Nje mjek ne oborrin e Ali Pashes

Nga Agjencioni Floripress

Ne shekullin e nentembedhjete, dhe bash ne kulmin e levizjes romantike, ishte bere e modes per udhetaret e huaj, kryesisht nga vendet e Europes Perendimore, te vizitonin viset e Perandorise Osmane dhe vecanerisht zoterimet e tyre ne trevat e Europes Juglindore ne Greqi, Maqedoni e Shqiperi. Nder ta binin ne sy e shquheshin udhetaret angleze, nje sere syresh emra te permendur brenda e jashte vendit si Lordi Bajron, miku i tij Hobhaus, peizazhisti Eduard Lir e keshtu me radhe per te mberritur te Henri Holland, librin e te cilit kemi nder duar ne shqip tash se fundi. Ajo cka i shtynte keta udhetare romantike te vizitonin keto vise te largeta ishte padyshim lavdia dhe kultura e Greqise se lashte, heronjte zulmemedhenj te antikitetit, bemat dhe veprat e te cileve ata i njihnin me rrenje fale asaj kulture dhe formimi klasik qe kishte gjithsecili prej tyre, pavaresisht nga profesioni ose puna qe kryenin. Ajo cka te le mbrese prej rravgimeve te gjata e shpesh te rrezikshme udhe e paudhe te Hollandit jane njohurite e thella historike, filozofike dhe arkeologjike. Te befasojne dijet qe ai ka per autore te antikitetit greko-romak si Herodoti, Tuqididi, Aristoteli, Livi e Polibi me shoke, ashtu sic te terheqin vemendjen informacionet e sakta qe ai ka vjelur prej bashkatdhetareve te tij si majori Lik, Bajroni, Hobhausi e ndonje tjeter qe kane shkelur e hulumtuar me pare keto vise ne kerkim te monumenteve te antikitetit. Lypset te shtojme ketu se Henri Hollandi nuk ishte thjesht e vetem nje transkriptues i vepres se paraardhesve te tij te shquar, por edhe nje vrojtues i holle dhe i kujdesshem qe regjistronte me skrupulozitet gjithcka qe haste ne udhe e siper. Kesisoj udhetimi i Hollandit, ashtu sic na e parashtron ai vete permes faqeve te librit, zhvillohet ne dy dimensione: ne kohe e ne hapesire; thene me fjale te tjera, sa ne udhet e vendet ekzotike te ketyre trevave te Ballkanit aq edhe ne histori, arkeologji e etnografi. Eshte mekat qe senduku ku mbante shenimet e veta humbi (ose ia vodhen banoret vendas) gjate levizjeve ne jug te Shqiperise, sic na ben me dije vete autori. Po s'ka se si mos te te lere vrrage e madje te te shtyje te ngresh pandehma se mos valle nje mision i fshehte e i pashpallur faqe autoriteteve e kishte cytur udhetarin anglez deri ne keto skuta te humbura te periferise se Perandorise Osmane, kur sheh se c'dije te sakta ka ne leme te gjeologjise, se sa fort interesohet per bitumin e Selenices dhe analizat e perimta qe kryen per te vleresuar rezervat dhe cilesine e ketij xeherori aq fort te kerkuar asokohe. Kesodore ne udhepershkrimin e viseve shqiptare nga Janina, Gjirokastra, Tepelena e Vlora e kthim, Holland na ofron deshmi te dores se pare lidhur me gjendjen ekonomike, politike e sociale te Shqiperise se jugut dhe banoreve te saj, muslimane, te krishtere a hebrenj qofshin.

Si vezhgues symprehte me sens te holle kritik jane pernjemend mbreselenese pershkrimet qe autori na sjell ketu per Ali Pashen. Lypset theksuar fakti qe edhe pse Holland tregohet dashamires ndaj shqiptareve ne pergjithesi dhe Aliut ne vecanti (ai nuk ngurron t'i diferencoje haptazi nga turqit e greket, te cilet, vecmasi te paret, i konsideron qenie te plogeshta, te mefshta e apatike), autori eshte tejet realist ne gjykimet qe jep per ta; thene me shkoqur, teksa nga njera ane ngre lart hijeshine e sqimen me te cilen vishen luftetaret shqiptare, nga ana tjeter flet me shpoti per krekosjen e tyre me arme brezit. Po keshtu gjykimi i tij eshte si thike me dy presa per "luanin e Janines"; nderkohe qe cmon e vlereson si per asnje tjeter, zgjuaresine, burrerine, autoritetin e Ali Pashes, eshte po ky njeri qe e cileson ate nje tiran gjakatar (Holland pershkruan me tone tragjike masakren ndaj burrave te Kardhiqit per te shpaguar cnderimin e se emes dhe motres), njeri dinak, mosbesues e te mefshte qe nuk e ka per gje qe kendej te te laje e lyeje dhe pak me pas te heq qafe. Tek Aliu ai sheh nje despot tipik lindor. Portreti fizik dhe shpirteror i Ali Pashes qe na pershkruan Holland eshte me te vertete i perkryer, ndoshta me kompleksi nga te gjithe ata qe kemi hasur e njohim deri me sot. Por eshte per te ardhur keq qe mjeku Holland, krejt ndryshe nga natyra e tij qemtuese e skrupuloze, nuk na sjell pothuajse asnje te dhene rreth semundjeve prej te cilave vuante pacienti i shquar, po i quan fryt bestytnish e qarjesh pa vlere te nje burri te moshuar. (Ne rastin e Myftarit, djalit te Aliut, Holland eshte me i sakte dhe elokuent.) Libri i Henri Hollandit eshte nje deshmi fort e cmuar, i cili, pavaresisht nga mangesia e siperpermendur, duhet te perbeje nje itinerar te domosdoshem e te detyrueshem per te gjithe studiuesit e historise dhe biografet e Ali Pashe Tepelenes. Pervec kersherise nga ana grafike, nje interes te vecante ngjallin edhe ato pak ilustrime te kryera nga dora e vete Hollandit dhe qe botuesi ka riprodhuar ne kete liber.

Ndonese nuk ka fuqine shprehese te nje artisti si Liri, thellesine diturore te nje Hobhausi dhe pasurine e gjithanshme te te dhenave deri ne ceshtje te gjuhes si majori Lik, stili i Henri Hollandit eshte gjithsesi elegant, humori i tij i holle dhe ironia e mprehte (madje vende-vende vjen e behet therrese dhe nuk kursen kerrkend), cka e ben udhetimin libror me kete anglez te shekullit te nentembedhjete kersheror dhe, s'do mend, te kendshem.

Henri Holland

"Mjek tek Ali Pasha"

Perktheu: A. Dobi

Botime Migjeni

250 faqe

1000 leke



"Shpallja e Pavaresise se Shqiperise", liber nga Kristo Frasheri. Historiani vjen kete here tek lexuesi me nje periudhe te rendesishme te historise se Shqiperise, shpalljen e Pavaresise. Rruga qe shpuri popullin shqiptar me 28 nentor 1912 ka qene e gjate dhe e mundimshme. Ka qene nje rruge mese pese shekullore, e ngarkuar me vuajtje e mjerime te vazhdueshme, me protesta dhe kryengritje te shpeshta kunder zgjedhes se huaj. Nje perpjekje kombetare qe ka filluar ne cerekun e shek. XIV.

"Shpallja e Pavaresise se Shqiperise"

Kristo Frasheri

Botues: Akademia e Shkencave, 284 faqe, 800 leke



"Diplomacia e vetemohimit", publicistike nga Shefki Hysa. "Ky liber eshte i nevojshem, i domosdoshem, i moralshem, si cdo botim i arrire i kesaj natyre, sic jane te shumta arsyet qe camet nuk e harrojne Camerine dhe, merret me mend, kjo eshte nje e drejte jo vetem e tyre, por e drejta e te gjithe shqiptareve", shkruan per librin Ismail Kadare. Krijimet e Hyses, vecanerisht tregimet e tij, dallohen per levizjen kontradiktore dhe pritjen me ankth te kesaj levizjeje.

"Diplomacia e vetemohimit"

Shefki Hysa

Botues: "Kristalina-KH", 461 faqe, 1600 leke



"Zoti M., nje leter", novele nga Viola Isufaj. Eksperimenti ne letersi eshte nje zone teper e brishte ku mungesa e talentit mund te fshihet pas nje lloj carturie. Joshja e tij eshte shpeshhere demtuese, per te mos thene e rrezikshme per shkrimtaret e rinj. "Zoteri i bukur i dashurueshem", shkruan Isufaj, diku ne novelen e saj eksperimentale. Ky eshte nje zberthim i tjeterllojte i gjuhes, i energjive te saj te brendshme. Novela pershkohet nga nje gjendje e tille e vecante, etheje e embel, e permbajtur dhe luksoze.

"Zoti M., nje leter"

Viola Isufaj

Botues: "Onufri", 63 faqe, 300 leke