Nga: Gezim LLOJDIA
1. Mozaik Letrar
“Po plas “ me autore Iliriana Sulkuqi mozaik letrar . Është një ndërthyrje të ese, skica, tregime , shkrime , kritikë, intervistë, letra, mesazhe . Është fryma e fundit e nje krijimi bashkohor . Në thelb është një mozaik i rrallë xhevahirësh i punuar nga dora e një mjeshtre të letrave shqipe . Iliriana Sulkuqi me krijimet e fundit ka bërë vend në letrat shqipe . “Po plas ‘është edhe forma e re ku ndërthuren të gjitha gjinitë e krijimit është një libër i pasur me vlera . Klithmat e një ndritareje në vetvete përmbledh një gjeografi të gjerrë pa përmasa katundesh, qytetesh, shtetesh , apo detra pa mjegullina . Nëse në suprinën e një deti arrin të rrokësh me sy të thjeshtë xhevahirët në fundin e tij atëherë këtë provë mund ta bëshë me librin e poetes :” Mozaik letrar “. Atmosfera që lindin befasisht , festa që tronditin metropole, tituj , promovime, kuturisje vjeshte, përmallime , krisje qelqesh dhe fjalësh , lotë , pikëllime ,mesazhe të nisura , ëndërra , intervista ,poezi . Brenda këtyre kontureve, d.m.th brenda vargut lëviz fjala e ëmbël e penës së Ilirianës.
2-Duke u nisur nga një stacion për Shën dashuritë .
Duke u nisur nga një stacion për Shën dashuritë . Kur shprehet poetja që të gjitha festat janë të bukura .Kanë të vecantën e vete domethënie ,tisin e virgjër të lindjes së tyre,pra ajo që në thelb është dashuri dhe vret më shumë . Duke u nisur nga shenjtërimi për autorën dhe prore për njerëzinë dashuria e përfituar në një ditë dashurie është e madherishme ,ndërsa ke të shënuar Shën Valentin . Historit se si dhe përse u krijua nga tharmi biblik mbesin ,por ajo që nuk shlyhet është dashuri e shenjtëruar . Këtu nëse do të isha pak Dritëro do të shkruaja , “plugu i poetes” po “grish brazdën “e parë të publicistikës ndoshta nga më të mirat në vjetët e fundit .Nuk ka skërka tokë e tharë por është ugar e shkuar ugarit biro . Brazdat të kafenjta palosura ndë anë . Letrës së paradhur që në vetëvete është një lloj ese e mbrujtur me shumë me kujdesë . Unë shikojë me qetësi se cështë mëngjesi i lodhur . Që në fillesë kuptoj se përse është hequr dhe po vuan shpirtërisht poetja . Kafen se ka pirë sapo ka dalë nga thellësia e oqeanit ku kishte vite të tëra e haruar nga vetë Zoti . E di që thotë të vërtetën . Përse zonja Shën Mëri hakmerreni me ne kështu u ankua xhivari i Kunjovës kam shkruar në një vargëzim ca muaj të fundit . I la të thaheshin dhe tu binin tërër rrebeshet e botës , xhivarit tonë asokohe të Kunjovës . Ka një shpengim në të tërë dhe lirshmëri pena e Ilirianë kur shkruan , apo përshkruan dasma e rrëfimi i jetuar, tregimi ishulli i të pafatit . Në kohë emigrimi zunë ullishtat e botës dhe i tundinin me purteka për të rrëzuar ullinjtë . Në ishujt e fqinjit ullishtat kishin mbajtur tërë kokërat , për ti vjelë fukara fakiri ardhur nga shteti , ku pëllciste miu dhe kokën thyente , në dyqanet e shtetit fukara . Si e kam përshkruar këtë mot ikjesh nga vatani i tyre ? C’histori kanë emigrantët ,bijët e shqipes ,që u shpërndanë si zogjë të korbit në prishjen e diktaturës . Madje do të thoja se aty nga ajo kohë kur humbëtira e madhe ujore dhe qyteti në këmbët e tij, llapashitej nën kapotën ushtarake. Të kohes.Njerëzit e ngritur me sytë e përgjumur nën cigrimën e atij dimri,kërkonin rishtazi një cop truall të ri.Mars,’91. Regjistrohet kohë e ftohtë,në të gjitha buletinet metrologjike. Frymorja e përditshmërisë së qytetit ishte shtuar. Copëra nga bisedat, që ndeshje në rrugë: Kanë filluar të nisen anije për në Itali… Kështu ëndrra për një troll të ri, perëndimin e shpresës, mbeti dhimbje, mbeti kujtim i shndërruar tash në rrëfim. Për ata , që si varr u mbeti deti , streha e fundme e tyre vendi ku ish ngjizur dhimbja , gëzimi, dëshpërimi, ëndrra, frika, dhe vdekja në fund . Kështu,kujtimet e dhjetëra shqiptarëve, që i mori deti,vijnë tek ne dhe mbijnë përherë të reja në tokën e shpirtit tonë. Një lutje prano ti udhëtar i detrave ,aty hidh një lule,se për të mbritur këtu në vendin tënd , ata rrugët i shtruan me gjak . Mirëpo kjo ishte Otrantoja që binte më shkurt nga qyteti ynë . Poetja ishte diku tjetër . Në fqinjën e jugut . Si gjithë emigrantët . Poetja shpenguar thotë se nuk shkoi si turiste por si emigrante . Befasisht më zë syri një krijim për ditën kur ajo shkoi tek manastiri i shenjtë . Atje ku shkojnë vetëm meshkujtë . Por aty ka bërë një vizitë zonja Shën Mëri. Nuk ka kufi ndarës për poetët as doganë . Bëri udhë poetja për të shkuar tek vendvarrimi i Kazanzaqit . Tek ullinjtë i thjeshtë me një simbolikë . Erë dhe ngricë, frymë poetësh zgjohet . Atje për ku ishe nisur :Mirëvafshë! Nuk flene poetët . Gjegjësisht të paoksidueshme nga koha . Dhe të pavdekshëm sigurisht . Cfarë është pika e hënës përmbi lotimin e një poeti ? Hëna e bronxtë. Përveçse dritë pikon në shpirtëra. Ndriçon mistere. Eshtë një habitat i çuditshëm ku enden, zogjtë shtegëtar të andejshëm. Ndërkaq në vetvete, unë dua të mbeten i bindur se ky diell i majit, ka më tepër zjarr. Në të vërtet ky diell kërkon të lulëzoj, shpirtin e ngecur të një trëndafili. A ka fund horizonti i shtrirë ball shkëmbit-pyes ? Duke udhëtuar nëpër faqet e librit gjenë poezinë , publicistikën , esen , tregimin e shkurtër,rrëfimin pra gjitshka , që qarthojnë gjinitë e letrave shqipe .
3- Intervistat
Intervistat që janë vendosur në këtë libër janë copëza ose perla të vogla sepse në vetëvete mozaiku nuk bënte pa ato . Njërën prej tyre e kam dëgjuar nga goja e autores.Fjala bie për Dr Harxhin .Aso kohe gjëndej në fill të perit në një shtet të huaj , një poet shkruan se ishte sulmuar prej mortjes . Në mëhallën tonë mortja pritej kështu:”Cirrja, klithma. Plakaria uluriste në kor , në mëhallën tonë.C’farë është mortja ?E largët. E shurdhueshme. E tmershme. Me zëra vuajtjesh. Ulur përmbi heshtjen. atje ku pabesia të zë pritë. Mirëpo. Në ç’qiell ndodhet Zoti? Në qiejtë e Zotit . E pamatshme,por e pafundme.E pavdekshme,por e gjithkundshme. Ndriçimi qiellor i Perëndisë. I dha frymë jetës së saj për të sjell : Të nxjerrësh dritën kuptohet zbritja e së vërtetës. Pra drita është qartësimi. Është zbardhja e të fshehurës pas mjegullave. Drita e Zotit : E vërteta , mirësia , urtësia , bukuria të rrojnë tek Iliriana . Autorja ka përmbledhur intervistat , që i janë bërë nga reporterë të medias . Gjuha e tyre e pasur shqet më tepër se një kuptim i zakonshëm . Promovimet . Më kishte shkruar njëher se në kompjuterin e saj kishte disa file me të gjitha që nga letrkëmbimet një lloj epistolari promovimet për librat e saj deri tek cmimi i fundit në vendlindje nga bashkia Elbasan . Një promovim të librit të saj organizuam në Vlorë . Iliriana e ka përmbledhur këtë në libër dhe pas saj ka edhe letërkëmbimin me familjen timë . Ka qënë nëse nuk gaboj 2007 si vit dhe dimër sigurisht i acartë . Shkova në Tiranë ditën që Iliriana bënte promovimin e librit . Kur ju afrova mikrofonit dhe thash se vija nga Vlora ajo tha se cfarë suprize .
4. Erdhi poetja .
Një hapësirë kilometrike pa gurë ndarës . Fillojnë në mesvedi krijimet . Ashtu si vijnë në kohë migrimesh të mëdha gjiththarë lejlekësh në lagunën e jugut .Aty lënë gjithshka , që kanë me vete pendet , bardhësin dhe në fund bukurinë . Kur vakti i ikjes i thërret dmth këmbana emigrimit ulurin u bashkohen me turmat e stërmëdha për të shtegëtuar diku dhe larg . Edhe me poetët si në një ritual të hershëm , të lashtë , ndodh ardhja dhe emigrimi . Ngjalat në lagunën tonë migrojnë deri në ujërat e Amerikës Latine atje shtohen dhe ngordhin ndërsa të vogëlat e tyre kthehen në ujrat ku u rrit mëma e tyre . Nuk e harrojnë për asnjë motiv vendin ku duhet të shkojnë . Kthehen gjitheras. Erdhi poetja .
5. Ka ardhur poetja
Ka ardhur poetja nuk është një vargëzim poetik . Ka ardhur Iliriana . Që kur u duk në hyrje Bradasheshi ,pasqyrimi në qelq ishte disi më i trazuar . Drurë lakuriq peisazhi . Me një mercedez gri vështrojmë luginën dhe rrjedhen e Shkumbinit . Ecim nëpër autostradën e ngushtë,gri . Elbasani më zgjon ëndërrn , në mëndje kam këngët e Isuf Myzyrit . Një shtrirje interesante e qytetit . Dhe deri në kodër .Ku gjëndet kinemaja e qytetit , kemi lënë takim të shihemi me Ilirianën . Është ftohtë . Ndërsa dielli shfaqet paqësisht . Ne vinim nga jugu .Deti ishte fare i qetë kur ikëm . Briza detare skishte filluar . Me Myrteza Marën , kryetar i shoqatës së shkrimtarëve “Petro Marko “ telefonojmë në mobil Ilirianën . Zëri i Ilirianës . Takohemi tek kino . Kinemaja ishte përball shumëkatëshit në qëndër të qytetit . Iliriana priste atje .U takuam tash në qytetin e saj .Me Ilirianën ishte një poet .Quhej Milianov Kallupi dhe kush nuk e njihte ,patriakun e haikut shqiptar . Ngjitemi sipër sqaroi Iliriana, të sodisim Elbasanin. Sipër shumëkatëshit një kullë lëvizëse . Elbasani prej pikës më të lartë në qëndër të tij ishte një qytet bashkohor .Banesat karaktristike me tjegullat e kuqe ,shtrija deri në rrëzë të kodrinave andej përkonte me lindjen . Elbasani është i vendosur midis gjerësive gjeografike veriore 41° 27′, jugore 40° 10′, lindore 20° 34′ dhe perëndimore 19° 03′ dhe ndodhet në një lartësi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Ai shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së mesme të lumit Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogël, në veri dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Në anën perëndimore të qytetit kalon përroi i Zaranikës dhe nga lindja ai i Manazderies. Kalaja .Nuk kam parë një monument kulture kaq të bukur nga ajri . Edhe kur shkuam për kafe në lulishte ku ishin ca lokale komode ,zhytur në gjelbërim në katet sipër loklae dhe poshtë muze i hapur gjetjet arkeologjike .Një befasi që ndërthurte shumë element , gjelbërimin ,bashkohoren, të shkuarën historike , bukurinë ,luksin ,traditën .Të këtill pamje përputhen me shqiptimin se thellësia është pafundësi . Jemi tre dhe bëhemi gjashtë në një tryezë në kullën lëvizëse . Kafen e filuam në veri të Elbasanit dhe e sosëm në perëndim . U shtuan Kujtim Agalliu përkthyes ,njeri dede, shpirt mirë themi në jug. Kishte përkthyer edhe Ilirianën në librin e fundit, që kishte dicka me galaktikën por fliste për qirinjtë ndezur të saj . Më pleqeu shumë poeti Milianov Kallupi . Ishte i mencur si gjithë poetët . Më dhuroi dy libra . Kishte shije .Filluam bisedën për bektashizmin . Milionovi kishte shkruar për Tomorrin një libërth i këndshëm që më pëlqeu sepse sillte aty atmosferën e malit në ditët e shenjta të tij .Kishte një poezi të lezetcme . Thashë më sipër patriak po është .Haiku shqiptar ka udhërrfyes Milianovin , ai sjell këndshëm haikun nuk bie ne prozaiëm e bënë vargun të lexueshëm . Kishte njohuri kulturë ishte bashkohor . Sigurisht që në thelb edhe te ky poet shqova ngjizje me dehje qielllore që është udhë përtej horizonteve tona . Sidoqoftë kjo udhë shpirti ka dalje autostrade e parfumosje qiellore, ndriçimi më i madh në errësira të largëta. Iliriana shkonë tek e ema dhe kthehet me librin time “Dielli lind atje ku perëndon”,nëna ime e lexon gjithë kohës dhe e mbanë tek jastëku .Aty flitej për bektashizmin shqiptar . Zumë poezinë ,vërtitemi tek bashkëpunimet që mund të kemi mes krijuesve . Iliriana tregon se ka përgatitur librat ,një do të ket firmën e Egnatia pra të shtëpisë së Milianovit . Zbresim nga shumkatëshi .Unë kërkojë të shikoj kalan ndërsa shkojmë drejt saj . Kalaja e Elbasanit thuhet në një studim është një ndërtim romak, ngritur si një kështjellë ushtarake për strehimin e një legjioni dhe për të siguruar kontrollin e rrugës Egnatia, që në atë kohë ishte një arterie e rëndësishme e Perandorisë Romake.Luftërat barbare gjatë shekullit IV dhe V të erës sonë sollën shkatërrimin e kështjellave, dhe u desh dora perandorit bizantin me origjinë Dardane Justinian, që e rindërtoi kështjellën mbi themelet e vjetra. Sot ruhet vetëm porta jugore e kalasë. Ne hymë nga perëndimi . Një muze vërtetë me interes . Gjetje arkeologjike që i përkasin shekujve vendosur në katin e poshtëm ,sipër dekoracioni është mahnitshëm . Dhe tradita tek veglat muzikore . Në mëndje kam Isuf Myzyrin . Jemi pesë krijues të ambienti i kalasë . Qëndruam deri në mesditë .Shetitëm bëmë foto . U kthyem .Duhej të shkonim . Mes miqësh orët nuk ndjehen . Në të vërtet,pa bërë hasha do ta themi mes miqësh minutat vrapojnë cmendurisht . Tek shumëkatëshi ku kemi lënë mercedesin . Takohemi do të shihemi ,mirëpo në cilën ditë ? Atherë lamtumirë miq të mirë .Kur do të shihemi më poete ?Sdihet shpejt në Tiranë më tha . Nuk u takuam dhe më mbeti peng .Kur do të shihemi ?Kjo pyetje si luzmë,ka kohë ,që më rëndon në shpirt.Vazhdimisht cepat e saj zgjaten.Është një lloj treguesi për shkumbëzimin e valëve . Do të shihemi në qytetin tim .
Vepra të autores:
“Me kerkojnë sytë e nënes’(1974)
- Te’ fala stinëve nga une?”(1988)
-”Të jesh grua”(1990)
-”Do të jetoj”(199ë)
-”Trokit e zgjo”( “Egnatia”- 2000)
-”Ma vrane Ofeline!… – italisht-shqip( Toena-2000)
-”Per një moIIë që hëngri Eva…”( Prishtinë 2002) –
-” Shihemi në sy” (2002)
-”Pulëbardhe në det’ të zi”( “Ilar”2002)
-”Lirika” (Medaur-2003)
“Hajku”- bashkautorë (“Egnatia”-2004)
-”…Më kërkon falje” (Arbëria-2004)
-”Poezi” (dy Libra në Një) , “Snaj”-2007
-”Qirinjte e galaktikës” Shqip-anglisht (ADA -2009)
-”Po plas” (Egnatia 2009)
