Nga Flori Bruqi
Eqerem Çabej lindi më 6 gusht të vitit 1908 në Gjirokastër dhe vdiq më 13 gusht të vitit 1980 në Romë. Ishte një nga figurat më të shquara të shkencës arsimit dhe kulturës shqiptare.
Eqerem Çabej, shkollimin fillor e kreu në vitin 1921 në Gjirokastër.
Studimet e larta i mbaroi për filologji në Klagenfurt (1923-1926), Grac (1927) dhe Vjenë të Austrisë
(1930-), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të Gjuhës Shqipe.
Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi Italoalbanische Studien (Studime Italo-Shqipëtare) në Vjenë.
Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi në Shkodër (1934), Elbasan, Tiranë dhe Gjirokastër. Pas fillimit të Luftës së Dytë Botërore, ai vajti në Romë, ku qëndroi deri më Korrik të 1944-ës.
Në 1942, ai refuzoi të bashkohej me Institutin e Studimeve Shqipëtare për arsye politike. Atij iu ofrua posti i Ministrit të Kulturës në qeverinë kukull të Rexhep Mitrovicës në 1943, por ai e refuzoi.
Ai u kthye në Shqipëri në 1944. Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës.
Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike. Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave.
Veprimtaria shkencore
Akademik Eqrem Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë.
Vend zënë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare.
Eqerem Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980.
Tituj të veprave
Elemente të gjuhësisë dhe literaturës shqipe Hyrje në Indoeuropianistikë Studime etimologjike në fushën e shqipes, Tiranë 1976,
1999 Hyrja në historinë e gjuhës shqipe, Tiranë 1958
Fonetika historike e shqipes, Tiranë 1968
Shqipja në Kapërcyell
Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes
"Meshari i Gjon Buzukut, Tiranë 1968
Fjalor i gjuhës shqipe i vitit 1954, (Bashkautorësi)
Odiseu dhe Konstandini
Etj.
Elemente të gjuhësisë dhe literaturës shqipe
Shtëpia botuese: Çabej. Viti i botimit 2009.
Faqet e librit 204. ISBN 978-99956-35-02-X
Ky tekst është përftesë e dijes, por edhe apsionit të Çabejit 27- vjeçar. U hartua më 1934-1935 dhe u botua në 1936. E ribotojmë sot për herë të parë të shtyrë nga dëshira e përtërimjes së misionit të Çabejit për formimin e vetëdijes brezore përmes rizgjimit të interesit ndaj gjuhës e kulturës sonë. Autori nuk ndërhyn aty në lirinë e arsyetimit të nxënësve, por ndihmon në formimin e vetëdijes me larushinë e përzgjedhjes dhe renditjen e pjesëve, sikundër edhe me shtjellimet filologjike, etimologjike dhe gramatologjike në fund të faqeve. Kësisoj edukimi kulturor, e veçanërisht ai letrar, bëhet shprehje e një procesi dinamik, përmes të cili dëshmohet si kombi lufton për veten, e në këtë mënyrë projekton vetveten në kohë të reja. Te ky proces, që vështron nga e ardhmja, Çabej zgjedh të rikrijojë me anamorfozë shpirtin e lashtë të kombit në të tashmen; ndaj nuk mjaftohet me përpilimin shterptë së shkuarës që cek data a thjesht kujton emrat e heronjve të saj. Mësojmë prej tij se nuk ka dobi ngërthimi i një populli tek e shkuara për këndellja e tharmit etnik që mpiks bukën e ardhmënisë së kombit.
Hyrje në Indoeuropianistikë, leksionet e Prishtinës
Libri ka dhe CD të leksioneve të mbajtura nga dijetari i madh në vitet 1971-1973 në Prishtinë. Botim i vitit 2008, nga shtëpia botuese Çabej dhe ka 264 faqe.
Këto janë leksionet e folura, po kurrë të shkruara, mbajtur nga Çabej në vitet shkollore 1971-1973 në Universitetin e Prishtinës, për studentët e ciklit pasuniversitar. Këto leklsione u patën inçizuar në magnetofon e u patën zbardhur atëhere dhe u qenë shpërndarë studentëve në trajtën e një dispense të shaptilografuar. Do thënë qysh në fillim se zbardhja e zërit të inçizuar ka meritën e madhe se shpëtoi nga bjerrja për fare të kësaj vepre.
Shqipja në kapërcyell Epoka dhe gjuha e Gjon Buzukut është vepër e autorit Eqrem Çabej e botuar nga Shtëpia Botuese Çabej ,Tiranë 2006.
Një ribotim, përmbledhur e sistemuar, të një punimi shkencor botuar në disa numra te “Buletin për shkencat shoqërore” të vitit 1955, pra gjysmë shekulli më parë. Punimi i Çabejt në thelb shkon përtej atij vështrimi të vëmendshëm e skrupuloz rreth zanafillave të shqipes së shkruar për të mbërritur natyrshëm te monumenti më i madh, i njohur i gjuhës që është “Meshari” i Gjon Buzukut , si pararendësi i madh i shkrimtarëve katolikë të Veriut.
(Eshte
me interes te shenojme ketu se, Cabej permes nje footnote hedh drite
dhe e le te hapur historine e teksteve te vjetra te shqipes, nisur nga
nje pohim me goje i N. Borgia-s, qysh me 1940, per ekzistencen e nje
dokumenti edhe me te mocem te shqipes ne arkivat e Vatikanit, por qe
vdekja e shtrengoi dijetarin ta marre zbulimin me vete ne varr.)
Pra,
ky punim shkon e hedh drite mbi qyteterimin shqiptar ne zgrip te
ekzistences se vet, pas pushtimit osman afro nje shekullor qe po zhbin
nga faqja e dheut jo vetem kulturen materiale te homo albanicus, por
edhe ate shpirterore, si shprehje te perkatesise se padyshimte ne
qyteterimin europian.
Nga ky kendveshtrim, libri,
ashtu si e gjithe vepra e Cabejt, eshte nje pergjigje elokuente ndaj
atyre diskutimeve shterpe qe tirren edhe sot e gjithe diten mbi
identitetin (e shqiptareve), duke argumentuar shkencerisht e pa kurrfare
ambiguiteti perkatesine perendimore qysh ne zanafille. Edhe nga ky
aspekt, por jo doemos vetem nga ky, teksti i Cabejt ruan nje freski te
mahnitshme dhe mbart ne vetvete tharmin e atyre veprave qe s’vjeterohen
kurre.
Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes libër nga nga Akademik Eqrem Çabej .Kjo ese e përmbledhur mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare, e shkruar gati 70 vjet më parë, konsiderohet akoma edhe sot si një tekst themeltar për kuptimin dhe shpjegimin e historisë dhe mentalitetit shqiptar.
Në kapituj të shkurtër, por intensive që trajtojnë elementet e ndryshëm që influencojnë formimin e karakterit të një populli dhe kulturës së tij, autori përshkruan karakteristikat gjeografike të vendit, diskuton origjinën e emrit të popullit, forcat centrifuge në karakterin shqiptar dhe influencat e huaja, d.m.th çdo gjë që e bën Shqipërinë një udhëkryq mes lindjes dhe perëndimit...
....Analizohen fiset e veriut dhe të jugut, zonat tradicionaliste të maleve dhe bashkimi kombëtar, për të arritur në konkluzione interesante dhe me vlerë rreth folklorit dhe letërsisë. Esseja shënon perspektiva të rëndësishme për studimin e këtij vendi dhe të popullit të tij.
****
Ndërkohë vajza e tij, prej disa vitesh merret me botimin e veprave të të atit. “Natyrisht që sivjet do të jetë në mënyrë intensive, duke marrë shkas dhe nga 100-vjetori. Menjëherë do të çoj një libër, që rastësia e solli të mbeste për tani. Janë leksione që ka mbajtur në Prishtinë në ‘71-‘73 dhe që nuk janë shkruar kurrë. Është hera e parë që do të botohen në Shqipëri. Pas kësaj do dalin “Studimet italo-shqiptare ose shqiptarët në Itali”, që është edhe teza e tij e doktoratës. Ka disa vite që e mbaj nëpër duar”, – tregon Brikena Çabej për botimet që ka në proces.
