Wikileaks” për shëndetësinë...

Lutfi Dervishi  Shëndetësia paraqitet sektori më problematik në Shqipëri. Sondazhet e njëpasnjëshme rendisin mjekët në vendin e parë në listën e institucioneve/profesioneve, ku kërkohet/jepet më shumë ryshfet.

Sektori publik vijon të jetë reminishencë e së kaluarës dhe kushdo që ka interes të dijë se si ka qenë komunizmi në këtë vend i rekomandohet të vizitojë spitalet shtetërore. Në këto spitale, familjarët e personit të sëmurë mirëpriten vetëm nëse bashkë me pacientin sjellin me vete një krevat, çarçafë, batanije, ushqime, pije, televizor (artikulli i fundit nuk është i detyrueshëm). Familjarët paguajnë mbi ose nën dorë, duke respektuar me rigorozitet shkallën e hierarkisë, rojën te porta, pastruesen, infermierët, doktorët... Pagesa dhe sidomos blerja e ilaçeve bëhet sipas procedurës që do të përshkruhet më me hollësi në vijim të kësaj kablloje. Sipas të dhënave të Qendrës Kombëtare të Bizneseve, me gjithë krizën ekonomike që ka kapluar botën dhe vështirësitë ku ndodhet sipërmarrja vendase, ka një rritje progresive të biznesit të spitaleve private dhe agjencive funerale. Analistët në ambasadë u përpoqën të gjejnë një lidhje logjike, duke studiuar shifrat e Institutit të Statistikave. Numri i lindjeve vijon të jetë më i lartë se ai i vdekjeve. Shpjegimin për rritjen e këtyre bizneseve e gjetëm te shënimet e një udhëtareje britanike që ka vizituar këto troje në fillim të shekullit të kaluar. “Shqiptarët nuk kursejnë pasurinë për dasmë, për mort dhe kur i zë shtrati”. U ndalëm gjatë te kjo fjali, sepse pas 105 vjetësh situata ka ndryshuar disi. Sot këtu kushton më shumë divorci se dasma. Kjo është arsyeja që numri i divorceve, megjithëse në rritje, është ende larg krahasuar me mesataren europiane. Sa i përket mortit (vdekjes) – këtu nuk kursen askush! Për vdekje nuk kursehen as fjalët e mira dhe as paratë. Folklori shqiptar është i pasur me vargje që himnizojnë vdekjen. “Të hëngërt mortja” – është një togfjalësh që e dëgjon jo rrallë të artikuluar në diskursin publik. Respekti për vdekjen shpjegon edhe lulëzimin e vrullshëm të agjencive funerale! Ka me dhjetëra agjenci funeralesh, por asnjë agjenci martese! Nderimi për atë që ndërron jetë është në shkallën sipërore. Shkaku për këtë kabllo është partneriteti pa precedent mes spitaleve dhe shërbimit të funeraleve. Ndërsa në Perëndim, të parët u heqin “bukën e gojës” të dytëve, këtu ndodh e kundërta! (Njëra dorë lan tjetrën, të dyja nxijnë... fytyrën” – është një grafit i fotografuar në zonën spitalore). Mjafton të hedhësh një sy në parkimin e spitaleve, ku 75% e zënë makinat funerale dhe 25% autoambulancat! Ka artikuj në shtypin e përditshëm, vërtetësia e të cilave nuk duhet vënë shumë në dyshim, pasi konfirmohen nga bisedat e regjistruara në kafene, që rrisin rritjen e biznesit të funeraleve me punën e mjekëve. Me gjithë hetimin e hollësishëm, ne ndeshëm vetëm në një rast që provon “bashkëpunimin e supozuar”, por jo të faktuar të mjekëve me “funeralistët”. Tre vëllezër në një qytet juglindor të Shqipërisë, thërritën një mjek të njohur nga Tirana për të operuar mamanë e tyre, e cila ishte në gjendje të rëndë. (Sipas kopjes së kartelës që mundëm të sigurojmë – pacientja vuante nga një sëmundje e pashërueshme. Mjeku nga kryeqyteti mbërriti (mesa duket me vonesë) dhe gruaja ndërroi jetë gjatë operacionit. Familjarët, sipas zakoneve të vendit, ngushëlluan njëri-tjetrin, ndërkohë që nusja e vogël e shtëpisë i afrohet mjekut dhe i jep një zarf me 300 mijë lekë (të vjetra). Mjeku, mes psherëtimave, “nuk ishte e thënë”, “kështu paska qenë shkruar”, merr zarfin me të dyja duart dhe pasi i hedh një sy çfarë kishte brenda skuqet në fytyrë dhe i thotë së resë se e ndiente veten shumë të ofenduar. “Unë nuk jam njeri sido kudo. Unë jam profesor doktor! Kjo është hera e parë që ndodhem në një pozitë kaq të vështirë dhe të sikletshme. Më ka ndodhur edhe herë të tjera ajo që ngjau sot në sallën e operacionit, por në asnjë rast nusja e shtëpisë nuk më ka dhënë më pak se 500 mijë lekë! Vetëm këtu në Shqipëri ndodh që t’i jepet funeralit 2 milionë dhe mjekut...” Mjeku u arrestua në kushtet e flagrancës. Prokuroria bëri hetime të hollësishme dhe kërkoi dënim me burg për shpërdorim detyre. Gjykata e nxori të pafajshëm doktorin, sepse sipas vendimit “gjatë 5 seancave dëshmitarët e thërritur nga avokati mbrojtës provuan katërcipërisht para trupit gjykues se ajo që mjeku i kishte thënë nuses së re ishte e vërtetë...!” Një shkrim në shtypin e përditshëm hidhte dritë mbi këtë partneritet të dyshimtë të mjekëve me funeralistët dhe përmendte raste kur disa mjekë kishin aplikuar në QKL (Qendra Kombëtare e Licencimit) për të marrë licenca për shërbimet funerale. Nga hetimet tona të menjëhershme artikujt nuk rezultuan të vërtetë. (Gjë e rrallë kjo për gazetat që botohen në Tiranë). Ishte e kundërta. Disa pronarë të shërbimeve funerale ishin regjistruar në universitetet private në degët Infermieri dhe Mjekësi! Pronarët e agjencive funerale janë njerëz me mjaft ndikim dhe përveç “udhëtimit të fundit” të ofrojnë edhe salla për të shtruar dreka apo darka. Miqësia e tyre me mjekët është e provuar nga fakti se familjarët kur kanë një të sëmurë në shtëpi nuk telefonojnë më urgjencën, por pronarin e agjencisë funerale, që ky të ndërhyjë te miqtë e tij doktorë për të vizituar të sëmurin! Megjithëse në këtë vend njerëzit kontaktojnë mjekun vetëm atëherë kur sëmuren, shëndeti mbetet temë e përditshme. “Në radhë të parë shëndeti”, “Ku ka si shëndeti” – është urimi që bëhet në festa familjare dhe aktivitete të ndryshme sociale. Shqiptarët fjalën shëndet e kanë edhe në përshëndetjet e përditshme. Ndryshe nga italianët që përdorin rëndom “ciao” apo bota anglo–saksone me “hello”, këtu dëgjon hajt shnet ose shkurt shnet. Etimologjia e fjalës përshëndetje ka në bazë të saj fjalën shëndet! Shqiptarët tregojnë kujdes për shëndetin, sidomos për shëndetin e tjetrit. Në këtë vend dollitë me fund janë të famshme! Në këto dolli, që si rregull zgjasin deri në mëngjes, shqiptarët pinë për shëndetin e tjetrit dhe dëmtojnë të tyren”, vëren një raport i Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Këtu gjendet edhe shpjegimi i faktit se pse shqiptarët sipas Bankës Botërore janë konsumatorët më të mëdhenj të ilaçeve në kontinent dhe pse i blejnë ato me çmime deri 60% më të larta se në vendet më të zhvilluara të Bashkimit Europian! (Shifra e fundit është bërë publik nga një debat në Kuvendin e Shqipërisë). Kontribut të pamohueshëm për zënien e vendit të parë në përdorimin e ilaçeve kanë dhënë vetë mjekët! Ata tregojnë një kujdes që nuk e ndesh në asnjë vend tjetër. Doktorët këtu jo vetëm plotësojnë recetat, por bashkë me recetën i japin pacientit edhe një copë letër me skica të detajuara (është hartë e vërtetë profesionale) për t’u orientuar për te farmacia që duhen marrë ilaçet! (Këto harta njihen zyrtarisht së fundi edhe nga “Google earth”.) Pacienti paralajmërohet rreptë nga mjeku që “ilaçet duhet të merren vetëm në këtë farmaci”. (Në rastet kur ilaçi i rekomanduar nuk gjendet, atëherë situatën e merr në dorë vetë farmacisti me shprehjen “më ka ardhur një ilaç më i mirë! Mos u shqetëso, është i njëjti çmim! Nëse në fytyrën e pacientit dallohet pavendosmëri, atëherë farmacisti lëshon fishekun e fundit: “Këtë ilaç e përdor për veten time!) Në një përpjekje për të disiplinuar administrimin e territorit bashkia ka kërkuar të njihet me këto miniharta, por Shoqata e Farmacistëve e mbështetur fuqimisht nga lobi i mjekëve ka kundërshtuar me argumentin se ligji shqiptar e njeh “konfidencialitetin e të dhënave për profesione si mjek, avokatë, punonjës të fesë etj. Edhe Shoqata për Mbrojtjen e të Drejtave të Autorit, një nga shoqatat më të fuqishme në vend, është rreshtuar pro farmacistëve. Informacione nga burime shumë të besueshme thonë se e gjithë kjo aferë “partneriteti mes bluzash të bardha” është zbuluar nga shoqata e varrmihësve që e ndien veten të mënjanuar nga “biznesi”. “Është dheu ynë që mbulon pisllëqet e tyre, por ata janë mosmirënjohës dhe të pangishëm”, citohet të ketë thënë, nga një regjistrim i punonjësve të shërbimit inteligjent, më i moçmi i varrmihësve në Tiranë. Është për t’u shënuar se klinikat dhe spitalet private janë të një cilësie shumë të mirë dhe dallojnë si dita me natën me shërbimin publik, megjithëse janë të njëjtët mjekë që punojnë. (Gojët e liga thonë se ndoshta këtu duhet kërkuar edhe shkaku që pajisjet e reja në spitalet publike prishen pa u vënë në punë). Një mjek që paradite punon në spitalin shtetëror thotë se në këto klinika vepron parimi: “Paguan për një dhe fiton dy pacientë”! Këtë kriptogram e shtjelloi një familjar, i cili tha se “këtu nuk ka asnjë dyshim se i sëmuri shërohet, por sëmuret ai që paguan”. Pasunarët e rinj po joshen në këto klinika me slogane “Jeton më gjatë ai që ka më shumë lekë”, “Mos kurseni për shëndetin”. “Askush nuk e ka marrë pasurinë me vete në varr”, “Kur të vijë fundi, dy metra tokë do të kenë të gjithë”... Por, në anën tjetër, qëndrojnë të varfrit. Në kushtet e polarizimit të shpejtë ekonomik, një pjesë e popullsisë me pamundësinë për të paguar vizita në spitale po kontribuon në mbajtjen gjallë të mjekësisë popullore. “Uji i ngrohtë, tulla e nxehtë, kripa e vjetër, rakia e re (ballë kazani), vaji i ullirit, qepa, aspirina dhe hudhra përdoren në masë për të luftuar gripin, temperaturat e larta, ftohjen dhe çdo dhimbje tjetër që ndien trupi i njeriut. Hudhra është i vetmi “medikament” parandalues që shumë vajza e mbajnë në xhep për të “mos u ngrënë m’sysh”. Receta për përmirësimin e gjendjes në shëndetësi përmblidhet në një fjalë të vetme, që është dhe refren i zyrtarëve, reformë. “Ne jemi të vendosur dhe të palëkundur në kursin e reformave”, thotë një zyrtar i lartë i Ministrisë së Shëndetësisë, por duhet të na kuptoni se reformat e vërteta dhe gjithëpërfshirëse kërkojnë kohë. Ne kemi vetëm 20 vjet që e kemi filluar.” Në kontrast me këtë deklarim qëndron një thënie e varur në një pavijon në spitalin publik: “Jeta e njeriut është e vështirë vetëm 100 vitet e para”