Gjithashtu, në “Albania Report” ishte një listë librash të autorëve shqiptarë të përkthyer në anglisht dhe një prej tyre “Kështjella” nga Ismail Kadare më tërhoqi vëmendjen. Libri fliste për rrethimin e kështjellës së Krujës në Shqipërinë e veriut, nga turqit osmanë në shekullin e 15-të. E porosita librin dhe kur mbërriti e lexova pothuajse menjëherë, pasi përshkruante në hollësi të mahnitshme një kështjellë shqiptare rrethuar nga forca të panumërta turke me pajisje dhe armatime shumë më të mira. Aq shumë u impresionova nga libri, sa pasi e lexova porosita edhe gjashtë kopje të tjera.
Pas kësaj mora vesh se botuesi i “Albania Report” ishte një punëtor poste hebreo-amerikan i dalë në pension-për fat të keq ia kam harruar emrin-një marksist i betuar dhe për këtë arsye kishte prodhuar “Albania Report”. I shkrova duke i thënë sa shumë më kishte pëlqyer “Kështjella” dhe se ç’autor i shkëlqyer mendoja se ishte Kadareja. Pas disa kohësh porosita libra të tjerë dhe fillova të shoqërohesha me botuesin njujorkez me anë letrash.
Pak muaj më vonë mora një telefonatë nga i njohuri im në New York, i cili më informoi së inventari i “Kështjellës” ishte mbaruar dhe më pyeti nëse isha i interesuar të financoja shtypjen edhe të 100 kopjeve të tjera. Kërkesa më kapi në befasi, por për shkak se “Kështjella” më kishte pëlqyer shumë, rashë dakord. Botuesi, mirënjohës për bujarinë time, më kërkoi të shkruaja diçka rreth librit me rastin e botimit të edicionit të ri.
Më lejoni të rendis atë që shkrova:
E lexova Kështjellën me interes të madh. Askund në leximet e mia të mëparshme konflikti ndërmjet turqve osmanë të shekullit të 15-të dhe forcave heroike shqiptare të udhëhequra nga Gjergj Kastrioti-Skënderbeu nuk janë përshkruar me kaq imagjinatë. Imagjinoi përshkrimin e rrethimit të Krujës nga një këndvështrim turk! Sigurisht romani është rezultat i hulumtimeve të shumta të trupave luftarake turke dhe mbrojtësve shqiptarë të pesë shekujve më parë. Për shkak të rëndësisë së saj historike, Kështjella duhet të shërbejë si referencë e vlershme për shqiptarët apo të huajt.”
Tani pas kaq vitesh dhe prominencës e respektit ndërkombëtar për Ismail Kadarenë, i cili ka kulmuar me nominimin e tij për çmimin “Nobel” në Letërsi, jam krenar që isha një nga shqiptaro-amerikanët e parë që pikasa talentin e tij të jashtëzakonshëm.
Në vitin 1981 vizitova Shqipërinë, si pjesë e një turi shqiptaro-amerikan shoqëruar nga ime shoqe Jane dhe nga djali ynë asokohe 4-vjecar Zaharia Tomorri. Grupi ynë kishte zënë dhoma në hotel “Tirana”, ku unë u miqësova me menaxherin e hotelit, i cili u magjeps pas djalit tonë dhe faktit se emri i tij i mesëm ishte Tomorr. Një moment, pa e menduar shumë, i thashë nëse do të ishte e mundur të takohesha me Ismail Kadarenë, Kështjellën e të cilit e kisha pëlqyer aq shumë. U lumturova kur menaxheri më tha se Kadareja do të vinte në hotel për t’u takuar me mua pas nja një ore.
Isha shumë i gëzuar dhe shpresëshumë kur në orën e caktuar në hollin e hotelit menaxheri më prezantoi me Ismail Kadarenë. Vura re se ishte shtatvogël dhe unë isha shumë i interesuar në mënyrën e tij të të veshurit. Në kokë kish vënë një kapele jeshile, që përfundimisht kishte një stil europian. Mbante veshur gjithashtu një pallto po jeshile dhe në dorën e djathtë kishte një çadër. Sidoqoftë, ishin gjyzlykët e mëdha me skelet të zi që unë gjeta të pazakonta dhe mendova se i shkonin për shtat stilit të tij të veçantë. Shoqëruar nga një përkthyes, sepse unë nuk isha i sigurt në aftësitë e shqipes sime, menaxheri na shoqëroi në hollin e katit të dytë ku u ulëm në kolltukë të rehatshëm me pije freskuese përpara.
Fillova ta pyes rreth romanit të tij Kështjella, i cili siç edhe e informova duhet të jetë në cdo librari të botës për shkak të ekzaktësisë me të cilën përshkruhen skenat e rrethimit të fortesës shqiptare të Krujës nga ushtria osmane. Humba në hulumtimet që Kadare kishte bërë për t’u familjarizuar me taktikat e luftës së turqve dhe ia përsërita disa herë cilësinë e përshkrimeve të tij. Teksa shprehja entuziazëm rreth librit, Kadare tunde kokën dhe buzëqeshte kur përmendja skena të ndryshme ndërmjet turqve dhe shqiptarëve. Takimi im me Kadarenë zgjati më shumë se një orë deri kur menaxheri më njoftoi se shkrimtari kishte një tjetër takim.
Shumë vite më vonë e takova Kadarenë përsëri në Boston, ku e intervistova për gazetën shqiptaro-amerikane “Liria”, drejtor ekzekutiv i së cilës u bëra pas vdekjes së themeluesit dhe editorit të saj, legjendës së Boston-it, Dhimitri Trebicka.
Kadareja ishte i hapur dhe iu përgjigj pa hezitim shumë pyetjeve dhe unë u gëzova me faktin se ai e mbante mend takimin tonë në Tiranë. Gjithashtu u preka kur ai më falënderoi për lidhjen që kishim ruajtur përgjatë viteve.
I kam lexuar shumicën e librave të Kadaresë; sidoqoftë ende besoj se Kështjella përfaqëson veprën e tij më të mirë bashkë me “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”.
*Aktivist i komunitetit shqiptaro-amerikan në Boston. Themelues i Frosina Network, një OJKQ që ndihmon emigrantët e sapoardhur në Amerikë.
