Miranda Haxhia ,lindi në Berat, në 17 prill 1963, jeton në Tiranë.Ka krye Fakultetin për gjuhë – letërsi në Universitetin “Aleksandër Xhuvani”.
Përvojën e saj e ka të ndërthurur mes gazetarisë dhe letërsisë. Shkrimet problematike, sociale, politike, reportazhet, intervistat dhe pikëvështrimet e herë pas hershme në eksplorimin e letërsisë që shkruhet sot në Shqipëri e kanë bërë të njohur mes elitës së gazetarëve. Është e konfirmuar me disa botime cilësore ku vlen të përmenden librat me tregime “Asnjë lajm për vdekjen e dashurive”, “Krahët e prerë të Fluturës”, “Buka e zogjve të vdekur” dhe “E verdha e korrikut”.
Përzgjidhet fituese e projektit “International step by step” me tre libra të ilustruar për fëmijë të cilët janë publikuar në mbi 15 gjuhë të ndryshme. Poezia e saj është futur në 8 antologji të poezisë e prozës bashkëkohore në Itali. Sipas kritikës çmohet për prozën e veçantë, kulturën dhe stilin rrëfimor, për punën që bën me prozën si të jetë një amebë në vijimësi, e paqëndrueshme. Vlerësohet në evenimente të rajonit si një ekspansion i shfrenuar në prozë, sidomos, në tregime.
***
Shënime për romanin e ri “Gruaja në muzg”
Kora D. dhe Martin Seli në udhët e tyre paralele, përballë një realiteti që mbahet mbi të shkuarën, të sotmen e gjymtuar dhe të ardhmen e mjegullt. Një grua e cila gjendet e paorientuar, kapet fort në një copë jete, kur i kanë ikur duarsh shumë gjëra të vyera si familja, dashuria, bashkëshorti dhe vajza, kërkon të shikojë pas disa rrezeve që i vijnë me ndërprerje. Fillon me një letër që lexon në një libër shënimesh muzikore të ish të dashurit të saj, Martin Selit. Një grua e sendërzuar ne objekt dhe fenomen pasiv i jetës së çuditshme shqiptare, e cila përpiqet të ringrihet duke u kapur pas gjërave që i kanë shpëtuar pa pasur vëmendjen e duhur. Ajo kërkon një dashuri që e ka humbur, provon të vrasë frikën e ndëshkimit, mëson të mos qajë pafundësisht. E bën muzikën që ka dëgjuar të vlejë në jetën e saj më shumë se u vlejti luftërave dhe ushtarëve të mjerë, muzika e Bethovenit. Nuk ka revolucion në historinë e saj, por janë copa që duke u formuar pak e nga pak sjellin konturet e plota të një jete e dimensionit të saj të qetë, por gjëmimtar. Në fillim rrëfehet ngadalë, pa zhurmë, më tej fillojnë përthyerjet, përplasjet dhe kthesat e shpejta me një prozë e cila vlen të qëmtohet për stilin e qartë, për sintaksën e hapur dhe ngjyrat e padukshme të hijeve të vogla.
Romani “Gruaja në muzg” është një letërsi e rrëfyer me elemente të cilat zbulohen njëra pas tjetrës, përmes kthesave e të fshehtave që vijnë e riqasen duke përcjellë frymë, jetë, lëvizje, harmoni dhe më tej shkatërrim e rrekje për të rindërtuar. Një eksplorim emocionues përmes një udhe fizike dhe harmonie në kufijtë ekstremë vullnetit dhe të së pamundurës në jetën e gruas. Brezat dhe qarku që krijon dashuria si qeliza bazë e ekzistencës ka një diabolizëm të cilin lexuesi herë e shikon, herë e urren, herë e adhuron. Pikëllimi, mëshira, ndjenja e shumfishtë përtej të cilave arsyeja dhe gjykimi janë thjesht elemente ekzekutimi. Romani ka arritur të realizojë një qëllim të pathënë, të bëjë lexuesit të mendohen për atë që ndodh e që e kanë para syve, afër, por nuk e shikojnë dot për shkak të largësisë që i kushtojnë vështrimit.
***
Libri është redaktuar nga Sadik Bejko dhe Ardi Stefa, ka për konsulent letrar prof. Pasquale Amato dhe botohet nga shtëpia botuese TOENA.
Romani “Gruaja në muzg” është një letërsi e rrëfyer me elemente të cilat zbulohen njëra pas tjetrës, përmes kthesave e të fshehtave që vijnë e riqasen duke përcjellë frymë, jetë, lëvizje, harmoni dhe më tej shkatërrim e rrekje për të rindërtuar. Një eksplorim emocionues përmes një udhe fizike dhe harmonie në kufijtë ekstremë vullnetit dhe të së pamundurës në jetën e gruas. Brezat dhe qarku që krijon dashuria si qeliza bazë e ekzistencës ka një diabolizëm të cilin lexuesi herë e shikon, herë e urren, herë e adhuron. Pikëllimi, mëshira, ndjenja e shumfishtë përtej të cilave arsyeja dhe gjykimi janë thjesht elemente ekzekutimi. Romani ka arritur të realizojë një qëllim të pathënë, të bëjë lexuesit të mendohen për atë që ndodh e që e kanë para syve, afër, por nuk e shikojnë dot për shkak të largësisë që i kushtojnë vështrimit.
***
Libri është redaktuar nga Sadik Bejko dhe Ardi Stefa, ka për konsulent letrar prof. Pasquale Amato dhe botohet nga shtëpia botuese TOENA.
****
Letërsi kontekstuale
Të
njohësh strukturën rrëfimore të prozës tregimtare; të kesh dijeni për
atë shumësi komponentësh që kanë lidhshmëri të ndërvetshme gjuhësore dhe
kompozicionale; të krijosh ambient karakteristik ku t’i vendosësh
gjetjet dhe zhvillimet; të kesh ndjeshmëri për komunikim të sinqertë me
lexuesin potencial; nëse të gjitha këto komponentë kombinohen në mënyrë
fatlume në një vend, kjo do të thotë se ke të bësh me një autor që e
zotëron në tërësi mjeshtërinë e shkrimit të tregimit, si një nga llojet
letrare më të vështira dhe më problematike që njeh përvoja letrare. Në
prozen e saj, Miranda Haxhia e dëshmon pikërisht këtë: njohjen e
thelluar të zhanrit, kërkimin e subjekteve interesante, vendosjen e tyre
në një rrafsh ambiental dhe gjuhësor funksional dhe, që është po kaq e
rëndësishme, një çiltëri karakteristike “femërore” që me lexuesin të
jetë sa më e hapur, madje guximshëm t’i përcjellë atij mesazhin e
sinqertë. Tani ajo provon në roman, në prozën e gjatë.
Dhe vjen ndryshe. Ajo nuk e ndërton prozën e saj me një tezë të paravendosur, madje nuk kërkon prej lexuesit që t’i besojë observimet e saj me çdo kusht. Ajo, thjeshtë, kërkon prej lexuesit që ta ndjekë në aventurën e saj të njohjes dhe të përjetimit, duke ia lënë atij të drejtën e gjykimit, në një kohë që vetë nuk merr asnjë rol imponues. Kjo të bën të mendosh se gjetja dhe subjekti rrëfimor i saj është gjendje reale jetësore “paraletrare”; se diku, në një anë të horizontit, bota e ka pikërisht këtë pamje; se njerëzit janë pikërisht të tillë, vetëm duhet të kesh pak kurajë ta kthesh kokën andej dhe të kesh durim të shohësh atë që ndodhë në atë mikrokozmos të tyre. Prandaj duket sikur autorja nuk merr rol ndërmjetësues në komunikim me atë botë, sikundër ndodh zakonisht me shkrimtarët, por ajo sikur bën një “ofertë”, të cilën, nga mënyra si e bën, të tërheq ta pranosh pa
hezitim. Kjo i jep dorë të jetë spontane në rrëfimin e saj, të artikulojë mesazhe të paimponueshme dhe të krijojë tablo mbresëlënëse.
Bota e narratives së saj nuk është ambient ekzotik, më shumë është një qëmtim i kujdesshëm i veçantive relievore të përbërësve psikologjikë dhe etnopsikologjikë të personazheve ambientalë, të cilët të duket sikur nuk kërkojnë asgjë më shumë se të kenë një fat më të mirë në këtë jetë. Prandaj, personazhet e këtyre rrëfimeve nuk janë heronj, nuk janë as tipa të krijuar enkas për t’u vendosur në rrëfim. Ata janë ekzemplarë sui generis të një bote me shumë përmbysje dhe rrënime të dhembshme. Ndonëse duket sikur çdo gjë që ndodhë në botën e tyre me një “lehtësi të papërballueshme” thjeshtësie, edhe kur veprojnë, edhe kur flasin, edhe kur meditojnë; edhe kur jetojnë, dashurojnë, pësojnë dhe vdesin; të gjitha këto modelohen në fatet e tyre nga një tragjizëm i thellë, përbërës të të cilit janë kushtëzuesit e pamodifikueshëm, që gjithmonë rrjedhin nga pamundësia dhe pafuqia e tyre për të qenë ndryshe. Tragjizmi i tyre është universal njerëzor, por është edhe i veçantë, i një rrethane të caktuar jetësore, shoqërore dhe historike. Vendosja e një drejtpeshimi ndërmjet këtyre përbërësve të fatkeqësisë së individit ndodhë vetëm në veprat letrare me predispozita thellësisht të qëndrueshme.
Së fundi, proza e Miranda Haxhisë është dëshmia më e re se në vitet e fundit kemi një lëvizje kërkuese, e cila synon ta ndryshojë tradicionalizmin edhe si fakturë gjuhësore, por edhe si gjetje rrëfimore. Krijimet letrare në këtë zhanër kanë shënuar prurje të rëndësishme. Është kjo letërsi kontekstuale e botës shqiptare, që kërkon lexuesin e vet, kudo që mund të jetë ai.(Mehmet Kraja shkrimtar nga Prishtina)
Dhe vjen ndryshe. Ajo nuk e ndërton prozën e saj me një tezë të paravendosur, madje nuk kërkon prej lexuesit që t’i besojë observimet e saj me çdo kusht. Ajo, thjeshtë, kërkon prej lexuesit që ta ndjekë në aventurën e saj të njohjes dhe të përjetimit, duke ia lënë atij të drejtën e gjykimit, në një kohë që vetë nuk merr asnjë rol imponues. Kjo të bën të mendosh se gjetja dhe subjekti rrëfimor i saj është gjendje reale jetësore “paraletrare”; se diku, në një anë të horizontit, bota e ka pikërisht këtë pamje; se njerëzit janë pikërisht të tillë, vetëm duhet të kesh pak kurajë ta kthesh kokën andej dhe të kesh durim të shohësh atë që ndodhë në atë mikrokozmos të tyre. Prandaj duket sikur autorja nuk merr rol ndërmjetësues në komunikim me atë botë, sikundër ndodh zakonisht me shkrimtarët, por ajo sikur bën një “ofertë”, të cilën, nga mënyra si e bën, të tërheq ta pranosh pa
hezitim. Kjo i jep dorë të jetë spontane në rrëfimin e saj, të artikulojë mesazhe të paimponueshme dhe të krijojë tablo mbresëlënëse.
Bota e narratives së saj nuk është ambient ekzotik, më shumë është një qëmtim i kujdesshëm i veçantive relievore të përbërësve psikologjikë dhe etnopsikologjikë të personazheve ambientalë, të cilët të duket sikur nuk kërkojnë asgjë më shumë se të kenë një fat më të mirë në këtë jetë. Prandaj, personazhet e këtyre rrëfimeve nuk janë heronj, nuk janë as tipa të krijuar enkas për t’u vendosur në rrëfim. Ata janë ekzemplarë sui generis të një bote me shumë përmbysje dhe rrënime të dhembshme. Ndonëse duket sikur çdo gjë që ndodhë në botën e tyre me një “lehtësi të papërballueshme” thjeshtësie, edhe kur veprojnë, edhe kur flasin, edhe kur meditojnë; edhe kur jetojnë, dashurojnë, pësojnë dhe vdesin; të gjitha këto modelohen në fatet e tyre nga një tragjizëm i thellë, përbërës të të cilit janë kushtëzuesit e pamodifikueshëm, që gjithmonë rrjedhin nga pamundësia dhe pafuqia e tyre për të qenë ndryshe. Tragjizmi i tyre është universal njerëzor, por është edhe i veçantë, i një rrethane të caktuar jetësore, shoqërore dhe historike. Vendosja e një drejtpeshimi ndërmjet këtyre përbërësve të fatkeqësisë së individit ndodhë vetëm në veprat letrare me predispozita thellësisht të qëndrueshme.
Së fundi, proza e Miranda Haxhisë është dëshmia më e re se në vitet e fundit kemi një lëvizje kërkuese, e cila synon ta ndryshojë tradicionalizmin edhe si fakturë gjuhësore, por edhe si gjetje rrëfimore. Krijimet letrare në këtë zhanër kanë shënuar prurje të rëndësishme. Është kjo letërsi kontekstuale e botës shqiptare, që kërkon lexuesin e vet, kudo që mund të jetë ai.(Mehmet Kraja shkrimtar nga Prishtina)
“Në fjalët e Ismail Kadaresë, një nga zërat më poetikë, më të lartë dhe më të shquar të Shqipërisë “Vendi im është Shqipëria, por atdheu im është letërsia”- kështu si Miranda Haxhia janë shumë qytetarë të poezisë, të panumërt që zbulojnë rrënjët e tyre në botën e fjalës. Zëra që premtojnë të dalin nga abstraksionet duke u shndërruar në një instrument të fuqishëm të lirisë që shmangin barrierat duke universializuar konceptin e qytetarisë poetike.
Proza ka shpërthyer forcën e brendshme të pat’hosit të Miranda Haxhia-s, forcën e pamjeve të evokuara të natyrës në një vizion të një jete, në të cilën dashuria shkrihet me këngën e pasionuar surreale, veshur me fisnikëri të një pikësynimi dhe orientimi moral.”(Prof.ssa Myriam Sebastianelli, nga Roma)
*******
“Lirikë e rrallë, gati transparente, një fllad, frymë e lehtë mbi një faqe, që duket se zgjon në brendësi të njohjes një ndjenjë ndryshe, për të çuar qëndrueshmërinë mbi një fill të magjisë së brendshme letrare. Lindur nga një vërtetësi e madhe, motivi frymëzues njerëzor, ndjenja e lartë e moralit dhe kërkimi i fuqishëm i vlerave të brendshme ekzistenciale.”(Prof. Giovani Francesco Piano, Itali )
*******
Mistifikimi që i bën kodit narrativ Miranda Haxhia fuqizon shfarosjen e alternativave të zgjedhjes… Në përgjithësi Miranda Haxhia niset shpesh nga një notë tepër e zakonshme rrëfimi madje ky rrëfim stilistikisht serviret me një intonacion të intimizuar, sikur i rrëfehen lexuesit në vesh, apo sikur sqarohen në një bisedë miqsh momente të diskutueshme nga jeta e aksh të njohuri të përbashkët. Kjo është mënyra më e sigurt që pa u ndjerë lexuesi nuk i heton dot katet e realitetit që ngjit, deri në hiper-realitet, realitet- metaforë.(Agron Tufa,shkrimtar nga Tirana)
*******
Miranda Haxhia përpiqet të fshihet në pas-faqen e fundit të librit, përpiqet të respektojë lirinë e rastësinë fatsjellëse të lexuesit të kualifikuar, apo çfarëdo, përpiqet të mos komplikojë shijet estetike dhe dëshirat e kujtdo që kalon para librit. E privilegjuar, ka mundur të vrapojë në një liri absolute, një ekzistencë gati fatale duke zbuluar botën e nuk ka dashur kurrë të qëndrojë për të bërë për vete dhe siguruar një publik më të madh e në të njëjtën kohë të mundur.( Sadik Bejko,nga Tirana)
***
