2011-03-05
Ana Grigorievna: E fshehta e Anës
Anës i pëlqenin pasditet kur hapte derën e apartamentit të tij dhe mobiliet e vjetra shkëlqenin nga shandanët në gjysmerrësirë. Ndoshta se teksa errësira afrohej, Dostojevskit i pëlqente të ngacmonte stenografen e tij të re me biseda që i krijonin asaj një gjendje të bukur në trup. Derisa një ditë ai i tregoi historinë e një mikut të tij, që kishte rënë në dashuri me një vajzë shumë më të re se ai dhe ishte në dilemë në do ta pranonte apo jo ajo dashurinë e tij. Dhe pyeti Anën, në ajo do ta pranonte. Duke njohur stilin e rrëfimeve të shkrimtarit dhe duke e ditur mirë kur ai vendoste veten në një personazh, Ana Grigorievna thotë “po”. Një përqafim i lehtë nën shandanët që tashmë do të fiken, do të nisë historinë ndoshta më të vërtetë të dashurisë në letërsinë ruse. Asaj mes Dostojevskit dhe Ana Grigorievnës, një histori që vazhdon të na frymëzojë edhe sot. Ka vetëm pak kohë që ka ardhur në shqip nën përkthimin mjeshtëror të Helena Kadaresë “Fletoret e fshehta të gruas së re të Dostojevskit”, një rrëfim tepër i ndjerë mbi jetën e një gruaje që diti të donte dhe ta ruante atë. I shkruar nga dora Grigorievnës, bashkëshortes së re të Dostojevskit, ai është hartuar në mënyrë të tillë që të jetë i mbrojtur mirë nga çdo sy kureshtar, që do të donte të depërtonte në të. Për të ruajtur sekretin, ajo ka përdorur një stenografi të ndërlikuar, që përbën në vetvete një dokument të shifruar. Ky tekst i rrallë nxjerr në pah disa saktësi paraprake, që i përkasin periudhës së parë të jetës së tyre bashkëshortore. Në gusht të vitit 1867, Dostojevski, që është nisur nga Drezdeni dhe Badeni, mbërrin në Gjenevë së bashku me gruan e tij të re njëzetvjeçare. Vetëm disa muaj më parë, ajo kishte punuar si stenografe e shkrimtarit, e dërguar tek ai nga botuesi Stellovski. Të goditur që të dy nga një pasion i përbashkët, ata martohen. Ajo bëhet kështu zonja Dostojevski, gruaja e dytë e shkrimtarit që tashmë ishte i famshëm. Ai ishte 26 vjet më i madh se ajo, i sëmurë, dhe gati i plakur para kohe. Viti i parë që Ana kalon me të shoqin në Gjenevë, është për të një zbulim i jetës bashkëshortore, por edhe i botës perëndimore njëkohësisht. Dostojevski ndërkaq, kishte qenë i dënuar me vdekje dhe i ishte hequr ky dënim pikërisht në çastin e fundit. Ai kishte bërë burgun dhe kishte shkruar romanet “Krim e ndëshkim” dhe “Lojtari”. Të gjitha këto kishin qenë të shoqëruara nga ethet e tij të njohura për kazinotë. Këto shënime të njohura me emrin “Fletoret”, i dhanë asaj tërë materien e librit “Kujtimet”, që e shkroi shumë kohë më pas, pikërisht në vjeshtën e moshës së saj. Të nisura më 1911-shin, “Kujtimet” u botuan më 1923-ën, plot 30 vjet pas vdekjes së shkrimtarit. “Duke rilexuar “Fletoret” e burrit tim, si dhe ato të miat, shkruan ajo në parathënien e “Kujtimeve”, zbulova detaje pasionante, saqë vendosa t’i shkruaja ato jo me stenografi, por me një gjuhë që do të ishte e kapshme nga të gjithë”. Transkriptimi dhe nxjerrja në dritë e “Fletoreve” prej saj vetë, do të shënojë etapën e parë drejt këtij realizimi, siç e dëshmon edhe një shënim i shkruar nga dora e saj më 1902: “Në rast se vdes apo kam një sëmundje të rëndë, lidhur me fletoret që unë kam shkruar me stenografi, midis tyre do të gjenden katër të tilla. Ato përbëjnë “Ditarin” që kam mbajtur kur ne sapo kishim nisur jetën jashtë shtetit. Një pjesë e këtyre shënimeve, unë i transkriptova vetë dhe po vetë i nxora në dritë. Dëshira ime është që ajo pjesë që ka mbetur prej tyre të asgjësohet. Është e pamundur të gjendet dikush që do të dinte t’i deshifronte ato me saktësi. Sepse aty janë përdorur qëllimisht, shkurtime fjalësh të një rëndësie të veçantë. Kështu, cilido që do të mundej t’i zbërthente do të haste në vështirësi të atij lloji, që do ta çonin në përfundime krejtësisht të gabuara. Veç kësaj, s’do dëshiroja kurrsesi që njerëz të huaj të depërtonin në jetën intime të Fjodor Mihailoviçit. Ndaj dhe kërkoj me këmbëngulje që ato të zhduken”. Që në çastin që Ana vendosi t’i përgatiste vetë “Kujtimet” e saj për botim, ajo e ndërpreu transkriptimin dhe nxjerrjen në dritë të “Fletoreve”. Porosia që la pas, për asgjësimin e tyre, tregon më së miri vlerën e jashtëzakonshme të të dhënave që ato përmbajnë. Përpjekja e parë për deshifrimin e “Fletoreve” u ndërmor në vitin 1960 nga akademiku Mihail Pavloviç Aleksejev. Përballja e teksteve të shifruara me fragmente, ndërkaq të botuara prej vetë Anës, i bëri të mundur Sesilë Poshemanskajas të deshifronte e të nxirrte në dritë tërësinë e plotë të tekstit të “Fletoreve”. Ato arritën të botohen të plota në vitin 1973. Edhe pse ai përmban një rrëfim të imtësishëm, çka e bën deri diku të mërzitshëm leximin, në thelb është e vërteta e jetës së çiftit Dostojevski. I munduar, i sëmurë, i shqetësuar, herë kokëfortë, disa herë i urrejtshëm për meskinëritë e tij të papritura, ky ditar na sjell përpara syve një Dostojevsk të gjallë. Edhe pse s’ka as më të voglin iluzion për dobësitë a për të metat e të shoqit, Ana Grigorievna nuk e vë në asnjë çast në dyshim përkushtimin e pakufishëm që ka për të. Është kaq e bukur skena kur Dostojevski niset për në Sakson-lë-Bë, për të luajtur kumar rublat e fundit të familjes. Edhe pse është e bindur që ai ka për t’i humbur të gjitha dhe më pas ka për të gënjyer për gjithçka, Ana e ruan të paprekur dashurinë e saj për të. Vetëm dashuria mund t’i bëjë ballë vuajtjes… Por është njëkohësisht e trishtë të shohësh në këtë ditar varfërinë e skajshme që përshkron jetën e çiftit. Në këtë fletore gjejmë shumë shpjegime për rrugët, sheshet dhe monumentet e Gjenevës. Ana ishte një pasionante e natyrës dhe një vizitore e rrallë. Ajo tregon me hollësi ngjarjet që shënojnë fillimin e qëndrimit të tyre në Gjenevë. Ajo flet për Kongresin e Lidhjes së Paqes, që u hap më 9 shtator 1867, në të cilin mori pjesë vetë Garibaldi. Çifti Dostojevski shkoi atje vetëm në seancën e tretë të ditës 11 shtator. Kongresi u mblodh me nismën e inteligjencës liberale e republikane, për t’i dalë përpara pretendimeve të Napolonit III për Luksemburgun, për të penguar kështu një luftë të re. Duke shënuar ngjarjet e ditës 11 shtator, Ana flet për një skenë xhelozie ndaj të shoqit. “Letra e Drezdenit”, që ajo përmend të shtie në dyshime. Përse është fjala? Në maj të vitit 1867, mbërriti një letër nga Suslova, në adresë të Fjodor Mihailovic Dostojevskit. Por, në çastin e mbërritjes së letrës, Dostojevski nuk ndodhej në shtëpi: kishte shkuar të luante në kazinotë e Hamburgut. Cila ishte kjo Suslova? Shkrimtarja Apolinaria Prokofievna Suslova kishte qenë, për njëfarë kohe, mikeshë shumë e afërt e Dostojevskit. Duke e njohur shkrimin e saj, Ana e hapi letrën dhe e lexoi. Ishte një përgjigje e Suslovës, për një letër që ajo kishte marrë nga Dostojevski, ku ai e lajmëronte për martesën e tij me Ana Snitkinën. Pas kthimit të të shoqit Ana priti që pasi ta lexonte letrën, ai vetë t’ia tregonte se nga i vinte. Por ai heshti, gjë që shkaktoi hidhërimin e gruas së re kur ajo e sjell në kujtesë këtë ngjarje. Po atë ditë, pak më tutje, ajo pohon se një pusullë që grisi i shoqi mund të ketë qenë e shkruar nga dora e Andrejevnës, njërës prej mikeshave të tij, tek e cila ajo shihte një rivale të mundshme. Dy herë Ana përmend emrin e Korvin-Krukovskajas. Fjala është për një shkrimtare ruse, e cila më pas do të marrë pjesë në Komunën e Parisit. Letra që ajo i kishte shkruar Dostojevskit mbante datën e fillimnëntorit 1866. Së fundi, duke folur për Elena Pavllovnën, që kishte mbetur e ve, Ana thotë: “Në qoftë se Fedia nuk do të ishte martuar me mua, jam e sigurt se do të ishte martuar me atë tani”. "Fletoret e fshehta të Anës" janë një kuti e bukur emocionesh, ku ne takojmë dashurinë e madhe të një gruaje ndaj një burri dhe thellësinë e një jete që përshkroi një nga çiftet më të njohura të historisë së letërsisë, siç ishte çifti Dostojevski.
Vdiç shkrimtari dhe avokati i njohur dardan Zeqir Berdynaj (1934-2025)
Zeqir A. Berdynaj, u lind më 6 qershor 1934, në Firzë, ish katundi i Ri i komunës së Pejës. Shkollën fillore dhe të mesmen e kreu në vendli...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...