Ardian Marashi
- Letër nga Parisi -
Në stilin e autorëve universitarë, Agim Vinca bën vepër në dy fronte, në atë të kërkimit letrar dhe atë krijimit letrar, duke privilegjuar sipas rastit herë njërin front e herë tjetrin. Si pegadog, Vinca hulumton aspektin emblematik të krijimit, për të nxjerrë rregulla e përkufizime abstrakte përmes të cilash mbërrihet në një kuptim të standardizuar të artit të fjalës. Si poet, ai i fut vetë duart në brumin letrar, për të gatuar një art që është gjithçka tjetër përpos fjalë e standardizuar.
Lexuesit të thjeshtë, që mund të tkurret para teorizimit të shkencës letrare, me mendimin se poezia e një teoricieni i ngjan pak a shumë një frigoriferi mjetesh e figurash të ngrira ose një kasaforte që hapet veç me kod të posaçëm, Vinca i ofron një poezi të gjallë, në damarët e së cilës rrjedh gjaku i ngrohtë i esencave shqiptare dhe ujët e përmallshëm të Drinit plak. Në atë poezi vezullojnë kostumet shumëngjyrëshe të një folklori stërgjyshëror, parakalojnë emrat e njohur e të panjohur të etnosit të përditshëm, marrin formë ndjesitë, shpresat, revoltat dhe energjia e jetës kalimtare.
Lexuesin më kërkues, që kërkon nga poezia një shkallë abstraksioni të respektueshme, Vinca e fton në një udhëtim simbolik kah “psalmet e rrënjës”, aty ku në mënyrë të figurshme ngjizen identiteti dhe trajtat e “permanencës shqiptare”. Në grykën e këtij vullkani të çuditshëm që rri gjithë kohës zgjuar, poeti hedh ashtu pështjellueshëm dromca jete e ëndrrash, që atypari përzihen e mbruhen me magmën shekullore, për të dalë vrullshëm në sipërfaqe si flakë o si tym. Atëbotë, para këtij spektakli çmeritës, poeti shndërrohet në një “urnë të gjallë”, e cila ushqehet me zjarrin e përbashkët të Ikarit shpresëmadh, të Don Kishotit shpresëmarrë, të Hamletit shpresëbjerrë dhe Faustit shpresëfarkëtues. Ai vjen e bëhet një vetje simbolike, në të cilën ndërthuret e gjithë problematika e poezisë:
Shqytar i marrë, Ikar pa fletë,
Pakëz Faust, pakëz Hamlet.
Në aspektin formal të poezisë, sidoqoftë, kërkimi i Vincës gjurmon shtigjet e rrahura, ndonjëherë shumë të rrahura, duke mbetur besnik i traditës dhe i formave poetike që e kanë sprovuar vetveten.
Ardian Marashi
(Drejtor i Qendrës Albanologjike në Tiranë dhe profesor në Institutin e Gjuhëve dhe të Qytetërimeve Orientale – INALCO në Paris).
VINCA, SAU POETUL ”PERMANENŢELOR ALBANEZE”
- Scrisoare de la Paris -
În stilul autorilor universitari, Agim Vinca îşi face operă în două fronturi, în cel al cercetării literare şi în cel al creaţiei literare, privilegiind, după caz, uneori pe unul, alteori păe celălalt. Ca pedagog, Vinca cercetează aspectul emblematic al creaţiei, spre a scoate reguli şi definiţii abstracte prin care se ajunge la o înţelegere standartizată a artei cuvîntului. Ca poet, el îşi introduce singur mâinile în aluatul literar, spre a găti o artă ce este totul în afara cuvntului standartizat.
Cititorului simplu, ce se poate încolăci în faţa teoretrizării ştiinţei literare, cu gândul că poezia unui teoretician seamănă mai mult sau mai puţin cu un frigider de mijloace şi figuri îngheţate, sau cu un seif ce se deschide doar de un cod special, Vinca îi oferă o poezie vie, în ale cărei vene curge sângele cald al esenţelor albaneze şi apa plină de dor a bătrânei Drina. În această poezie strălucesc costumele multicolore ale unui folclor strămoşesc, defilează numele cunoscute şi necunoscute ale etnosului zilnic, îşi capătă formă sentimentele, speranţele, revoltele şi energia vieţii trecătoare.
Pe cititorul cu pretenţii, ce caută o scară respectabilă de abstracţii, Vinca îl invită într-o călătorie simbolică către “psalmii rădăcinii”, acolo unde, într-un mod figurativ se plămădesc realitatea şi chipurile “permanenţei albaneze”.
În “gâtlejul” acestui vulcan straniu ce stă tot timpul treaz, poetul aruncă parcă hazardat frânturi de viaţă şi vise ce se amestecă şi dospesc în magma seculară, pentru a ieşi puternic la suprafaţă, ca o flacără sau ca un fum.
Atunci, în faţa acestui spectacol uluitor, poetul se transformă într-o urnă vie, care se hrăneşte cu focul comun al lui Icar Cel-plin-de-speranţă, al lui Don Quijote Cel-cu-speranţe nebuneşti, al lui Hamlet Cel-speranţăpierdut, şi al lui Faust Cel-de-speranţă-făuritor. El vine şi devine un sine simbolic, în care se împleteşte toată problematica poeziei:
Spătar nebun, Icar fără aripi
Un pic Faust, un pic Hamlet.
În aspectul formal al poeziei, totuşi, căutarea lui Vinca urmează cărările bătute, uneori foarte bătute, rămănându-i fidel tradiţiei şi formelor poetice care şi-au dovedit trăinicia prin încercări.
Ardian Marashi
(Autorul este director al Centrului Albanologic din Tirana şi profesor la Institutul Limbilor şi Civilizaţiilor Orientale – INALCO din Paris)
-----------------------------------
Agim Vinca ka lindur më 22 maj 1947 në Veleshtë, në një familje arsimdashëse. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Strugë. Studimet për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe i kreu në vitin 1970, në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës, ku edhe magjistroi (1974) dhe doktoroi (1983). Aktualisht është profesor i rregullt në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, ku ligjëron lëndët: Letërsi e sotme shqipe, Metodat e studimit të letërsisë etj.
Jeton dhe punon në Prishtinë.
Agim Vinca është njëri nga poetët më të njohur bashkëkohorë shqiptarë dhe njëri ndër studiuesit më të dalluar të letërsisë shqipe. Konsiderohet si njohësi më i mirë i poezisë shqipe. Bibliografia e shkrimeve të tij është tejet e gjerë. Krijimtaria letrare e Agim Vincës i ka kaluar kufijtë gjuhësorë të gjuhës shqipe. Poezi dhe shkrime të tjera të tij janë përkthyer dhe botuar edhe në gjuhën maqedonase, serbe, kroate, sllovene, polake, ruse, frënge, italiane, gjermane, angleze, rumune, turke, arabe, izraelite etj. Si poet, ai është prezantuar në shumë antologji të poezisë shqipe në botë, si në antologjinë e poezisë moderne shqiptare An elusive eagle soars (Shqiponja ngjitet kah qielli), përgatitur nga studiuesi i njohur i letërsisë shqipe, Robert Elsie, që u botua në vitin 1993; në Antologie de la poèsie albanaise (Antologji e poezisë shqipe) të Aleksandër Zotos, Paris, 1998; në Antologjinë e letërsisë shqipe të shekullit XX (1999), përgatitur nga albanologia e njohur ruse Gertruda Ejntrej etj.
Agim Vinca (b. 1947) is a leading poetry critic and poet from Veleshta near Struga in Macedonia whose popular lyrical verse is firmly anchored in the soil of his place of birth and of his childhood. He finished school in Struga on Lake Ohrid and studied Albanian language and literature at the University of Prishtina where he taught contemporary literature until expelled in September 1991 by the Serbian military. Vinca is the author of the verse collections Feniksi, Skopje 1972 (The phoenix); Shtegu i mallit, Prishtina 1975 (The path of nostalgia); Në vend të biografisë, Tirana 1977 (In lieu of a biography); Buzëdrinas, Prishtina 1984 (Inhabitant of the lower Drin); Arna dhe ëndrra, Prishtina 1987 (Patches and dreams); Kohë e keqe për lirikën, Prishtina 1997 (Bad times for poetry); Dri', Tirana 1999 (Dri’). He has also published noted monographs of criticism, in particular Struktura e poezisë së sotme shqipe (1945-1980), Prishtina 1985 (The structure of contemporary Albanian poetry 1945-1980), Orët e poezisë, Prishtina 1990 (The poetry hours); Alternativa letrare shqiptare, Skopje 1995 (Albanian literary alternative). He teaches literature in Prishtina./FLORIPRESS/
