2011-01-04

Albanicus Erectus 7



Nga FLORIPRESS

Para pak ditësh rastisi të më bjerë në dorë një version on line i prestigjiozes “Encyclopaedia Britannica”. Me ngut e vrap shkova te zëri ku bëhej fjalë për letërsinë shqipe dhe, më besoni, nuk e teproj aspak kur them se mbeta pa gojë nga broçkullat që hasa në të. Të paktën në dy raste kishim të bënim me lajthitje përnjëmend trashanike, teksa të tjerat gëlltiteshin disi më lehtë. Po le t’i marrim punët shtruar me rend e vistër. Fillesat e letrave shqipe dhe të të shkruarit në shqipe, Enciklopedia i gjente te dorëshkrimi i të kështuquajturit Teodor Shkodrani, të zbuluar nga një person që mund ta quajmë sendërtuesin e skemave piramidale të letrave shqipe, kinse të zbuluar në arkivat e fshehta të Vatikanit dhe që, për një kohë bukur të gjatë, solli vërdallë gazetarucë e studiues me një barrë mend, sipas shprehjes “hedh një i marrë një gurë në pus dhe njëqind të mençur nuk e nxjerrin dot”. Lajthitja e dytë kishte të bënte me ndihmesën e dhëna në letërsi nga shkrimtarët shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë dhe atij pasardhës, ku Naum Prifti vendosej në një radhë me Kadarenë me vëllimin me tregime “Çezma e florinjtë” një vepër krejtësisht e harruar e shumë të nderuarit Prifti. Dhe çudia e fundit e Enciklopedisë ishte lista e hartuesve të zërit për letërsinë shqipe ku printe Peter R. Prifti (ndjesë pastë) vëlla i Naumit të lartpërmendur (sic!) dhe, pas tij, një aradhë të studiuesish të panjohur (për kureshtjen e lexuesit as edhe një prej tyre nuk ka jetuar e punuar në Shqipëri, por jashtë, kryesisht në Amerikë), ndërkohë që nuk hasje për be emrin e asnjërit prej atyre që kanë shkruar e botuar një pirg me libra për letrat shqipe dhe autorët e saj përgjatë këtyre shtatëdhjetë viteve të fundit.

Në këtë pikë është e rëndësishme që të zërë fill një orë e më parë puna për hartimin e një historie të letrave shqipe përtej kritereve ideologjike ku të pasqyrohen arritjet nga zanafilla deri në kohët moderne, në mënyrë që vlerat të gjejnë vendin e merituar dhe, ç’është më e rëndësishme, t’u mbyllen shtigjet spekulatorëve e kandrave gjithfarësh që bubrrojnë si mizë lisi rreth e qark. 

2.


Para pak ditësh rastisi të më bjerë në dorë një version on line i prestigjiozes “Encyclopaedia Britannica”. Me ngut e vrap shkova te zëri ku bëhej fjalë për letërsinë shqipe dhe, më besoni, nuk e teproj aspak kur them se mbeta pa gojë nga broçkullat që hasa në të. Të paktën në dy raste kishim të bënim me lajthitje përnjëmend trashanike, teksa të tjerat gëlltiteshin disi më lehtë. Po le t’i marrim punët shtruar me rend e vistër. Fillesat e letrave shqipe dhe të të shkruarit në shqipe, Enciklopedia i gjente te dorëshkrimi i të kështuquajturit Teodor Shkodrani, të zbuluar nga një person që mund ta quajmë sendërtuesin e skemave piramidale të letrave shqipe, kinse të zbuluar në arkivat e fshehta të Vatikanit dhe që, për një kohë bukur të gjatë, solli vërdallë gazetarucë e studiues me një barrë mend, sipas shprehjes “hedh një i marrë një gurë në pus dhe njëqind të mençur nuk e nxjerrin dot”. Lajthitja e dytë kishte të bënte me ndihmesën e dhëna në letërsi nga shkrimtarët shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë dhe atij pasardhës, ku Naum Prifti vendosej në një radhë me Kadarenë me vëllimin me tregime “Çezma e florinjtë” një vepër krejtësisht e harruar e shumë të nderuarit Prifti. Dhe çudia e fundit e Enciklopedisë ishte lista e hartuesve të zërit për letërsinë shqipe ku printe Peter R. Prifti (ndjesë pastë) vëlla i Naumit të lartpërmendur (sic!) dhe, pas tij, një aradhë të studiuesish të panjohur (për kureshtjen e lexuesit as edhe një prej tyre nuk ka jetuar e punuar në Shqipëri, por jashtë, kryesisht në Amerikë), ndërkohë që nuk hasje për be emrin e asnjërit prej atyre që kanë shkruar e botuar një pirg me libra për letrat shqipe dhe autorët e saj përgjatë këtyre shtatëdhjetë viteve të fundit.

Në këtë pikë është e rëndësishme që të zërë fill një orë e më parë puna për hartimin e një historie të letrave shqipe përtej kritereve ideologjike ku të pasqyrohen arritjet nga zanafilla deri në kohët moderne, në mënyrë që vlerat të gjejnë vendin e merituar dhe, ç’është më e rëndësishme, t’u mbyllen shtigjet spekulatorëve e kandrave gjithfarësh që bubrrojnë si mizë lisi rreth e qark. 

3.
“C’libra do t’iu rekomandonit lexuesve per te lexuar kete vere?” me pyeti nje gazetare e nje prej te perditshmeve te panumerta te kryeqytetit. Mbasi ngurrova nje grimehere iu pergjigja: “Pikesepari librat qe kam me fort per zemer jane ata qe i kam tashme, ngase te librat e rilexuar shkon e has kenaqesi te pazbuluara me pare qe te ringjallin ne kujtese aroma e ndjesi te mrekullishme nga e shkuara, qe rrallehere i pikas te librat e rinj”.

Fjala vjen, i nje natyre te ketille eshte “Skandalet e Kloshmerlit”, i cili mbart nje domethenie simbolike ne qofte se shkojme dhe e vendosim ne suazen e asaj qe ne zhargonin e mediave perkufizohet politika e dites. Thene me shkoqurazi, ngjarjet e tij vijne ndoresh per t’i vendosur ne kontekstin e zgjedhjeve lokale qe duhet te zhvillohen ne vendin tone (me ndihme te Zotit, ose thene ca me ndryshe te huajve) pas pak kohesh. Eshte tejet interesant dhe kuptimplote fakti se ne qofte se shkojme dhe e vendosim ne kontekstin e letersise franceze, “Skandalet…” nuk eshte ndonje kryeveper qe i ka te rralla shoqet dhe Gabriel Shevalieja, autori i romanit, zor se mund te gjeje ndonje vend te lire ne panteonin e te medhenjve te letrave frenge, nderkohe qe, paradoksalisht, i vendosur ne nje tjeter kontekst (fjala vjen si ky i yni), ky liber vjen e merr hijen dhe peshen e nje vepre unikale e te paperseritshme ne sojin e vet. Nje gje eshte jashte cdo dyshimi, te ngjarjet dhe karakteret e “Skandaleve…” mund te heqesh paralele sa te duash e me ke te duash, pra me personazhe qe gelojne rreth e qark teje dhe pushtojne plot pohe e buje faqet e gazetave dhe ekranet televizive, duke u perbetuar se shkrihen per te miren e shoqerise e te qytetareve, si e si t’u marrin votat sa here qe ne dere trokasin zgjedhjet, pasketaj treten nga faqja e dheut per t’u rishfaqur pas kater vjetesh kur te vijne zgjedhjet e radhes. Me te mberritur ne kete pike, e quajme te pavend te vijojme me tej me parelelizma e pandehma te tjera te kesillojshme, por e shohim te udhes te terhiqemi e t’ia besojme kersherise e fantazise se lexuesit te plotesoje te gjitha pjeset e puzzle-t te politikes. Bon voyage, sic do te shprehej autori i Skandaleve e tok me te edhe ne, lexuesit e tij.

4.
Te them te drejten prej kohesh me ka shqetesuar dhe, per fat te keq, vijon te me shqetesoje pyetja: “A eshte politika kurve?” e cila, sic mund te merret lehte me mend, eshte perifrazim ne trajte pyetesore e thenies aq te perhapur nder ne shqiptaret “Politika eshte kurve”. (Nuk di nese e perdorin kete shprehje edhe popujt e tjere te Ballkanit!) Sic thashe eshte nje pyetje qe ka do kohe qe me eshte ngjizur ne tru, por se fundmi ka nisur pernjemend te me shqetesoje, duke verejtur luften e paprincipte, kanibaleske do ta quaja une, qe zhvillohet ne skenen e politikes shqiptare dhe, vecmas, brenda per brenda sojit. (Kaq te shquar lypset te kemi qene ne kete fare lufte, aq sa te huajt s’besoj se do ta kene pasur fort te zorshme te na mbajne te nenshtruar sepse s’di se si ta shpjegoj ndryshe faktin qe ishim te fundmit ne mbare Ballkanistanin qe u cliruam nga osmanet.) Edhe pa qene historian, fare mire mund te vesh re se qysh nga fillesat e shtetit shqiptar e kendej, politika shqiptare do te marshonte ngadhenjyese neper baltovinat e saj, pa e care fort koken qe njerezit e ketij vendi ishin me te varferit, me te paleciturit dhe me te paqyteteruarit e krejt kontinentit.

Jo pa nje fare naiviteti, per te cilin s’me vjen hic turp, gjithmone kam pase menduar se te pakten ne nje sistem te hapur, sic eshte demokracia Politika nuk eshte kurve. Thene me fjale te tjera, nje kucke qe ta dredh sa here t’ia doje kokrra e qejfit, nje kucke qe, duke huazuar serish nje proverb anadollak, thote “Stambolli digjet, kurva krihet”. Ngahere kam menduar se politika eshte lufte brenda institucioneve; se politika eshte transparence; se politika eshte pergjegjesi; se politika nuk eshte nje ideologji bajate; se politika eshte arti i kompromisit midis paleve; se politika eshte mjeti per te zgjidhur dhe jo per te sajuar konflikte. Ndaj dhe per fat te keq te ne nuk ka pasur dhe nuk ka edhe sot e gjithe diten nderrime qeverish, po ka dhe do te kete, per nje kohe ende te gjate, nderrime regjimesh. 

5.
Skena e pershkruar me poshte nuk eshte nje trillese ne mbeshtetje te tezes sime, por e kunderta; teza e sendertuar ze fill pikerisht nga ajo skene qe kam verejtur ne nje emision lajmesh kohet e fundit. Shkrimtari i njohur eshte ulur ne panelin e ngritur enkas per te dhe, perkundruall, nje pyll i dendur me kembalece telekamerash. Ne dukje kemi te bejme me nje konference shtypi. Po ja qe, nderkaq, ti sheh pas atij “pylli te dendur” ca te rinj, te cilet orvaten te shquajne fytyren e folesit dhe, c’eshte me e rendesishmja, te rrokin fjalet e shqiptuara prej tij. Ne te vertete nuk ndodh keshtu, ngase shkrimtari eshte me fort i interesuar te komunikoje me nje publik shume me te gjere se ai i mbledhur ne ate salle dhe per ta realizuar kete shfrytezon mediumin, televizionet. Le te ulim siparin e skenes se lartpermendur dhe te shqyrtojme nga afer dukurine.

Ajo qe ndodh sot e gjithe diten me te ashtuquajturit njerez publike, thene ndryshe politikane, gazetare, shkrimtare, perfaqesues te shoqerise civile, sa per te permendur nje sere syresh, ka te beje me nje dukuri te perkufizuar ne krye te ketij shkrimi me shprehjen “komunikim virtual”. S’do mend, nuk eshte dicka e shpikur ne Shqiperi, por sic ndodh ne viset tona, ketu ka njohur permasa dhe tipare te pazakonta, per te mos thene qe eshte ekzagjeruar ne ate shkalle sa eshte deformuar dhe shnderruar ne te kunderten e vet. Ne thelb kemi te bejme me tjetersim te menyres se komunikimit. Pra, nga komunikimi mediatik eshte kaluar ne komunikimin virtual; thene me shkoqur, gjate nje konference shtypi, politikani, fjala vjen, nuk eshte i interesuar te jap-e-te-marre me gazetaret perballe, por eshte i interesuar me masen anonime, amorfe dhe te panumert qe e ndjek nepermjet ekranit. Ne fund te fundit, ajo eshte cka synohet: turma qe pjell vota per politikanin ose bleresi potencial per shkrimtarin e artistin. Kesodore, komunikimi perfton nje dimension te ri, virtual dhe si i tille tanime eshte i njekahshem. Populli thote: “Fjale qe bien ne vesh te shurdher”. Edhe pse jo gjithmone, shtojme ne. 


6.
Para disa kohesh isha ftuar te flisja ne nje promovim libri te pazakonte, te nje autori edhe me te pazakonte: “Hablamos el mismo idioma” (“Flasim te njejten gjuhe”) te Fabio Ballestracci-t. Libri ishte nje botim luksoz rreth purove kubane, ndersa autori eshte nje karabinier, te cilin, para disa vitesh, detyra e “degdisi” ne drejtim te Karaibeve. Shkurt e shkoqur gjithcka ishte e pazakonte ne ate mbremje. Ne syte e mi, por edhe te pjesemarresve te tjere, ajo dilte nga suaza e veprimtarive qe ne jemi mesuar. Shkurt ishte nje mbremje ku as autori i librit, as folesit nuk u angazhuan ne debate te medha dhe diskure te renda per ceshtje qe mund te lidheshin me politiken, historine, fene e nje zot e di se cfare tjeter, por kallzuan histori rreth andjes qe te jep tymosja e nje puroje te mire. Mbremja u mbyll me elegancen qe zuri fill: pas nje gote me vere te kuqe, burra e gra, ndezen nga nje puro Havane (lipset thene prej verteti).

Edhe pse pa kurrfare kumti ne kuptimin klasik te fjales, veprimtaria misheronte nje koncept te ri lidhur me ate qe mund ta perkufizojme kulture per kulture ose, duke e vulgarizuar, kultura e qejfit. Shoqeria shqiptare ka hyre ne nje faze te re, ashtu si simotrat e saj te qyteterimit Perendimor, e cila perbehet nga dy dimensione: i pari, eshte ai i shoqerise se konsumit, ndersa i dyti, ka te beje me informacionin marramendes dhe frenetik qe e shnderron njeriun pasmodern ne nje fare roboti, nje qenie qe ka humbur shijen e asaj qe ne gjuhen popullore quhet ku-rafsha-mos-u-vrafsha. Nderkohe qe ka edhe nje dimension te trete qe i eshte mohuar kesaj shoqerie (dikur per hir te ideologjise, ndersa sot per hir te nje politizimi te skajshem si reminishence prej se kaluares se afert), te cilin greket e lashte e quanin hedonizem (shqip, endje, kenaqesi), nje ndjesi dhe gjendje estetike qe nuk rrok vec artin, por edhe nje menyre e stil te jetuari. Ma do mendja qe arti shqiptar e letrat kryeherazi, lypset t’ia kthejne kete dimension te munguar shoqerise, ne mos per gjekafshe tjeter, si nje element thelbesisht human...

7.
Para disa ditesh u zhvilluan ne Holande zgjedhjet parlamentare. Fitorja i buzeqeshi koalicionit te majte. Fill pasketaj, me nje deklarate qe nuk cuditi kerrkend (ne Holande!), kryeministri konservator Balkenende dha doreheqjen (u dorehoq, do te shprehej ndonje gazetar qe rend pas modes se shfytyrimit te shqipes). Por ajo qe na beri pershtypje ishte se, ish-kryeministri, shpalli boterisht largimin nga politika dhe kthimin ne jeten private, duke mos pranuar te ishte as deputet ne parlament.

Bukur fort! Po le te hedhim nje sy e te shohim se cfare ndodh ne skenen e politikes shqiptare, ku, sic duken bathet, s’ka nder mend te shkulet kush nga sofra e politikes. Prej afro njezet vjetesh jemi mesuar te shohim te njejtat fytyra (pa zene ngoje faktin qe sot jane me te ngjallur e me te thinjur se vite me pare); te degjojme te njejtin diskur politik (packa se regjistrat ndryshojne kur jane ne qeverisje prej atij qe perdorin ne opozite); shkurt e shkoqur te mbllacisim te njejten kafshate bajate dhe te gjerbim veren e thartuar te Zotyneve tane te amshuar te politikes. Dhe te mendosh qe, nje here e nje kohe, shumekush prej tyre ka pase qene i nderuar ne profesionin qe kryente me perkushtim. Ma do mendja se nuk i hyjme kurrkujt ne hak po te permendim se nje pjese jane shkolluar jashte, madje ne nje kohe kur ne vdekataret e rendomte nuk e shihnin boten e madhe as me dylbi. Po me te kapercyer ylberin e politikes, ata hodhen pas kraheve gjithcka. Pavaresisht nga fakti se humbasin, zgjedhje pas zgjedhjesh, as qe u bie me nder mend te kthehen e te ushtrojne profesionin e dikurshem, cilido qofte ai: mjek, piktor, matematikan, fizikan, gazetar e ku ta di se cfare. Dhe, per me teper, askush nuk mund ta konceptoje, qofte edhe nje dite te vetme ne ekzistencen e lume tokesore, t’u rrije larg kamerave e mikrofonave, ekraneve e syve te grigjes, dhe ta shpjere jeten ne paqen e qetesine e mjedisit familjar.

Sic thote populli, pirolla u qofte! 

Virgjil Muçi

Vdiç shkrimtari dhe avokati i njohur dardan Zeqir Berdynaj (1934-2025)

Zeqir A. Berdynaj, u lind më 6 qershor 1934, në Firzë, ish katundi i Ri i komunës së Pejës.  Shkollën fillore dhe të mesmen e kreu në vendli...