KOKA E ZEUSIT

Nga Izet Shehu

Kur krasitnim ullinj në pronat e arvanitasit Manol. Në piskun e vapes zhvisheshim dhe laheshim në det. Përtej hapësirës ujore ishte Kreta. Ishte mesi i verës. Frynte një erë e ngrohtë dhe e thatë.

Kur frynte era e jugut, pluhuri ngrihej nëpër rrugë dhe i qorronte udhëtarët. Së largu dukej një ishull i vogël, i bleruar. Dukej si një ullishte e mbjellë mbi det. Bregu ishte shkëmbor dhe askund nuk gjeje një kokërrizë rëre, veç pluhurit që përhapte nëpër rrugë era e jugut. Ishte zagushi. Gurët në breg, të larë nga valët e kripura dhe të përvëluara nga dielli, nxirrnin avull. Ajri dridhej. Një dyzinë me pulëbardha flatëruan mbi kokat tona, duke lëshuar britma të çjerra. Lepuj të egër kërcenin mbi shkëmbinj. Deti i thellë me deshë dallgësh llokoçitej. Hymë për t’u larë. I pari hyri Bardhi e pas tij unë. Qark s’kishte frymë njeriu. Nja pesëdhjet metra tej, një varkë e vjetër përkundej mbi dallgët dhe përplasej mbi shkëmbinjtë në breg.
- Mos u fut thellë, - më tha Bardhi. – A se sheh që deti është i trazuar?
- Jo, - i thashë.


Hodha sytë përqark. Deshët e dallgëve rrokeshin kokë më kokë. Një shkretëtirë gurësh avullonin në breg. Duke ecur me këmbët në ujë, një gjë e rrumbullakët, e gurtë më bëri që të më shkasë këmba e djathtë. U zhyta dhe e kapa me të dyja duart sendin e gurtë. S’ishte gurë, po një kokë e prerë statuje. E nxorra në breg. E vura mbi një shkëmb të rrafshtë e të veshur me myshk të gjelbër. Mbi shkëmbin e gjelbër koka dukej e çuditshme, si të qe e prerë nga koka e një pirati, se, të gjitha ato mite, përralla e legjenda që kisha dëgjuar e lexuar ma përqasnin këtë breg më bëma të hershme e të sotme të mbushura me historira të tilla.
- E kujt është kjo kokë e prerë statuje? – më pyrti Bardhi.
- Ku ta di unë i gjori? Pyesim afendikonë, Manolin.
- Se mos ai di gjë?
- Mbase di..


- Petrit, ty të kërcasin dhëmbët mos ke ftohtë?
- Jo, Bardhi. S’di pse më përshkoi trupi një rrymë frike.
Bardhi mori xhaketën e tij verore dhe ma hodhi mbi shpatullat e mbushura me mornica. Ashtu, me kurrizin e mbështetur mbas një shkëmbi, ndenja një copë herë.
- S’di si më erdhi, - i thashë shokut tim. - As vetë nuk e kuptova se si më erdhi.
- Si u qetësua deti, një kokë e zezë breshke, si koka e një pirate, u duk tej nja tridhjetë metra mbi ujë. Më s’u futëm në ujë. Kaluam përmes ullishtes dhe dolëm në rrugën e ngushtë me kalldrëm që zbret tatëpjetë te porti. Aty morëm në të mëngjër një rrugicë tjetër dhe dolëm në lagjen e vogël të çifutëve.

Në fund të saj ishte rrapi degëgjërë dhe çezma me dy luanë mermeri. Hapëm portën e hekurit dhe u futëm në oborr. Zonja Dhimitrullë me gotën me verë të bardhë në dorën e majtë dhe me cigaren e ndezur në gojë na përshëndeti. Zezakja Marie na priti me buzën në gaz dhe krahët hapur si një nënë e dashur. Fundja, dhe ajo ishte emigrante ekonomike si ne.
- Hë moj Nano , - i thirra dhe e përqafova. Më pëlqente Nano, - se, jo për ngjyrën, por për shtatin e lartë e të plotë i ngjante Nanosë së Balzakut. Veç me një ndryshim: ajo ishte një zezake e prushtë dhe me karakter të fortë.
- Sot, zonja Dhimitrullë, ka qënë në formë, - na tha:
- Ku e kupton ti, moj Mari?
- Edhe qeni e kupton zonjën dhe jo shërbëtorja që i lan e i shpëlan gjer të brendshmet. Sot, zonja, duket e shkriftuar. Kushedi ku ka pirë ujë burimi të kulluar. Kaq tha dhe na tregoi me dorë tavolinën për të ngrënë. Zonja na ndoqi me sy. Ne bëmë sikur s’ishim të interesuar për të dhe për orekset dhe mosorekset e saj.

* * *

Ndërsa ne po hanim, Maria lante makinën fringo ngjyrëargjendi të Dhimitrullës. Ndërkohë, erdhi afendikoi, Manoli. Maria hapi portën e hekurit të lyer me bojë të bardhë. Ai bëri sikur s’e vuri re zonjën, u fut brenda në shtëpi, u la e u ndërrua dhe, duke kaluar përmes agrumeve të kopshtit, u qas tek ne. Mbasi na pyeti se si e kishim kaluar ditën, çfarë kishim bërë e të tjera si këto, na tha se të nesërmen, që binte e diel, do të qëndronte pak në kishë (nëse dëshironim ne) tha do të bëjmë një vizitë në një kala të lashtë. Ne, pa hezitim, e pritëm me qejf propozimin e tij. Manoli u largua nga ne, eci përmes kopështit drejt shtëpisë. Tek shkallët e gurta u takua me zezaken, diç bisedoi me të dhe me nxitim hyri brenda. Maria, duke u lëkundur si një varkë, erdhi tek ne.
- Prit furtunën tani, - na tha.
- Pse? – pyeti Bardhi.


- Kur ajo pi, s’di se çfarë bën, por fryn e shfryn, sikur ia ka fajin njeri pse është e dhënë së tepërmi pas alkkolit, duhanit e …
Nëse Maria na fliste, një zhurmë e pazakontë shpërtheu në katin e dyte. Një gotë e qelqtë fluturoi mbi limonat dhe u bë copë e thërrime mbi një bandierë në anë të kopështit.
- Shyqyr që s’na u thye mbi kokat tona, - tha Maria.
- Di gjë ti, Marie, pse bën kështu zonja? – i thashë.
- Një zot e di pse është katandisur kaq keq kohët e fundit. Zonja ulurinte, shante. Manoli mundohej ta qetësonte. Po ku ndalonte ajo.
- Ti s’je burrë. Ti je një mumje. A s’e ke kuptuar që unë jam një grua. Një grua me plot kuptimin e fjalës. Nuk më duhet as pasuria, as sjellja jote e mirë. Më dohet burri që te ti s’e kam gjetur kurrë.


- Gjeje burrin, atëherë! – thirri me sa kishte në kokë afendikoi. – Gjeje dhe mos ma kthe shtëpinë në bordello!
- Si, si? Përsërite dhe një herë?
- Nuk të duroj më? – thirri ai. – Ti je marrosur. Kur të të kalojë kjo gjëndje trollisjeje, do të më japësh të drejtë.
Maria e tromaksur na u qas.
- A s’u thashë se do të pëlcasë furtuna? – Ne luftojmë për bukën e gojës, kur zonja, si e ka siguruar thelën e majme, pi, fryn, shfryn dhe lakmon bishtin e zi mbi thelë. Kërkon bishtin e zi.


Ne, si dëgjuam Marien, u futëm në shtëpizën tonë në anë të kopshtit. Fjalët e zezakes na u llokoçitën në mendje. Sidomos “kërkon bishtin“,“bishtin e zi“.
- Mos e ka fjalën për bishtin e Raulit, - tha zëshuar Bardhi.
Unë mora kokën e mermertë ndër duar dhe dola nga shtëpia. Maria u ul pranë shatërvanit.
- Shiko se çfarë kemi gjetur sot në det! – i thashë. Ajo e pa, e mori me dy duart e fuqishme tërë tul “kokën“ dhe tha:
- Kjo është koka e Zeusit.
- Çfarë është Zeusi, Marie? Pak, fare pak kam dëgjuar për të në letërsinë antike greke.
- Aha! – tha Maria. – Zeusi, në mitet e lashta greke,ishte kryeperëndia. Se, në Olimp, jetonin dymbëdhjetë perëndi, sipas miteve të tyre. Nuk flas për këto grekërit e sotëm, por për grekërit e vjetër. Këta, një zot e di se çfarë janë. Këta kanë përbuzje për njeriun. Janë racistë. Në këtë shtëpi njeri është Manoli. Si tha këto fjalë, i hodhi sytë rrotull në e dëgjoi kush dhe vazhdoi:


- Po të mos ishte Manoli, do të largohesha gjetkë.
- Po ku, moj Marie?
- Prapa diellit. Më është neveritur kjo shtëpi. Në mënyrë të veçantë Zonja Dhimitrullë, kjo pelë e pangopur seksua... dhe e kafshoi buzën. Nga buzët e trasha tërë tul buloi një pikë gjaku.
* * *

Nuk shkuam për të vizituar kalanë e lashtë. Zonja gjithë natën, duke gdhirë e diela, kishte qënë me temperaturë dhe, sipas Maries, kishte folur përçart fjalë të pakuptimta. Në mëngjes i ra temperatura.
- Jam mirë, - më tha.
- Thuaj tim shoqi s’e nuk është e nevojshme për të më çuar për vizitë tek mjeku. Ndjehem më mirë. Kur i vura tabakanë përpara për të ngrënë mëngjes, ma refuzoi.
- Sillmë një gotë me verë të bardhë, - më tha.
Ashtu bëra. Piu gotën me verë, ndezi një cigare dhe doli në dritare.


- Je mirë sot , Zonjë. Shyqyr Zotit, je mirë! Ajo psherëtiu thellë dhe heshti. Pas pak, hyri në dhomë Manoli. Unë u largova me marifet. Diç bisedonin qetë e pa zënka me njëri – tjetrin. Dy ditë nuk doli nga dhoma. Ditën e tretë më kërkoi për të ngrënë.
- Si ka qënë Dhimitrulla sot? – më pyeti Manoli.
- U përpoq të ngrihet, por kishte pak dhimbje koke, ndaj iu desh të shtrihej prapë.
Ditën e katërt e panë Zonjën në oboorr, duke u mbajtur te krahu tulor i zezakes. Shëtiti nëpër kopsht, u mori erë jaseminëve të lulëzuar dhe u ulën së bashku me Marien mbi bodrumin e shatërvanit.

Unë dhe Bardhi i shkuam pranë, e përshëndetëm, po ajo s’na e vari. Ishte e dobësuar. Në mbrëmje e pamë në dritaren e dhomës së saj me gotën në dorë dhe cigaren e ndezur. La gotën në mbi parvaz, i ra një numri në celular dhe foli me dikë. Maria na solli për të ngrënë.
- U shërua, - tha – Shyqyr Zotit u shërua!
Të nesërmen u ngritëm herët për në punë. Do të pastronim ferrat nën kurorat e ullinjve. Nën dritaren e hapur të Zonjës pamë përsëri ato shkallë të drunjta. Mendja na shkoi te zezaku Raul, burri i Maries.
* * *
Në fund të gushtit do të ktheheshim në dheun tonë. U ngritëm pas mesnate. Përqark dritat po shuheshin pak nga pak. Vetëm disa kishin mbetur ende të ndezura. Shtëpitë dhe njerëzit ishin kredhur në gjumë. Ajo, Zonja, rrinte e mbështetur te parvazi i dritares. Ne, pa zhurmë, kaluam përmes kopshtit dhe ecëm në trotuarin e shtëpisë. Nga pakujdesia, mend u përplasëm me shkallën e drunjtë nën dritare. Gruaja lëshoi një psherëtimë të lehtë dhe lëvizi. Pastaj murmuriti disa fjalë të fshehta. Ne ndenjëm si të ngrirë pranë shkallëve. Ajo zgjati kokën dhe thirri: Raul, Raul!
Ne përsëri heshtëm.
Dhimitrulla lëshoi një klithmë. Qeni leshtor lehi. Zezakja ndezi të gjitha dritat e shtëpisë.


- Hajdutët, hajdutët, Marie!
Maria iu soll përqark shtëpisë. Pa shkallët.
- S’ka hajdutë, moj Zonjë! Janë djemtë. Po nisen me pushime në vendin e tyre.
Ne, s’i kuaj të vjedhur, dolëm nga oborri dhe u nisëm për te stacioni i autobuzëve. Rrugës u ndeshëm me zezakun Raul. Ai bëri sikur nuk na pa.
- Po vete për ta shtypur kali i zi afrikan, - tha Bardhi. – Ç’dreq raciste është ajo, kur bën seks me Raulin?
- Ajo ështe bushtër e ndyrë, - ia ktheva unë. – Ajo ka përbuzje për ne, sepse jemi i njëjti gjak me afendikoin. Siç duket, ajo është mëkuar me ndjenjën e përçmimit vetëm për racën tonë. Në stacionin e autobuzave pritëm gati një gjysmë ore. Aty takuam dhe të tjerë emigrantë nga anët tona. Disa prej tyre i njihnim. Sidoqoftë, në mes tyre e ndjenim veten më të ngrohtë. Ishin bashkëatdhetarët tanë. – Ishin gjaku ynë.

* * *
Në Kakavijë nuk patëm probleme. Një plak thatim me sytë si të skiles na bëri një kontroll të përciptë të çantave. Koka e prerë e Zeusit rrinte e strukur në mes të plaçkave tona. Ca kostume, bluze e këpucë të mbledhura pranë kishës. Me siguri, ishin hedhurina prej të vdekurve. Për ne ishin të vlefshme, pasi ishim të varfër sa më s’ka. Kur mbërritëm në qytezën tonë, frynte një erë e lehtë. Një re e vogël, si një shtëllungë tymi, u duk në qiell nga ana e jugut. Ajo filloi të gufohej e të zmadhohej shpejt. Shtëllunga të tjera si dele të zeza vraponin pas saj. Kjo erë e ngrohtë i shtynte retë si bariu dhentë.

Pas pak, qielli u mbush krejt dhe filluan të binin pikat e para të vakta të shiut. Në të njëjtën kohë, shpërthyen mbi qytet bubullimat e para. Ne, të ngarkuar si kuaj, ecnim nëpër sokakun e kalldrëmtë, për të mbërritur në shtëpitë tona.
- Prit pak, o shi, - fliste duke zgjatur hapin Bardhi, - prit sa të mbërrijmë ne shtëpitë tona, pastaj bëj ç’të duash. Shndërroje qiellin në lumë, po deshe.
- Mes bubullimave u nisëm e mes tyre u kthyem – i thashë Bardhit. Edhe qielli qan për ne. U ndamë me Bardhin. Shtëpitë i kishim pranë e pranë. Trokita tri herë në derën e vjetër. Doli babai. Me sy të përlotur u takuam. Ashtu ndenjëm një copë herë.
- Jam plakur, - mërmëriti ai, - jam tharë si bari.
- Po nëna si është?
- Ah, nëna ka dy muaj që ka zënë shtratin.
- A e ke vizituar te mjeku?


- E ç’mjek djalli ka mbetur këtu! Spitali ka mbetur si hani i Selmanit. S’ka shtretër, s’ka batanije, s’ka asgjë. I grabitën të tëra orenditë. Vetëm një ndihmës mjek plak ka mbetur, po edhe ai s’para dëgjon nga veshët.
- Mirë, baba, - i thashë. – do ta gjejmë një mjek në qytetin fqinj dhe do ta sjellim me një taksi.
Kështu bëra. Fola me një mjek kardiolog. I dhashë ca dhrahmi, të cilat mi kërkoi si pa të keq. Nejse. Kardiologu ma vizitoi nënën dhe më dha një recetë për të marr ilaçet.
- Kur ti marrim ilaçet? – ndërhyri babai. – Farmacia e qytezës sonë është bërë mejhane.
- E rregullojmë, - tha mjeku.
Po me atë taksinë ngjyrë limoni që e solla mjekun nga qyteti e ktheva prapë. Ai kishte ilaçet në shtëpi. Bënte be e rrufe se me shumë mundime e me çmime të kripura i kishte siguruar me anën e një mikut të tij mjek, që kishte shkuar emigrant në Itali. Kuptohet me çmim “të kripur” i kishte siguruar ai, me çmim të “superkripur”ia bleva unë. Ky qenka kapitalizmi shqiptar! Kjo qenka makutëria shqiptare! Rëndësi pati që unë ia gjeta ilaçet nënës dhe pas nja dy javëve ajo u ngrit nga shtrati.

* * *
Kaloi një javë, pastaj dy, pastaj tri. Nuk ngopesha duke vështruar babanë, nënën dhe motrën time. Nuk ngopesha duke i parë e duke i prekur edhe gurët e sokakut, që më dukeshin aq të dashur si të ishin të gjallë. Gjatë atyre ditëve folëm për shtëpinë, për familjen, për fqinjët, për të vdekurit dhe për Shqipërinë. S’kishim më se ç’të thoshnim. Një ditë, kur u përtëri, nëna mori në dorë kokën e prerë të Zeusit.
- Po kjo kokë e prerë e kujt është? – më pyeti mua. – Më duket si koka e dervish Hançes, atij çalokut që endej këtyre anëve e shpjegonte kuptimin e ëndërrave.
- Ç’thua, moj grua! – nderhyri babai. – Kjo kokë e prerë vjen nga Greqia. E ku ka dervishë në Greqi?! Atje ka vetëm priftërinj, sepse është popull i krishterë.
- Po ç’e deshe, mor bir, që e solle?
- Kjo kokë e prerë nuk është as myslimane, as e krishterë, por është koka e Zeusit, e kryeperëndisë së Olimpit, - ia shpjegova unë.
- Pse je lodhur me këtë kokë? Më mirë të më sillje një palë këpucë me qafa nga ato të kishës, - tha me të qeshur babai.


- Si të duash, baba! Unë e solla. Ti, po të duash, vërvite.
- Vërvite! - ndërhyri nëna. – Ç’e duam atë kokë të prerë greku!
Këtë bisedë familjare e mbyllëm me kaq. Ç’do ditë bridhja rrugicave dhe shtigjeve të qytezës së fëmijërisë sime. Në sheshin e vogël në formë zemre, në qëndër të qytetit, më kishte rrahur për herë të pare gjoksi nga dashuria. Vajza që desha aq shumë qe shfaqur brenda një reje te praruar të muzgut: ajo mbante në dorë një zambak te bardhë dhe unë një tulipan të ndezur. Ç’aromë dehëse që përhapej në ajër! Ishte një mbrëmje e kaltër pranverore. Vajzat e qytetit, gati për t’u martuar, të veshura me rroba të bardha, të gjelbra, të portokallta shëtisnin me hap të fluturt e me gjokse të fryra, me flokë lëshuar supeve e me llërë të shpërveshura. Në këtë shesh, ja, mu këtu unë ndjeva për herë të parë se si më rrahu zogu i dashurisë në kraharor. Dhe atëherë isha i ri, fare i ri, isha gjashtëmbëdhjetë vjeç. E përshkova sheshin me nxitim, syulur, që të mos më takonte ndonjë që e njihja.


Bardhin e takoja gati çdo ditë. Në mbrëmje ecnim nëpër rrugicat e qytezës sonë të ndriçuara nga hëna e plotë, si fitimtarë, duke folur me pasion për hallet tona, për familjet, për fatin e atdheut ku na kishte rënë koka. Pranë sheshit të qytetit tonë, atij sheshit të vogël në formë zemre, një ish- shef i tregtisë kishte ngritur një lokal të bukur. Në mbrëmje aty mblidheshin të rinj e të reja dhe pinin ndonjë pije freskuese apo alkoolike. Aty shkonim edhe ne, unë dhe Bardhi. E, pikërisht në atë lokal të ndërtuar me shije, në një tavolinë ishin ulur tre burra. Njëri, me sa kuptuam nga të folurit, ishte grek, tjetri anglez dhe i treti shqiptar. Greku, me kokën e shogët, fliste më shpesh. Anglezi flokëargjendtë tundëte kokën. Shqiptari me flokët e bardhë si bora, rrudhte ballin dhe shkrepëtinte sytë. Ishin arkeologë. Siç duket, bënin studime në krahinën tonë me një histori mijëravjeçare. Pas pak, një djalë rreth të dymbëdhjetave, me një kokë të prerë mermeri në dorë, hyri në lokal dhe iu drejtua tre burrave, që diskutonin në tavolinën përballë nesh.


- Merreni! – u tha djali.
- Ku e gjete? – e pyeti arkeologu shqiptar.
- Pranë një ferre në periferi të qytetit, - shpjegoi djali.
- Tek po kullosja dhentë , njëra prej tyre, caporja, po e lëpinte. Pastaj iu afruan të tjerat dhe bënë si ajo. Greku s’u përmbajt, por me entuziazëm thirri sikur bëri një zbulim të madh:


- Koka e Zeusit... Koka e Zeusit...
Të tre e panë me kujdes kokën e prerë prej mermeri dhe qenë të një mendimi: djali u kishte sjellë kokën e Zeusit.
- Këtu, tha greku duke i përtypur me nxitim fjalët, - ka qënë vendbanim helen. Ja fakti: Koka e Zeusit.
Koka e prerë e Zeusit, - shtoi me nënqeshje arkeologu shqiptar.
Greku i dha pesë mijë dhrahmi djalit. Djali shprehu pakënaqësi. Greku përsëri i dha dhe pesë mijë të tjera. Djali iku fluturimthi.
Unë iu afrova arkeologëve. E rroka kokën e prerë me të dyja duart.
- Kjo kokë nuk u gjend këtu. Jo – u thashë me ton të prerë. – këtë kokë e kam sjellë unë. Jam emigrant më Greqi. E gjeta në ujrat e detit, pranë Kretës dhe e solla këtu para tri javësh. Babai im e paska hedhur në ferrë!
Mirë paska bërë!