 |
Pse duhet te rishikohen listat e atyre qe sot nderojme. Si u ngjyrosen te renet, si u vecuan dhe u harruan ata qe nuk kishin “biografine” e pershtatshme. Partizanet, ballistet, nacionalistet dhe krimi me i madh i qe komunistet shqiptare i kane Kosoves...
NGA AGJENCIONI FLORIPRESS
Shumekujt i ka rene rasti te kaloje neper bulevardin “Deshmoret e Kombit”, por me siguri, pak vete i kane shtruar vetes pyetjet: Cilet deshmore dhe sa jane; a jane vertete “te kombit” te gjithe ata, apo vetem te nje partie; a ka te tjere te rene?
Eshte e vertete se deshmoret, sipas nje historiani francez, zbukurojne kuroren e nje kombi; atehere kurora jone rezulton e sakatuar, plot vende bosh nga njera ane, e ndoshta me shkelqim te rreme guresh falso nga ana tjeter.
Nese se pari duhen shtruar kriteret pergjithesisht te pranuara se cilet duhen quajtur deshmore e cilet jo, sigurisht qe shume me kompetente per kete jane institucionet qe supozohet te merren me kete leme. Por askush nuk mund t’i hedhe poshte argumentet sipas te cilave, deshmor i atdheut eshte ai qe vritet ne lufte e ne aktivitet kunder pushtuesve te huaj dhe ai qe lufton ne mbrojtje te vendit te vet nga zhberja e tjetersimi. Nuk eshte sekret nderkaq, se regjimi komunist perzgjodhi kohe pas kohe dhe sistematikisht, listen e heronjve dhe deshmoreve, ne varesi te grupeve “armiqesore” dhe spastrimeve te rradhes brenda llojit; duke mberritur ne fillim te viteve 90-te, me nje grup gjithsesi te diskutueshem bijsh e bijash qe nderoheshin e nderohen cdo pervjetor. Pse kjo liste eshte e diskutueshme, perpiqemi ta argumentojme ne kete shkrim.
Gazeta zyrtare nr.9 e vitit 1969, sqaron dekretin 4558 te dates 18.10.1969 “Mbi deshmoret e atdheut”, ku jepet motivi: “Te brumosur me idete e Partise, me ndergjegje klasore revolucionare, ata kane kryer dhe kryejne akte te rralla patriotizmi, vetmohimi, sakrifice dhe heroizmi te jashtezakonshem per mbrojtjen e atdheut socialist… Presidiumi i Kuvendit Popullor, me qellim qe te nderoje dhe te perjetesoje vepren dhe emrat e tyre, mbeshtetur ne propozimin e keshillit te Ministrave vendosi:
Neni 1. Deshmore te atdheut quhen: a) Te gjithe ata qe kane dhene jeten duke luftuar kunder armiqve te jashtem dhe te brendshem per lirine, pavaresine kombetare, demokracine, ose per kauzen e proletariatit te vendeve te tjera…”. E ne vijim perjashtohen “te gjithe reaksionaret e tradhetaret” nga ky nderim, cka automatikisht te con sot ne konkluzionin se atdheu, kombi, populli, nuk mund te identifikohet me heronjte, deshmoret e veteranet vetem te nje partie, pavaresisht se ne parim eshte konstatuar se “historine e bejne fitimtaret”. Nevojen urgjente te rishikimit e shtron pikerisht fakti qe sic e provuan shqiptaret ne kurriz te tyre, humbesit e vertete te atij sistemi ishin shumica derrmuese e popullit. Sa per shembuj qe tregojne se ata qe rane ne lufte kunder pushtuesit, nuk ishin vetem partizane, ata nuk jane te pakte.
Deri ne marreveshjen e Mukjes, lufta antifashiste ishte patriotike; pasi komunistet radikale si Enver Hoxha, nen udhezimet e perhershme te te derguarve jugosllave Popovic e Mugosha, hoqen dore urgjentisht nga Mukja, situata degjeneroi. Madje mund te thuhet me plot gojen se kaloi ne vellavrasje, sepse realisht vellai mohoi vellane, djali te atin.
Megjithate, nuk ishte kjo situata ne luften e Gjormit, diten e pare te vitit 1943. Ketu luftuan perkrah kunder italianeve, forcat e Hysni Lepenices, Mehmet Shehut dhe Skender Mucos. Ende kujtohet akti i nacionalistit Bajram Xhebro, qe u hodh me gjithe bomba nen autoblinden armike, apo lufta e komandantit te cetes vullnetare te Terbacit, Beqir Selimi, gjithashtu i vrare. Nje bashkepunim i ngjashem u realizua ne luften e Recit, ne Shkoder, ku luftuan bashke balliste e partizane. Dhe rastet vazhdojne me betejen e Greshices ne Mallakaster, me 12 shkurt 1943, apo me ate te Ruzhdijes ne te njejten zone me 13 mars 1943, ku komandonte ballisti Tefik Cfiri. Ne kete perplasje humbi jeten Jashar bej Cakrani, per te cilin dha vleresime dhe Mehmet Shehu, duke u shprehur se Cakrani do te behej deshmor. Sot, pas gjithe atij bombardimi ideologjik mund te tingelloje e panatyrshme fraza “beu deshmor”, por fakti mbetet fakt. Ne betejen e Selenices me 5 prill ’43, komandant kryesor i Ballit ishte Isuf Luzaj, ndersa me 28 maj, ne luften e Luarit ra deshmor ballisti Selfo Hekali (nipi i Rrapo Hekalit), te cilit me vone, komunistet i vrane babane dhe vellane. Nuk do te vononte shume dhe ne gusht 1943, ajo qe nisi si shpresa e kombit, marreveshja e Mukjes mes ballisteve dhe komunisteve, me prishjen e njeanshme nga te dytet, do te kthehej ne denimin e kombit. Megjithate, edhe persa i perket luftes kunder gjermaneve, kesaj rradhe pa bashkepunuar me partizanet, per Ballin Kombetar mund te kujtohet: Lufta e Qafe Thanes kunder kolonave gjermane ne shtatorin e vitit 1943, nga Abdulla Alarup Dule; lufta e Gjirokastres, ne te njejten periudhe; lufta e Shtepezes, afer Gjirokastres, ne fillim te tetorit 1943; lufta ne rrethinat e Vlores nga Ismail Golemi etj. Sigurisht, historiografia e pasluftes beri cmos qe keto perpjekje dhe keta te rene te mos permendeshin kurre, por u kujdes per kete Mit’hat Frasheri, i cili shkroi nje memorandum te tijin per Konferencen e Paqes ne Paris, pertej fjales se mbajtur nga kreu i qeverise se re komuniste, Hoxha.
Ne veren e vitit 1944, dy batalione te ballisteve, ata me emrin “Besnik Cano” dhe “Qeramudin Sula”, moren pjese ne perplasjet e nacionalisteve kosovare kunder forcave cetnike serbo-malazeze. Xhemal Alimehmeti, si pjesetar i ketij batalioni ka treguar: “Me 9 korrik 1944, u sulmuam nga forca te shumta. Ne kete beteje, luftetaret e bashkuar shqiptare, treguan trimeri te rralle, deri sa e detyruan armikun te terhiqet me humbje ne njerez. Nga rradhet tona ra ne fushen e betejes, djaloshi 19 vjecar nga Tirana Hamit Troplini”. Sa per vete Canon dhe Sulen, fjala eshte per nje 22 vjecar student universitar ne degen e inxhinierise, dhe per nje 21 vjecar maturant ne liceun e Tiranes, te cilet u zune pabesisht ne Kavaje, tek udhetonin prej Tiranes per te shkuar ne Jug. Nen akuzen e vetme pse ishin nacionaliste, ata u masakruan “partizance” me thika, ndersa doren e pari thuhet se e ngritur vete Dushan Mugosha.
Lufta ndaj pushtuesit ishte kthyer ne lufte brenda vetes. Hadi Kasimati se bashku me Zija Gashin, Zutbi Velisken dhe Delo Stropanin, me 11 nentor 1943, u vrane ne lufte me forcat e Mehmet Shehut. Perfundimi i kesaj perplasjeje tragjike dyditore ndermjet Cermes dhe Divjakes se Lushnjes, pati te vrare 109 partizane e 18 balliste, ndryshe 117 shqiptare me pak. Rastet jane te shumta, e po keshtu jane dhe abuzimet me historine. Per kete mjafton te shpjegojme lojen e qellimshme me termat, qe klika e pasluftes e kishte shume per zemer: Nen logon “balliste” u futen te gjithe ata qe regjimi i kishte ne listen e armiqve apo te shenuar per te qene te tille ne te ardhmen. Dhe quhej i tille kushdo element qe nuk hynte nen hyqmin komunist, duke ngaterruar ne nje kazan xhandarmerine e regjences nen gjermanet, milicine, grupet e armatosura per mbrojtje territoriale etj. E njejta loje edhe me termin “kolaboracionist”, pra “bashkepunetor”. U quajt i tille pershembull, Bektash Cakrani, qe ishte internuar ne Porto Romano pikerisht prej italianeve.
Por shqiptaret mbeten shqiptare. Packa se te mbuluar nga pluhuri i harreses, edhe per te renet e Ballit njerezit ngriten kenge. E tille eshte vjersha “Deshmoret e Kicokut”, kushtuar Ahmet Leskajt, apo vargjet mbi njerez si Asllan Ogici, Shuko Roboci, Qani Kuci, Mehmet Xhelili, Resmi Kulla, Lahe Kuspari, Sheme Xhelili etj.
Me monopolin e heronjve eshte luajtur politikisht dhe ideologjikisht, sepse nuk jane vene emra qe e meritonin. Por eshte edhe ana tjeter e medaljes: Jane vene emra qe jo thjesht nuk ishin te nderuar, por kishin bere gjema. Nje shembull i treguar pas viteve 90-te nga ish partizani e ish zv.ministri i pasluftes Nexhmedin Ballka: Nje spiun dhe kriminel i njohur ne tere Delvinen gjate kohes se luftes, u shpall deshmor, sepse ishte i afert i Kadri Hazbiut. Ketij “te imunizuari” nuk iu hoq titulli deshmor me gjithe kerkesat e panumerta te gjithe zones se Delvines, drejtuar udheheqjes se atehershme. Ngjarjet e luftes e cojne kete personazh ne Prishtine, gjate javeve te fundit para largimit te gjermaneve. Aty, vete i dyte, i veshur me uniforme gjermane ai perfitonte dhe mblidhte “ndihma” neper familjet e pasura kosovare. Rastesisht, ne nje familje mjaft te pasur ndodhej per vizite nje kolonel gjerman, i cili u habit kur mori vesh prej te zotit te shtepise, se sa keq ishte katandisur ushtria gjermane qe mblidhte ndihma te tilla. Doli jashte dhe mori vesh, se njeri prej dy gjermaneve, nuk dinte gjermanisht dhe e arrestoi. Aty ne kampin e Prishtines, mbasi u verifikua e verteta, spiuni u ekzekutua. Pikerisht ky, u shpall deshmor i PKSH-se meqe “kishte vdekur ne kamp te perqendrimit”.
E per te mbetur ne Kosove, ketu kerkimi per te verteten shpalos nje tjeter pamje, dyfish makabre. Sepse se pari, nuk jane te pakte ata heronj qe mbeten gjithnje te tille, por rrethanat e vrasjes se te cileve, vijojne te jene te erreta. Se dyti, pikerisht atehere kur shpresa per nje Kosove qe vendos vete per fatin e saj ishte me afer se kurre, atehere komunistet shqiptare ia shiten shpirtin sllavizmit. Duke shitur keshtu mijra jete nacionalistesh qe luftonin per nje Kosove jashte Serbise. Deri ne vitet 90-te, as historianet kosovare nuk i kane permendur vrasjet e nacionalisteve, te kryera prej divizioneve V-VI shqiptare. I pyetur rreth masakres famekeqe te Tivarit, eksponenti shqiptar i Kosoves e pas luftes, zyrtar i larte lugosllav, Xhavit Nimani, deklaroi me 27 qershor 1990 se: “Pas kthimit nga Shqiperia ne vitin 1944, mora vesh se ne Kosove jane bere pushkatime te te mobilizuarve dhe ne Prizren sidomos, gjendja sidomos ishte alarmuese. Per kete i kam kerkuar Predaga Iticit, qe te nderpriten menjehere pushkatimet e njerezve. Nderkaq, Sava Derkvic, atehere komandant i administrates ushtarake ne Kosove, me kercenoi se per pyetje dhe verejtje te tilla mund te shkohej ne gjyq ushtarak dhe mund te pushkatohesha”. Nderkaq Ymer Haxhidauti ne po ate kohe eshte shprehur: “Une si historian dhe si kolonel ne pension i Armates Popullore te Jugosllavise, dyshoj ne realitetin e vrasjes se Emin Durakut dhe Xhevdet Dodes, Hajdar Dushit, Meto Bajraktarit etj. Pse u dergua Emin Duraku nga baza e sigurte ne Gjakove, ne bazen e pasigurte afer Lipianit, ose pse asnje ushtar i cetes se Pjeter Brajevicit, qe ishte ne percjellje te Hajdar Dushit, nuk humbi as gishtin e dores, kurse ne mbetem pa Hajdarin? Ne nje bisede qe bera ne Katarsy me Pjeter Brajevicin, me tha se ne Maqedoni jane likujduar 5000 shqiptare. Iu drejtova Fadil Hoxhes, Xhavid Nimanit, Xhevdet Hamzes dhe te tjereve, se perse lejuan administrimin ushtarak ne Kosove ne vitin 1945, dhe perse nuk dhane doreheqjen ne vitin 1981, kur pa argumenta u shpall kunder-revolucion ne Kosove”.
E pra, fjala eshte per ata mijra shqiptare te Kosoves qe u derguan nen plumbat serbe nderkohe qe komunistet shqiptare nuk luajten as qerpikun, nen emrin e bashkim-vellazerimit. Perkundrazi, nje pjese e mire e atyre qe nuk e donin serbin ne Kosove, u vrane pikerisht prej brigadave shqiptare.
Edhe te ikur nga kjo jete, ata qe jane vrare per kete vend sot figurojne te ndare ne njemije kampe: deshmore te luftes, deshmore nacionaliste, te batalioneve te ndjekjes, te ashtuquajtur diversante etj. Nga ana tjeter, komunizmi per 50 vjet nuk arriti te mbaroje numerimin e 28 mije deshmoreve “te vet”, per arsyen e thjeshte se nuk ka ku t’i gjeje kaq shume. Ironia shqiptare eshte se ashtu sic vazhdojne te marrin miliona leke pensione shume pasardhes deshmoresh te shpikur ose te pamerituar, ashtu pas 1990-es u turren te marrin deshmi te persekutuarish shume me teper njerez nga sa ishin ne te vertete. Por nese kerkojme nje model te bashkimit shpirteror te kombit, nje proces qe fillon edhe nga nderimi i perbashket ndaj te reneve, mjafton edhe nje shembull ne dukje i cuditshem: Diktatori spanjoll Franko lejoi varrimin dhe nderimin jo vetem te te vrareve te se djathtes, por edhe te kundershtareve te tij te majte. Ne te njejten toke.
Masakra e Tivarit
Me qellim kryesor shkrirjen e berthames se rezistences shqiptare ne Kosove, Shtabi Operativ i Kosoves dhe Metohise ne ushtrine e partizaneve jugosllave, urdheron gjate muajve mars-prill 1945, mobilizimin me dhune te shqiptareve per t´i derguar ne frontin e dyte, te ashtuquajtur te ”Adriatikut”, ne veriperendim te Jugosllavise. Skenari makaber parashikonte itinerarin Prizren-Kukes-Shkoder-Tivar-Dubrovnik-Rijeke. Te mobilizuarit prej oficereve shqiptare nga cdo cep i Kosoves, u grumbulluan ne kazermat e Prizrenit, ku u carmatosen me arsyetimin se “do t’ju japim arme te reja angleze kur te mberrijme!?”. Prapaskena ra ne sy sidomos kur iu hoqen armet edhe oficereve, ndersa per shoqerimin e grupeve u ngarkua brigada terroriste e 26-te e divizionit 46 serb, e njohur per krimet ndaj shqiptareve ato muaj.
Grupi i pare prej 3700 vetesh u nis me 24 mars 1945, mberriten ne Tivar e pastaj ne Istria, ku 65 prej tyre u mbyten gjate kalimit me anije drejt ishullit Ciova. Grupi i dyte me 4700 vete, u nis dy dite me pas, i percjelle nga brigada jone e 27-te per t’iu dorezuar malazezeve ne Shkoder: Shume prej tyre u vrane gjate rruges, naten ne pushim apo kur tentonin te shkeputeshin nga rreshti per te pire uje. Mes tyre u eliminuan qe ne Kukes oficeret grumbullues, njerezit me me ndikim. Ne afersi te Pukes, nje teleferik i improvizuar “rrezohet” dhe hedh ne gremine 50 vete te tjere.
Me mberritjen e grupit te dyte ne Tivarin e blinduar nga armatat jugosllave, me 1 prill, provokohet nje konflikt mes kater shqiptareve dhe rojeve, dhe ushtaret urdherohen te shtijne mbi turmen e paarmatosur. Pjesa tjeter dergohen nen tytat e armeve tek ndertesa 3 kateshe e “monopolit te duhanit”, ne oborrin e rrethuar te se ciles kryhet nje shfarosje e vertete: Qindra kufoma brenda pak minutash. Masa e njerezve te shtrire (ata qe kishin mbetur gjalle) urdherohen me megafon te cohen ne kembe, sepse “Titoja i madh ju ka falur”, dhe ata qe cohen, masakrohen serish. Te dhenat thone se ate dite, minimalisht jane zhdukur 1700 shqiptare.
Nga grupi i trete prej 2700 vetesh, pjesa me e madhe e tyre pas mberritjes ne Tivar, u cuan ne Dubrovnik. Rreth 800 vete mes atyre qe u strehuan ne nje depo te madhe baruti, rezultuan te vdekur pas helmimit nga nje lende e panjohur...
Ato dite te denja per Hitlerin, u be e pamundura te mbeteshin te panjohura per shqiptaret, por te mbijetuarit kane folur edhe pas 60 vjetesh. Krimi merr permasa biblike, sidomos kur mendon se bash ne ato muaj e vite, regjimi i Enevr Hoxhes trumbetonte miqesine e pathyeshme mes Beogradit dhe Tiranes, ndersa ata mijra djem te Kosoves u cuan ne kasaphane nga vellezerit e tyre shqiptare...
Eshte e vertete se deshmoret, sipas nje historiani francez, zbukurojne kuroren e nje kombi; atehere kurora jone rezulton e sakatuar, plot vende bosh nga njera ane, e ndoshta me shkelqim te rreme guresh falso nga ana tjeter.
Nese se pari duhen shtruar kriteret pergjithesisht te pranuara se cilet duhen quajtur deshmore e cilet jo, sigurisht qe shume me kompetente per kete jane institucionet qe supozohet te merren me kete leme. Por askush nuk mund t’i hedhe poshte argumentet sipas te cilave, deshmor i atdheut eshte ai qe vritet ne lufte e ne aktivitet kunder pushtuesve te huaj dhe ai qe lufton ne mbrojtje te vendit te vet nga zhberja e tjetersimi. Nuk eshte sekret nderkaq, se regjimi komunist perzgjodhi kohe pas kohe dhe sistematikisht, listen e heronjve dhe deshmoreve, ne varesi te grupeve “armiqesore” dhe spastrimeve te rradhes brenda llojit; duke mberritur ne fillim te viteve 90-te, me nje grup gjithsesi te diskutueshem bijsh e bijash qe nderoheshin e nderohen cdo pervjetor. Pse kjo liste eshte e diskutueshme, perpiqemi ta argumentojme ne kete shkrim.
Gazeta zyrtare nr.9 e vitit 1969, sqaron dekretin 4558 te dates 18.10.1969 “Mbi deshmoret e atdheut”, ku jepet motivi: “Te brumosur me idete e Partise, me ndergjegje klasore revolucionare, ata kane kryer dhe kryejne akte te rralla patriotizmi, vetmohimi, sakrifice dhe heroizmi te jashtezakonshem per mbrojtjen e atdheut socialist… Presidiumi i Kuvendit Popullor, me qellim qe te nderoje dhe te perjetesoje vepren dhe emrat e tyre, mbeshtetur ne propozimin e keshillit te Ministrave vendosi:
Neni 1. Deshmore te atdheut quhen: a) Te gjithe ata qe kane dhene jeten duke luftuar kunder armiqve te jashtem dhe te brendshem per lirine, pavaresine kombetare, demokracine, ose per kauzen e proletariatit te vendeve te tjera…”. E ne vijim perjashtohen “te gjithe reaksionaret e tradhetaret” nga ky nderim, cka automatikisht te con sot ne konkluzionin se atdheu, kombi, populli, nuk mund te identifikohet me heronjte, deshmoret e veteranet vetem te nje partie, pavaresisht se ne parim eshte konstatuar se “historine e bejne fitimtaret”. Nevojen urgjente te rishikimit e shtron pikerisht fakti qe sic e provuan shqiptaret ne kurriz te tyre, humbesit e vertete te atij sistemi ishin shumica derrmuese e popullit. Sa per shembuj qe tregojne se ata qe rane ne lufte kunder pushtuesit, nuk ishin vetem partizane, ata nuk jane te pakte.
Deri ne marreveshjen e Mukjes, lufta antifashiste ishte patriotike; pasi komunistet radikale si Enver Hoxha, nen udhezimet e perhershme te te derguarve jugosllave Popovic e Mugosha, hoqen dore urgjentisht nga Mukja, situata degjeneroi. Madje mund te thuhet me plot gojen se kaloi ne vellavrasje, sepse realisht vellai mohoi vellane, djali te atin.
Megjithate, nuk ishte kjo situata ne luften e Gjormit, diten e pare te vitit 1943. Ketu luftuan perkrah kunder italianeve, forcat e Hysni Lepenices, Mehmet Shehut dhe Skender Mucos. Ende kujtohet akti i nacionalistit Bajram Xhebro, qe u hodh me gjithe bomba nen autoblinden armike, apo lufta e komandantit te cetes vullnetare te Terbacit, Beqir Selimi, gjithashtu i vrare. Nje bashkepunim i ngjashem u realizua ne luften e Recit, ne Shkoder, ku luftuan bashke balliste e partizane. Dhe rastet vazhdojne me betejen e Greshices ne Mallakaster, me 12 shkurt 1943, apo me ate te Ruzhdijes ne te njejten zone me 13 mars 1943, ku komandonte ballisti Tefik Cfiri. Ne kete perplasje humbi jeten Jashar bej Cakrani, per te cilin dha vleresime dhe Mehmet Shehu, duke u shprehur se Cakrani do te behej deshmor. Sot, pas gjithe atij bombardimi ideologjik mund te tingelloje e panatyrshme fraza “beu deshmor”, por fakti mbetet fakt. Ne betejen e Selenices me 5 prill ’43, komandant kryesor i Ballit ishte Isuf Luzaj, ndersa me 28 maj, ne luften e Luarit ra deshmor ballisti Selfo Hekali (nipi i Rrapo Hekalit), te cilit me vone, komunistet i vrane babane dhe vellane. Nuk do te vononte shume dhe ne gusht 1943, ajo qe nisi si shpresa e kombit, marreveshja e Mukjes mes ballisteve dhe komunisteve, me prishjen e njeanshme nga te dytet, do te kthehej ne denimin e kombit. Megjithate, edhe persa i perket luftes kunder gjermaneve, kesaj rradhe pa bashkepunuar me partizanet, per Ballin Kombetar mund te kujtohet: Lufta e Qafe Thanes kunder kolonave gjermane ne shtatorin e vitit 1943, nga Abdulla Alarup Dule; lufta e Gjirokastres, ne te njejten periudhe; lufta e Shtepezes, afer Gjirokastres, ne fillim te tetorit 1943; lufta ne rrethinat e Vlores nga Ismail Golemi etj. Sigurisht, historiografia e pasluftes beri cmos qe keto perpjekje dhe keta te rene te mos permendeshin kurre, por u kujdes per kete Mit’hat Frasheri, i cili shkroi nje memorandum te tijin per Konferencen e Paqes ne Paris, pertej fjales se mbajtur nga kreu i qeverise se re komuniste, Hoxha.
Ne veren e vitit 1944, dy batalione te ballisteve, ata me emrin “Besnik Cano” dhe “Qeramudin Sula”, moren pjese ne perplasjet e nacionalisteve kosovare kunder forcave cetnike serbo-malazeze. Xhemal Alimehmeti, si pjesetar i ketij batalioni ka treguar: “Me 9 korrik 1944, u sulmuam nga forca te shumta. Ne kete beteje, luftetaret e bashkuar shqiptare, treguan trimeri te rralle, deri sa e detyruan armikun te terhiqet me humbje ne njerez. Nga rradhet tona ra ne fushen e betejes, djaloshi 19 vjecar nga Tirana Hamit Troplini”. Sa per vete Canon dhe Sulen, fjala eshte per nje 22 vjecar student universitar ne degen e inxhinierise, dhe per nje 21 vjecar maturant ne liceun e Tiranes, te cilet u zune pabesisht ne Kavaje, tek udhetonin prej Tiranes per te shkuar ne Jug. Nen akuzen e vetme pse ishin nacionaliste, ata u masakruan “partizance” me thika, ndersa doren e pari thuhet se e ngritur vete Dushan Mugosha.
Lufta ndaj pushtuesit ishte kthyer ne lufte brenda vetes. Hadi Kasimati se bashku me Zija Gashin, Zutbi Velisken dhe Delo Stropanin, me 11 nentor 1943, u vrane ne lufte me forcat e Mehmet Shehut. Perfundimi i kesaj perplasjeje tragjike dyditore ndermjet Cermes dhe Divjakes se Lushnjes, pati te vrare 109 partizane e 18 balliste, ndryshe 117 shqiptare me pak. Rastet jane te shumta, e po keshtu jane dhe abuzimet me historine. Per kete mjafton te shpjegojme lojen e qellimshme me termat, qe klika e pasluftes e kishte shume per zemer: Nen logon “balliste” u futen te gjithe ata qe regjimi i kishte ne listen e armiqve apo te shenuar per te qene te tille ne te ardhmen. Dhe quhej i tille kushdo element qe nuk hynte nen hyqmin komunist, duke ngaterruar ne nje kazan xhandarmerine e regjences nen gjermanet, milicine, grupet e armatosura per mbrojtje territoriale etj. E njejta loje edhe me termin “kolaboracionist”, pra “bashkepunetor”. U quajt i tille pershembull, Bektash Cakrani, qe ishte internuar ne Porto Romano pikerisht prej italianeve.
Por shqiptaret mbeten shqiptare. Packa se te mbuluar nga pluhuri i harreses, edhe per te renet e Ballit njerezit ngriten kenge. E tille eshte vjersha “Deshmoret e Kicokut”, kushtuar Ahmet Leskajt, apo vargjet mbi njerez si Asllan Ogici, Shuko Roboci, Qani Kuci, Mehmet Xhelili, Resmi Kulla, Lahe Kuspari, Sheme Xhelili etj.
Me monopolin e heronjve eshte luajtur politikisht dhe ideologjikisht, sepse nuk jane vene emra qe e meritonin. Por eshte edhe ana tjeter e medaljes: Jane vene emra qe jo thjesht nuk ishin te nderuar, por kishin bere gjema. Nje shembull i treguar pas viteve 90-te nga ish partizani e ish zv.ministri i pasluftes Nexhmedin Ballka: Nje spiun dhe kriminel i njohur ne tere Delvinen gjate kohes se luftes, u shpall deshmor, sepse ishte i afert i Kadri Hazbiut. Ketij “te imunizuari” nuk iu hoq titulli deshmor me gjithe kerkesat e panumerta te gjithe zones se Delvines, drejtuar udheheqjes se atehershme. Ngjarjet e luftes e cojne kete personazh ne Prishtine, gjate javeve te fundit para largimit te gjermaneve. Aty, vete i dyte, i veshur me uniforme gjermane ai perfitonte dhe mblidhte “ndihma” neper familjet e pasura kosovare. Rastesisht, ne nje familje mjaft te pasur ndodhej per vizite nje kolonel gjerman, i cili u habit kur mori vesh prej te zotit te shtepise, se sa keq ishte katandisur ushtria gjermane qe mblidhte ndihma te tilla. Doli jashte dhe mori vesh, se njeri prej dy gjermaneve, nuk dinte gjermanisht dhe e arrestoi. Aty ne kampin e Prishtines, mbasi u verifikua e verteta, spiuni u ekzekutua. Pikerisht ky, u shpall deshmor i PKSH-se meqe “kishte vdekur ne kamp te perqendrimit”.
E per te mbetur ne Kosove, ketu kerkimi per te verteten shpalos nje tjeter pamje, dyfish makabre. Sepse se pari, nuk jane te pakte ata heronj qe mbeten gjithnje te tille, por rrethanat e vrasjes se te cileve, vijojne te jene te erreta. Se dyti, pikerisht atehere kur shpresa per nje Kosove qe vendos vete per fatin e saj ishte me afer se kurre, atehere komunistet shqiptare ia shiten shpirtin sllavizmit. Duke shitur keshtu mijra jete nacionalistesh qe luftonin per nje Kosove jashte Serbise. Deri ne vitet 90-te, as historianet kosovare nuk i kane permendur vrasjet e nacionalisteve, te kryera prej divizioneve V-VI shqiptare. I pyetur rreth masakres famekeqe te Tivarit, eksponenti shqiptar i Kosoves e pas luftes, zyrtar i larte lugosllav, Xhavit Nimani, deklaroi me 27 qershor 1990 se: “Pas kthimit nga Shqiperia ne vitin 1944, mora vesh se ne Kosove jane bere pushkatime te te mobilizuarve dhe ne Prizren sidomos, gjendja sidomos ishte alarmuese. Per kete i kam kerkuar Predaga Iticit, qe te nderpriten menjehere pushkatimet e njerezve. Nderkaq, Sava Derkvic, atehere komandant i administrates ushtarake ne Kosove, me kercenoi se per pyetje dhe verejtje te tilla mund te shkohej ne gjyq ushtarak dhe mund te pushkatohesha”. Nderkaq Ymer Haxhidauti ne po ate kohe eshte shprehur: “Une si historian dhe si kolonel ne pension i Armates Popullore te Jugosllavise, dyshoj ne realitetin e vrasjes se Emin Durakut dhe Xhevdet Dodes, Hajdar Dushit, Meto Bajraktarit etj. Pse u dergua Emin Duraku nga baza e sigurte ne Gjakove, ne bazen e pasigurte afer Lipianit, ose pse asnje ushtar i cetes se Pjeter Brajevicit, qe ishte ne percjellje te Hajdar Dushit, nuk humbi as gishtin e dores, kurse ne mbetem pa Hajdarin? Ne nje bisede qe bera ne Katarsy me Pjeter Brajevicin, me tha se ne Maqedoni jane likujduar 5000 shqiptare. Iu drejtova Fadil Hoxhes, Xhavid Nimanit, Xhevdet Hamzes dhe te tjereve, se perse lejuan administrimin ushtarak ne Kosove ne vitin 1945, dhe perse nuk dhane doreheqjen ne vitin 1981, kur pa argumenta u shpall kunder-revolucion ne Kosove”.
E pra, fjala eshte per ata mijra shqiptare te Kosoves qe u derguan nen plumbat serbe nderkohe qe komunistet shqiptare nuk luajten as qerpikun, nen emrin e bashkim-vellazerimit. Perkundrazi, nje pjese e mire e atyre qe nuk e donin serbin ne Kosove, u vrane pikerisht prej brigadave shqiptare.
Edhe te ikur nga kjo jete, ata qe jane vrare per kete vend sot figurojne te ndare ne njemije kampe: deshmore te luftes, deshmore nacionaliste, te batalioneve te ndjekjes, te ashtuquajtur diversante etj. Nga ana tjeter, komunizmi per 50 vjet nuk arriti te mbaroje numerimin e 28 mije deshmoreve “te vet”, per arsyen e thjeshte se nuk ka ku t’i gjeje kaq shume. Ironia shqiptare eshte se ashtu sic vazhdojne te marrin miliona leke pensione shume pasardhes deshmoresh te shpikur ose te pamerituar, ashtu pas 1990-es u turren te marrin deshmi te persekutuarish shume me teper njerez nga sa ishin ne te vertete. Por nese kerkojme nje model te bashkimit shpirteror te kombit, nje proces qe fillon edhe nga nderimi i perbashket ndaj te reneve, mjafton edhe nje shembull ne dukje i cuditshem: Diktatori spanjoll Franko lejoi varrimin dhe nderimin jo vetem te te vrareve te se djathtes, por edhe te kundershtareve te tij te majte. Ne te njejten toke.
Masakra e Tivarit
Me qellim kryesor shkrirjen e berthames se rezistences shqiptare ne Kosove, Shtabi Operativ i Kosoves dhe Metohise ne ushtrine e partizaneve jugosllave, urdheron gjate muajve mars-prill 1945, mobilizimin me dhune te shqiptareve per t´i derguar ne frontin e dyte, te ashtuquajtur te ”Adriatikut”, ne veriperendim te Jugosllavise. Skenari makaber parashikonte itinerarin Prizren-Kukes-Shkoder-Tivar-Dubrovnik-Rijeke. Te mobilizuarit prej oficereve shqiptare nga cdo cep i Kosoves, u grumbulluan ne kazermat e Prizrenit, ku u carmatosen me arsyetimin se “do t’ju japim arme te reja angleze kur te mberrijme!?”. Prapaskena ra ne sy sidomos kur iu hoqen armet edhe oficereve, ndersa per shoqerimin e grupeve u ngarkua brigada terroriste e 26-te e divizionit 46 serb, e njohur per krimet ndaj shqiptareve ato muaj.
Grupi i pare prej 3700 vetesh u nis me 24 mars 1945, mberriten ne Tivar e pastaj ne Istria, ku 65 prej tyre u mbyten gjate kalimit me anije drejt ishullit Ciova. Grupi i dyte me 4700 vete, u nis dy dite me pas, i percjelle nga brigada jone e 27-te per t’iu dorezuar malazezeve ne Shkoder: Shume prej tyre u vrane gjate rruges, naten ne pushim apo kur tentonin te shkeputeshin nga rreshti per te pire uje. Mes tyre u eliminuan qe ne Kukes oficeret grumbullues, njerezit me me ndikim. Ne afersi te Pukes, nje teleferik i improvizuar “rrezohet” dhe hedh ne gremine 50 vete te tjere.
Me mberritjen e grupit te dyte ne Tivarin e blinduar nga armatat jugosllave, me 1 prill, provokohet nje konflikt mes kater shqiptareve dhe rojeve, dhe ushtaret urdherohen te shtijne mbi turmen e paarmatosur. Pjesa tjeter dergohen nen tytat e armeve tek ndertesa 3 kateshe e “monopolit te duhanit”, ne oborrin e rrethuar te se ciles kryhet nje shfarosje e vertete: Qindra kufoma brenda pak minutash. Masa e njerezve te shtrire (ata qe kishin mbetur gjalle) urdherohen me megafon te cohen ne kembe, sepse “Titoja i madh ju ka falur”, dhe ata qe cohen, masakrohen serish. Te dhenat thone se ate dite, minimalisht jane zhdukur 1700 shqiptare.
Nga grupi i trete prej 2700 vetesh, pjesa me e madhe e tyre pas mberritjes ne Tivar, u cuan ne Dubrovnik. Rreth 800 vete mes atyre qe u strehuan ne nje depo te madhe baruti, rezultuan te vdekur pas helmimit nga nje lende e panjohur...
Ato dite te denja per Hitlerin, u be e pamundura te mbeteshin te panjohura per shqiptaret, por te mbijetuarit kane folur edhe pas 60 vjetesh. Krimi merr permasa biblike, sidomos kur mendon se bash ne ato muaj e vite, regjimi i Enevr Hoxhes trumbetonte miqesine e pathyeshme mes Beogradit dhe Tiranes, ndersa ata mijra djem te Kosoves u cuan ne kasaphane nga vellezerit e tyre shqiptare...
