NJË MONOGRAFI QE DUHËT TA KËTË SEJCILI SHQIPTAR NË SHTEPI
Dervish Shaqa është kosovar, nga Lluka e Epër ,KK-Deqan të Republikës së Kosovës,afro tre dekada i ka kalue në Shqiperi -Tropojë ,të cilën e quante:” -“Kosova e Vogël”.
Mr.Kadri Rexha vjën më librinë e tretë:”Dervish Shaqa”,Prishtinë 2012,Radio Kosova e lire,285 faqe.Të shkruajsh libër për rapsodët e mirënjohur,është një privilegje dhe nder kombetare.Pra ky libër vjenë pas librit të parë :”Fati i luleve” për Heronjët:Kadri Zeka,përkatesisht Jusuf dhe Bardhosh Gërvalla.Më pastaj Monografinë për gjeneral majorin Edmond Hoxhën:”Pushkë lajmtare”.Spikatë edhe libri i tretë “Dervish Shaqa”(rruga jetsore dhe artistike e rapsodit).Ky libër është emblematike ,shembull unikatë për të gjithë ata qe shkruajnë monografi,sidomos kur shkruhët për heronjë,gjeneral,për rapsod të kalobrit të Dervish Shaqës.Kjo Monografi është një shembull shembullor,një veprim dhe përkushtim dinitoz.Përkushtimi i autorit në fjalë për zbardhjën e veprimtaris artistike,siq thuhët rruga jetsor dhe artistike patriotike,humanitare ,përipetit dhe ndarja nga familja,vendlindja në kushte dhe rrethana kur populli shqiptar përjetojë aksionin famkeq:Aksionin e mbledhjës se arëmeve të udhëhequr nga satrapi i Titos.Ministër i Punëve të Brendshme dhe zavendësi i tij. A.Rankoviqi.Ky aksion do mbetët si njeri nder aksionët më prefide për të shkelë të Drejtat e njeriut,duke vrarë,rraf dhe burgosë me mija e mija shqiptar pa kurrfar faji,vetëm se ishin shqiptar.Kohë kjo kur një pushkë shitej nga tri katër herë për të shpetue shpirtin! Autori duke qenë edhe vet i përsekutur,duke qenë i brymosur më dije,literaturë e krijoj e rrealizoi një Monografi qe sejcili shqiptar duhët ta këtë në shtepi.Ky libër është edhe tema e maxhistatures,të cilin e mbrojti me shumë sukses.Ky libër ka hye në biblogarfin e fakultetit Filologjik të Univerzitetit të Prishtinës.Nuk është e tepërt ta krahasosh më: Gjergj Fishtën,më Homerin,më Omer Kajamin,më këngët e Milosas,..Rapsodi Dervish Shaqa ishte tema e Maxhistraturës se Kadri Rexhës të cilën e mbrojti me sukses të lartë nënë përkujdesin e mentorit prof dr.Enver Memetajt dhe ko mentorit prof.dr.Fazli Syla.Profesorët eminent të lartëshenuar çmuen pregaditjën ,mbledhjën e materjalit,shfytzimin e lteraturës,mbarshtrimin e lëndës,analizën e sejcilit cikel-këngë në mënyrë shkencore duke hy padyeshim më kët punim në historinë e ketij lloj në literatyrën shqiptare në fakultetin Filologjik dhe më gjerë.Kjo ma se miri dokumentohët edhe nga fjala e mentorit e qe në këtë rast mund të çmohët edhe si recenzion.Prof.dr.Enver Mehmetaj në mës tjerash spikatë:”Dervish Shaqa shfaqët si rapsod markant,rapsodë në kuptimin e plotë të fjalës”.Ai përfshinë përiudhën e Pashallaqeve të mëdha të Tanzimantit,Rilindjës Kombetare, dhe të 100 vjetorit të Pavarësis se Shqiperisë.Mentori në fund konstaton:”Kadri Rexha paraqet të parin punim të plotë të njivelit monografik për Dervish Shaqën”.Pas këtyre vlersimeve veshtirë mund të hyhët për të potencue ndonjë siq thuhët:Edhe,edhe…ndonjë vërejte eventuale në kuptim të asaj se çka eventualisht i “mungon”dhe çka është desht edhe të përfshi kjo Monografi.Por gjithsesi vështrue nga këndi im si lexues,si njohës i mirë i autorit,si pjesëmarrës dhe përjetues i këndimit të këtyre këngëve,i këtij reportuari nëpër odat tona qe kanë sherbye si amfiteatra të ndegjimit,ligjerimit tradicoinal kombetar shqiptar.Autori këtë libër e fillon më një fotografi origjinale,më fjalët e rapsodit ,artistit të merituar Dervish Shaqa. Ky citim original është desht të shoqerohët më një foto nga albumi i tij,bie fjala më sharki në dor,veshë kombetar,nga ndonjë pestival etj..Dhe se nuk ia kish zbeh foton origjinale në kopertinë.Besoj se autorit nuk i kan mungue këto fografi! Mandej vjen me disa strofa të këngëve të njohura.Mendoj se kjo-këto ishte desht të jenë në kopertinë,përkatesisht në veshët e saj,ku në fund do ishte e mirë titulli i sejcilës këngë pa pasë nevojë më shfletue librin për të gjetur nga cila kengë janë shkeputë këto vargje.
Kopertina e librit “Dervish Shaqa”e mr.Kadri Rexhes,2012,Foto shtesë:
Parathenja është shumë e thukt,përfshinë shkurt thelbin e përmbajtjës se librit.Në vazhdim më ran ë sy njatesia:”Kunder armiqve turq dhe serbo-malazez”.Shique nga ajo përiudhë dhe tani,është desht të bëhët një diferencim në mes këtyre pushtuesve,përkatesisht këtyre përandorive pa desht të të jap një vlersim duke e rrespektuar bagazhin e autorit dhe të drejtën e tij.Me gjithat po shkepus diq nga libri im:” Çeta e Gostivarit”,Tetovë 2009.
Popujt e vegjël gjithmonë kanë qenë te rrezikuar ne trojet e veta etnike nga fqit, nga popujt e medhenjë gllavrues.Gjatë historisë se popujve hasim në asimilimin, konvertimin dhe pjesrisht njera dhe tjetra. Megjithat ka shembuj qe nuk duhet nisur nga terminologjia popull i madh apo i vogel. Ka plot shembuj te ekzitimit dhe mbijetimit të popujve, ne mes e te cilëve padyeshim është edhe populli shqiptar. Ndonse mbretria Dardane dhe Ilire kanë qenë ndër popujt me te mëdhenjë në Siujdhesën Ballkanike dhe me te vjetër n’Evropë. Ajo ka një gjenezë qe do te sqarohët me posht.
1.1a.Inket shtriheshin n’Ande nga jugu i Ekuadorit gjerë në veri te Kilit (shek.XV), duke përfshi Perun dhe Bolivinë .Ata e kishin një kult te tmerrshëm; flijimin e njerzëve ne ditë ahengjesh, festash sipas disa ritualeve makabre dhe për pasojë u zhdukën si popull nga Spanjollet !?
1.1b.Avarët kishin përiardhje mongole, shtriheshin qe nga Bajkali e gjerë në Kinën Veriore. Ishte një popull luftarak, kanë qenë te njohur për mizori.Luftuen dhe mposhten bullgaret, hunët, fiset sllave duke rrezikuar edhe Bizantin. Pas këtyre luftrave shkatrruese pati për pasojë demoralizimin, shpërnguljen, rënjen dh me ne fund, ndal nga dal zhdukjen. Pra u zhduken këta dy popuj qe ishin bajagi te mbedhenjë !?
2.1a. Bullgarët janë me përiardhje turko-tatare, pas invadimit sllav u konvertuen ne popull sllav.
2.1b.Maqedonet pas invadimit sllav ne gadishullin Ilirik (shek.VII-te), u ben me përiardhje sllave.
2.1c.Muslimanet alias Boshnjaket u konvertuen ne popull sllav !?
3.Shqiptqret janë me përiardhje nga Ilirët. Historia Ilire çfaqet e fragmentuar.Transformimi nga ilirishtja ne gjuhën shqipe. Shqiptaret e sotshem nuk e përmendin Pirron !? Ata përmendin vetëm humbjet e luftrave: Si te mbretreshes se parë Ilire Teutes, humbjen fatale te mbretit Gent dhe internimin e tij me 1500 ushtar n’Itali, të Botos djalit te mbretit Dardan Llongarit (Mbretria Dardane shtrihej nga Vardari, Drini, Morava, (Timoku), tradhtin e Demeter Farit etj.
Historiani dhe filozofi i njohur Regionald Hilberti:në vepren e tij më titull ”Fitorja e hidhur”(faqe 11); Thot nëmes tjerash:”Shqiptarët janë një nga popujt me te vjetër t’Evropes, por vendi i tyre është një nga shtetet ma te reja n’Evropë. Megjithat popull aq i vjeter dhe shteti aq i rinjë nuk është edhe aq fat i mirë.Mbetja jasht atdheut: Qamria, Kosova, Lugina e Presheves, Ulqini, Kraja, Tuzi, etj. Ilustrojnë ma se miri thanjët e Hilbertit.Procesin e fillimit te zhdukjes se shqiptarëve nenë sundimin serrb e ndali pushtimi i Perandoris Osmane. Dhe për pasojë pati rënjën e Perandoris serbe dhe Bizante. Pra nese mund te thuhet ndodhi:”fati ne fatkeqesi”!?Pas 500 e sa vjetve roberie, luftrave çlirimtare përseri Dardanija u pushtue nga Perandoria Serbe. Princi i Serbisë Aleksije Karagjorgjeviq, duke pushtue trojet etnike shqiptare, përkatesisht Luginën e Preshevës, Kumanoves etj. Nëmes tjerash shkruen:”Unë vetëm deshiroj qe të vijnë ketu disa mijra evropjan përgjegjes dhe të shofin shqiptaret qe i kemi zënë robë qe të shihnin edhe ata se këta njerëz, mezi mund të quhën njerëz, dhe të fitonin bindjën se Ballkani duhët të dlirët prej ketyre egersirave”(Shif:”Serbija pred rat” 1912, faqe 125).
Por përseri Ilirija u coptue !? Ne dam te kësaj kemi:Traktatët, Nenëshkrimin e Konventes ne mes te Stojadinoviqit e Ataturkut (1937), asaj ne mes Tito-Kuprillis (1953), Memorandumi i Cubrilloviqit, i Akademis ne me krye Garashqanin, Ivo Andriqin me Qosiqin, Millosheviqin etj. Lufta e dytë Botnore nuk i solli lirin, ribashkimin kombetare të shqiptarve, pati një kohë gjatë pushtimit italjan një ribashkim te përkoheshëm dhe pjeserisht një t’ashtuqujtur Shqiperia e Madhe, ata sipas terminologjisë serrbe, por fatkeqesisht mbeten përseri te shtypur dhe te ndar !? Nuk u përfillen Vendimet e Bujanit (31/1943 dhe 1,2 janar 1944)., edhe pse kishte marrë pjesë ne luftën antifashiste krah për krah me popujt tjerë. Lufta e Shaban Polluzhes është ilustrimi me i mire i tradhetis.Gjendja e luftës kurr nuk u suspendue qe nga 1945-ta .Reprezaljet, burgimet vrasjet, demostratat, syspendimi i Statusit të Krahines se Kosoves, mbyellja e shkollave, regjimi Rankoviq-Titist-Millosheviq , shkelja brutale e te drejtave te njeriutte shkaktuen luftën më të re, me te lavdishme te UCK-es-dhe bashkpunimin me Naton duke sjellë lirin e Kosoves. Dervish Shaqa thuhët së është ndegjue në radi Tirana,Radio Kuksi,duke lënë anesh edhe radio Prishtinën.Dorën në zemër më disa kengë:Dola në bashqe me mbledhë lule,Në drrasë të vekut kush po kendon,Qou more Rexho,etj.Fjalimi i komandantit të përgjithshëm Isa Boletini në Verrat e Llukës në mars të vitit 1910,përhapi siq thot autori:”Flakën e Liris në mbar Shqiperinë”.Por kësaj ngjarje të madhe për Bashkim plasi beteja në grykën e Kaqanikut në krye më komandantin e shquar të Karadakut,Idriz Seferi dhe at të Caralevës në krye me Mic Sokolin dhe gjetiu në Shqiperinë Veriore.Kjo mbledhje ishte aq e qelluar, për mobilizim,syqeltësi, dhe një pregaditje për një rrezistencë,sidomos zhgenjimi nga turqit e Rinjë.Prof.dr.Muhamet Pirraku në librin e vet “Historiku i Levizjës për faljën e gjaqeve” ,spikatë më Besëlidhjën e Verrave të Llukës,faqe 21. Në ngritjën e rapsodit rrol të rëndësieshme kishte xhaxhaj Xan,këmgetarët më të vjeter,siq ishte edhe Hysen Sadik Osmanaj nga Perkalla,Brahim Kabashi nga Gurakoci,Lam ozdrimi nga Ostrimi i Pejës.Gjithsesi talenti i mrekullueshëm,pra rapsodët më të shquar nga të gjitha trojët shqiptare.
Rapsodi Dervish Shaqa .Artistët e medhej:Sokol Arifi ,Fatime Sokoli dhe Dervish Shaqa.
Pa këtë lidhje dhe këtë rrespekt gjeneratash,zor do ishte të kemi këtë rapsod të pa perseritur,ky që është sot.Tendencat e tashme të mos rrespektimit ,kultivimit dhe lidhjës se gjeneratave është një çmenduri qe po na mbjellin të huajt duke na gjveshë nga rrespekti dhe tradita e ndersjellt.Folklori po bie,tallavia po vjen gjithnjë ne shpreheje.Çdo shkeputje në mes gjeneratave len pasoja të pa parshikuara. Pas ripushtimit me 1918,Dekreti për rlikonolizim,taksat marramendse,vrasjet,shpernguljët,mbledhja e tepricave (1945/6/7),Aksioni i kolektivizimit të tokave,Aksioni i mbledhjës se arëmeve etj..Me gjithse Dervish Shaqa ishte në krye të aksionit të kolektivizimit,nënëkryetar i komunës se Deqanit,ai nuk u pajtue kurr më këtë.Shaqa bie në kundershtim më kryetarin e Deqanit Llako Knezheviq për të kulmue gjatë Aksionit fam keq të gjoja mbledhjës se arëmeve i udhëhequr direkt nga Rankoviqi,zavens i Titos dhe ministër i puneve te Brendshme te ish Jug.Federative.Lidhur më këtë ai e kishte njoftue Mazllum Nimanin në Prishtinë.Ai i kishte thenë:”Ose rri me ne,më punë e këngë ose do kalbesh në burg”!Dhe duke mos gjetur tjetër qare,vendos dhe pikrisht me 8 mars 1956 e lëshon Kosovën i treti ne vlugun e këtij akcioni fam keqvet.Rapsodi Dervish Shaqa e kishte vue në këngë:
Ah more Tit,more tradhetar”,
Qeso vujtjesh sduron shqiptari,
don shqipetarët me i que në Turqi,
nuk jemi turq me shkue në Turqi,
por shqiptar e dojmë Shqiperi.
Pas daljës në Shqiperi ai i thuer këngë dhe i kendon më mallë dhe më zemër kësaj gjendje emocionale shpirtrore dhe vazhdon duke shpreh dufin nëpërmës armës se tij këngës:
Vatrat tona i kishim lënë,
Por në Shqiperi gjetëm një nënë,
Bac Enverin,nënë partinë,
Vëlla e motër tanë Shqiperinë.
Dihën dy shqiptar nga Kosova:Qerim Uka-Shala nga Ostrimi dhe Sali Shatri nga Tomoci qe kanë qenë në sherbim të SHIK-ut ,në kohën e Zogut dhe Enverit.Qerim Uka kishte “migrue” qe nga koha e Zogut për shkaqe të njohura.vrasjeve,ndjekjës nga pushteti i atëhershëm të Pashiqit.Dihët se Zogu kosovarëve u ka dhënë tokë dhe kësisojt ai e kishte punësue në pronën e vet Dervish Shaqën.Iliaz Bicaj në librin e vet ma se miri e ka pershkrue rrolin,ngritjen dhe renjen e tij.Pra per largimin nga Kosova,për angazhimet e tij si diverzant,pasojat dhe burgimët në Kosovë.
Formimi i Shoqeris kosovare i Rashbullit i cili mbrrijti te prezentohët në festivale kombetare ku edhe muer mirnjohje në shkallë vendi:Urdherin e Artistit të merituar dhe medalje e flet Nderi.Keto mirnjohje dhe një foto nga ky ansambel mundësisht është desht ta shoqerojnë këtë Monografi.Autori me një kujdes dhe sens përshkruën,e ka përfolë tradhetinë duke analizue këngën e Halilit dhe Musas.
Bejta Syla,qen qafiri,
Myzhde pash se u zu Halili,
U zu Halili tuj kendue,
Fryni era e u qel taraba,
Qou Halil se bejtush Aga,
Me treqind sejmne për mbrapa,
Të gjith n’opinga,pa çorapa
Bejta Syla,dhëndrri i gostit,ua mshef armët dhe e lajmron Pashan.Kjo ngjarje mbaron më prerjën e kokës,Halilit dhe Muses!Motra duke ndi vehtën të tradhtuar për vëllazerit nga ana e burrit,ajo hakmerret duke e mbyt të shoqin dhe të bijt!Ky rast është i pa presedent nder kombet e ndryeshme.Bashkpunimi i Serbisë më Pashan kishte një qellim të përbashkët për zhdukjën e kaqakëve.Millan Begu i ankohët dhe i kërkon Sulltanit qe ta eliminoj kaqakun e njohur Shaqir Grishtën.Mbreti urdheron dhe e ngarkon Osman Brecën duke ia dhënë edhe nishanin dhe 100 zapti.Shkojnë e rrethojnë .Por Shaqir Grishta rreziston burrerisht dhe nuk dorzohët.Lufta e pa barabart,një më 100.U shkakton disfatë të pa parë.Lidhur më këtë shkepusim ca varxhe nga kënga e rapsodit Shaqa :
Në Llap Shaqiri na i ka gri,
Ia qoj Pashës t’I shtinë turrshi!
Sipas Zeqir Lushajt dhe shkrimeve të tij del se ai është marrë me këtë çeshtje dhe është edhe autor i disa kengëve të kenduara nga rapsodët më të shquar të kohës:Dervish Shaqës,Sokol Arifit dhe Fatime Sokolit në kohën e monizmit përkatesisht më 1985.Shkepusim një nga këngët e shkruara për Dervish Shaqën:
HIJE I PAT, NË DORË SHARKIA
N’oda burrash, me sharki n’dorë,
Dervish Shaqen, kujtojmë gjithmonë,
Shkamb Kosove, lind për kangë,
Kombit tonë, shumë i ka dhanë.
Kur ja ngucën Kosovë – Nanën,
Kur kan dashtë me ja vra kangën,
Lamtumirë, vëllazën e thmi,
Asht kthye zemra asht ba sharki.
Hajde t’këndojmë, si ka këndue Baca,
Shtylla e kangës, asht Dervish Shaqa,
60 vjetë sharkinë se lshoi,
Zemra digju e goja i këndoi,
Hije i pat, në dorë sharkia,
Në çdo perde, historia.
O kreshniku kosovar,
Shembull je për çdo këngëtar,
Si n’Shqipëri edhe n’Kosovë,
Baca këndon në zemrën tonë,
Do t’ia ruejmë kangën gjithmonë.
(E shkruar në Tiranë, në Prill, 1985, dy javë mbas vdekjes së Dervishit)
Bruksel,dhjetor 2012
