Thonë se, kur gjërat janë fat, as Zot s'i ndal. Qysh në çastet e para pas shpalljes së Nobelit 2006 në Letërsi, gazetarja e njohur Rudina Xhunga, më pat kërkuar mundësimin e një interviste ekskluzive të Orhan Pamuk për lexuesin shqiptar. Megjithëse ditët iknin, shpresa se Pamuk do ta realizonte vizitën e premtuar në Shqipëri, më mbante, megjithë teprinë me lëvizje që kanë ditët e njerëzve si ai dhe kërcënimeve të vazhdueshme publike nga qarqe të caktuara në vendin e tij. Ndërkohë nuk e pata harruar asnjë çast kërkesën e veçantë të emisionit Shqip: Orhan Pamuk duhej të fliste shqip, jo vetëm me veprën, por edhe për veten, artin, jetën e tij. Ishte nobelisti i parë që do ta bënte këtë. Ndryshe nga shumë nobelistë të tjerë, qysh në krye të herës u duk se ai ishte shumë më afër nesh. Lexuesi qe i pari që i dha provat e kësaj.Në fillim të këtij viti, gjërat do të qartësoheshin. Orhan Pamuk nuk mund të vinte në janar për vizitën e planifikuar, por një intervistë ekskluzive për televizionin e njohur shqiptar Top Channel, do ta jepte me kënaqësi. Kaq dhe gjërat do të precipitonin shumë shpejt në pak ditë. Pjesa më e madhe e pregatitjeve dukej se u bë në ajrí, si nëpër avionë, nga nxitimi.
7 shkurt 2008. Ne: gazetarja e njohur Rudina Xhunga, Elvisi, operatori i talentuar i Top-it dhe unë, mbërritëm në Stamboll në orën 13.15 me orën lokale. Gjithë rrugën e pata lexuar me kujdes shqetësimin dhe emocionin që Rudina e ndrydhte, duke u përpjekur ta fshihte me leximet e shfletimet e një morie letrash që kishte bartur me vete. Sa për veten e kuptoja se nuk i shmangesha dot më emocionit, për shkak të asaj vërtime me veten dhe lëvizjeve të pavullnetshme që bëja. Unë po takoja si botuese një nga autorërt e mi më të rëndësishëm. Por edhe më: si krijuese, si shkrimtare po takoja një modelet e mi të shkrimërisë. Një model tashmë i gjallë dhe jo i vdekur, siç i parakuptojmë ne të rinjtë ata "të mëdhenjtë". Gjërat ishin rrokullisur aq shpejt sa mbërritja po na dukej e ëndërrt.
Ne duhej të mbërrimin në Taksim, në studion e Organ Pamuk në orën 15, mes një trafiku dhe lëvizjeje të tmerrshme të Stambollit. Qielli ishte gri dhe rigonte shi i vazhdueshëm e i imët. Megjithëse kisha qenë dhe herë të tjera atje, s'di përse atë ditë nuk i gjeta Stambollit asnjë shenjë identifikimi me kujtimet e mëparshme. I kisha harruar të gjitha. Stambolli ishte bërë atë çast vetë Orhan Pamuku.
Në hollin e ndërtesës, në katet e mësipërme të së cilës jetonte nobelisti, ishte errët dhe një punonjës i shërbimit aty na siguroi se nuk kishim ngatërruar adresë. Ai tha se e njihte Pamuk dhe se duhej të qetësoheshim. Ora nuk kishte mbërritur, Pamuk e kishte njoftuar se do të kthehej pasi priste vizitorë nga larg. Na duheshin edhe disa minuta nga ora e takimit dhe ne u shpërndamë për t'u rikthyer në orën 15, ora kur duhej ta takonim mjeshtrin. Vendosa të qëndroja në hollin e errët dhe të nxehtë për të sistemuar ca grimin tim të shprishur dhe për t'i bërë bashkë dhuratat e sjella nga Shqipëria: cd me këngë shqiptare, albume me pamje nga Shqipëria, një pirg i tërë gazetash shqiptare që shkruanin për të, orendi e vegla muzikore. Isha përpjekur të merrja sa më shumë copëza që t'ia kujtonin në ditët e ardhshme Shqipërinë.
Ora po i shkonte, dukej, si me përtesë treshit, pasi pata kohë për t'i bërë të gjitha këto, megjithë shqetësimin që më dukej sheshit. Sportelisti, me turqishten e tij krejt të pakuptueshme për mua, më këshilloi të isha e qetë. Një përkthyese e konsullatës shqiptare në Stamboll bëri të mundur komunikimin tim të parë me atë çka e rrethonte Pamukun aty. E pyeta sportelistin nëse nuk kishim gabuar adresë dhe nëse e njihte Pamukun personalisht. U përgjigje me sy të habitur se si nuk po e besoja. Ai e njihte dhe ishte pikërisht për t'i shërbyer atij aty. E tha këtë thjesht, si të fliste për një fqinj të tijin, të njohur kaherë. Por, i kërkova me ngulm përkthyeses t'ia thoshte fjalët e mia atij djali të ri: A e di se është një "yll", një "yll" në letërsi. E di, tha. Por unë atë çast, sot e gjithë ditë, nuk jam e sigurt për këtë.
Ndërkohë porta u hap dhe nga flegra me dritë, hynë me radhë njëri pas tjetrit tre burra. Për një çast nuk njoha asnjërin, gjersa i pari hoqi kasketën nën strehën e së cilës i humbte portreti dhe syzet. Pavarësisht nga kreshpërimi i flokëve, të cilat u përpoq t'i shtrinte me lëvizje të qeta të dorës së djathtë, e njoha. Aty, në holl, në hapësirën e dy-tre metrave, mes errësisë dhe dritës, ishte Orhan Pamuk. Ai eci përgjatë korridorit të ngushtë dhe buzëqeshi. Isha fare vetëm përballë tij, të tjerët: katër burrat dhe përkthyesja kishin mbetur pas tij. Më përshëndeti duke buzëqeshur. U kthye pak, u kujtua mbase për diçka, më buzëqeshi sërish dhe më shtriu dorën. U prezantova, por sigurisht në atë topitje të çastit të parë, emri im nuk i thoshte shumë. Unë i thashë vetëm emrin dhe kaq nuk mjaftonte në një prezantim të parë. I foli diçka në turqisht njërit prej shoqëruesve të tij, i cili na kërkoi që të ngjiteshim larg dy e nga dy pasi ashensori ishte i ngushtë. Fillimisht u ngjitëm unë dhe përkthyesja, në pritje të Rudinës dhe operatorit. Mbaj mend se shoqëruesi shtypi numrin katër, por mund të ishte edhe treshi. Këto hollësi nuk i kujtoj mirë. Pa drojë e them: unë isha një statujë mermeri nga emocioni. Porta në të djathtë ky hymë ishte e hapur dhe në korridorin e apartamentit po na printe vetë Orhan Pamuk. Përballë libra. Ne i dhamë sërish dorën dhe nxitova t'i thoja se ne kishim të drejtë të ishim të emocionuar. Ai qeshi fort dhe kaq u desh që të ndjehesha në paqe. Hymë në studion e tij. Majtas libra, djathtas libra, anash nesh sërish libra. Përballë sfondi gri i Bosforit, një murdrite i qelqtë e linte pamjen të hynte gjer thellë në dhomë. Nga aty Orhan Pamuk i kishte lidhur dy botët e tij të dashura: Lindjen dhe Perëndimin. Ai është Bosfori virtual i botës, mendova ato çaste, por nuk ia thashë.
E dija në pak minuta do t'ia behte Rudina dhe e gjithë vëmendja jonë duhej të përqëndrohej tek intervista, tek ajo për çka edhe kishim ardhur aty. Ajo duhej të qe e përkryer, lexuesi e shikuesi ta merrte atë të përkryer. Dhe padyshim, Rudina i kishte kualitetet dhe ndjeshmërinë e plotë ta bënte këtë. Kaluam hollin dhe unë u përpoqa ta vendos diku pakon time. Diku, në një cep të skrivanisë së tij m'u pa e udhës ta peshoja pakon dhe t'i kthehesha bisedës me të.
- Ja, - i thashë. - Më në fund. Kjo është dhoma për të cilën kaq dëgjuar aq shumë.- Po, - tha dhe qeshi sërish.
- A mund të shoh rrotull, - e pyeta, - librat, sendet?
- Sigurisht, - tha, - kam kënaqësi. Çfarë mund t'ju ofroj për të pirë.
- Për mua, kafé, në mundet.
Ai u kthye në korridor, diku në të majtë ku duhej të qe kuzhina. U kthye sërish dhe sërish doli. Në pak çaste u përpoqa të përqëndrohesha te lëvizjet e tij dhe gjithçka rrotull. Vërejta se koleksiononte çakmakë, shkrepëse. M'u duk si afëri e tij me zjarrin, me diellin. Ai lëvizte, lëvizte vazhdueshëm. telefonata pafund në celularin e tij dhe diku në dhomën tjetër ku duhej të qe ndonjë telefon statik. Nuk duhej të ishte ditë pune e tij. pata dëgjuar që shkëputej nga bota kur shkruante. Ishte një njeri i paqetë. M'u shfaq para sysh personazhi i tij te "Bora". Poeti Ka më dukej se ishte ai vetë, me atë shqetësim të lindur të shkrimtarit.
- Dua t'ju tregoj diçka, - i thashë dhe nxorra përmbledhjen që kisha përgatitur në Shqipëri me gjithçka mediatike për të dhe veprën e tij. Dhjetëra e dhjetëra faqe që gazetat ia kishin kushtuar atij. Kjo ishte njëfarë përligjje e "yllit" që kisha ngritur në adhurimin tim. E pa me vëmendje, aty ku e hapa, diku në cep të skrivanisë së tij të mbushur me gjithfarë gjërash dhe ku një abazhur i vjetër derdhe dritë të verdhë, si një diell i vogël.
- Ah, po, ju jeni botuesja ime? - tha. - Ju kërkoj ndjesë, më lejoni t'ju takoj për së dyti. - Sërish qeshi fort dhe sërish pata rast të besoj se kisha tekuar një njeri aq të thjeshtë, sa më bënte të ndjeja zor nga emocioni ku e pata zhytur me gëzim veten. - Këtu janë libra e botuar nga Skanderbeg books, - tha dhe erdhi rrotull në kërkim të botimeve të romaneve të tij në shqip. Nga një pirg librash diku në të djathtë të dhomës, mori një kopje të botimit shqip të "Baules së babait" dhe "Borës". - Ja, "Bora", - tha. - Këtu duhet të jetë diku edhe "My name is red". Më pëlqejnë këto libra. Ju falenderoj shumë.
U kthyem sërish pranë skrivanisë së tij te dosja e hapur.
- Jo të gjithë botuesit e bëjnë këtë. Kam dëgjuar se librat e mi shiten në Shqipëri.
- Po, ju keni shumë lexues atje dhe jam e nderuar që botoj librat tuaj, - iu përgjigja.
- A nuk mendoni se librat e mi janë të gjatë? - Unë pata dëgjuar për këtë shqetësim të tij. Shpesh botuesit qenë ankuar se librat e tij qenë ca të gjatë. Edhe shumë gazetarëve ua pat shprehur këtë shqetësim të botuesve të tij në botë.
- Jo, - i thashë, - unë nuk mendoj ashtu. Një njeri që e pëlqen letërsinë tuaj, nuk ia numëron faqet librit. Një e tillë jam unë. Kur kam lexuar për herë të parë "My name is red" (Unë jam e kuqja), m'u krijua përshtypja e një kalorësie perandorake që ecën me një ritëm të vazhdueshëm dhe pushton e pushton vazhdimish. Ju pushtoni ngadalë. Ai libër merr anë nga pesha e vet, aq masë e rëndë është. E kam shijuar pafund…
- Jam i lumtur ta dëgjoj këtë. Ja "Muzeu i pafajësisë" është gati.
- Mezi po presim, - i thashë. - M'u kujtua se e kisha blerë këtë libër ende pa u shkruar prej tij dhe të gjithë ne, botuesit e tij kudo në botë po prisnin çdo ditë ta kishim në duar. Suksesi do të jetë jetë i përbotshëm.
- Jam në fjalët e fundit të "Muzeut…", por kërkoj gurët e fundit, por është libër i gjatë…
Një telefon nga një dhomë tjetër në skaj të kundër të apartamentit, e bëri të nxitonte për atje.
- Të qenët i gjatë nuk e vështirëson botimin…
- Më vjen mirë, - tha sërish dhe humbi në errësinë e korridorit. - Kafeja është gati, por ju duhet të vini dhe ta merrni vetë në guzhinë.
Kjo ishte pjesa e "arrogancës" që duhet ta kishte kushdo në vend të tij. E admirova edhe për këtë. Ai ishte i vërtetë. Unë e ndoqa pas dhe nga këndi i derës e vërejta të mbushte kupat. U ankua se nuk kishte qumësht. Për mua, që e doja shqeto, kjo nuk bënte kurrfarë problemi. Orhan Pamuk mbushi kupën dhe unë ende nuk po e besoja realitetin ku isha. Ai kishte thënë shpesh në veprat e tij që të mëdhenjtë janë të vdekshëm. Ai ishte aty, i madh dhe i gjatë, simpatik dhe gjeneroz, i thjeshtë e i prekshëm. Morëm kupat dhe u kthyem në studio. Kishte ardhur ora e intervistës dhe Elvisi po përgatiste mikroskenën. Grilat u ulën dhe pamja e Bosforit mbeti pas saj. Tani Bosfori ishte ajo dhomë e vogël nga kishin dalë aq mesazhe në romanet e tij, jo vetëm për Turqinë që shpesh nuk e kuptoi, por edhe për miliona lexues në mbarë botën.
Ai u kthye pak minuta më vonë i veshur me xhaketë, pyeti për hollësitë e intervistë dhe zuri vend përballë kameras. Unë e ndoqa turqishten e tij të rrjedhshme, ndonjë gjë dhe mundja të kuptoja nga përkthimi at literam i përkthyeses zëulët. Por ai kishte thënë shumë më shumë nga ç'kisha mundur të dëgjoja. Shpesh fjalët e tij ndaleshin dhe një e qeshur e plotë e fëminore që shpërthente si një dritë brenda vetes. Tamam, tamam, si ajo drita e çakmakëve dhe shkrepërseve që koleksiononte. Ai i madhi i mirë po jepte një pjesë tjetër të vetes, larg librave dhe klisheve të reklamave. Ai ishte i kërcënuar me vdekje, nga njerëz me mendje të errëta, por ai nuk e shfaqi për asnjë çast këtë.
Gazetarë të tjerë prisnin në radhë pas nesh dhe ndjarja jonë ishte e pashmangshme. U përqafuam, bëmë foto dhe dha autografë për ne. U përqafuam dy herë dhe unë nxitova t'i thoja se kjo, përqafimi i dytë ishte për lexuesin, si një autograf për të. Mjeshtër, ne të duam shumë. Jo vetëm se ti i do shqiptarët, jo vetëm se ke shkruar me aq dashuri për një "trëndafile të zezë" shqiptare, jo vetëm se kemi shumë gjëra të përbashkëta që na bashkojnë, por sepse ti gjete një pasdite të na flisje me një gjuhë tjetër të hapur, jashtë politikës, jashtë protokolleve, jashtë formalizmit. Ti fole me gjuhën e zemrës. Dhe ky ishte autografi yt njerëzor…
