Octavio Lozano Paz ishte poet, eseist dhe diplomat meksikan. Lindi më 31 mars 1914 në Meksiko Siti, kur vendi gjendej në mes të luftës revolucionare. Kalon pjesë të fëmijërisë së tij në ShBA dhe rininë në Francë, kurse në Indi shërbeu si diplomat i shtetit meksikan.
Jeta e tij familjare polarizohet ndërmjet dy figurave: gjyshit të tij Irineo Paz, shkrimtar, intelektual dhe i afërt i qeverisë së Porfirio Díaz dhe, babait të tij Octavio Irineo Paz, simpatizant i Revolucionit Meksikan dhe i afërt i Emiliano Zapatës.
Në vitet e para, librat e Octavio Paz u pëlqyen në formë gati unanime. Ende sot, i thirrur “primer Paz” (i pari Paz) është konsideruar nga disa kritikë si më i miri. Kritika, në përgjithësi, është përqëndruar në disa nga librat e tij si eseist “El laberinto de la soledad” (Labirinti i vetmisë), “El arco y lira” (Harku dhe lira) dhe në librat poetik “Libertad bajo palabra” (Liri nën fjalë), “Ladera Este” (Shpati lindor).
Në vitin 1990 iu nda Çmimi Nobel për Letërsi. Vdiq në vitin 1998.
I MUNGUARI
I
Zot i pangopur që ushqehesh me timen pagjumësi;
Zot i etur që në lotët e mi etjen tënde të përjetshme freskon,
Zot bosh që godet gjoksin tim me një grusht guri,
me një grusht tymi,
Zot që më shkreton,
Zot shkretëtirë, shkëmb që lutja ime lan,
Zot që heshtjes së njeriut i përgjigjesh me një
më të madhe heshtje prapë,
Zot i zgavërt, Zot i asgjësë, Zoti im:
gjak, gjaku yt, gjaku, më udhëheq.
Gjaku i tokës,
ai i kafshëve dhe ai i përgjumjes vegjetale,
gjaku i gurëzuar i mineraleve
dhe i zjarrit që dremit në tokë,
gjaku yt,
ai i verës së ethshme që këndon në pranverë,
Zot i zhdërvjellët dhe diellor,
Zot i ngjalljes,
Yll që vret,
flaut i pagjumë që ngre thirrjen e tij
të ëmbël mes hijeve që rrëzohen,
oh Zot që në festa thërret gratë e dalldisura
dhe bën që barqet e tyre planetarë
dhe vithet e tyre të egra të rrotullohen,
gjokset e ngurtë dhe elektrik,
duke kaluar të çmendurin dhe të zhveshurin univers
dhe etjen e gjatë të natës që zbret.
Gjak, gjak që me shkëlqim barbar akoma të njollos,
gjak i derdhur në natën e sakrificës,
ai i të pafajshmëve dhe i të pabesëve,
ai i të drejtëve dhe i të tuve armiq,
gjaku yt, ai i tëndes sakfrificë.
II
Për ty ngjitem, zbres, nëpërmjet racës sime,
deri tek pusi i pluhurit
ku fara ime zhbëhet në të tjerë,
më të vjetër, pa emër,
për rrafshinat e hirit lumenj të verbër.
Të kam kërkuar, të kërkoj,
në mbrëmjen e thatë, të arsyes rrotulluese shëmtirë:
në ëndrrat e mbushura me shenja të gabuara
dhe në përrenjtë e zinj që shpërthejnë në delir:
mendimi është një shpatë që shkëlqen dhe shkatërron
dhe më pas vetëtimës s’ka asgjë
përveç një rendjeje për në pafund
dhe të takohesh me vetveten përballë në mur.
Të kam kërkuar, të kërkoj,
në inatin e pastër të të dëshpëruarve,
atje ku njerëzit për të vdekur pa ty shkojnë,
mes një mallkimi dhe një luleje me kokë të prerë.
Jo, nuk ishe në atë fytyrë të copëtuar në mijëra fytyra njësoj.
Të kam kërkuar, të kërkoj,
mes copave të natës në rrënoja,
në gërmadhat e dritës që braktis,
fëmija lypës që ëndërron në asfaltin me rërë dhe dallgë,
bashkë më qentë e natës,
fytyra të mjegullës dhe të prera
dhe hapa të shkretë të sandaleve somnabule.
Tek vetja të kërkoj: je fytyra ime në momentin që fshihet,
emri im që, kur e them, humbet, je zhdukja ime?
III
Rroftë fjala e errët
fjala e fillimit,
fillim pa fjalë,
gurë dhe gurë, thatësirë,
gjelbërim i shpejtë,
zjarr që nuk fiket,
ujë që shkëlqen në shpellë:
nuk ekziston, por jeton,
në ankthet tona të zakonshme,
në fundin bosh të çastit
— oh mërzitje —,
në punë dhe djersa, fruti i saj
në ëndrrën që dështon dhe muri që ndal.
Zot bosh, Zot i shurdhër, Zoti im
loti ynë, blasfemia,
fjala dhe heshtja e njeriut,
shenja e qarjes, shifra e gjakut,
forma e tmerrshme e asgjësë,
merimangë e frikës,
anë e pasme e kohës,
hir i botës, sekret i papërshkrueshëm,
tregoje tënden fytyrë që asgjëson,
se do të kthehem në pluhur,
në zjarr të ndyrë.
FATI I POETIT
Fjalë? Po, prej ajri,
dhe në ajër të humbura.
Më ler të humbas mes fjalëve,
më ler të jem ajri në një palë buzë,
një erë vagabonde pa rrethina
të cilën ajri e vret.
Po ashtu drita në vetvete humbet.
EPITAF PËR NJË POET
Deshi të këndonte, të këndonte
që të harronte
jetën e tij të vërtetë me gënjeshtra
dhe të kujtonte
jetën e tij gënjeshtare me të vërteta.
POEZIA
Vjen, e heshtur, sekrete,
dhe zgjon tërbimet, gëzimet.
dhe këtë ankth
që ndez çdo gjë që prek
dhe dështon në çdo gjë
një makutëri të zymtë.
Bota lëshohet dhe bie
si metali në zjarr.
Mes rrënojave të mia ngrihem përsëri,
vetëm, lakuriq, i zhveshur,
mbi gurin e paanë të heshtjes,
si një vetmitar luftarak
kundër të padukshmeve ushtri.
E vërtetë përvëlonjëse,
për ku po më shtyn?
Nuk e dua të vërtetën tënde,
pyetjen tënde të marrë.
Për çfarë është kjo luftë sterile?
Nuk është njeriu krijesa që mund të të mbajë,
lakmi që vetëm në etje ngopet,
thirrje që gjithë buzët i konsumon,
shpirt që nuk jeton në asnjë formë
të gjitha format më shumë i përvëlon.
Ngjitesh që nga shumë thellë brenda meje,
që nga qendra e turpshme e qenies sime,
ushtri, një mori.
Rritesh, etja jote më mbyt,
duke më dëbuar, tiranike,
ajo që nuk lëshohet
nga shpata jote frenetike.
Dhe vetëm ti në mua banon,
ti, pa emër, substancë e furishme,
lakmi e nëndheshme, deliron.
Godasin gjoksin tim fantazmat e tua,
me prekjen time zgjohesh ti,
ngrin ballin tim,
hap sytë e mi.
Vë re botën dhe të prek,
lëndë e paprekshme,
bashkim i shpirtit dhe trupit tim,
dhe i bëj ballë betejës që luftoj
dhe dasmave të mia të tokës.
Sytë e mi imazhet e kundërta i errësojnë,
dhe të njëjtat imazhe
të tjera, më të thella, e mohojnë,
belbëzim i përflakur,
ujëra që përmbyten në një ujë më të fshehtë dhe të dendur.
Në terrin e lagësht vdekje dhe jetë,
qetësi dhe lëvizje, janë e njëjta gjë.
Insiston, ngadhënjimtare,
sepse unë ekzistoj vetëm sepse ti ekziston,
dhe goja dhe gjuha ime u formuan
vetëm për të thënë ekzistencën tënde
dhe rrokjet e tua sekrete, fjalë
e pandjeshme në prekje dhe tiranike,
lëndë e shpirtit tim.
Je vetëm një ëndërr,
por tek ty bota ëndërron
dhe heshtja jote flet me fjalët e tua.
Prek kur takoj gjoksin tënd
kufirin elektrik të jetës,
terrin e gjakut
ku merren vesh goja e egër dhe e dashuruar,
lakmon akoma të shkatërrosh atë që do
dhe të rijetosh atë që shkatërron,
me botën, e patundur
dhe gjithmonë identike e vetvetes,
sepse nuk ndalesh në asnjë formë
as nuk vonohesh mbi atë që dështon.
Më merr, vetmitare,
më merr mes ëndrrash,
më merr nëna ime,
më zgjo nga gjithçka,
më bëj të ëndërroj ëndrrën tënde,
lyej sytë e mi me vaj,
që kur të të njoh të më njohësh.
DY TRUPA
Dy trupa ballë për ballë
janë nganjëherë dy dallgë
dhe netëve oqean.
Dy trupa ballë për ballë
janë nga një herë dy gurë
dhe netëve shkretëtirë.
Dy trupa ballë për ballë
janë disa herë rrënjë
dhe netëve gërshetim.
Dy trupa ballë për ballë
janë nganjëherë thika
dhe netëve rrufe.
SYTË E TU
Sytë e tu janë atdheu prej vetëtime dhe lotësh,
heshtje që flet,
stuhi pa erë, det pa dallgë,
zogj të burgosur, bisha të praruara të fjetura,
topaz të pafe si e vërteta,
vjeshtë në një hapësirë pylli ku drita në të këndon,
sup i një peme dhe të gjitha gjethet e saj zogj janë,
plazh që mëngjesi takon mbushur me sy,
shportë me fruta zjarri,
gënjështër që ushqen,
pasqyra të kësaj bote, dyer të atje përtej,
valëzim i qetë i detit në mesditë,
absolut që përpëlitet,
një vesë shi.
LËVIZJE
Nëse ti je pela prej qelibari
unë rruga prej gjaku jam
Nëse ti je bora e parë
unë jam ai që ndez të mëngjesit mangall
Nëse ti je kulla e natës
unë jam gozhda që të digjet në ballë
Nëse ti je batica e mëngjesit
unë jam klithma e zogut të parë
Nëse ti je shporta me portokalle
unë jam thika e diellit
Nëse ti je altari prej guri
unë jam dora që bën sakrilegj
Nëse ti je toka që bie të fle
unë jam kallami jeshil
Nëse ti je kërcimi i erës
unë jam zjarri i varrosur
Nëse ti je goja e ujit
unë jam goja e myshkut
Nëse ti je pylli i reve
unë jam sëpata që e ndan
Nëse ti je qyteti i përdhosur
unë jam shiu i shugurimit
Nëse ti je mali i verdhë
unë jam krahët e kuq të likenit
Nëse ti je dielli që lind
unë jam rruga e gjakut.
