në të ardhmen e afërt nuk do të kishte të mbijetuar që të dëshmonin Holokaustin për eksperiencat e mizorive të dikurshme. Çfarë Hersonski zbuloi, me ndihmën e producentit Noemi Schory, ishte një 62-minutësh, 35 milimetër e prerë të një filmi, të palëshuar kurrë, e vitit 1942, e emërtuar nga propaganda naziste, thjesht “Das Ghetto”. Material i shfrytëzuar më 2010 në dokumentarin “Një film i papërfunduar”, shfaqur mbrëmë në Akademinë “Marubi”, në Ditën e Kujtesës
Memoria është e manipulueshme kur përballë vihet kujtesa kolektive e ngjarjeve të pa përjetuar. Është një nga debatet më të mëdha edhe sot në Evropë( për Luftën e Dytë Botërore të udhëhequr nga Hitleri), sidomos kur deformimet e dëshmive historike janë të fuqishme. Në këtë shqetësim regjisori izraelit Yael Hersonski më 2010 shfaqi dokumentarin e ri “Një film i papërfunduar” duke hedhur dritë mbi pamje të vjetra të getos së Varshavës. Një film për një film, që dokumenton historinë e një filmi të braktisur të propagandës naziste. Imazhet në kulmin e varfërisë brenda getos janë të inskenuar me skena të hebrenjve që shijojnë luksin e tepruar.
Është konsideruar një ndërtim i çuditshëm duke krijuar një tregim të rremë të një geto vetë-qeverisëse, ku hebrenjtë në pushtet grumbullojnë pasuri të çmuar duke lënë pas dore vëllezërit e tyre.
Gati pesë vjet më parë regjisori Yeal Hersonski ishte goditur nga një koncept i paimagjinueshëm: në të ardhmen e afërt nuk do të kishte të mbijetuar që të dëshmonin Holokaustin, për eksperiencat e mizorive të dikurshme. Kështu regjisori izraelit u përqendruar për të gjetur një lloj filmimi të paharrueshëm, për t’u përdorur kinematografikisht për të ndihmuar në mbajtjen e gjallë të këtij kapitulli të tmerrshëm të historisë.
Çfarë Hersonski zbuloi, me ndihmën e producentit Noemi Schory, ishte një 62-minutësh, 35 milimetër e prerë e një filmi pa lëshuar kurrë të vitit 1942, e emërtuar nga propaganda naziste, thjesht “Das Ghetto”.
Filmi, i zbuluar nga Schory në një muze të Holokaustit në Jeruzalem, por zbuluar së pari në një arkiv filmi të Gjermanisë Lindore, më 1954, ishte kuriozitet I veçantë se si ajo u braktis, pasi ai u vra pa prova. Cili ishte pas tij, qëllimi i saktë i filmit, apo pse ajo nuk ishte përfunduar kurrë?! Më i dallueshëm ishte fakti se ai ekzistonte ende, kur një raport tregonte se 90% e filmit ishte në duar të nazistëve dhe u shkatërrua në fund të Luftës së Dytë Botërore. Kjo pamje, e gjetur pa zë, ishte zbuluar brenda një kanaçeje në formë shkopi, të fshehur në pyll ku shkruhej thjesht: “Geto”. Filmi i gjetur ishte përafërsisht një film i propagandës naziste. Pamjet ishin konsideruar të besueshëm mjaftueshëm, sa për të gjetur rrugën e tyre në dokumentarë të ndryshëm mbi Holokaustin.
Pastaj, në 1998 jashtë “getos” u zbulua se si ishin manipuluar pjesë të rëndësishme të inskenuar të filmit. Kur regjisori izraelit Hersonski zbuloi këtë mashtrim, vendosi të bënte dokumentarin duke marrë filmimin origjinal.
Një arsye për të treguar filmin origjinal, duke e paraqitur atë në tërësinë e saj, është shkak se si “Një film i papërfunduar” zë mbi dëshminë, ai përmban skena shkatërrimtare sepse “kërkohet në asnjë skenë”.
Në këtë makinë janë shtypur një milion e gjysmë hebrenj në 3 kilometra katrore të Getos së re në Varshavë, që çoi në varfëri të paimagjinueshme, në shkreti dhe izolim. Lypës, njerëz që vdisnin në rrugë, të sëmurë dhe të varfër, këto janë përshtypjet më të fuqishme. Ashtu shqetësuese si janë, pamjet e shumta origjinale nga afër të banorëve të getos, detajet shfaqen të tmerrshme për t’u parë.
Me fytyra të tmerruara, të përhumbura nga dijenia e vdekjes së sigurt, këto janë konsideruar nga mediat botërore si portretet më të dëshpëruara të shfaqura ndonjëherë në ekran.
Si më e keqja, nëse nuk ka më keq, janë skenat që përshkruajnë lypësit. Këto pamje janë një poshtërim i tmerrshëm ku gratë merren me forcë për t’u zhveshur dhe pastaj i filmojnë ato. Tmerri është i qartë, duke përdorur korent ose ritualet e banjave.
Dhe të shtënat mbi kufomat e panumërt të palosur një mbi një, në një varrezë tjetër masive- kjo geto ka vetëm një fjalë; dëshpërim.
Ky produksion gjermano-izraelit, është vlerësuar si një dokumentar i fuqishëm i Yael Hersonski. Filmimi është zbuluar pas luftës, puna e papërfunduar, pa fonogram, shpejt u bë një burim për historianët që kërkojnë regjistrimet origjinale, pavarësisht ndërtimit të saj të përpunuar në shërbim të propagandës.
Zbulimi më vonë ka qenë një diskutim i gjatë, i komplikuar më herët, ku tregohen manipulimet e ekipeve të kamerave në këto skena “të përditshme”. Hebrenjtë e kamur në një darkë elegante dhe teatrale (ndërkohë shkelën mbi trupat e vdekur të bashkëkombasve) të gatshëm, por bashkëfajtorë, aktorë të alternuar plot frikë në mohimin e fatit të tyre të afërt.
Ekrani i pamëshirshëm mbështjell secilin si të mbijetuar nga geto: skena të fshehta, kompleksitet dhe autoritet. Në filmin “Një film i papërfunduar” paditen dy të këqijat: narcizmin befasues dhe shtetin nazist.
“Geto” është konsideruar nga mediat botërore si një përzierje e sinqertë me skenat e jetës së hebrenjve, ku skenat kanë qëllim të demonstrojnë egërsinë e hebrenjve të pasur për gjendjen e fqinjëve të varfër dhe të uritur, po hebrenj. A është ky një dokument historik, kjo shpesh ka vënë në dilemë historianët për ta pasur si dëshmi historike.
"Ka qenë një kohë kur gjermanët mendonin se ata po shkonin për të fituar këtë luftë. Dokumentacioni kishte për qëllim për të përkujtuar këtë fitore dhe gjithashtu për të edukuar brezat e ardhshëm në lidhje me këtë garë. Ata do të shkatërronin për të krijuar një perandori të tretë”, është shprehur Hersonski. "Gradualisht kjo u bë dëshmi kundër tyre, kështu që ata u përpoqën për ta shkatërruar atë. Ironia është se ata ishin aq të mirë në dokumentimin, sa ata nuk kanë kohë për të shkatërruar çdo gjë". Kur është dhënë premierë, në këtë dokumentar regjisori Hersonski ka ftuar të mbijetuarit e getos për të parë filmin, dhe ndërkohë i ka filmuar ata. Përgjigjet e tyre ishin: “I papërfunduar” ka pushtet emocional. Ky film konsiderohet në "udhëkryqet" të llojeve të ndryshme të kujtim-dokumentacionit, imazhit dhe ndikimit emocional, ku Hersonski ka thënë, "ju mund të gjeni diçka të vërtetë."
Regjisori është shprehur se për shikuesit e rinj ky është një shans për të parë filmin për shkak të vëmendjes që jep në procesin e shkrimit të historisë.
"Besoj se për një djalë 17-vjeçar ose vajzë që kërkon të dijë më shumë, ky film do të ndihmojë ata të bëhen shikuesit më të mirë... Nuk tregon thjesht mizori, filmi diskuton dokumentacionin për shumë nga këto krime".
Ky dokumentar me titullin “Një film i papërfunduar”, produksion i vitit 2010, 87 minuta, u dha mbrëmë me rastin e ditës së Kujtesës së Holokaustit, organizuar nga Ambasada e Izraelit në Shqipëri, Oborri Mbretëror i Shqipërisë, Shoqata e miqësisë Izrael-Shqipëri dhe Akademia e Filmit dhe Multimedias “Marubi”.
