Xhevat Qena ka lozur qindra role ne teatër. Rolin e pare kryesor e ka luajtur ndërmjet viteve 1956-1957.
Sensi i tij për komiken si dhe profili i tij i veçantë kanë bërë që ai te jetë një prej aktorëve me te kërkuar ne komedi, megjithëqë, me tepër e ka dashur dramën: "Une e kam dashur dramën se e kam ne vete njëfarë dramaciteti, e kam njëfarë fuqie për drame... P.sh., roli që me ka lënë mbresa shumë ka qenë një rol episodik i një avokati, i një te çmenduri, ne dramën "Oda e errët".
Gati jam çmendur edhe vete, duke u thelluar ne atë rol".
Kolegët dhe njerëzit që njohin potencialin e tij, mendojnë se është mëkat që ai është shfrytëzuar shumë pak ne drama.
XhevatQena ka lozur shumë, edhe role kryesore edhe role te dyta apo madje edhe te treta.
Xhevat Qena mund te përshkruhet si aktor që ka pasur një aftësi te jashtëzakonshme te mbajë te përqendruar vëmendjen e publikut.
Ka qene shumë sugjestiv, aktor që, është përpjekur gjithmonë te jetë "përdhesë", i "tokës".
Krijonte improvizime, por gjithmonë ne kontekst te batutës se partnerit, ne kontekst te situates ne te cilën ndodhet personazhi që ai luan.. .
Edhe nëse Xhevati ka luajtur vetëm ne një skenë te vetme, nuk ka qenë e mundur te kalojë 'pa u hetuar' prej publikut. Xhevati është aktor që di t'i krijojë hapësirë vetes..
Një prej roleve me te suksesshme te Xhevat Qenës është padyshim ai ne shfaqjen "Përqafimi", i autorit Ranko Marinkoviq, me regjisor Tomislav Durbeshiqin.
Shfaqje tjetër, ku potenciali i XhevatQenës si aktor del i plotë, është "Duart e ndyra", te Sartrit, ne te cilën luan edhe bashkëshortja e tij Leze Qena, pastaj shfaqja "Ushtari i mire Shvejk", ne regji te Abdurrahman Shalës, ku Xhevat Qena luan rolin e Shvejkut, një personazh tragjikomik.
Ne shfaqjen "Vinetu" (vitet e 60-ta), ne te cilën luan rolin kryesor, atë te Vinetus, personazh i njohur i filmave westem te asaj kohe.
Gjevat Qena ishte mbi dyzetë vjet ne skenë.Ai është në Panteonin e aktorëve cilësor, me merita te pakontestueshme për teatrin kosovar.
Rolet e tij, por edhe te bashkëshortes se tij Leze Qena, për këto vite kanë rrezatuar te publiku subtilitetin që ofron bota artistike e teatrit dhe flimit...
Aktori "zeshkan", XhevatQena, ka arritur që për dyzet vjetë te krijimtarisë se tij, te përçojë te publiku "bardhësinë" e shpirtit te tij krijues, t’ia përçojë emocionet me te sinqerta publikut, i cili vazhdon ta respektojë dhe ta dojë.
Xhevat Qena vdiç më 23 mars të vitit 2003
Filmografia
Besa
HalitGashi
Mita
Duart e ndyra
Mbreti Edip
Sinkopa
Dashuria
Perkolgjinajt
Gjenerali i ushtrisë se vdekur regji Piro Mani
Ora
Othello
Erveheja e Ahmet Qirezit
Garderoberi
Babai regji Selami Taraku
Zhorzh Dandeni regji Muharrem Qena
Dhëndrri nga Parisi
Halili e Hajria regji Qemajl Lila
Dervishi dhe vdekja
Era dhe lisi -
No pasaran regji Fadil Hysaj
Lavirja e denjë për respekt
Revizori , në regji të Besim Sahatçiut
Peripetitë e kohës,në regji të Kristë Berishës
Studentët e përjetshëm
Vinetu
Tartufi
Përqafimi
Ushtari i mire Shvejk , në regji të Abdurrahman Shalës
Profesori Mamio
Oda e errët
Ora
Brazat e palavruara
Filma
Proka, 1984
Autobusi, 1985, miniserial televiziv, roli: Kaqareli
Shkolla e fshatit, 1987
Gjurmët e barëdha, 1980
I ikuri, 1980
Kur pranvera vonohet, 1980, serial televiziv
Si të vdiset , 1972
Po e zëm, po e zëm, 1970, mini serial televiziv
Kapetan Leshi, 1960
Komedi
Mahmutovitët dhe Rexhepovitët
Mëhalla jonë
Sadri llapjani
Qesh e ngjesh , 1982
Ditari i Lec pazhecit, 1975
Të gjithë me ne, 2000
Gëzuar viti i ri, 1976
Thanë për Xhevat Qenën :
Igballe Qena: Shfaqja e pare që kam luajtur me Xhevatin është "Sinkopa" e Anton Pashkut, ne regji te Slobodan Popiqit, e realizuar ne vitin 1969, shfaqja e dytë është "Perkolëgjinajt". Si aktorë e re ne atë kohë, kisha një respekt te madh për Xhevatin dhe për punën e tij. Këto vitet e fundit kam luajtur ne shumë projekte me Xhevatin, sidomos ne videoprojektet e Adem Mikullovdt. Ne një shfaqje ku ke partner Xhevatin, shumçka është me lehtë, pasi ai nuk mendon vetëm për veten, por edhe për partnerin me te dlin luan.
Drita Krasniqi: Shfaqja e pare ku kam pasur partner Xhevatin është "Perkolëgjinajt". Xhevati luante njërin nga vëllezërit e mi. Pastaj kam luajtur edhe ne shumë shfaqje me te, por edhe me Lezen... Xhevati është aktor me shumë imagjinatë dhe me plot sharm. Aktor që di te bëjë trasnformime te befasishme, te bëjë kalime interesante nga situata ne situatë... Aktor që di te krijojë atmosferë ne shfaqje dhe ta mbajë te përqendruar vazhdimisht vëmendjen e publikut... Xhevati është aktor me shpirt poetik, i lindur si i tille...
Adem Mikullovci: Xhevat Qena është aktor shumë i veçantë. Ka diçka te posaçme ne artikulimin vokal te tij, ne nuancat, akcentin logjik, me lartësinë e zërit dhe me shikimin e gjestin. Ai është aktor që vazhdimisht hulumton kur krijon rolin. Me kujtohet kur gjatë provave te shfaqjes "Gjenerali i ushtrisë se vdekur", ne te cilën une isha si asistent regjisor, i thashë Xhevatit, që luante një prej roleve te rëndësishme ne shfaqje: Pse Xhek nuk po e mëson tekstin?, ai ma ktheu: "Nëse është problemi vetëm te mësimi i tekstit përmendësh, atëherë merre rolin tim dhe jepja një nxënësi, ai e mëson për dy dite. Xheku është aktor që nuk i do teprimet, ekzagjerimet, çirrjet... Ai te bën te jesh i relaksuar para çdo shfaqjeje. Ai mua me ka mësuar që "mjeshtria e interpretimit është te mos interpretohet".
Dibran Tahiri: Xhevat Qenën si aktor e njoh që nga viti 1969. Për here te pare me te ne skenë kam luajtur ne shfaqjen "Revizori" te regjisorit Besim Sahatçiut… Prandaj, ne atë shfaqje te pare, ne atë ballafaqim timin te pare me Xhevatin, me është dashur shumë punë që te bëjë njëfarë "nivelizimi" te lojës sime karshi te tijës... Xhevat Qena është aktor që me shumë sukses ka interpretuar edhe nëpër komedi edhe nëpër drama. Është shumë i përshtatshëm si partner. Ne një turne ne Gusi, ku ishim me shfaqjen "Halili e Hajria", Xhevatit i ndodhi te harronte një pjesë te tekstit... Shfaqja po luhej ne një oborr. Ai duhej te thoshte: "Shtëpia e 'filanit' nuk po qet me tym, por ne vend te kësaj ai tha: "Shtëpisë se 'filanit' i dual flaka..". Publiku që po shikonte shfaqjen, u kthye te vështronte rrotull, se dlës shtëpi po i del flaka...! Ne aktorët e tjerë te shfaqjes ndërsa shpërthyem ne gaz...
Leze Qena: "Për here te pare ne Krushë te Madhe shkuam për te luajtur një shfaqje. E, kur e filluam shfaqjen ne salle pa karriga, ata ishin ulur rrafsh e neve na u qit njëfarë gazi. Xhevati e luante rolin kryesor, e ne hynim ne skenë me radhë, por secili duke qeshur, s'mund flisnim... Atëherë Xhevati na thonte: "Hë, çka erdhe? Çka po don me thanë? E di këtë, e këtë, e këtë... Hajt, dil jashtë!" Kështu që Xhevati na nxuar duke i thënë tekstet e te gjithëve. Ne vetëm hynim e dilnim. Publiku u ter duke qeshur. Qesh na e qesh ata. Edhe kur dolëm, ata na thanë: 'Jaaa, na keni kënaqur! Sa mire, bre, po dishi me keshë. Si po mundeni ashtu?!". Mandej, tashti vonë, ishim ne Gjermani me një komedi, por na mungonin disa aktorë, nuk na i lëshuan prej teatrit. Mbasi nuk i lëshuan, u detyruam t’i marrim tre aktorë ne Shkup, te cilët i kishin bajagi do role kryesore e që tekstet s’i dinin. U munduan t'i mësojnë gjatë udhëtimit, po kot. Kur mbërrimë ne Munih, shkuam drejt ne skenë. Publiku tashmë ishte aty. Kur filloi shfaqja, shkupjanët hynin ne skenë, por nuk e dinin tekstin, por Xhevati i nxirrte, duke u thënë: "A ti erdhe, a? A mos deshte këtë te ma thuash...? "Regjisor ka qenë Atdhe Gashi. Ai rrinte dikund ne fund te salles kurse Xhevati e thërriste: "0 Atdhe, ku na prune kështu hë...!", duke dashur ta shajë, e publiku duartrokiste si përmendej emri "atdhe". "Bravo, bravo!...", i thonin...
Flori Bruqi
