Nga Edita Kuçi - Ukaj
Ndarja e dy sferave etikë/politikë, në dimensionet e organizimit të jetës shoqërore, ka ndodhur në mesjetën e hershme, së paku në princip. Ndërsa në teori, ideja e koekzistencës së këtyre dy sferave, predeterminojnë edhe dy momente fundamentale në jetën e një shoqërie, duhet të kenë pikëtakime, si dy lidhje pa të cilat shoqëria apo kombi nuk do të mund të ecë normalisht. Andaj edhe në proceset e përgjithshme që po zhvillohen sot, krijohet përshtypja se pa këto dy komponentë vështirë të ecet dot para, sado që duket se janë të ndara. Me qe në kontekstin e gjendjes shqiptare, në parim nuk ka pasur dialog publik për këto dy çështje, në realitet, pas realiteteve të krijuara, këto dy sfera duhet të ndërlidhën në dimensionet e konstulacionit politik institucional. Dihet se një shoqëri që të funksionojë, qytetarët duhet të kenë disa vlera të përbashkëta, apo ato të krijojnë një sistem të përbashkët të vlerave të pranueshme për të gjithë. Cdo shoqëri civile duhet të posedojë kësisoj bazat e vlerave, një etikë, ku përcaktohen disa parime mbi të cilat do të trajtohen vlerat e përgjithshme mbi njëri/tjetrin. Çdo ndërtim i shoqërisë eshte kodifikuar me etikën në ligje, të cilave qytetarët duhet t,i përmbahen. Në ketë rast, është me rëndësi të theksohet se ne shqiptarët e kemi pasur "Kanunin e Lekë Dukagjinit", si një lloj kushtetute, sipas të cilës është kodifikuar një rregullim shoqëror. Këtyre ligjeve kanunore shoqëria shqiptare u është përmbajtur, ashtu si vlerave, etika që i ka përcaktuar deri në shek. XX. Madje, në rajone të ndryshme shqiptare, ende zbatohen këto ligje, por që tashmë kanë marrë konotacione primitive, ultra konservative. Nga kjo rezulton pyetja që kërkojnë përgjigje. Çka do të ndodhte, apo ku do të ishin sot shqiptarët, nëse nuk do të kishin Kanunin e Lekë Dukagjinit? Pyetja mbase duhet të jetë komplekse në rrethanat nacionale, nëpër të cilat kaloi etnia jonë. Sigurisht se pa etikë nuk do të kishim komb.
Është më rëndësi të potencohet se nga etika janë bërë ligje dhe etika e ndërton një lidhje me politikën në shumë raste. Fjala "e drejta" burimin e ka nga etika, mbase edhe përdoret shumë në dimensionet politike. Nëse shteti, institucionet, religjioni dhe komunat do të garantojnë që drejtësia të realizohet, politikanët duhet të dinë se cilat vlera janë ato që t'u garantojnë të gjithëve drejtësi. Nëse flasim për fëmijët, politikanët duhet të dinë se cilat vlera fundamentale duhet t'u garantojnë fëmijëve, p.sh. jetën, shëndetin, diturinë, lirinë, të vërteten etj. Nëse mungon njohuria për vlerat nga politikanët, atëherë janë vetëm fjalë të thata dhe drejtësia dhe të drejtat nuk vlejnë në realitet. Është më rëndësi që partitë tregojnë se çfarë etike kanë, mbi të cilat vlera bazohen dhe mbi të cilat vlera të përbashkëta veprojnë. Vlerat mund të definohen në bazë të pyetjeve se çka eshte me e rëndësishmja për individin, për të gjithë dhe për shoqërinë në tërësi. Vlerat e përbashkëta të një shoqërie perëndimore janë: jeta, vlerësimi i njeriut, dashuria, e vërteta, liria, kultura e tradita, dituria, ambienti i shëndoshë etj. Tek shqiptarët këto vlera të Perëndimit nuk zbatohen, si për shembull, vlerësimi i njeriut, dituria, dashuria dhe ambienti i shëndoshë. Ndoshta për faktin se shqiptarët kanë qenë të vuajtur me shekuj dhe, kështu këto vlera më të rëndësishme ende janë jo në shkallë të kënaqshme. Ekziston një fondament etike për të drejtën, që nuk mund të tërhiqet nga vendimmarrjet politike, të cilat ekzistojnë në njeriun, pa marrë parasysh prejardhjen kulturore. Ky fondament për të drejtën, në dimensionet e integrimeve perëndimore, buron nga sferat etike dhe e drejta natyrale krishtere, të cilat që 2000 vjet janë të pranishme në ligjet perëndimore, mbase si të këtilla përcaktojnë politikat nacionale. Të marra nga historia, tashmë janë manifestuar nga Magna Charta, deri tek deklaratat e lirisë në Europë, SHBA dhe OKB. Kjo është një etikë realiste, që posedon vlera fundamentale (jetë, shëndet, relacione, dituri, prosperitet, vlera këto që sot i duhen gjithë civilizimit, e në ketë fazë të konsolidimit të ndërtimit e të funksionimit të shtetit juridik, të bazuar në disa vlera e principe të përbashkëta). Këto vlera, të gjithë qytetaret kanë të drejtë t'i përjetojnë dhe t'i realizojnë, natyrisht me obligimin që edhe tjetrit t'i lejohet t'i përjetojë. Në realitetin nacional shqiptar, kujtoj se është moment imediat të trajtohet kjo çështje, duke nxjerrë premisa të nevojshme në rrugën e shtetëformimit, ku duhet të krijojmë vlera të përbashkëta, në principe e në baza të politikës së vlerave europerëndimore, të lashta 2000-vjeçare, pjesë e të cilave në një mënyrë apo në një tjetër jemi edhe ne si komb.
