Nëse dyshoni: Lexoni librat!

Dje, në Ministrinë e Kulturës u ndanë çmimet vjetore të letërsisë. Sabri Hamitit iu dha çmimi i madh për veprën e tij “Poetika shqipe”, në roman Ramiz Gjini, në prozën e shkurtër Ridvan Dibra dhe në poezi Arjan Leka, Visar Zhitit për “Letërsia e dënuar”, përkthyesi i shqipes në gjuhë tjetër, Joachim Röhm etj. Prurjet e këtij viti në letërsi, kryetari i jurisë, Agron Tufa, thotë se e kanë çuar letërsinë në një dinamikë të re letrare, ku romani dëshmon për një sistem të konsoliduar letrar, ndërsa për çdo dyshim që shkakton polemika e debate të përvitshme për këto çmime, Tufa e komenton si integritet moral, duke thënë prerë:

Si për t’u prirë e mbyllur gojën të gjitha debateve që shoqërojnë gjithmonë çmimet që ndan Ministria e Kulturës për letërsinë, kryetari i jurisë, shkrimtari Agron Tufa, ka sfiduar dje çdo polemikë të mundshme që mund të ndodhë, duke u shprehur: Morali për dyshimet: lexoni librat!

Çmimet e letërsisë nëse janë politike ose jo, edhe ministri i Kulturës Ferdinand Xhaferaj e ka përmbyllur duke thënë se Ministria e Kulturës është për të ndjekur politika, ndryshe nga ajo që po trazon këto ditë vendin, bëhet fjalë për politika kulturore kombëtare.

Kjo ka qenë ana zyrtare, për herë të parë e artikuluar aq prerë si për t’u dhënë fund aludimeve partiake, dhe politike që shkojnë si çmim për autorët fitues, ndonëse kontributi i tyre vjen në dinamikën e veprës, letërsisë.

Aq më keq kur këto çmime përndiqen edhe si situate klanore, deri në paranoja shkatërrimi mes autorëve me njëri-tjetrin. Dhe gjithë fajin sigurisht e ka sërish politika, jo ajo për kulturën kombëtare. Në të kundërtën mendimin jashtë këtij konteksti do ta kishim më prezent deri në imponimin intelektual të asaj çfarë po kalon vendi ynë. Por këto çmime të letërsisë nuk dëshmojnë se mungon ky mendim, por thjesht indiferencën e saj! Nuk do të ndodhte kjo gjë po të ishim 100 vjet më parë, kur plejada e viteve ‘30 ishte modeli më ideal për trashëgiminë e mendimit. Ka qenë i vështirë perceptimi i çmimeve dje pa këtë kontekst të koherencës politike në vend. Sikur balerina e ftuar për të kërcyer mes tyre, mu në turinjtë e shkrimtarëve më aktivë në vend, edhe që prisnin me ankth, çmim, të mos dëshmonte këtë frakturë dhimbjeje, tensioni, gjymtimi të lirisë në moment më fatal që po kalojmë.



***

Letërsia e vitit që lamë pas dëshmon për dinamikë të re. Ata që ankohen se nuk ka maja, nuk ka autorë shqiptarë, nuk i lexojnë prurjet e reja. Letërsia ka nevojë për dinamikë dhe me këtë përmbyllje për prurjet e 2010-s, kryetari i jurisë, Agron Tufa, së bashku me jurinë të përbërë nga poeti Bardhyl Londo, studiuesja Persida Asllani, shkrimtari Virgjil Muçi dhe Balil Gjini – kanë listuar fituesit.

Çmimi i Madh i Letërsisë për vitin 2010 i është dhënë shkrimtarit dhe studiuesit Sabri Hamiti me veprën "Poetika shqipe", e motivuar nga juria: “Për studimin dhe interpretimin e letërsisë shqipe si një tërësi organike me kodet dhe strategjitë e saj të ligjërimit, nën dritën e teorive dhe hulumtimeve moderne, origjinale dhe bashkëkohore”. Hamiti ka qenë prezent në marrjen e çmimit, duke tradhtuar ndoshta për herë të parë nga ndjeshmëria e tij intime, si nostalgji por gati dhe si fund të asaj pune që është lajmëruar nga vepra e tij, se e ka mbyllur kapitullin me përpjekjen sublime për të sistemuar letërsinë e shekullit të tij letrar. Gati në mënyrë solemne ai është shprehur dje: “Miq të vjetër e të rinj, me ardh në Tiranë kur ta afrojnë kolegët dhe bashkëkohësit është nder… jam nis nga Prishtina me temperaturë -10 gradë, dhe mbërrita në +10 gradë… !” Hamiti e ka folur për një lidhje “të përhershme dhe të përjetshme” me shqipen, se letërsia është shpëtim me shumë se mbrojtje, dhe më shumë njohje: ekzistim. Për këtë çmim nuk thuhet se ka pasur kandidatura të vëna në diskutim, ndonëse libri i tij “Poetika shqipe”, ishte në listën e “zvogëluar” të jurisë për kategorinë kritike dhe teorinë letrare.

Çmimi "Petro Marko" për vitin 2010 iu dha shkrimtarit Ramiz Gjini me romanin "Bibollasit", motivi: “Për risitë letrare që sjell në regjistrat stilistikë të narracionit dhe për konceptin karnavalesk dhe groteskun në paraqitjen e përditshmërisë së shoqërisë sonë, të deformuar nga traumat diktatoriale e postdiktatoriale”. Autori jeton në Nju Jork dhe fjala që solli në ceremoninë e djeshme thjesht ishte: “Pavarësisht nga çmimi, fakti që isha në garë, më ka bërë shkrimtar”. Prurjet në roman janë parë si tendenca më dinamike e letërsisë duke ndarë konkluzionin se mund të flitet për një konsolidim të sistemit letrare, që Tufa e ka paralajmëruar se letërsia po funksionon si sistem zhanresh, pavarësisht se mungon teoria dhe kritika letrare. Rrethi më i ngushtë i garës ka pasur 7 vepra pretendente deri në finale, si romani "Goja e botës" i Zija Çelës, romani "Terxhumani" i Idlir Azizit, romani "Hotel Arbëria", i Mehmet Krajës, romani i Rudi Erebarës "Vezët e thëllëzave", romani i Lindita Arapit, "Vajzat me çelësa në qafë" dhe romani i Ahmet Dursun "Pena e gardianit".

Çmimi "Mitrush Kuteli" iu dha shkrimtarit Ridvan Dibra me vëllimin me tregime "Në kërkim të fëmijërisë së humbur", motivuar nga juria: “Për teknikat narrative të përvojës së gjallë, të rikuptimësuara në korniza kompozicionale dhe paradokset semiotike me kohën”. Dibra ka qenë prezent dje, duke u shprehur: “Falënderoj jurinë për çmimin, por nuk e di në është libri më i mirë, por të shkruarit e tij më ka dhënë çaste paqeje, mirësie, shpresoj këtë edhe për lexuesit”. Me Dibrën për prozën e shkurtër kanë qenë tre pretendentë për këtë çmim, Uran Butka me "Dora e shtetit" dhe Ramiz Gjini me "Posta që sjell era".

Çmimin "Lasgush Poradeci" juria e vendosi për poetin Arjan Leka me poemën "Ndreqje gabimesh", për monologun e subjektit poetik përmes imazheve metafizike e meditative si rrugë komunikimi maksimal me trajtat e rrëshqitshme të femrës në të gjitha rolet e saj. Ndërsa fjalët e Lekës, që ka provuar çmimin pak vite më parë çmimin e Ministrisë së Kulturës, për romanin, ishin: “Është një gëzim që këmbehet dhe të tjerë pas nesh do fitojnë. Autori e ka mendjen tek vepra dhe jot e çmimi. Kjo është fitore e përkohshme. Në gjininë e poezisë, rrethi i të përzgjedhurve si gjithmonë ka qenë më i gjerë, me fituesin Arjan Leka në renditje pretendentë ishin poezia e Zef Zorbës në përmbledhjen "Buzë të ngrira në gaz", Petrit Nika me "Qenia brenda enës", Preç Zogaj me "Nuk ndodh asgjë veç dashurisë...", Anna Kove me "Djegë ujërash" dhe Zimo Krutaj me vëllimin "Hojëza fryme".

Çmimi "Faik Konica” iu dha një studiuesi me emër jo fort të rrahur në qarqet letrare të Tiranës, Anastas Kapuranit, me veprën studimore "Migjeni, ose parathënie e dyzuar", që u vlerësua “për prurjen bashkëkohore ne mendimin kritik për veprën e Migjenit dhe hapjen e diskursit shkencor mbi krijimtarinë e tij”. Një çmim e lidhur me veprën edhe për shkak të vitit të Migjenit. Në këtë kategori për kritikën dhe teorinë letrare, emri i Kapuranit është vendosur mes pesë veprave pretendente studimi i Eldon Gjikës "Cikli filozofik i Lasgush Poradecit", studimi "Poetika shqipe" i Sabri Hamitit, studimi i Behar Gjokës "Shkrimtaria e Martin Camajt" dhe "Satira e Fishtës në epikë" e Lisandri Kolës.

Çmimi "Gjergj Fishta" iu dha shkrimtarit Visar Zhiti, për librin eseistik "Panteoni i nëndheshëm", e motivuar “për sjelljen e një mendimi analitik e sistematik mbi veprën letrare të shkrimtarëve të ndaluar e të burgosur nën diktaturën komuniste, të cilët nuk patën fatin të komunikonin me lexuesin e tyre, por provuan tragjedinë e dyfishtë si njerëz e si krijues”. Zhiti, pas një eksperience diplomatike jashtë vendit, i pranishëm dje në ceremoni tha se libri i tij është “për gjithë atë letërsi të dënuar, për përpjekjen për më shumë liri, dhe më shumë shpresë”

Çmimi "Fan Noli" iu dha përkthyeses Saverina Pasho me romanin "Ishulli i mundshëm" të shkrimtarit provokativ francez Michel Houellebecq, “për gjetjen e pasforcuar të ekuivalencës stilistike e sintaksore në një shqipe të pasur, të gjallë e dinamike”.

Prezente dje, përkthyesja u shpreh: “Puna që bëj është një kontribut modest”.

Ashtu si poezia, edhe përkthimet e vitit që lamë pas, kanë pasur prurjen më të madhe, ndërsa rrethi i pretenduesve ka qenë jo fort i ngushtuar: Ardian Klosi me "Proza e shkurtër e Kafkës", Aristidh Ristani me "Loja e rruzareve prej qelqi" të Herman Hese, Jonila Godole me "Elegji Duine", poemë e Rajner Maria Rilke, Aristotel Spiro me "Vepra poetike" e Konstandin Kavafis, Mimoza Hysa me romanin e Margaretë Mazantinit "Të vish në jetë" dhe përkthyesi i ndjerë, Dritan Çela për "Kryeveprat" e Dino Buxatit.

Çmimi "Jusuf Vrioni" iu dha përkthyesit të njohur Joachim Röhm, “për kontributin e gjithanshëm e të shumëçmuar në përkthimit dhe promovimit e dhjetëra shkrimtarëve dhe veprave të letërsisë shqipe në gjuhët dhe kulturat gjermane”. Përkthyesi nuk kishte ardhur në Tiranë për të tërhequr çmimet, por bashkëshortja e tij lexoi letrën për këtë nderim, ku ndër të tjera tregoi lidhjet e përkthyesit jo vetëm me gjuhën por dhe kulturën e jetën shqiptare. Por mesazhi me domethënës prej përkthyesit rebel Joachim Rohm ka qene edhe në kontekst politik, që askush nuk guxoi ta shprehte dje se “përcaktuese për një popull nuk janë zhvillimet politike, por kulturore”.

Çmimi “At Donat Kurti” që ndahet për letërsinë për fëmijë iu dha një emri të ri, 16-vjeçarit, Joni Boçari me romanin "Bor-for ose provat e Askanos", “për gjuhën e gjallë dhe imagjinatën lojacake në krijimin e realiteteve të magjishme e fantastiko-shkencore”.Shkrimtari Virgjil Muçi, që i dorëzoi medaljonin, tha se Boçari ka rigjallëruar romanin fantastiko-shkencor. “Ky çmim është shtysë dhe kurajo për të vazhduar me vepra të tjera”, ka thënë pas asnjë hezitim, fituesi i “At Donat Kurtit”.

Ndërsa, i fundit çmim që promovon autorë më të rinj, “Migjeni” iu dha poetes debutuese, Manjola Brahaj me vëllimin "Vajtimi i Kalipsosë", për gjuhën e pasur dhe imazhet befasuese, në një konceptim modern të strukturës semantike dhe vargut të përpunuar. Pretendentë për çmimin e debutuesit, Brahaj pati përballë të riun Arti Lushi me librin "Humus".

Violeta Murati