Rreth nje Peticioni antikombetar...

PETICION KOMUNËS SË PRISHTINËS PËR HEQJEN E EMËRTIMEVE RRUGORE TË FIGURAVE ME LIDHJE ME NAZIZMIN DHE FASHIZMIN

To: Isa Mustafa, kryetar i Komunës së Prishtinës (Mayor, Municipality of Prishtina)
PETICION KOMUNËS SË PRISHTINËS PËR HEQJEN E EMËRTIMEVE RRUGORE TË FIGURAVE ME LIDHJE ME NAZIZMIN DHE FASHIZMIN

I nderuar z. Kryetar:

Po ju drejtohemi me këtë letër me kërkesë për ndryshimin e dy emërtimeve rrugore në qytetin e Prishtinës, të cilat reflektojnë negativisht në historinë tonë kombëtare, në qytetin e Prishtinës si kryeqytet evropian, dhe në perspektivën e Kosovës si vend që synon të bëhet pjesë e familjes evropiane të shteteve.

Fjala është për rrugën që mban emrin e Xhafer Devës, në Zonën Veri të qytetit, dhe në rrugën që mban emrin e Rexhep Mitrovicës, në Zonën Qendër të qytetit. Jemi të bindur plotësisht dhe kategorikisht se këto figura nuk meritojnë një nderim të tillë. Emrat e këtyre dy personaliteteve lidhen me një ndër epizodet më të errëta të historisë së Kosovës dhe të historisë kombëtare shqiptare, atë të bashkëpunimit me forcat okupatore të Gjermanisë naziste. Në vijim do të paraqesim një përshkrim biografik të këtyre figurave në lidhje me aktivitetet e tyre gjatë periudhës 1941-44, në kohën e okupimit të Kosovës dhe Shqipërisë nga ushtria italiane dhe, pas vitit 1943, nga forcat gjermane. Në mbështetje të këtyre përshkrimeve, të përfshirë me këtë letër do të gjeni referencat e materialit historiografik ku në mënyrë të dokumentuar përshkruhen aktivitetet e këtyre dy figurave gjatë periudhës në fjalë.

Rexhep Mitrovica ka qenë kryeministër i Qeverisë kuislige të Shqipërisë në kohën e okupimit gjerman të Shqipërisë dhe të Kosovës. Rexhep Mitrovica jo vetëm ka bashkëpunuar drejtpërsëdrejti me forcat okupatore gjermane dhe komandën e saj, por ka zbatuar një politikë qeveritare që drejtpërsëdrejti ka përkrahur synimet dhe aktivitetet e ushtrisë gjermane në Shqipëri dhe Kosovë. Nën udhëheqjen e Rexhep Mitrovicës, qeveria shqiptare i ka dakorduar ushtrisë gjermane një shumë prej mbi 100 milionë franga ari, duke nxjerr monedhat edhe nga rezervat e thesarit të shtetit shqiptar. Kjo kredi nuk është kthyer asnjëherë. Përveç kësaj, qeveria e Rexhep Mitrovicës i ka lënë në dispozicion të plotë dhe ekskluziv ushtrisë gjermane për shfrytëzim të gjitha burimet e naftës, qymyrit, bakrit dhe kromit brenda territorit të Shqipërisë dhe të Kosovës, përfshirë edhe minierën e Trepçës, për nevojat ushtarake të Gjermanisë naziste.

Xhafer Deva ka qenë bashkëpunëtor i hershëm i forcave okupatore gjermane në Ballkan dhe qysh nga pushtimi gjerman në Ballkan është vendosur në shërbim të forcave naziste. Qysh më 1941, pas pushtimit gjerman të mbretërisë jugosllave dhe të pjesës veriore të Kosovës së sotme, përfshirë edhe qytetin e Mitrovicës, Xh. Deva vë kontakt me Hermann Neubacher, përfaqësuesin gjerman për Ballkan, dhe emërohet në postin e kryetarit të komunës së Mitrovicës (Elsie 2004, fq. 51). Historiani Noel Malcolm e cilëson Xh. Devën si një nga “shërbëtorët më të besuar” të ushrisë gjermane (1998, fq. 305), kurse dokumentet gjermane të luftës e përshkruajnë Xh. Devën si persekutues të zellshëm të “hebrejëve, komunistëve dhe personave të tjerë të dyshimtë”, të cilët pas përndjekjes në Kosovë dhe Shqipëri kanë përfunduar në kampet e vdekjes në Poloni (Blum 2003, fq 56). Me pushtimin gjerman të Kosovës dhe të Shqipërisë, Xh. Deva emërohet Ministër i Punëve të Brendshëm në Qeverinë kuislige të Rexhep Mitrovicës, ku bën emër si një nga figurat më të rryera të nazizmit në Shqipëri dhe Kosovë.

Përveç lidhjeve të tij të hershme dhe të shumta me komandën e forcave gjermane në Ballkan dhe në Shqipëri, Xh. Deva ka marrë pjesë në mënyrë të drejtëpërdrejtë në aktivitetet e themelimit, rekrutimit dhe komandimit të Divizionit SS “Skënderbeu”, të themeluar me nismën personale të Heinrich Himmler, një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Adolf Hitlerit dhe përgjegjës për disa nga krimet me të rënda kundër njerëzimit në truallin e Evropës. Himmler dhe udhëheqja naziste formoi Divizionin SS “Skënderbeu” (e njohur në origjinal si 21. Waffen-Gebirgs Division der SS Skanderbeg (Albanische Nr. 1)) me qëllim të rekrutimit të shqiptarëve në shërbim të qëllimeve ushtarake dhe politike të kreut nazist. Divizioni SS “Skendërbeu” nën komandën e August Schmidthuber (i dënuar si kriminel lufte nga gjykata jugosllave) ka zbatuar krime dhe përndjekje në të gjitha anët e Shqipërisë dhe të Kosovës. Edhe pse suksesi i Divizionit SS “Skënderbeu” ka qenë i zbehtë dhe i pakënaqëshëm për komandën gjermane, pjesëtarët e tij janë dalluar për vrasje, plaçkitje dhe përndjekje nëpër territorin e Kosovës të serbëve, romëve, hebrejëve dhe shqiptarëve jolojalë ndaj regjimit okupator, të cilët janë dërguar në Kampin e Prishtinës dhe nga aty në kampet gjermane të vdekjes (Fischer 2004, fq. 187, 227). Duhet përkujtuar z. kryetar se pikërisht në Kampin e Prishtinës, më 1943 është kryer një masakër e madhe për çka edhe sot ekziston një monument nën përkujdesjen e Komunës.

Ndër akte të tjera, Qeveria e Rexhep Mitrovicës dhe Ministri i saj i Brendshëm Xh. Deva është përgjegjëse për masakrimin e 86 qytetarëve të Tiranës në natën e 4 shkurtit 1944. Siç e përshkruan këtë akt Owen Pearson, këta qytetarë “u nxorën nga krevatet e tyre dhe u kasapiten në mënyrat më barbare në prag të shtëpive të tyre” (Pearson 2006, fq. 326). Sipas Pearson, i cili mbështetet në burime të dokumentuara dhe kredibile historike, ky aksion ishte zbatuar nga forcat e sigurisë së Qeverisë kuislige, me urdhër të drejtpërdrejtë të Xh. Devës dhe nën mbikëqyrjen e Gestapos gjermane.

Jemi të vetëdijshëm se historia e Luftës së Dytë Botërore dhe e periudhës së menjëhershme të pasluftës është një periudhë historike kundërthënëse dhe e ndërlikuar në territorin e Kosovës, dhe e kemi parasysh se në të shkuarën, kjo histori shpesh është shkruar nga prizme të ngushta politike e ideologjike dhe në mënyra të njëanshme.

E kemi parasysh se jo vetëm ngjarjet lokale, por edhe ato botërore në këtë periudhë kanë dimensione të shumta, të cilat nuk na japin leje që të bëjmë gjykime të njëashme për personalitetet e kohës.

E kemi parasysh se kjo është epokë jo vetëm e konfikteve lokale politike dhe ndërnacionale, por edhe e fillimit të një ndarje të re botërore midis dy blloqeve armiqësore ushtarake dhe ideologjike, me fillimin e Luftës së Ftohtë, ku popujve të vegjël, me fuqi të pakta dhe me përkrahje të vogël sikurse ne, na u imponua që para së gjithash të vendosim si interes primar mbijetesën tonë kolektive.

E kemi parasysh se në aspektin e brendshëm, angazhimi politik gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore gjeti Kosovën brenda një përplasjeje midis parimeve të vetëvendosjes kombëtare, betejës për mbijetesë nga forcat okupatore që ne terren shpesh bënin akte të njejta të dhunës përkundër ngjyrimeve ideologjike, dhe të thirrjes për emancipimin shoqëror, ekonomik dhe kulturor të shqiptarëve dhe popujve të tjerë.

Ne nuk marrim qëndrim ndaj këtyre aspekteve të ndërlikuara të historisë, dhe nuk besojmë se një gjë e tillë i takon as Komunës së Prishtinës, duke lënë hapësirën që me këto çështje të merren ata që e kanë profesion këtë punë, që janë historianët nga vendi dhe nga bota.

Mirëpo, atë që e besojmë, dhe atë që e ndajmë me botën e qytetëruar, është besimi se nazizmi dhe fashizmi ishin e Keqja e Madhe e shekullit XX, ndaj edhe çdo figurë historike që ka marrë pjesë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe përmbajtësore në ndërtimin, përkrahjen dhe avancimin e projektit të Reich-ut nazist në Evropë, në ndihmën dhe përkrahjen e forcave okupatore gjermane dhe atyre të Boshtit, në zbatimin e urdhërave të komandatëve të forcave gjermane, dhe në përkrahjen e projekteve për spastrime etnike dhe “racore” të Evropës, pavarësisht synimeve dhe motiveve, nuk meritojnë asnjë lloj nderimi dhe ceremonializimi publik siç është vënia e emërtimeve rrugore të qytetit.

Përkundrazi, jemi krenar që edhe populli shqiptar sikurse edhe popujt tjerë minoritarë në Kosovë, kanë marrë pjesë në Luftën e madhe kundër nazizmit, në aleancë të plotë me Forcat Aleate, të udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Britania e Madhe dhe Bashkimi Sovjetik, duke u pozicionuar kështu, në çastet definuese të historisë moderne të Evropës, në anën e drejtë dhe përparimtare të saj.

Tek e fundit, vlerat e Luftës kundër nazizmit janë të vendosura në vetë themelet e Bashkësisë Europiane, pjesë e të cilës synojmë të bëhemi.

Shqiptarët dhe shumë qytetarë të Prishtinës numrohen në radhën e Popujve të Drejtë edhe në Yed Vashim, në Muzeun e Holokaustit, si mirënjohje për mbrojtjen e hebrenjëve nga persekutimi nazist në Serbi dhe gjetiu në ish-Jugosllavi, ndërsa konsiderojmë se ceremonializimi nga Komuna e Prishtinës e emrave të lidhur me nazizmin e vë në rrezik këtë vlerë dhe meritë të posaçme të popullit të Prishtinës dhe të Kosovës.

Besojmë se në historinë e Kosovës ka mjaft figura që janë shumë më meritore dhe që ngjallin shumë më pak kundërthënie për t’u nderuar me emërtim rruge se sa Xhafer Deva dhe Rexhep Mitrovica.

Për sot, ne e konsiderojmë skandaloze dhe të turpshme që dy rrugë të kryeqytetit të Republikës së Kosovës mbajnë emrin e këtyre dy personaliteteve. Ne e kemi parasysh se emërtimi i këtyre rrugëve është bërë para zgjedhjes së z. Kryetar në pozitën e tij aktuale. Megjithatë, besojmë se i takon z. Kryetar ta korrigjojë këtë turp dhe pandërshmëri, ndaj kërkojmë urgjentisht nga kryetari i Komunës që të ndërmarrë masa të menjëhershme për riemërtimin e tyre, para se kjo çështje të marrë përmasat e një skandali shumë të madh dhe damkosës për Republikën e Kosovës, Komunën e Prishtinës dhe personalisht për kryetarin e Komunës.



REFERENCAT

Blum, William. 2003. Killing Hope: US military and CIA interventions since World War II. London: Zed Books.

Elsie, Robert. 2004. Historical Dictionary of Kosova. Lanham, MA: Scarecrow Press.

Fischer, Bernd J. 1999. Albania at war, 1939-1945. West Lafayette, IN: Purdue University Press.

Malcolm, Noel. 1998. Kosova: A Short History. New York: New York University Press.

Pearson, Owen. 2005. Albania in Occupation and War: From Fascism to Communism, 1940-1945. London: I.B. Tauris.