Jeta dhe veprimtarija e Xhafer Deves ne Mergim

Nga Idriz Lamaj



Kosova "ne Kohen e Shqipnise"

Cka nuk ka pa dhe nuk ka perjetue Kosova para dhe mbas dy luftave botnore nen robnimin e eger te Kralave te Zi dhe Marshallit te Kuq te Beligradit: mija familje te merguemesh pa kurrgja mbas shpirtit tue I lane lamtumiren me dhune atdheut te dashtun per mos me u-kethye kurrma ne trojet e tyne stergjyshore; mija djemsh te rij dhe burrash te shtyme ne moshe, mberthye n'arme tue ba qindresen e deshprimit deri ne heroizmin legjendar vetem per te mbete bashke me Shqipnine ame; mija tjeresh te shuem jete neper qelite e errta te burgjeve si ai I Stara Gradishkes, Mitrovices se Sremit, Idrizoves se Shkupit, Goli Otokut, Nishit, etj. etj. si keta; mija nanash, motrash e grash shqiptare te mbetuna qyqe ne votra, mbulue ne zi te perjetshem tue rrite femijet jetima ne prehnat e tyne…

E pra krejt ai gjak dhe ata lote nuk u derdhen per qellime vetiake, as per mtime shperblimesh e as per te marre ndonji pellambe toke a pasuni te huejen, por vetem per t'I ruejte dy gisht fytyre dhe nji grusht dhe te tyne te trashiguem qysh nga mjegulla e gojedhanes. Popullsija shqiptare e Kosoves, Maqedonise e Malit te Zi qe I ka ndejte ne cdo kohe besnike me vdekje atdheut ethnik dhe ka dhane shembuj te lavdishem ne historine tone kombetare, kurrnjihere dhe n'asnji menyre a periudhe nuk ka pase rast me e ndie veten ma e sigurte ne bashkimin e kombit se sa gjate atyne vjetve te stuhishme te luftes se dyte botnore, periudhe qe ajo popullsi e quejti atehere dhe vazhdon ta quej tash si "Koha e Shqipnise". Ajo popullsi ne menyren e vet, pa keqyre aspak pushtimin e ushtrive italiane e gjermane, e njofti at kohe dhe e quejti si Koha e bashkimit me Shqipni shtet, si ne pikepamjen shpirtnore, ashtu edhe fizike. Kjo shprehje percaktimi e popullit te thjeshte ethnik bje ne kundershtim te shprehjes "Shqipnija e Madhe" qe propaganda e Beligradit, qofte nacionaliste ekstreme apo social-komuniste e sotshme e perdorin ne kuptimin e mbrapesht fajsuer si shprehje te zgjanimit imperialisht shqiptar ne kurriz te Jugosllavise.

Burr I shteti shqiptar ethnik qe n'emen t'atij populli e ka luejte rolin ma te dukshem ne "Kohen e Shqipnise", pa dyshim asht Xhafer Deva, per te cilin po sjellim disa te dhana mbi veprimtarin dhe jeten e tij ne mergim.

Grupi kosovar ne mergim

Ky grup me Xhafer Deven ne krye e leshoi Prizrenin, kryeqytetin simbolik te Shqipnise ethnike, aty nga gjymesa e nandorit 1944. Para largimit u-ba dorezimi I Zyres Qendrore te Lidhjes se Dyte te Prizrenit ne menyren ma te rregullshme dhe ma te ndershme. Udheheqesit e kesaj Lidhjeje qe kishin qeverise e drejtue luften dhe administraten e Kosoves permes zjarmit te luftes se dyte botnore, I dhane nji randesi te posacme dorezimit te gjendjes financiare qe ishte mjaft e konsiderueshme. Dorezimi I thesarit te paprekun qe gjindej n'arken e Lidhjes asht shembulli tipik I burrnise kosovare dhe deshmija e plote e moralit te nalte te Xhafer Deves dhe bashkepunetoreve te tij. E verteta asht se as anmiqt sllavo-komuniste deri me sot nuk kane mujte me hape goje kunder tyne per shperdorime morale ose per perfitime materiale personale.

Ne mbarmjen e 17 nandorit, dy dite mbas largimit prej Prizrenit, permes gjemimeve te bombardimit dhe sulmeve te terbueme mbi qytetin e Prishtines, ku rruget ishin shnderrue ne germadha dhe gati te gjitha vijat qe lidhin qytetin me periferi ishin shkatrrue e pre, grupit kosovar, Rexhep Mitrovices, Rexhep Krasniqit, Tahir Zajmit dhe Xhelal Mitrovices, Xhafer Deva u siguroi terhjekjen ne drejtim te Kraleves. Megjithate ata nuk mujten me u-nise deri ne oret e vona t'asaj nate te stuhishme me shi e lufte mbasi Rexhep Mitrovica mungonte. Qe besnikija e patundshme e shokevet te tij dhe njifare mrekullije qe ai shpetoi pa u vra ose ra ne duer te partizaneve. Ma ne fund me automobilin personal te Xhafer Deves ata mrrijten ne piken ku do t'I merte aeroplani per ne Zagreb te Kroacise, ku kryetari I shteti kroat, Ante Paveliqi bashke me ministrine jashtem kroat qe ishte nji boshnjak e mik I shqiptareve, I mirepriten dhe u dhane zemer. N'at qytet ky grup me Xhafer Deven ne krye perkujtoi me nderimet shtetnore te vendit festen tone kombetare 28 Nandorin dhe qendroi dy jave.

Ne fillimin e dhetorit t'atij vjeti grupi kosovar pese vetesh kaloi me shume mundime Alpet Slloveno-Austriake, te cilat ishin mbulue me bore deri ne brez. Veriu I rrebte, ngrica e acarimi memzi lejojshin me pa edhe njani tjetrin. Te peste vetem me nga nji pale rrobe shtatit e Deva me nji cante ushqimesh te thata ne shpine e nji revole ne bre, kapercyen keshtu Alpet dhe u strehuen per disa dite te nji mik I Deves per t'u- shlodhe. Prej aty hyne ne Vjene per t'u-takue me aleatet prendimore, ne zonen e kontrollit te te cileve kishte ra Austrija prendimore e kethyeme ne germadha dhe ne nji gjendje kaotike, ku grumbuj emigrantesh te cveshun e te rraskapitun nga lufta e ikja endeshin gjithandej per t'I u-shmange llaves komuniste qe pervlonte kahdoqe shkonte. Pasigurija dhe urij mbretnojshin kudo. Aty edhe miu kishte frige me ia shtri doren mikut. Burra shtetesh t'Europes lindore vuejshin per nji cope buke dhe dridheshin qosheve te mahnitun tue pa qendrimin e vdekun t'aleateve ndaj lubise ruse qe vuni kufijt ne zemer t'Europes. Grupi kosovar, ne saje te miqve personale te Deves, u-vendos ne Vjene, siguroi jeten si refugjate dhe u-vu ne sherbim te sistemimit te grupeve nacionaliste shqiptare qe mbrrijshin aty nepermes veshtiresinash te papershkrueme. Grupeve te Ballit Kombetar, grupit te Mirdites me Kapidan Gjon Marka Gjonin ne krye, Nuredin Bej Vlores, Shefqet Verlacit, Mehdi Frasherit me familje, Kole Bibe Mirakes e shume tjereve Xhafer Deva u siguroi strehim te perkoheshem e shpetim nga furija e ushtrise se kuqe qe kishte mrrijte ne pragun e Vjenes. Banesa e grupit kosovar u-ba qender zyrtare ne sherbim te te gjithe emigrantave shqiptare tue perfshi edhe studentat tone qi I zu puna atje. Ne menyre te vecante Xhafer Deva u-perkujdesue per Rexhep Mitrovicen shendetdobet, te cilit, me ane miqsh personale I siguroi permiresimin ne nji senatorium afer qytetit Feldkirch ngjit me kufinin Sviceran.

Ne fund te vjetit 1945 e deri kah fillimi I 1947-es Xhafer Deva u-terhoq te disa miq te vet n'Austrine prendimore, prej kah ndejti ne lidhje te vazhdueshme me shoket e grupit kosovare dhe u-perpoq me marre lajme dhe me krijue nderlidhje me qendresen antikomuniste ne Kosove; por lajmet qe merrte ishin ma se tronditese: gjate atyne dy vjeteve qeveria e Titos kishte vu diktaturen ushtarake ne Kosove, Mal te Zi e Maqedoni ku mija e mija shqiptaresh kishin mbarue nen breshnin e skuadrave te pushkatimit dhe nder burgje.

Lajmi I shuemjes te kryengritjes se Drenices nen udheheqjen e Shaban Palluzhes, Mehmet Gradices dhe Ymer Berishes, ndjeke me vetmohim nga masa popullore e atij rrethi qe la ne fushen e luftes ma se 5000 vete dhe shkrimja ne zjarm te 44 katundeve, e tronditi se tepermi grupin kosovar. Shpresa dhe premtimi se aleatet mund te zritshin ne Balkan po te kishte kryengritje te tilla te qendreses s'organizueme nacionaliste ne vende nevralgjike si ne Kosove, filloi me u-venite, per mos me thane se u-shue. Tashma ne Kosove qendrojshin vetem ceta te vecueme ne ndjekje te vazhdueshme, si ajo e Ymer Berishes, Adem Age Rashkovcit, Ali Moranes, e Xhem Gostivarit ne Maqedoni, etj. Shumicen e ketyne udheheqesve ethnike I perfshiu flaka e ndjekjeve te erbueme te sigurimit jugosllav gjat 1946-es e 1947-es; ata qe mbeten gjalle kapercyen ne Greqi.

Megjithate Xhafer Deva nuk mund te qendronte asnjanes e pezul. Me 1947 ai kaloi n'Itali, ku u-takue me Xhelal Mitrovicen e Tahir Zajmin, si edhe me Ali Dragen dhe terhoq prej Austrije Rexhep Mitrovicen e permiresuem nga shendeti bashke me Rexhep Krasniqin. Se bashku shkuen ne Gjenove t'Italise, ku me ndihmen e nji diplomati turk, I cili ishte shqiptar prej Prizreni, dhe mik personal I Deves, siguruen lejen Rexhep Mitrovices per te shkue ne Turqi, mu ashtu si bani edhe per Dr. Nuri Dinon me familje, nji tjeter patriot I njoftun I Camerise martire. Ne fund te vjetit 1947 Xhafer Deva, Rexhep Krasniqi, Tahir Zjami dhe Xhelal Mitrovica emigruen ne Siri, ku rifilluen aktivitetin e tyne politik me nxjerrjen e gazetes "Bashkimi I Kombit", njan nder gazetat e para te nacionalizmit shqiptar te mbasluftes.....