Edmir Perdja
Alesandri i madh: Grek apo Ilir? Rendesia e te vertetes per ceshtjen kombetare Shqiptare.
Si mbrohet historia mbi 4000 vjecare kur vete koncepti i historise nuk egziston? Si e mbron nje komb historine e tij, kur civilizime te ndryshme vene dore ne esencen e jetes se ketij kombi, dhe sejcili prej tyre perpiqet te lere nje shenje ne ate zone te njerezimit? Mos valle e shkruan ne gure? Sigurisht, por pllakat e gurit thyhen kur keshtjellat bien. Mos valle e shkruan ne leter? Sigurisht, por letrat digjen kur bibliotekat digjen. Atehere si e ruan? Pergjigja eshte ne gjuhen e kombit.
Cdo fjale e nje gjuhe, ashtu si cdo mbiemer i nje njeriu, tregon nje histori. Dhe do jete ndermjet gjuhes, asaj te Ilireve dhe Shqiptareve te sotem, qe une do te shpjegoj pse Alesandri i Madh eshte Pellazgo-Ilir. Iliret per Shqiptaret, jane si Romaket per Italianet.
Ishte nje kohe kur burrat ishin burra dhe kur nderi dhe e vertate mbizoteronin. Ishte nje kohe kur historia, qe vjen nga fjala ne Latinisht “eis storia” dhe qe ne shqip do te thote “perralla e tij”, bazohej ne ngjarje te verteta dhe jo ne “perrallen e tij”.
Per te treguar qe Alesandri i madh eshte Ilir, une do te shpjegoj se cfare do te thote emri Macedon, cfare do te thote emri i kryeqytetit te Macedonve te lashte, cfare do te thote emri i mbretit Filip dhe pse e mori kete emer. Gjithashtu une do te shpjegoj se cfare do te thote dielli ne flamurin e mbreterise te Macedonve dhe ne fund, cfare do te thote emri i Alesanderit te madh.
Cfare do te thote Macedon?
Nje romak do te shqiptonte fjalen Mazedon si Macedon. Kjo eshte sepse “z” pas nje zanoreje ne italisht, shqiptohet si “c” ne Shqip. Kete e shohim ne gjuhen Italiane sot, tek fjalet zio ose zia, te cilat ne Shqip do tingullonin si cio ose cia. Kur Romaket latinizuan cdo pjese te perandorise, ato u munduan ne pjesen me te madhe qe te ruanin tingullin e fjaleve dhe kuptohet qe shtuan edhe prapashtesat “nia”, “ia” ose “ian” ne fund te emrit te cdo vendi. Arsyeja qe une po perdor Romen dhe Latinishten si pikenisje eshte sepse hartat dhe toponimet qe ne kemi sot jane hartuar, ose te pakten mbijetojne ato qe jane hartuar, gjate perandorise Romake.
Macedon eshte i vetmi emer ne rajon qe eshte ruajtur qe ne kohet Ilire dhe eshte emer i pandryshuar i zones. Le te shikojme se cfare do te thote Mazedon ne Shqip.
Nese e ndajme fjalen Mazedon ne Maz – e – don, eshte e lehte te shikojme qe behet fjale per Mazin – pjellen e peles. Maz eshte ne dialektin geg. Ne dialektin toske, Maz eshte Mez. Pjesa tjeter e fjales eshte “ e don” me theksin tek o-ja. E don ne shqipen e sotme letrare eshte “e tone” pra peremri pronor veta e trete, numri shumes. Keshtu qe kuptimi i plote i emrit te Macedonve te lashte ne shqip eshte “Mazat tone” (Maz e Don).
Nese pyesim nje Grek se cfare eshte etimologjia e Macedon (etimologjia eshte kuptimi ose rrenja e nje fjale), ato japin nje pergjigje te tille: Fjala eshte ne Greqisht qe e perkthyer ne Shqip do te thote “Malesoret” ose “Te Gjatet”.
Kjo mund te vertetohet tek fjalori etimologjik ne internet (www.etymonline.com) dhe duke kerkuar per Macedon. Ketu shihet qe Greket e perdorin kete si nje pershkrim i paraqitjes te ketyre njerezve. Ne nje fare menyre, kjo na jep te kuptojme qe Macedonet ishin ndryshe nga Grekerit pasi kishin tipare fiziko-kulturore dhe gjeografike te ndryshme me Greket. Ja pse Macedonet quhen malesore.
Sipas librit ne Anglisht te Wheeler, Benjamin Ide, 1854, botuar ne New York ne vitin 1900 nga G.P. Putnam's sons, me titull “Alexander the Great; the merging of East and West in universal history”, ne faqen 171, paragrafi i dyte tregon qe: “vargje malore te medhaja ndajne Ilirine nga Thesalia.” Kjo tregon qe ne syte e Grekeve Macedonet vinin nga malet, dmth Iliria.
Ja cfare thote autori perseri rreth organizimit te shoqerise Macedone. Keto te dhena merren nga i njejti liber ne faqen 9, paragrafi i dyte, rreshti 16: “Shteti (Macedon) perbehej nga grupe familjare dhe fise te pandara ne klasa dhe rengje (shoqerore). Mbreterimi (Prirja ose Udheheqja), i takonte gjithmone nje dhe te njejtes familje (shtepi), por rregulla te perhershme dhe te qarta trashegimie brenda familjes nuk ishin plotesisht te themeluara. Mosha vetem, nuk i shte e mjaftueshme per te vendosur zgjedhjen midis princave. Ne rremujen qe pothuajse gjithmone vinte pas vdekjes se nje mbreti, ishin forca, sfidimi, dhe aftesite udheheqese ato qe pohonin te drejten natyrore te mbreterimit.”A nuk jane keto rregullat dhe zakonet kanunore tona rreth shtepise se nderit te nje fshati? Kuptohet qe rregullat kanunore qe kemi sot jane me te evoluara.
Cfare do te thote emri i kryeqytetit te Macedonve te Lashte?
Ne Greqine veriore, ne lindje te Camerise, ndodhet krahina me emrin Macedon. Kryeqyteti i saj quhet Pela. Kuptimi i fjales eshte shume i lehte sepse eshte ne Shqip ku pela eshte kali femer, nena e Mazit.Ne hartat e sotme, Pela shkruhet “Pella” e cila nese lexohet ne Italisht, tingullon si Pela.
Para se te shkojme tek pika tjeter, do doja t’ju informoja qe mbreteria e lashte e Macedonve shtrihej nga Selaniku, gadishulli i Morese ose Peloponezi i sotem dhe shkonte deri ne Mat i cili ne lashtesi quhej “Emadhia” – E madhia. Gjurme te emrave te qyteteve Shqip qe egzistojne akoma ne krahinen Macedon te Greqise jane si p.sh. Veria qe ne Shqip eshte veriu, Pieria, qe ne Shqip eshte Pjerresia, qytet i cili ndodhet afer Malit te Olimpit dhe prane detit.
Cfare do te thote emri i mbretit Filip?
Babai i Alesandrit dhe mbreti i Macedonve te lashte quhej Filipi i II-te. Megjithese emri Filip eshte shume i perhapur ne Shqiperi dhe ne bote ai eshte ne Greqisht. Emri perbehet nga dy rrenje: Phil (Fil) dhe Hippos (hip) qe nga Greqishtja ne Shqip do te thote shok ose i dashur i kuajve. Perseri kjo duket si pershkrim ose nje nofke me shume se nje emer.
Greket pershkruanin te huajt ne baze te veprimeve qe benin ose nga menyra se si dukeshin. Mund ta shohim kete ne Iliaden e Homerit kur autori i referohet Hektorit, qe nga Greqishtja ne Shqip do te thote mbrojtes. Hektor nuk eshte emer por pershkrim. Hektori ishte ai qe mbronte Trojet gjate luftes ne Iliaden e Homerit. Pershkrimin mund ta shikojme edhe kur Greket i referohen Macedonve si malesoret apo te gjatet.
Fakti qe babai i Alesandrit ishte Filipi i II-te, tregon qe kishte nje Filip tjeter perpara tij, i cili ose ka themeluar mbreterine e Macedonve, ose ka qene i pari qe ka kontaktuar Greket. Arsyen qe mbretit te Macedonve iu dha nofka Filip (adhurues i kuajve) e gjejme tek emri ne Shqip i mbreterise Maz e Don dhe emri ne Shqip i kryeqytetit Pela. Dyshime qe Filipi II (babai i Alesandrit) nuk ishte gjak Grek, ka pasur edhe ne lashtesi kur ai hasi ne pengesa per te marre pjese ne lojrat Olimpike qe zhvilloheshin atehere. Vetem Greket mund te merrnin pjese ne to. Pyetja qe lind, duke patur parasysh keto te dhena, eshte: Nese Filip ishte nje nofke, cfare ishte emri qe iu dha mbretit te Macedonve (babait te Alesandrit) ne lindje?
Cfare do te thote Dielli i Macedoneve?
Illiret kishin dy kulte: ate te diellit ne veri dhe ate te gjarperit ne jug. Dielli quhej Hyllis dhe perfaqesonte perjetesine. Fjala Hyllis, ka ndryshuar me kohen si Hylli dhe ne Shqipen e sotme ne e gjejme ate si Ylli.
Cfare do te thote Alesander?
Ta ndajme fjalen ne kete menyre: A - le - s – ander. A-ja eshte nje shkurtim i fjales “Asht/Eshte” ne dialektin Gege. Le (e-ja e zgjatur), perseri ne dialektin Gege do te thote “lindur”. S –ja eshte nje shkurtim i fjales “si” dhe ne fund Ander eshte “Anderr” ne Gege ose “Enderr” ne toske. Keshtu qe emri Alesander ne Shqip do te thote “A le si Anderr” ose ne gjuhen letrate “ Eshte lindur si Enderr”.
Besohet qe Olimpia, nena e Alesandrit te madh, shikoi nje enderr kur konsumoi martesen me Filipin II-te (Babain e Alesandrit). Endrra ishte qe nje rrufe ra ne barkun e saj.
Ne ndeshemi me emrin Alesander ne nje vend tjeter te historise – tek Iliada e Homerit. Homeri i referohet Paridit ne Iliade me emrin Alesander. Pse emrin Alesander per Paridin? Kjo eshte sepse Hekuba – nena e Hektorit dhe e Paridit, gruaja e Priamit dhe mbreteresha e Trojeve, ashtu sikurse Olimpia nena e Alesandrit te madh, shikoi nje enderr. Endrra ishte qe Paridi do te sillte shkaterrimin e Trojeve te Ilionit.
Sic e shikojme te dy mbretereshat vendosen emrat e cunave te tyre nga endrrat qe kishin shikuar, dhe fakti qe te dyja i quajten me te njejtin emer tregon qe ato flisnin te njejten gjuhe – Shqip ose Ilirisht ne ate kohe.
Iliada eshte tregim rreth trojeve te Ilionit. Ilioni ishte nje koloni Ilire ne Azine e vogel. Emrat e personazheve te Trojeve te Ilionit qe Homeri pershkruan ne Iliade, jane tituj shoqerore ne Shqip dhe jo emra sic beson Homeri. Per te mbuluar Iliaden duhet nje shkrim tjeter pasi sasija e te dhenave eshte e madhe.
Nese pyesim Greket, cfare do te thote Aleksander ato e shpjegojne keshtu: Aleksander perbehet nga dy rrenje fjalesh Greke, Alexos dhe Ander qe ne Shqip do te thote mbrojtes i njerezve. Perseri Greket i referohen me shume nje pershkrimi ose titulli me shume se nje emri. Sic thashe me lart, Greket i pershkruanin te huajt nga veprimet qe benin, sic eshte pershembull rasti me Filipin, me Macedonet, dhe Hektorin. Fakti qe ka pasur nje “X” te vendosur te emri i Alesandrit (X tingullon si KS ne Shqip)sinjalizon nje tentative per te Greqizuar emrin. Ne fund te fundit Alesandri nuk njihet ne histori per mbrojtje, por per sulm. Ai pushtoi Greqine, Persine dhe gjithe boten e njohur nga njeriu ne ate kohe.
Nje dicka te fundit qe dua te mbuloj eshte Deti Jon. Ne hartat nderkombetare shkruhet Ion dhe ka prapashtesen Latine “ian” qe del Ionian. Ne shqip, i-ja pas nje zanoreje shqiptohet si j. Det Ion do te thote Deti i jone. Pyetja qe shtroj une, eshte: Kur eshte futur “J”-ja si bashtingellore ne alfabetin Shqip? Kjo eshte per gjuhetaret e Shqipes te pergjigjen.
Sic e shikojme, mbreteria (Mac e don) dhe deti (deti Ion) kane peremra pronore. Kjo sinjalizon dy gjera: Nje qe kjo ka qene menyra e emertimit te cilen e kemi akoma dhe sot ose dy qe ka pasur tentativa per aneksimin e ketyre trojeve qe ne kohen e Alesandrit te madh. Eshte interesante se si eshte quajtur edhe emri i kolonise ne trojet e Azise se vogel – Ilion – qe mund te ndahet ne Ili Ion, perseri me peremer pronor. Mbase Ili do te thote Ylli dhe emri i kolonise do te nenkuptonte Ylli i Jone. Ylli eshte kulti i Diellit qe simbolizon perjetesine.
Gjuha Shqipe si harte e historise Ilire
Duhet pasur shume kujdes me gjuhen Shqipe pasi ajo mund te na ndihmoje shume ne perkthimin dhe kuptimin e historise Ilire. Nuk eshte kjo e rendesishme thjeshte per te treguar lavdine e Ilireve, por eshte me se shumti per te siguruar ardhmerine e kombit, te identitetit Shqiptar dhe te gjuhes Shqipe.
Une nuk e kuptoj pse duhet te ndryshojne rregullat e drejtshkrimit te gjuhes ame dy here brenda nje brezi. Shqipja si gjuhe nuk ka ndryshuar aq shume sa te kete nevoje per rishikim te rregullave drejtshkrimore te saj. Nese keto rregulla ndryshojne atehere Shqiptareve dhe femijeve te tyre qe jetojne jashte kufijve te atdheut do ti duhet te mesojne edhe njehere drejtshkrimin. Nuk dihen efektet qe keto ndryshime do te kene ne te ardhmen e gjuhes. Nese vazhdojme te ndryshojme rregullat pa kriter dhe pa nevoje atehere ne rrezikojme humbjen njehere dhe pergjithmone te gjurmeve historike Ilire ne Shqipen e sotme.
Nuk mendoj qe eshte e rendesishme te ndryshohen rregullat e drejtshkrimit te Shqipes letrare, por cfare eshte e rendesishme eshte qe te dokumentohen qartesisht rregullat e dialekteve Gege, Arberesh dhe Arvanitase. Vetem keshtu ne mund te kuptojme efektin qe ka pasur koha tek gjuha ame dhe te krijojme nje ide rreth nevojave te rregullave drejtshkrimore ne te ardhmen.
Qellimi i ketij shkrimi?
Une nuk jam as historian dhe as gjuhetar, por nese shikohet historia e sotme nga nje pikpamje logjike, ajo nuk perputhet. Une jo pa qellim nuk kam prezantuar asnje argument te ri historik, por thjeshte kam lidhur disa pika qe hedhin dyshime ne vertetesine e asaj qe ne sot e quajme histori.
Ne si komb, na duhet te ngrejme zerin per ate cfare eshte e jona dhe ku ka pikenisje me te mire se te krenohemi me lavdine qe na kane lene te paret. Populli i jone nuk eshte akoma i lire, sepse njerezit tane mbahen peng, institucionet fetare tona mbahen peng, trojet dhe pronat tona vazhdojne te mbahen peng dhe se fundmi, historia dhe lavdia e komit tone mbahen peng.
I ftoj te gjithe akademiket dhe gjuhetaret Shqiptare te diskutojne argumentat qe jane dhene rreth Macedoneve te lashte. Vertetimi qe Macedonet e lashte ishin Pellazgo-Ilire eshte celesi qe hap kater porta: 1 – Camerine, 2 – Ceshtjen Shqiptare ne IRJM (Ish Republika Jugosllave e Maqedonise), 3 – Epirin (qe nuk egizton ne kohet pararomake) dhe 4 – Lavdine e Kombit. Argumenti politik i Greqise per Camerine dhe Macedonet e Lashte, eshter ndertuar mbi argumentin historik. Nese ne hedhim poshte argumentin historik, argumenti politik i Greqise bie vetvetiu. Jehona Shqiptare e shekullit te 21-te, ne prag te 100 vjetorit te pavarsise, duhet te jete shume me e larte se zhurma Sllavo-Greke.
Nuk eshte e mjaftueshme qe ne te marrim nje gjykim ne favor te kombit per ceshtjen Shqiptare ne Gjykaten Nderkombetare te Drejtesise, por cfare eshte e rendesishme eshte qe te zhbehen pasojat e 1913-tes. Pasojat nuk mund te zhbehet nese ne zgjedhim te qendrojme pasive.
Per kete, I lutem te gjithe Shqiptareve ane e mbane botes qe se bashku, te behemi ambasadore te kultures sone dhe te fillojme reklamimin e saj. Le te fillojme te perditesojme te gjitha enciklopedite ne internet rreth prejardhjes Pellazgo-Ilire te Macedonve te lashte, te Alesandrit te Madh, te Ilirise, Dardanise, dhe se fundmi te te gjithe perandoreve Ilire te Romes.
Le ti tregojme botes qe ishte Konstandini i Madh - gjak i Dardanise, djale i Ilirise, perandor i Romes dhe burre i dheut i Shqiptarise, ai qe i lejoi asaj fene e pare nen nje Zot – Krishterimin. Le ti tregojme botes qe ishte Justini – perandor Ilir i Romes ai qe i dha njerezimit kushtetuten dhe se fundmi le ti tregojme botes qe ishte Diokliti – perandor Ilir i Romes, gjak i Dalmacise, ai qe i dha asaj perandorine Bizante me te cilen Greket krenohen.
Le te sensibilizojme opinionin nderkombetar dhe institucionet ligjvenese ne cdo shtet te botes ku jetojne Shqiptare. Le ti tregojme atyre se cfare padrejtesie eshte bere ndaj kombit te Aleksandrit te Madh, Konstantit te Madh, Skenderbeut dhe Nene Terezes. Le ti kerkojme ligjvenesve qe te na mbeshtesin ne perpjekjet tona per te drejten tone, dhe nese Gjykata Nderkombetare e Drejtesise i kerkon atyre nje opinion, le ti bindim ato qe rregullimi i botes fillon me rregullimin e padrejtesise ndaj Shqiptareve.
Mbase shumica e tyre nuk ia kane idene se ku i bie Shqiperia, por per kete ne na duhet te behemi ambasadore te kombit dhe te kultures sone. Vetem duke punuar te gjithe se bashku ne mund te arrijme ate qe deshirojme dhe synojme.
