Per me teper se nje shekull, te gjitha shtetet kryesore te botes, pervec SHBA zhvilluan dhe kultivuan sherbimet sekrete informative.Kodi i pashkruar kombetar amerikan i etikes nuk mund te toleronte apo te stimulonte spiunazhin.Ne fund te vitit 1929,ky lloj qendrimi ishte shprehur ne thenien e Sekretarit te Shtetit, Henri Stimson, kur Herbert Yardley i ofroi atij kopje te dokumentave te huaja te apokriptografuara :" Zoterinjte e vertete nuk i lexojne posten njeri-tjetrit!"
Megjithate sherbimet sekrete informative te zbulimit u zhvilluan fare shpejte ne SHBA. Mbas LIIB, presidenti Harry Truman shperndau Office of Strategic Services(OSS 1941-1945) duke argumentuar se asnje agjensi amerikane nuk kishte nevoje te kryente spiunazh nderkombetar, derisa sigurisht filloi lufta e ftohte e shtyre nga Kremlini.I alarmuar nga spiunazhi mbareboteror i kryer nga Bashkimi Sovjetik, Trumani nenshkroi Aktin e Sigurimit Kombetar ne 1947 ( National Security Act) duke krijuar CIA-n si organizate e perhershme spiunazhi e qeverise se SHBA.
Karta e statutit te CIA-s e vendos ate ne kontrollin e NSC (National Security Counsil)-Keshillit te Sigurimit Kombetar, i cili eshte nen drejtimin e qeverise ekzekutive,por njekohesisht eshte dhe nen mbikeqyrjen e parlamentit (Kongresit). Pergjegjesia kryesore e CIA-s eshte te "mbledhi dhe te vleresoje informacion", por njekohesisht te "kryeje dhe detyra te tjera" qe i specifikon NCS.
Krijimi i CIA-s u kundershtua energjikisht me teper nga drejtori i FBI (Zyres federale te hetimeve), J.Edgar Hoover. Hoover i kundervihej presidentit Truman dhe disa antareve te Kongresit , duke argumentuar se krijimi i CIA-s vecse do te dublikonte perpjekjet dhe informatat e mbledhura nga FBI, per te cilat deri ne 1947 ishte pergjegjes ai. Hooveri u provua qe ishte gabim. Shpesh here, mbas shperndarjes se OSS, FBI dhe sherbimet informative ushtarake ofronin informacion te dobet dhe te paanalizuar qe me teper ngaterronte dhe prishte pune se sa informonte.
Qe tia dilte mbane me keto informata te ngaterruara dhe qe te perballonte me mire rrezikun dhe kercenimin komunist, Trumani krijoi Grupin Qendror te Informacionit (CIG) nen komanden e Nen-Admiralit Sidney Soures. Kur NSC-Keshilli i Sigurimit Kombetar beri mbledhjen e tij te pare ne 19 dhjetor 1947, i dha urdher Admiralit Roscoe Hillenkoetter, drejtorit te pare te CIA-s te mbikeqyrte operacionet e maskuara ne Itali, qe do te parandalonin komunistet te merrnin pushtetin ne zgjedhjet e pergjithshme.
Hillenkoeter dhe njerezit e tij iu futen punes, duke perdorur presion ushtarak, politik dhe ekonomik ne nje fushate masive propagande per te siguruar humbjen e komunisteve ne zgjedhje. Ky sukses i madh i CIA-s shtoi besimin se agjensia mund te ishte shume efektive ne punet e cdo shteti te huaj, duke krijuar keshtu nje urdher te rrezikshem per te ardhmen. Fillimisht agjensia u krijua nga veterane te guximshem dhe me pervoje lufte te ish-OSS, por e spastruar nga elementet komuniste qe kishin infiltruar ne OSS gjate LIIB. Keta veterane u ngjanin me teper 'bastaxhinjve" qe loznin me vdekjen sesa intriganteve.
CIA nuk ishte ndonji sherbim sekret modern, deri ne shkurt te vitit 1953, kur drejtor i saj u be Allen Dulles, ish shef i operacioneve te OSS ne Evrope gjate LIIB. Ardhja e Dulles(Alen Dalas) ne krye te CIA-s solli nje ekspert te madh ne pozicionin qe ai kishte,duke sjelle per here te pare ne pah pikepamjen se CIA ishte e zonja te infiltronte dhe te vepronte dhe te nderhynte ne punet e brendshme dhe ne shtete jomiqesore me SHBA si Irani,Zaire,Guatemala,Indonezia,Kili dhe Egjipti.
Teknika e CIA-s nuk ishte e ndryshme nga teknika qe perdornin agjensite e tjera te informacionit.Keto perfshinin ryshfetet, shantazhet,dizinformacionin,propaganden negative,luften guerrile, sabotazhin deri dhe vrasjet.Agjensia filloi te mblidhte dhe te analizonte informacion, duke shtuar njekohesisht dhe operacionet e maskuara. Ne 1953, nen drejtimin e gjeneralit Uollter Bedel Smith,CIA dergoi agjentet e saj ne Iran per te mbeshtetur hedhjen e kryeministrit Mohamed Mosadef, i cili u largua duke e lene vendin e vet ne nje kaos politik.
CIA u be e barabarte me KGB si force spiunazhi kur Alen Dallas mori komanden e saj ne 1953. Nje vit me pas, regjimi i influecuar nga komunistet i Jakobo Arbensit ne Guatemala u permbys me mbeshtetjen e CIA-s. Ne 1955 CIA mbikeqyri hapjen e Tunelit te Berlinit qe i lejoi ekspertet e saj te pergjonin komunikacionet sovjetike, telefonatat diplomatike dhe rrjetet telefonike ne Berlinin Lindor.Ne 1956, CIA arriti te siguronte raportin teper sekret te Kongresit te XX te PK Sovjetike, ku Hrushovi denonte krimet e Stalinit, fill nje dite pas Kongresit.
Per 4 vjet, nga 1956 deri ne 1960 CIA drejtonte aeroplanet spiune ne qiejt e BS, operacion qe perfunduan kur piloti i aeroplanit U-2, Geri Fransis Pauers qe u godit nga sovjetiket u burgos.Me vone ky pilot do te shkembehej me spiunin e famshem te KGB Rudolf Abel.Ishin raportet e informacionit te CIA-s ato qe binden presidentin Kenedi te fillonte operacione "joluftarake" ne Vietnam ne 1961.Ne te njejtin vit CIA deshtoi ne operacionin e permbysjes se Kastros ne Kube, duke derguar trupa kubanezesh te arratisur si guerrile te patrainuara dhe jo te mbeshtetura nga forcat ajrore te SHBA.Operacioni ne Gjirin e Derrave ishte nje grusht i madh kunder reputacionit te CIA-s, por deshtimi i ketij operacioni ishte me teper nga ngaterrimet ne komunikim midis CIA dhe presidentit Kenedi, sesa nga paaftesia e saj.Qe te evitoheshin ne te ardhmen te tilla ngaterresa, sekretari i mbrojtes nen administraten e Kenedit, krijoi DIA ( Agjensine informative te Mbrojtjes) si filter informacioni te te gjitha sherbimeve sekrete jo-ushtarake te SHBA.
Fiaskoja ne Kuba beri qe presidenti Kenedi te kerkonte doreheqjen e Alen Dallesit.( Ai qe ishte ideatori i vertete i fluturimeve te U-2 mbi BS dhe pergjegjesi i fiaskos se Gjirit te Derrave ishte ndihmesi i tij,Ricard Bizell).Nje vit me pas, CIA e rifitoi reputacionin e mire kur nen drejtimin e Xhon Mek'Kone,nje nga aeroplanet spiune mori foto te raketave me rreze te larget veprimi sovjetike qe po vendoseshin ne Kuba.Ky informacion coi ne konfrontimin historik te Kenedit me Hrushovin,Krizen kubane te Raketave, ne te cilin kryeministri sovjetik doli i mundur dhe raketat berthamore u terhoqen nga Kuba.
Kur presidenti Kenedi u vra ne 1963, CIA u kritikua perseri seriozisht sepse vrasesi Li Harvi Osualld ishte identifikuar me pare si i rrezikshem politikisht,por CIA i kishte humbur gjurmet e tij. Ne fakt, veprimtaria e Osualldit ne SHBA ishte nen juridiksionin dhe pergjegjesine e FBI. CIA nuk ka te tilla detyra apo te drejta ne SHBA, por vetem jashte saj.
Ne 1964, perseri nen drejtimin e Mek'Kon, CIA ndihmoi rebelet qe hodhen poshte dhe vrane kryeministrin kongolez Patris Lumumba. Mek'kon u zevendesua nga admirali Uilliam Rejborn (1965-1966), drejtoria e te cilit kaloi pa ngjarje te jashtezakonshme.
Pasardhesi i Rejborn, Ricard Helms (1966-1973) u perqendrua me teper ne luften e Vietnamit, duke i terhequr operativet e CIA ne bote, per ti derguar ne Sajgon. Rreth 1000 agjente te CIA-s vepronin ne kete zone. Gjithashtu operacione te CIA-s u zhvilluan dhe ne pjese te tjera te Vietnamit, ne Laos dhe ne Kamboxhia.Ne kete rast CIA pati dhe forca te veta ajrore qe vepronin nen masken e shoqerise ajrore "Air America". Ne Amerike, presidenti Lindon Xhonson, pergjegjes per rritjen e nderhyrjes amerikane ne Vietnam, i kerkoi Helmesit qe te spiunonte ne desidentet amerikane, opozitare te luftes ne Vietnam.Helmsi i rezistoi presioneve presidenciale qe ishin kunder statutit te CIA-s.
Informacioni i brendshem ishte nje pune e FBI qe Huveri refuzoi ta bente dhe CIA presupozoi se kjo ishte nje detyre ilegale. Megjithate skandali "Uotergejt" nuk provoi asnjihere ngaterrim te CIA-s ne te.
Helmsi pati nje sere ndihmesish te cuditshem:Ricard Bizell, ekspert ne truke te ndryshme dhe Xhejms Xhizus Angelltonin ne krye te kunderzbulimit, qe ishte i fiksuar me zbulimin e agjenteve sovjetike brenda CIA-s.
Presidenti Nikson e hoqi Helmsin si drejtor te CIA-s ne 1973, padyshim nga mosdeshira e ketij te fundit per te mbuluar skandalin "Uotergejt". Helmsi u caktua si ambasador ne Iran, por e la kete post per te deshmuar para Kongresit per sekretet e Agjensise. Perballe Komitetit Senatorial te Marredhenieve me jashte, Helmesi u kap duke genjyer ne tentative te mbroje sekretet e CIA-s. U gjobua me 2000$ si denim dhe iu dha mase burgimi 2 vjecare, nese do ta bente perseri.
Gjate periudhes se Uilliam Kolbio ishte drejtor i saj, CIA humbi karakterin e saj si organizate zbulimi me integritet. Marrja e hapur e informatave nga qytetare te SHBA i dhane asaj imazhin e nje "Gestapoje", nje armikeje te publikut amerikan.
Gjate viteve te drejtimit te Kolbit (1973-1976) CIA u be subjekt i pyetjeve ne disa komitete kongresiale. U gjet ngushte dhe e pandihme pas nenshkrimit te Aktit te Lirise se Informacionit. Deri dhe sherbimet sekrete miqesore te Britanise, Izraelit dhe Gjermanise kishin ndrojtje te shkembenin informacione me te , nga frika se dhe sekretet e tyre mund te dilnin ne shesh.
Ne 1979, presidenti Xhimi Karter, i normalizoi pak kufizimet qe nuk lejonin veprimtarine e CIA-s, duke lejuar drejtorin e saj , Admiralin Stensfilld Terner (1977-1981) te kryente operacione te maskuara, perfshi ketu dhe survejimin e qytetareve amerikane ne disa shtete te huaja. Madje Karteri e lejoi Ternerin te kryente operacione klandestine pa e informuar ate vete. Por Terneri nuk ishte perkrahes i zbulimit te pakontrolluar, keshtu qe nuk i perdori lehtesimet e dhena nga Karter.
Ne 1980, presidenti Karter nenshkroi gjithashtu Aktin e Mbikeqyrjes se Zbulimit, qe kufizonte te drejtat e Kongresit per te vezhguar CIA-n, duke lene vetem Senatin dhe DIG si dhe vetem 8 antare te Kongresit te marrin informacion special dhe kete nen rrethana te jashtezakonshme per veprimtarine e CIA-s.
Fuqia e teper qe iu dha dhe mundesia per te dhene me pak informacion per veprimet e saj u shfrytezua mire nga drejtori i mevonshem i saj, Uilliam Kejsi (1981-1987) i vene aty nga presidenti Regan. Numri i operacioneve te maskuara u rrit, si dhe buxheti dhe numri i punonjesve te CIA-s.Nen drejtimin e Kejsit, CIA rifitoi imazhin e saj si agjensi zbulimi e fuqishme.
Arritja e Kejsit ishin zyrat qendore te CIA-s, qe perfshin 140 hektare ne Langli, Virxhinia, ne nje kompleks ndertesash qe kushtoi 46 milion dollare vetem per tu ndertuar. Mbi 10 mije persona punojne ne Langli, gati 50 % e efektivit te pergjithshme te CIA-s.Pjesa tjeter ( 10 mije) jane te shperndare ne zyra te ndryshme te CIA-s ne SHBA si dhe ne trupat diplomatike amerikane anembane botes.Sot, ashtu si ne epoken e Kejsit, CIA ka nje force te jashtezakonshme pune me eksperte ne cdo gjuhe te huaj, ne kriptografi,kimi, kompiuterike, demografi,agronomi, lufte guerile si dhe sisteme komunikacionesh.
Kater divizione te ndara formojne forcen punetore te agjensise.Divizioni i Zbulimit, qe merret me mbledhjen e informacioneve nga botime publike, fjalime, dokumenta sekrete dhe raporte nga shtete te ndryshme. Problemet shkencore dhe teknike jane nen varesine e Divizionit te Kerkimit. Divizioni i Mbeshtetjes koordinon operacionet e shtabit me agjentet ne veprim. Divizioni i Planit, merret me mbikeqyrjen e te gjitha operacioneve te maskuara.
Te gjitha keto divizione ishin nen drejtimin e Uilliam Kejsit. Ai krijonte operacione te maskuara me ambicje te palodhshme. Nen mbeshtetjen e Reganit, CIA ndihmoi rebelet afgane kunder pushtimit sovjetik, armatosi grupet paramilitare iraniane kunder Ajatollah Khomeinit dhe regjimit te tij fetar si dhe haptazi mbeshteti rebelet qe luftonin qeverine majtiste ne Nikaragua.
Kur plasi skandali Iran-Kontra, Oliver North tha se Kejsi dhe CIA ishin te fshehur pas ketij operacioni. Por Kejsi i thirrur ne Kongres per te deshmuar nese Agjensia ishte perfshire apo jo ne kete skandal, nuk arriti te deshmoje pasi vdiq ne 1987.
Ne fund te viteve '80 kur agjensia ishte nen drejtimin e ish shefit te FBI, Uilliam Uebster dhe ne mes te viteve '90, CIA u perndoq perseri . U akuzua per lavazh truri sistematik te qytetareve kanadeze 30 vjet me pare, teknika te cilat ne ate kohe i kunderviheshin lavazheve te trurit te perdorura nga sovjetiket ,Kina dhe Korea e Veriut. U akuzua se ishte perzier ne eksperimente te tmerrshme mjeksore, vrasje, sabotazh dhe vdekje te mjaft qytetareve te pafajshem.
Atehere , ne 1994, ajo qe kishte frike me teper CIA dhe te gjithe shefat e saj u realizua. Nje nepunes i thjeshte zyre, Olldric Ejms, i biri i nje drejtuesi te CIA-s u ekspozua si spiun sovjetik, tradhetari amerikan me i paguar ne histori.Sigurisht qe dhe me pare kishte te tille ne CIA, si: Eduart Li Hauard qe u shiste sekrete ruseve perpara se te kerkonte azil politik ne Moske;Uilliam Kampiles qe u shiti sovjetikeve manualin sekrete te sateliteve spiune te CIA-s;analisti i CIA-s Larri U Tai Cin i lindur ne Kine dhe spiun kinez per rreth 30 vjet para vitit 1986 kur u denua dhe vrau veten.
Asnje prej ketyre tradhetareve vec nuk i beri CIA-s demin qe pesoi nga Ejms. I paguar per 2 milion $, Ejms u dha sovjetikeve emrat e informatoreve me te mire ruse brenda ne KGB dhe ne qeverine sovjetike, duke shkaktuar pushkatimin e te pakten 12 vetave. I denuar per spiunazh, Ejms beri nje marreveshje ne shkembim te sekreteve qe kishte treguar, duke shpetuar nga karrikja elektrike, por fitoi burgimin e perjetshme per veten e vet dhe 5 vjet burg per te shoqen, si bashkepunetore te tij.
CIA akoma nuk e ka marre veten nga shoku dhe turperimi i Ejmsit, pa permendur ketu humbjen e prestigjit te saj. Drejtori i CIA-së ishte edhe Xhorxh Tenet ( me origjine himariote) eshte nje njeri i kujdeshem,fjalepak dhe mundohet te mbaje profilin e agjensise te ulet per te rindertuar vetebesimin e saj.
Përgatiti:Flori Bruqi
Contact Information
By e-mail:
Use our e-mail form to submit questions and comments online.
By postal mail:
Central Intelligence Agency
Office of Public Affairs
Washington, D.C. 20505
Central Intelligence Agency
Office of Public Affairs
Washington, D.C. 20505
By phone:(703) 482-0623
Open during normal business hours.
Open during normal business hours.
By fax:(703) 482-1739
(please include a phone number where we may call you)
(please include a phone number where we may call you)
