fusha norvegjeze. Janë shumë të studiuara, por ende nuk dihet se çfarë janë.
Por në atmosferë ka edhe çudira të tjera, si për shembull globuj të kuq, rreth 20 km, por edhe disqe të shndritshme, që mund të arrijnë edhe 200 km
