Visar Zhiti, lindur më 2 dhjetor 1952 në Durrës është shkrimtar shqiptar.
Visar Zhiti ishte bir i aktorit dhe poetit Hekuran Zhiti (1911-1989). Visar Zhiti u rrit në Lushnjë, ku ai përfundoi shkollën e mesme në vitin 1970. Pas përfundimit të studimeve në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër (sot Universiteti Luigj Gurakuqi), ai filloi karrierën e tij të mësimdhënies në qytetin malor verior të Kukësit, duke demonstruar një interes në fillim në vjersha, disa nga të cilat u botuan në revistat letrare.
Në 1973, ai përgatiti për botim një përmbledhje, "Rapsodia e jetës së trëdafilave". Ishte koha e Plenumit të 4-t të KQ të Partisë së Punës (Partia Komuniste)në të cilin diktatori komunist Enver Hoxha filloi një fushatë të egër kundër të rinjve që pëlqenin kulturën perëndimore.
Babai i Zhitit kishte patur më parë një konflikt me autoritetet, dhe poeti i ri papritmas u bë një nga viktimat politike të diktaturës për të frikësur intelektualët shqiptarë. Dorëshkrimi i përmbledhjes së tij të përmendur më sipër, që kishte qenë dorëzuar për botim në shtëpinë botuese Naim Frashëri, u konsiderua si një krijim me gabime të rënda ideologjike dhe që nxinte realitetin socialist. Ai u arrestua më datë 8 nëntor, 1979 në Kukës.
Mbasi u dënua në një gjyq qesharak në prill të vitit 1980 me trembëdhjetë vjet burg, ai u dërgua në burgun e Tiranës dhe më vonë transferohet në burgun famëkeq të Spaçit. Shumë nga të burgosurit që ishin me të në burg vdiqën nga keqtrajtimet, torturat dhe kequshqyerja ose pësuan çrregullime mendore.
Ai u lirua nga burgu në fillim të vitit 1987 dhe u "lejua" nga pushteti komunist për të punuar në një fabrikë të prodhimit të tullave në Lushnjë. Mbas rënies së diktaturës komuniste në vitin 1991, ai arriti të shkojë në Itali ku punuoi në Milano deri në 1992. Përmes një burse studimi nga Fondacioni Heinrich Boll, Zhiti shkoi në Gjermani në vitin 1993 dhe vitin e ardhshëm shkoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Pas kthimit të tij në Shqipëri, ai punoi si gazetar dhe u emërua kreu i ndërmarrjes botuese e cila kishte planifikuar të botonte librin e tij të parë. Ai ka qenë i punësuar më vonë nga shërbimet administrative të parlamentit të ri shqiptar dhe në 1996 u zgjodh vetë në parlament.
Mbas Realiteteve të zymta të politikës shqiptare, ai u tërhoq nga politika. Në vitin 1997 ai u emërua atashe kulturor në ambasadën shqiptare në Romë, ku ai qëndroi deri në vitin 1999.
Veprimtaria Krijuese
Libri i tij i parë me poezi, "Kujtesa e ajrit" u botua në Tiranë në vitin 1993, i cili përfshnte disa poezi nga burgu. "Hedh njė kafkë te këmbët tuaja" u botua vitin e ardhshëm. Ky vëllim përmbante të gjitha 100 poezitë të krijuara në burg në mes 1979 dhe 1987, të cilat kishin mbijetuar vetëm në kujtesën e tij. Vëllime të shumta pasuan, dhe ai është i njohur tani si një prej poetëve të mëdhenj shqiptare të shekullit të 20-të.
Ai ka shkruar edhe shumë tregime të shkurtëra, të mbledhura në dy vëllime, dhe ka përkthyer në gjuhën shqipe vepra nga Garcia Lorka dhe poeti italian Mario Luzi. Kujtimet e tij nga burgu, "Rrugët e ferrit: burgologji" u botuan në Tiranë në vitin 2001. Në vitin 1991 atij iu dha çmimi italian për poezi "Leopardi d'oro" (Leopardi i artë), dhe në 1997 ai mori çmimin prestigjioz "Ada Negri".
Libra me poezi:
Kujtesa e ajrit (Tiranë: Lidhja e shkrimtarëve, 1993)
Koha e krisur (1993)
Hedh njė kafkë te këmbët tuaja (Tiranë: Shtëpia Botuese Naim Frashëri, 1994)
Mbjellja e vetëtimave (Shkup: Flaka e vëllazërimit, 1994)
Koha e krisur (1993)
Dyert e gjalla (Tiranë: Eurorilindja, 1995)
Kohë e vrarë në sy (Prishtinë: Rilindja, 1997)
Si shkohet në Kosovë (Tiranë: Toena, 2000)
Rruget e ferrit: burgologji(2001)
Ka shkruajtur edhe Pazari I Kepucarit. Përkthyer në Gjuhën Agleze:
Condemned Apple (Molla e dënuar): Poezi të zgjedhura, përkthyer nga Robert Elsie (Los Angeles: Green Integer, 2005).
Etj.
Përgatiti :Flori Bruqi
-------------------------------------
Nga Sebastiano Grasso
Botohet në Itali libri “Rrëfim pa altare” i shkrimtarit Visar Zhiti
Nga Sebastiano Grasso
Gazeta më e madhe italiane “Corriere della Sera”, e datës 21. 12. 2012, boton shkrimin e poetit të njohur, gazetar dhe President i PEN Clubit italian, Sebastiano Grasso. Po e japim të plotë:
Është nëpër librarira “Rrëfim pa altare” (Diana Edizioni, çmimi 20 euro), antologji e poezive të Visar Zhitit, konsideruar bashkë me Ismail Kadarenë, një nga majat më të larta të letërsisë bashkëkohore. Përmbledhja e përgatitur nga Elio Miracco ka parathënien e Sebastiano Grassos. Po paraprijmë me një pjesë të saj.
Visar Zhiti është, siç thuhet, “bir arti”. Babai, Hekurani, ishte aktor, poet dhe komediograf, por i persekutuar nga regjimi dhe s’pati kurrë mundësinë në jetë të publikonte shkrimet e tij (sot është mjaftësisht i njohur në Shqipëri, por do të kishte merituar më shumë). Ç’domethënë kjo? Që, që kur ishte në moshë të njomë, Visari ka patur të bëjë me teatrin dhe letërsinë. Por, për fat të keq, ai ndoqi të njëjtin fat të prindit: arrestohet në 1979 për vargjet e tij antiregjim, gjykohet dhe dënohet me 10 vjet burg e punë të detyruar në miniera. Disa prej miqve të tij u ka shkuar dhe më keq: janë pushkatuar e varur. Visari nuk e shpagoi të gjithë dënimin: doli 2 vjet para, më 1987. Por vragat kanë mbetur. Ashtu si kujtimet që ngjallin makth, ankthe dhe turbullim.
E kam njohur Zhitin në Milano në shatorin e 1991-shit. Kishte mbërritur në kryeqëndrën e Lombardisë disa muaj më parë me Lanfranco Vaccari-n, gazetar race. Dhe kështu u vendos në “Corriere della Sera” për të kryer një stazh. Shtat mesatar, hijerëndë, kaçurels, shprehej me një italishte të nënkuptuar dhe jo gjithmonë e mbaronte fjalinë. Bënte praktikën në redaksi dhe njëkohësisht përkthente poezi e tregime nga italishtja në shqip për gazetat e Tiranës. Shtypte qindra faqe (mbi të gjitha vargje dhe tregime) me një “Olivetti” shumë të vjetër që kishte të paktën nja 20 vjet, që s’dihej nga ku qe marrë. Një reagim mbase nga që në qeli i ishte ndaluar të shkruarit. Tani mund të shfrente, të hidhte nëpër fletë ndjesitë e një njeriu të lirë, teksa shihte përreth t’i përndriteshin gratë që kishte ëndërruar me vite. Herë pas here një frymëmarrje e thellë, thithte ajrin e lirisë, që e bëntë t’i vinte mëndja vërdallë. Nuk buzëqeshte shpesh, por kur e bënte, në fytyrën e tij formoheshin disa rrudha që nuk viheshin re. I uritur ishte për lexime, por s’kishte para mjaftueshëm për të blerë libra. E dhurata më e pëlqyer për rastet? Libra, vetëm libra. Ishte kaq e fortë dëshira, sa herë pas here na thoshte që tani a pas ca ditësh kishte festën e emrit a datëlindjen. Besoj se në një vit ka arritur të ketë 5 a 6 të tilla. Kur na i shpallte, ishin të gjithë të kapur nga amnezia dhe i shkelnim syrin. Dhe kështu në festën e tij, përveç urimeve, kishte dhe pako me libra. Hante me ne në mencën e gazetës dhe shpesh e çonin shëtitje nëpër Milano. Gjëja që e mrekullonte me shumë ishin supermerkatet. Gjithë ajo begati e mahniste (...). Në 1997 Zhiti publikon përmbledhjen e tij të parë me poezi në Itali “Kryqi prej mishi”, dëshmi dramatike e historisë së tij vetiake, që natyrisht përputhet me atë të vëndit të tij (...). Ja, tani, i dyti, “Rrëfim pa altare, ku Visari, akoma dhe një herë, ia dorëzon jetën e tij dramatike vargjeve, që bëhen pasqyre e historise se atdheut te tij (...). Poet e gladiator. Poet e muzikant. Poet e kalorës i Varrit të Shenjtë. Poet e artist. Poet e ushtar. Poet e punonjës hekurudhash. Poet e falltar. Poet e mjek. Poet e shtegtar. Poet e punëtor. Poet e engjëll. Për të mos rënë në një dëshpërim pa rrugëdalje. Visari shpik nga dita në ditë dukuri e role të ndryshme, sepse, në fund të fundit, do që të mbetet vetëm poet.
Përktheu A. Z.
E kam njohur Zhitin në Milano në shatorin e 1991-shit. Kishte mbërritur në kryeqëndrën e Lombardisë disa muaj më parë me Lanfranco Vaccari-n, gazetar race. Dhe kështu u vendos në “Corriere della Sera” për të kryer një stazh. Shtat mesatar, hijerëndë, kaçurels, shprehej me një italishte të nënkuptuar dhe jo gjithmonë e mbaronte fjalinë. Bënte praktikën në redaksi dhe njëkohësisht përkthente poezi e tregime nga italishtja në shqip për gazetat e Tiranës. Shtypte qindra faqe (mbi të gjitha vargje dhe tregime) me një “Olivetti” shumë të vjetër që kishte të paktën nja 20 vjet, që s’dihej nga ku qe marrë. Një reagim mbase nga që në qeli i ishte ndaluar të shkruarit. Tani mund të shfrente, të hidhte nëpër fletë ndjesitë e një njeriu të lirë, teksa shihte përreth t’i përndriteshin gratë që kishte ëndërruar me vite. Herë pas here një frymëmarrje e thellë, thithte ajrin e lirisë, që e bëntë t’i vinte mëndja vërdallë. Nuk buzëqeshte shpesh, por kur e bënte, në fytyrën e tij formoheshin disa rrudha që nuk viheshin re. I uritur ishte për lexime, por s’kishte para mjaftueshëm për të blerë libra. E dhurata më e pëlqyer për rastet? Libra, vetëm libra. Ishte kaq e fortë dëshira, sa herë pas here na thoshte që tani a pas ca ditësh kishte festën e emrit a datëlindjen. Besoj se në një vit ka arritur të ketë 5 a 6 të tilla. Kur na i shpallte, ishin të gjithë të kapur nga amnezia dhe i shkelnim syrin. Dhe kështu në festën e tij, përveç urimeve, kishte dhe pako me libra. Hante me ne në mencën e gazetës dhe shpesh e çonin shëtitje nëpër Milano. Gjëja që e mrekullonte me shumë ishin supermerkatet. Gjithë ajo begati e mahniste (...). Në 1997 Zhiti publikon përmbledhjen e tij të parë me poezi në Itali “Kryqi prej mishi”, dëshmi dramatike e historisë së tij vetiake, që natyrisht përputhet me atë të vëndit të tij (...). Ja, tani, i dyti, “Rrëfim pa altare, ku Visari, akoma dhe një herë, ia dorëzon jetën e tij dramatike vargjeve, që bëhen pasqyre e historise se atdheut te tij (...). Poet e gladiator. Poet e muzikant. Poet e kalorës i Varrit të Shenjtë. Poet e artist. Poet e ushtar. Poet e punonjës hekurudhash. Poet e falltar. Poet e mjek. Poet e shtegtar. Poet e punëtor. Poet e engjëll. Për të mos rënë në një dëshpërim pa rrugëdalje. Visari shpik nga dita në ditë dukuri e role të ndryshme, sepse, në fund të fundit, do që të mbetet vetëm poet.
Përktheu A. Z.
Botohet në Itali libri “Rrëfim pa altare” i shkrimtarit Visar Zhiti
