PËRGATITJA OSE PJEKURIA (AFTËSIA) E FËMIJËS PËR SHKOLLË

Nocioni i përgatitjes ose i pjekurisë

Nocionin i përgatitjes ose pjekuria nuk duhet të ndërlidhet vetëm me shkollë por edhe me aktivitetet e llojllojshme dhe obligimet e detyrat e tjera. Ashtu mund të flasim edhe për pjekurinë, që fëmija e shpreh për regjistrimin parashkollor (kopshti i fëmijëve), që nuk është asgjë tjetër përveç fillimi profesional i njohurisë. Po ashtu flasim edhe për pjekurinë dhe detyrat martesore. Te njerëzit e moshuar mund të flasim për pjekurinë e pensionimit. Të flitet për pjekurinë dhe papjekurinë e njeriut, ose për mënyrën e sjelljes apo detyrës së pjekur ose të papjekur, gjithherë është relative.
Termi ose nocioni “pjekuri” e ka tingëllimin biologjik, dhe me përdorimin e kësaj fjale njeriu mendon në aftësitë dhe zhvillimin e saj biologjik. Për këtë arsye e propozojmë edhe fjalën tjetër në vend të pjekurisë, përgatitja ose gatishmëria për zgjedhjen e detyrave qofshin në mësim, qofshin në përvoja e jetës së përditshme. Pjekuria atëherë e merr edhe një trajtë tjetër, e cila nuk është vetëm ajo biologjike por e gjithëmbarshme.
Fjala pjekuri ose përgatitje - gatishmëri është krijuar në kuptimin psikologjik ndaj njeriut dhe zhvillimit të tij të pandërprerë. E ka kuptimin e zhvillimit psikik si te fëmija ashtu edhe te njeriu në përgjithësi, e cila edhe i paraqet fazat e zhvillimit te njeriut, po ashtu është edhe kriteri ose matës i fazave të zhvillimit dhe si i tillë e ka vlerën ndërkombëtare. Ky kriteri i ka parasysh si ndryshimet individuale mes njerëzve ose fëmijëve, po ashtu edhe shpejtësia e kalimit prej një faze në tjetrën.
Në pikëpamje të aftësive fëmijët ndryshojnë po ashtu ndërmjet veti. Bile këto ndryshime janë shpeshherë të mëdha dhe shumë të rëndësishme për procesin e edukimit dhe të të mësuarit. Psikologët qysh moti orvaten ta sqarojnë natyrën e aftësive apo pjekurie, i studiojnë ndryshimet individuale dhe rëndësinë e këtyre ndryshimeve për procesin e të mësuarit.
Njërën ndër teoritë më të vjetra të pjekurisë apo të gatishmërisë ose aftësive e ka dhënë psikologu britanik Spearman. Sipas këtij autori, në të gjitha veprimet tona merr pjesë një faktor i përgjithshëm, të cilin ai e ka quajtur faktori “G” dhe një faktor specifik, ose faktori “S”. Për ndryshe e quhet teoria e dy faktorëve. Suksesi në çdo punë sipas kësaj teorie varet prej dy faktorëve: prej faktorit të përgjithshëm që nuk është asgjë tjetër përveç aftësia e përgjithshme e fëmijës apo gatishmëria, i cili merr pjesë në të gjitha llojet e punës dhe prej faktorit specifik, që po ashtu nuk është asgjë tjetër përveç aftësia speciale, prej të cilit varet vetëm ai lloj i punës, si bie fjala, aftësia logjike, matematike, aritmetike, muzikore dhe si ato aftësitë e kujtesës. Më vonë Spearman-i flet edhe për aftësitë grupore, të cilat gjenden ndërmjet aftësive të përgjithshme dhe speciale.
Prej teorive më të njohurat është teoria e Thurstone (Therstonit). Që nuk është asgjë tjetër përveç kombinim i teorisë së Spearman-it dhe i disa teorive tjera të mëvonshme. Therstoni është përpjekur t’i izolojë dhe përcaktojë komponentët e ndryshme të pjekurisë dhe aftësive te fëmija parashkollor. Ai bën fjalë për faktorin special “S”, i cili e paraqet aftësinë e të kuptuarit të marrëdhënieve në hapësirë, pastaj flet për faktorin “N” (faktori numerik), që nuk është asgjë tjetër përveç aftësi e operimit me numra. Pastaj flet për faktorin verbal “V”, si aftësi e të kuptuarit të marrëdhënieve verbale. Ndërsa faktori “R” është në shprehurit të rrjedhshëm të fëmijës, kurse faktori “M”, nuk është asgjë tjetër përveç kujtesa e fëmijës apo faktori i memories. Së fundit kemi faktorin “P” ose aftësitë e perceptimit të ndryshimeve të vogla dhe faktori “R” aftësitë e rezonimit.
Përfaqësuesi tipik i kësaj teorie është psikologu i njohur Amerikan A. Gesell-i, i cili në mënyrë të hollësishme i ka gjurmuar zhvillimin psikomotorik te fëmija. Përderisa J. Piaget-i në hulumtimet e veta, i ndriçon periudhat e zhvillimit konjitiv te fëmija. S. Freud-i me punimet e veta psikoanalitike, i paraqet periudhat e zhvillimit psikoseksual të njeriut, derisa E. Erikson-i, konceptin e Freud-it e formulon në zhvillimin psikosocial të njeriut etj. Dy të fundit janë gjurmues të zhvillimit psikik të njeriut dhe sjellin edhe idenë e re: renditja e fazave është i njëjtë për gjithë njerëzit. Por shpejtësia dhe kalimi prej një faze në tjetrën dallohen prej njeriut në njeri, po ashtu mundet dikush të mbesin prapa (të ngelin) në një fazë (periudhë) dhe nuk kalon në ciklin e fazave të tjera. Si bie fjala, njeriu i ri, mund të mbetet prapa (ngelin) në shkallën e homoseksuale, dhe nuk kalon në fazën tjetër heteroseksuale. Sipas Piage-tit, koncepti i njohjes dhe i zhvillimit konjitiv mbetet te një numër i madh njerëzish në shkallën konkrete të të menduarit dhe nuk zhvillohet deri në shkallën abstrakte, në këtë të fundit themelohet dhe bazohet edhe të menduarit shkencor. L. Kohlberg-u, i cili shpjegon fazën e zhvillimit moral, mendon se shumica e njerëzve nuk ia arrin ta përvetësojnë shkallën e lartë të moralit, që është shkalla e sjelljes themelore të etikës por mbesin në shkallën e moralit konvencional, siç thotë një proverbë: “si bëjnë tjerët bëjë edhe unë!”
Lawrence Kohlberg (1969-1985) studioi zhvillimin e vetëdijes së sjelljes etike ose zhvillimin moral. I cili e bazoi teorinë e tij në studimet e hershme të Piaget-it, propozoi se mënyra me të cilën një fëmijë arsyeton të mirën dhe të keqen, zhvillohet sipas një modeli specifik. Teoria e Kohlberg-ut përbëhet nga gjashtë stade të radhitura në tre nivele të arsyetimit moral.

Niveli i parë, është morali parakonvencional, është periudha në të cilën arsyetimi moral mbështetet në një shkallë të madhe në pritjen e shpërblimeve dhe të ndëshkimeve. Niveli i parë ka dy stade. Në stadin e parë, fëmija u bindet rregullave në mënyrë që të shmangë ndëshkimet. Në stadin e dytë, individi konfirmohet me rregullat e shoqërisë në mënyrë që të shpërblehet. Në nivelin e parë, sjellja udhëhiqet në një shkallë të madhe prej prijës për të kërkuar kënaqësi. Fëmijët nën moshën 10 vjeçare, janë zakonisht nën nivelin e shkallës së parë.

Niveli i dytë, është morali konvencional, është një periudhë në të cilën arsyetimi moral bazohet në shkallë të madhe në konformizmin dhe standardet sociale. Në stadin e dytë, individi sillet moralisht në mënyrë që të fitojë miratimin e njerëzve të tjerë.

Niveli i tretë, është morali paskonvencional, është niveli më i lartë i të menduarit moral dhe bazohet në një shkallë të madhe në standardet dhe besimet personale.

Prej moshës 7 deri 11 vjeç, rritet dukshëm aftësia e fëmijës për të zgjidhur probleme me anë të arsyetimit si dhe aftësia për menduar simbolikisht me anë të fjalëve dhe numrave. Ata mund të zgjidhin tani probleme të klasifikimit, në të cilat objektet vendosen sipas hierarkive të klasave të ndryshme. Për shembull, ata kuptojnë se 100 qindarka janë të barabarta me një lekë. Ata munden gjithashtu të riradhisin objektet në seri duke përdorur si kriter përmasën që rritet ose disa cilësi të tjera.
Nëse ju vendosni përpara një fëmije në periudhën paraoperacionale (para moshës 7 vjeçare) dy topa argjilë të së njëjtës madhësi dhe e pyesni se, cili është më i madh, ai do të thotë se ata janë njëlloj. Tani, nëse ju jepni njërit top argjile formë të zgjatur dhe e pyesni përsëri, fëmija ka të ngjarë të thotë se, argjile në formë të zgjatur është më i madh se argjile në formë topi. Kjo demonstron se një fëmijë në periudhën e të menduarit paraoperacional nuk shfaqë aftësinë e konservimit (Piaget, 1967).
Konservimi është aftësia për të kuptuar se vetitë e objekteve nuk ndryshojnë edhe pse pamja e tyre ndryshon. Shfaqja e kësaj aftësie shënon fillimin e të menduarit logjik. Eksperimenti më i famshëm mbi konservimin është ai që ka të bëjë me sasinë e ujit në dy epruveta (konservimi i vëllimit).
Te fëmija e periudhës së operacioneve konkrete zhvillohet aftësia e konservimit. Ata janë në gjendje të kuptojnë që masa e argjilat është e njëjtë si në formën e topit ashtu edhe në formën e zgjatur. Ata munden gjithashtu t’i kushtojnë vëmendje si gjatësisë ashtu edhe peshës dhe kështu të kuptojnë, se vëllimi i lëngut mbetet i njëjtë kur hidhet në epruveta të madhësive të ndryshme. Fëmijët gjithashtu mund të konservojnë numra dhe kuptojnë se, numrat dhe objektet mbeten të njëjtë kur vendosen të grupuara ose të shpërndara.
Fëmijët e kësaj moshe janë në gjendje të kuptojnë se mënyra e tyre e vështrimit të botës është vetëm njëra perspektive. Ata mund të kuptojnë pikëpamjet e njerëzve të tjerë.
Me gjithë këto aftësi konjitive, fëmijët e periudhës së operacioneve konkrete mbështeten akoma në atë çka shohin. Po qe se i pyesim: “Nëse “A” është më e madhe se “B”, dhe “B” është më e madhe se “C”, a është “A” më e madhe se “C”? ata nuk do jenë të aftë ta zgjidhin problemin. Kjo aftësi shfaqet në periudhën e fundit te Piaget-it.

Kriteriumi i pjekurisë për shkollë

Përgatitja ose pjekuria ose prapë aftësia për shkollë nuk është vetëm shkalla e përcaktimit të zhvillimit te fëmija (si bie fjala fizikisht, mendësish ose emocionalisht), por me këtë fjalë mendohet edhe për zhvillimin e fëmijës në të gjitha lëmit, që janë qenësore për suksesin fillestar, për ta filluar shkollën fillore. Me një fjalë është i aftë për t’i kryer detyrat, obligimet që ia shtron sistemi shkollor ose arsimor. Po ashtu kur është fjala për shkollë, atëherë shtrohet pyetja, për cilën shkollë është fjala, dhe çfarë qëllimesh dhe detyra ka ajo shkollë dhe mënyrën e realizimit. Si bie fjala, po qe se është qëllimi i shkollës, vetëm socializmi i fëmijës, që zhvillohet nëpërmjet lojës së përbashkët ose për kryerjen e ndonjë pune, atëherë pjekuria për shkollë do të kishte tjetër përmbajte. Por shkolla jo vetëm se edukon, por në mënyrë intensive edhe arsimon.
Fëmija në moshën ndërmjet pesë dhe tetëvjeçar - sikur - merret si kriteri, për regjistrimin apo nisjen në shkollat fillore. Shkolla e cila ndërlidhet me edukimin permanent dhe arsimimin e obligueshëm, i quajmë shkolla fillore.
Pothuajse në të gjitha shtetet e botës, ku ka arritur minimumi social ekonomik, është shkolla fillore e obliguar. Në shtetet primitive dhe të pazhvilluara, që ende gjinden në shkallën e organizimit fisnor, janë institucionet që nuk janë asgjë tjetër përveç tradita, dhe sipas traditës edukohet fëmija. Qëllimi i edukimit është, që fëmija t’ia arrinin njëfarë njohurie mbi njeriun, natyrën, mbi religjioni dhe fshehtësitë e tjera, aftësimin e disa shkathtësive si gjuajtja me heshtë, kërcimet e pengesave, artin e luftës etj. Në fund rinia e tillë, jep edhe provimin e pjekurisë, siç është shkathtësia, mendjehollësia, qëndresa, trimëria. Po qe se arrin në këto provime suksesin e pritur, atëherë pranohet në shoqërinë e të rriturve, dhe bëhet i barabartë me anëtarët e tjerë të fisit.
Shkolla fillore në shoqërinë e moderne e ka karakterin serioz të edukimit dhe të arsimimit. Shkollat e tilla e luajnë rolin e socializmit. Përpos socializmit janë edhe detyrat e tjera të edukatës, siç është aftësia për t’i kryer disa aktivitete, detyra, obligime sipas plan programit arsimor. Këtu përfshihen edhe detyrat e shkollës, si bie fjala fëmija e mëson shkrim- leximin. Nëpërmjet shkrim-leximit bëhet edhe transmetimi i njohurive të llojllojshme shkencore dhe strukturat e saja të menduarit në gjeneratat e reja. Me një fjalë, detyra e shkollës është për t`ia mundësuar njeriut zhvillimin intelektual dhe aftësitë e tjera psiko-fizike.
Cili është kriteri për t’u kyçur fëmija në sistemin shkollor? Përvojat më se njëqindvjeçare, pohojnë se fëmija nën moshën e kufizuar nuk mund të kyçet në sistemin arsimor, po ashtu nuk është mirë as për zhvillimin psiko-fizik, po qe se shpejtohet regjistrimi në shkollën fillore, sepse çdo shpejtim më tepër dëmton se sa i ndihmon fëmijës. Ai duhet t’i kalojë të gjitha periudhat e zhvillimit në mënyrë të natyrshme dhe spontane. Shkolla fillore thuajse është e obligueshme për gjithë fëmijët e një shteti, po ashtu edhe ligji i shtetit dhe ai arsimor e përcaktojnë moshën e regjistrimit, zakonisht lëviz nga pesë deri te tetëvjeçari, varet prej shtetit në shtet. Dallimi i tre viteve, ndikon edhe hartimin e planprogramit të arsimit shkollor. Planprogrami e parashikon edhe metodikën edhe mënyrën e mësimit, kuptohet edhe struktura e rrjetit shkollor duhet të merret parasysh, si bie fjala shkollat e fshatit ose qytetit, dhe mjetet e udhëtimit, në fund nuk bënë të harrohen edhe tradita shkollore dhe vetëdijesimi i ngritur i mjedisit, që ndikon në përpilimin e planprogramit.
Aty ku është zhvillimi i shpejtë psiko-fizik, që kohëve të fundit është mjaft i dukshëm, propozohet që obligimi shkollor të fillojë nga mosha gjashtëvjeçare dhe më tutje.
Ligji administrativ në shikim të parë duket se është i thjeshtë dhe e zgjidhë problematikën e shtruar! Por praktika shkollore pohon të kundërtën, sepse fëmija nuk zhvillohet barabartë as nga pamja fizike as nga pamja psikike, prej një fëmije në tjetrin ka ndryshime individuale bile të pakapërcyeshme. Po qe se bazohemi në moshën kronologjike, atëherë kriteri i pjekurisë dështon dhe është në dëm jo vetëm të shkollës por edhe të individit dhe suksesit të tij. Fëmija mesatarisht i zhvilluar jo vetëm fizikisht por edhe psikik, është i pjekur për shkollën fillore edhe në moshën gjashtëvjeçare, përderisa fëmija mbi mesataren ai pjekët edhe më herët dhe është i aftë për shkollën fillore edhe në moshën pesëvjeçare. Sa i përket te fëmija nën mesatare, të cilët ngelin si në zhvillimin psikik dhe ashtu edhe fizik, ata pjekën për shkollë shtatë ose tetëvjeçare.
Atëherë si të sillemi në situatat e këtilla për t’i pranuar fëmijët në shkollën fillore?
Sa i përket psikologjisë ashtu edhe pedagogjisë kjo është një pyetje shumë e vjetër. J. A. Komensky, e trajton në veprën e njohur ”Linguarum Methodus Novissima”dhe shprehet kështu “Shumë vështirë mësohet i papjekuri” (Doceri immaturum aegre docebis). Sot kemi në këtë fushë mendimet e llojllojshme, nga ata që i kundërshtohen kriteri të moshës deri tek ata të cilët e respektojnë zhvillimin e natyrshëm dhe spontan fazave të zhvillimit psikik dhe fizik. Të parët janë të mendimit, se fëmija mund të mësojë çdo lloj lënde shkollore, po qe se mësohet ashtu siç duhet (J. Bruner, 1966), përderisa të tjerët, pohojnë se pjekuria ose gatishmëria e fëmijës është vendimtare dhe kusht për suksesin e tij shkollor.
Planprogrami arsimor e ka para vetes si kriteri zhvillimin psikik dhe fizik të fëmijës, por mesataren e përcakton ligji shkollor.
Shkolla zakonisht i përshtatet fëmijës, posaçërisht asaj shtrese që i takojnë mesatares, thuajse në këtë grup e përbëjnë shumica e nxënësve. Sipas kësaj krijohen dhe hartohen planprogrami i shkollës, librat shkollor, arsimimi i kuadrit shkollor-arsimor, metodologjia e punës, vlerësimi i njohjes, që i përshtaten nxënësit etj.

Zhvillimi fizik si kriteri i pjekurisë për shkollë

Zhvillimi fizik i fëmijës është një prej treguesve për kriteri e pjekurisë ose gatishmërisë për shkollën fillore. Vendimtare është pothuajse gjatësia dhe pesha e trupit! Ja një tabelë:

mosha (vitet) gjatësia në centimetër dhe vlera prej 10 deri 90 centilë
10 25 50 75 90
5 104 107 109 112 116
6 111 114 117 121 125
7 116 119 124 127 130
8 121 125 129 133 137

Pesha në kilogram
5 16,1 17,2 18,6 20,2 22,1
6 17,5 19,1 21,1 22,7 25,0
7 19,5 21,3 23,1 25,9 28,3
8 21,2 23,4 26,6 29,5 33,2

Tabela e sipërme është një tregues për fëmijën, të cilët janë në mesin e atyre të mesatares në kuptimin e ngushtë të fjalës. Tabela vlen vetëm për 80 % të fëmijëve, sepse tabelës i mungon vlera e skajshme 10 % të ultë dhe 10 % të larta, po i njëjti pohim vlen edhe për peshën e trupit. Me një fjalë, tabela nuk e përfshin fëmijën e skajshme, që nuk i kemi për normal.
Kjo tabelë vlen për fëmijët amerikan, por mund të jetë për neve ndonjë pikënisje ose orientim, por duhet të merret me rezervë.
Udhëzimi, si ta përdorim tabelën në fjalë. Ta ilustrojmë me një shembull të një vajze shtatëvjeçare, 10 % prej tyre janë nën 116 cm, 25 % janë nën 119 cm; 50 % janë nën 124 cm që është njëherë edhe mbi mesatarja në krahasim me moshataret e saja. 75 % janë nën 127 cm, 90 % janë nën 130 cm etj. Po ashtu vlen edhe për peshën e trupit.

Pjekuria trupore. – Parashtrohet pyetja se a është fëmija aq i zhvilluar në pikëpamje trupore dhe i shëndoshë ( i shëndetshëm) që pa e dëmtuar organizmin e vet të mund t’i plotësojë kërkesat e shkollës, në radhë të parë a është në gjendje ta kalojë rrugën deri në shkollë dhe anasjelltas, t’i qëndrojnë mësimit të përditshëm dhe t’i bëjë detyrat shtëpiake. Po qe se fëmija nuk u përgjigjet këtyre kërkesave në pikëpamje trupore, atëherë është në rrezik shëndeti dhe zhvillimi i tij trupor. Sepse ai ndien lodhje të tepërt dhe për këtë arsye nuk mund ta përcjellë mësimin si duhet dhe t’i plotësojë kërkesat e tjera të shkollës. Po ashtu nuk është vetëm në rrezik zhvillimi i tij trupor, por edhe ai psikik.
Pjekurinë trupore apo fizike të fëmijës e konstaton mjeku përkatës. Gjithashtu fëmija pas vizitës mjekësore duhet të vijojë edhe kontrollin psikologjik. Ku përfshin zakonisht pjekurinë personale dhe funksionale të fëmijës. Nganjëherë janë shumë fëmijë në pikëpamje fizike apo trupore të zhvilluar, por këtij zhvillimi fizik nuk i përgjigjet gjithmonë edhe zhvillimi i tyre psikik.

Pjekuria personale. – Ky nocion përfshin pjekurinë emocionale dhe sociale të fëmijës. Fjala është për faktin se a është për fëmija aq i pavarur sa të jetë në gjendje çdo ditë ta lejë shtëpinë dhe në shkollë t’i nënshtrohet mësimit dhe udhëzimeve të tij, të futet në punë e grupeve. Fëmija i pjekur në pikëpamje sociale tregon interesim të bashkëpunojë me ta.
Gjithashtu është gjë me rëndësi të posaçme se a ka fëmija dëshirë për mësim, a dëshiron ta zëvendësojë lojën me detyra pune, madje jo vetëm atëherë kur ai dëshiron vetë, por edhe atëherë kur ka ëndje për një gjë të tillë, ose kur këtë e kërkon mësuesi.

Pjekuria funksionale. – Nuk është asgjë tjetër përveç pjekuria e të kuptuarit e botës. Në periudhën parashkollore fëmija në fantazinë e vet i ndryshon objektet lirisht, sipas interesimeve dhe dëshirave të veta. Për fëmijët që nisen në shkollë është i rëndësishëm të kuptuarit realistit të botës. Ky pasqyrohet në njohjen e fëmijës me faktin se nuk mund t’i ndryshojë objektet dhe materialet sipas dëshirës, sepse ata kanë veçori të caktuara, të cilat duhet patjetër të merren në konsiderim. Fëmija që niset në shkollë duhet t’i respektojë disa rregulla me rastin e të menduarit (të konkluduarit), t’i kuptojë dallimet kuantitative, jo vetëm në mënyrë perceptime, por edhe në atë mendore. Kjo gjë është e nevojshme për operacionet matematikore. Ose me rastin e leximit dhe të shkrimit është e nevojshme aftësia e të zbërthyerit të tërësisë në pjesë dhe e përpilimit të tërësisë të reja, në bazë të këtyre pjesëve. Përveç kësaj fëmija duhet të jetë i aftë t’i imitojë disa aktiviteteve dhe t’i mbajë në mend materialet e thjeshta.

Disa të dhëna mbi pjekurin sociale dhe emocionale të fëmijës mund t’i marrim prej prindërve. Duhet t’i pyesim se si sillet fëmija në situatat konkrete, për shembull, a din të veshët vetë, sa kohë mund të qëndrojë në grupin e fëmijëve, si përgjigjet në pyetjet dhe kërkesat e prindërve etj.. Por në të shumtën e rasteve prindërit janë subjektiv dhe e vlerësojnë pozitivisht ose e tejçmojnë fëmijën e tyre.
Nganjëherë për këtë qëllim përdoren fletë pyetjet e posaçme, të cilat i plotësojnë prindërit ose edukatorja në institucionin parashkollor, në të cilin shkon fëmija. Ekzistojnë edhe shkallët e standardizuara të pjekurisë sociale. Gjithashtu pjekuria sociale të fëmijës nuk guxojmë ta konsiderojmë si pjesë përbërëse të personalitetit, të cilën është e pamundur ta ndryshojmë. Pikërisht për këtë shkak të ndikimit të pamjaftueshëm të mjedisit, sidomos për shkak të edukimit të gabueshëm, disa fëmijë mbesin prapa në pikëpamje të pjekurisë. Në raste të tilla shkolla ka mundësi që me punë sistematike arsimore dhe edukative ta shpejtësojë zhvillimin personal të fëmijëve. Ndonëse shumë fëmijë me rastin e nisjes në shkollë ende nuk janë të sigurt në të reaguar dhe në kontaktet sociale, nën ndikimin e punës së shkollës ndryshohet edhe reagimi i tyre. Kuptohet, kjo vlen për ata fëmijë, të cilët nuk janë shumë të prapambetur në pikëpamje të zhvillimit personal.

Zhvillimi psikik si kriterium i pjekurisë për shkollë

Zhvillimi i aftësive fillon shumë herët, bile para lindjes në fazën paranatale ose para lindjes, por deri tani ai nuk mund të përcillet as të matet. Aftësitë mund të maten në mënyrë më rentabile në moshat më të vjetra. Ato nuk mund të caktohen vetëm me të vërejtur apo vëzhgim. Si bie fjala arsimtari apo mësuesi që çdo ditë punon me fëmijë, do të mbërrijë të ketë një pasqyrë përafërsisht të saktë për aftësitë e disa fëmijëve, por jo të të gjithëve. Në shumë raste do të mashtrohet. Gjithashtu as mësuesi nuk i vlerëson nxënësit me të vëzhguarit, apo të soditur, por i mbledh vlerësimet e shumë përgjigjeve të nxënësve në pyetjet si bie fjala nga matematika, leximi, kujtesa logjike, vizatimet etj.. E pikërisht kjo është lënda që shërben për përpilimin e testeve, respektivisht shkallëve për matjen e aftësive dhe të pjekurisë.
Në këtë fushë psikologët kanë bërë shumë teste për matjen e aftësive. Në saje të kësaj psikologët sot janë në gjendje me një përqindje të lartë të probabilitetit t’i vlerësojnë aftësitë e fëmijëve dha ta parashikojnë suksesin e tyre në shkollë. Këtu do të bëhet fjalë për sistemin e Binet – Simonit të matjes së aftësive.
Siç e dimë, shkallën e parë për matjen e aftësive e ka përpiluar psikologu Alfred Bine me mjekun Simon në vitin 1905. Bine e ka përsosur shkallën e vet më vonë i dha edhe dy revizione të saj. Ndërkohë këtë shkallë e kanë përvetësuar dhe përshtatë në kushtet e veta psikologët në një numër të madh shtetesh.
Sepse shkolla kërkon nga fëmija jo vetëm ta vizitojë shkollën por t’i kryejë detyrat, obligimet e mësimit. Detyrat e tilla kërkojnë angazhim dhe aftësi mendore. Prandaj nuk mjafton kriteri në bazat e zhvillimit fizik, por kërkohet edhe pjekuria psikike e fëmijës. Detyra primare e shkollës është mësimi, dhe mësimi kërkon nga fëmija aftësitë psikike, që në rendin e parë janë aftësitë intelektuale. Kriteri psikik është mjaft i rëndësishëm, për ta përcaktuar pjekurinë ose gatishmërinë e fëmijës për shkollë.
Zhvillimin psikik ose intelektual mund ta verifikojmë në dy mënyra. E para është vlerësimi global, siç është inteligjenca ose vlerësimi i inteligjencës ose zgjuarsisë. Kjo matet me testin adekuat. Por testi i tillë ka vlerën relative dhe jo absolute. Në qoftë se konstatohet se një fëmijë e ka moshën mentale prej gjashtë vjeçe, atëherë do të thotë se ai në raport në zhvillimin mental është i barabartë me mesataren e fëmijëve gjashtë vjeçar. Po qe se testi konstaton se fëmija që i takon 70 % centilë, atëherë me këtë pohohet se 69 % të fëmijëve të së njëjtës moshë janë më pakë inteligjentë se ai, dhe 30 % të fëmijëve janë më inteligjent se ai. Po qe se llogaritet koeficienti i inteligjencës 1 (100), me këtë konstatohet se koha mentale i përputhet me kohën kronologjike dhe i takon mesatares.
Konkretizimi i inteligjencës është mjaft i koklavitur te fëmija, sepse të dhënat janë relative. Po qe se themi se ky fëmijë është nga natyra inteligjent, këtë mund ta pohojmë vetëm atëherë, kur e analizojmë testimin. Por testi mund të jetë i llojllojshëm, po qe se është i përbërë prej pyetje-përgjigje, atëherë mundet sipas përgjigjeve të konstatohet zhvillimi i gjuhës së të folurit te fëmija. Po qe se testi kërkon nga fëmija, ta vëzhgojë me vëmendje rrethin ose mjedisin, atëherë mund të konstatojmë se sa është e zhvilluar vëmendja e fëmijës, që është njëherë edhe një ndër faktorët e inteligjencës. Kriteri për matjen e inteligjencës është e ndryshme, varet nga vet autorët që i përpunojnë. Teoria e vjetër, kishte vetëm një faktor për matjen e inteligjencës (G - faktor). Por më vonë këtij faktori (G-faktor), ia bashkëngjisin edhe disa faktor specifik dhe jo të rëndësishme (S - faktorët). Që nuk janë asgjë tjerë përveç hyrja në teoritë e shumë faktorëve të llojllojshme që ndikojnë në matjen e inteligjencës. Thuajse të gjithë faktorët që ndikojnë në inteligjencë janë të barabartë.
Rezultatet e deri tanishme pohojnë se ka mjaft dallime individuale ndërmjet të testuarëve. Sa më i moshuar është fëmija aq më tepër është edhe dallimi individual. Ja një ilustrim: 3000 fëmijë i nënshtrohen testimit të inteligjencës. 100 fëmijë prej tyre janë të moshës 5 deri 8 vjeçar. Numrat horizontal 3, 4, 5, 6 deri 12 janë mosha mentale, përderisa numrat vertikal 5, 6, 7 dhe 8 mosha kronologjike. Ja dallimet individuale sipas tabelës që vijon:

Mosha kronologjike e moshësa mentale sipas viteve
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 total
5 1 3 17 4 25
6 1 3 16 4 1 25
7 1 3 14 4 2 1 25
8 1 2 3 12 3 2 1 1 25
total 1 4 22 25 21 17 5 3 1 1 100

Te shtatë dhe te tetëvjeçari, janë nga një fëmijë të moshës mentale prej 5 vjeç, që do të thonë nuk janë për shkollë. Po qe se, ia llogarisim koeficientin e inteligjencës këtyre fëmijëve dhe koeficientin llogaritës duke pjesëtuar kohën mentale me kohën kronologjike dhe rezultati shumohet me 100. Ja edhe formula:
Q (koeficienti i inteligjencës) = MD x 100
CD

- fitojmë këtë vlerë:
5x100 = 71 5 x 100 = 62,5.
7 ose 8

Siç shihet këtë shtatë dhe tetëvjeçarin mund t’i trajtojmë si debil dhe nuk janë të aftë për shkollë. Përpos këtyre i kemi edhe pesë të tjerë që ngelin nga fëmijët e tjerë, përkatësisht koeficientit i inteligjencës është 86 dhe 75, të cilët mund të kyçen në shkollën e rregullt, por do të kenë vështirësi për përvetësimin e programit të shkollës.
Prej këtyre 100 fëmijëve i kemi 25 fëmijë me moshën mentale prej 6 vitesh. Por, fëmijët janë të barazuar me zhvillimin intelektual, por nuk janë të një moshe kronologjike, 4 prej tyre janë pesëvjeçar, 16 janë gjashtëvjeçar, 3 janë shtatëvjeçar dhe 2 janë tetëvjeçar. Nga këta fëmijë, prej 25 nga ta mund të krijohet klasa e parë.
Por tani shtrohet pyetja tjetër, a nuk është dallimi i dukshëm fizik. Sipas gjasave jo shumë, sepse mes zhvillimit psikik dhe fizik është përputhja e lartë (indeksi i korrelacionit është rreth + 0,80). Sipas gjasave, në një klasë të tillë, afërsisht është kjo pamje: pesëvjeçarët janë mbi mesatare të zhvilluar, gjashtëvjeçarët janë mesatarisht të zhvilluar, shtatëvjeçarët me zhvillim të dobët, përderisa tetëvjeçarët të hollë dhe të thatë. Në fund të fundit raporti fizik është pothuajse i barabartë.

Përmbajtja e testit të inteligjencës dhe testi i pjekurisë ose i gatishmërisë për shkollë

Pikënisja e pjekurisë ose gatishmërisë është mosha mentale prej gjashtë vjeçar, i cili mund t’i përballojë me sukses obligimet dhe detyrat e shkollës. Në fillim fëmijës i shtrohet testi, ata duhet të informohen mbi lëndën për të cilën do të testohen, po ashtu edhe për dukuritë e mjedisit etj. Pastaj testit mund t`i kombinohet. Te testi i kombinuar mund të konstatojmë fjalorin e fëmijës dhe elementet e tjera që ai i zotëron.
Testi për moshën mentale mund të jetë shumë i komplikuar, si bie fjala revizionin e shkallës së Bineti-t ose shkalla e Wechsler-Bellevue, po ashtu mund të jetë testi i thjeshtë, siç është shkalla e F. Goodenough, “vizatoje njeriun”. Fëmija, i cili e vizaton njeriun me këto elemente: këmbët, trupin, duart me pesë gishtërinj, qafën, kokën me sy, gojën dhe hundën. Një vizatim i tillë i përgjigjet fëmijës që është mesatar dhe i takon moshës mentale gjashtëvjeçare. Gjashtëvjeçarët kronologjik që nuk ia kanë arritur zhvillimit mental, do ta vizatojnë po të njëjtin njeri, por pa gishtërinjtë, pa qafë ose pa dorë. Fëmija tipik i papjekur do ta vizatojë një rreth në të cilin janë sytë ose hunda, prej kah i nxjerr duart ose këmbët. Në të kundërtën, fëmija mbi mesataren e zhvillimit të moshës mentale gjashtëvjeçare deri shtatëvjeçar ose tetëvjeçare, do ta vizatojë krejtësisht pamjen e njeriut me detajet e llojllojshme, siç janë flokët ose mjekra, veshmbathjen, pullat etj.
Testi për ta vizatuar njeriun nuk është asgjë tjetër përveç informimi i fëmijës mbi strukturën e trupit të njeriut dhe si fëmija e kupton ose e zotëron këtë strukturë. Në mënyrë statistikore është konstatuar, se të kuptuarit e fëmijës, sa i përket vizatimit të trupit të njeriut, është në korrelacionin e lartë me zhvillimin e tij psikik. Vizatimi i tillë mund të shërbejë edhe si test i inteligjencës në përgjithësi.
Inteligjenca si aftësi e përgjithshme, të cilën e testojnë aftësitë mentale te fëmija është shumë i rëndësishëm për suksesin e tij shkollor. Por kërkesat e shkollës janë mjaft specifike. Shkolla kërkon nga nxënësi komunikimin, posaçërisht me mësuesin dhe nxënësit mes vetes. Komunikimi mund të bëhet me atë fjalor që fëmija e kupton ose e merr veshë. Pastaj kërkohet nga fëmija ta mësojë mësimin ose vjershën përmendësh. Sa më tepër është mirëkuptimi aq më tepër është kujtesa e gjatë. Por, për të mësuar diçka përmendësh, fëmija duhet lëndën ta dëgjojë, ta shohin, shkurtimisht ta përjetojë ose ta perceptojë. Shkolla është vendi i mësimit, bile mësimi në formën profesionale, sepse është i programuar ose i hartuar nga shkolla ose entet e arsimit. Po qe se dëshirojmë suksesin atëherë fëmija duhet t’i ketë disa aftësi mendore - mentale. Kuptohet se këto i konstatojmë nëpërmjet testit të pjekurisë ose gatishmërisë për shkollë.
Testi i Bine – Simonit është i përbërë prej një vargu testesh, të cilat janë të radhitura sipas moshës. Testet janë të lidhura për molla të caktuara jo në mënyrë arbitrare, por në bazë të studimeve të një numri të madh fëmijësh të atyre moshave. Testet janë shumëllojshme. Me anën e tyre hulumtohet pasuria e fjalorit të fëmijëve, të kuptuarit e situatave absurde, aftësia e fëmijës për të përcaktuar konceptet, për të mbajtur në mend materialet e dhëna drejtpërdrejt, për interpretimin e figurave, zgjedhjen e problemeve, për dallimin e ngjashmërive dhe ndryshimeve.
Ndërsa në kohen e sotëm e kemi edhe testin e pjekurisë për regjistrimin e fëmijëve në shkollën fillore, i përpunuar nga amerikanët: Metropolitan Readiness Tests, World Book Co, New York - Chicago, 1948. Ky sistem i verifikimit ose i vlerësimit të pjekurisë ose gatishmërisë te fëmija, është i përbërë prej gjashtë testeve.
Testi i parë e verifikon se si fëmija i kupton fjalët. I testuari i shikon fotografitë. Fëmijës i thuhet një fjalë, dhe ai e tregon fotografinë adekuate për atë fjalë dhe fotografinë e nënvizon. Në 20 detyrat e testit të tillë, ai pyetet, se sa i kupton emrat.
Testi i dytë, e verifikon se sa ai e kupton fjalinë. I testuari e kërkon fotografinë që ndërlidhet me fjalinë.
Testi i tretë, e verifikon njohjen e elementeve. Si bie fjala i testuari duhet ta ndajë fotografinë e kalendarit nga fotografia e orës, fotografinë e termometrit nga e peshores. Detyra e tij ishte për t’i treguar elementet që e përcaktojnë ditën, javën dhe muajin.
Testi i katërt ndërlidhet me perceptimin. Testi është i përbërë prej fotografive të ngjashme ose shkronjave ose elementeve, në mesin e tyre janë edhe elemente identike, ashtu është detyra e fëmijës t’i nënvizojë elementet identike.
Testi i pestë, verifikon se si fëmija i kupton relacionet, siç është përcaktimi i sasisë së elementeve që janë së bashku: njohuria e leximit dhe e shkrimit, disa numrave, thyesave, gjysma e numrit, të tretën e numrit, të katërtën dhe leximi i kohës dhe i orës.
Testi i fundit ose i gjashti, verifikon aftësitë e shkrimit, sepse fëmija ka për detyrë të kopjojë ose të vizatojë disa vizatime të thjeshta, disa numra, shkronja të mëdha etj.

Sistemit i gjashtë testeve, i bashkëngjitet edhe “vizatimi i njeriut”.
Materiali përpunohet, dhe i testuari i rendit në pesë kategori të pjekurisë ose gatishmërisë për shkollë ashtu fitohen të dhënat për moshën mentale. Po qe se fëmija e zgjedh me sukses grupin e detyrave të parapara për fëmijët bie fjala pesëvjeçarë, konsiderohet se qëndron në moshën mentale prej pesë vitesh. Për kategoritë e tilla japin edhe prognozën, për suksesin shkollor.
1. Mbi mesatarja e lartë:
Parashikimi i shkëlqyeshëm për klasën e parë. Nxënësit duhet t’i mundësohen edhe aktivitetet shtojcë në harmonizimin e aftësive që i paraqet.
2. Mesatarja e lartë:
Parashikimi i mirë për klasën e parë, me kusht që t’i sigurohen edhe faktorët e tjerë, siç mund të jenë shëndeti dhe stabilizimi i emocioneve etj.
3. Mesatarja:
Mundësia për sukses për klasën e parë, duhet kujdes për ta kërkuar anën e mirë të nxënësit, por të ngecjet e tij duhet t’i përshtaten metodave mësimore.
4. Nën mesataren:
Parashikimi i dobët, shumë vështirë do të kalojë klasën e parë. Prej nxënësit mund të pritet vetëm përparimi, por me ndihmën individuale. Për nxënësit e tillë është e nevojshme edhe orët plotësuese.
5. Dukshëm nën mesataren:
Në programin mësimorë të rendomë me siguri nuk do të ketë ndonjë sukses të dukshëm. Atëherë është mirë, fëmija i tillë të mbesin edhe një vit në kopshtin e fëmijëve. Po qe se shkon në shkollë, duhet për çdo ditë t’i ndihmohet individualisht me ndihmën e specialistëve për fëmijën e tillë.
Me prognozën e përshkruar më lartë njoftohen prindërit dhe mësuesit dhe atëherë mund të vendoset se cilët fëmijë do të regjistrohen në klasën e parë fillore dhe cilët do të presin edhe një vit.
Testi i pjekurisë ose i gatishmërisë nuk e ka koeficientin e lartë të vlerës së parashikimit, është afërsisht +0,60. Që do të thotë parashikimi i suksesit të testeve të tilla është diku 36 % të fëmijëve.

Vlerësimi analitik i funksioneve psikike te fëmija, që janë të rëndësishme për shkollimin e tyre

Për verifikimin e zhvillimit mental është metoda analitike. Qëllimi i kësaj metode është në mënyrë analitike ta zbërthejë zhvillimin mental (mendor-shpirtëror) te fëmija dhe funksionet e saja, për ta krijuar një gjykim të sigurt. Pas analizës çmohet ose vlerësohet pjekuria ose gatishmëria e fëmijës për shkollë.
Kërkimet analitike fillojnë me ato funksionet e thjeshta psikike, siç janë funksionet e të pamirit, dëgjimit, nuhatjes, prekjes, erërave etj. Po qe se ndonjë funksion nuk është në rregull dhe kjo mungesë mbetet edhe më tutje te fëmija, mungesat e këtilla duhet sa më parë të zhduken në mënyrë konkrete, siç bie fjala syzet për fëmijët shkurtëpamës.
Fëmija çka sheh, dëgjon dhe e përjeton nëpërmjet shqisave, ato edhe hyjnë në botën e tij, do të thotë, percepton vetëm ato çka ai i vëren. Vëzhgimi është shumë i rëndësishëm për zhvillimin intelektual. Gjashtëvjeçari mund t’i zotërojë qëllimisht edhe elementet ose objektet për ato që interesohet. Kjo edhe ndikon në organizimin e edukimit dhe të punës në arsimimin e shkollës. Për gjashtëvjeçarin mësimi duhet të jetë interesant dhe tërheqës, duhet të ketë komponentët që e tërheqin vëmendjen e tij. Në programin e mësimit nuk duhet të ketë mungesa, që ia zvogëlon vëmendjen, sepse fëmija nuk ia arrit suksesin. Por për fëmijën është e nevojshme kushtet e volitshme për mësim. Sepse fëmija gjashtëvjeçar, ende nuk e ka vëmendjen e dashjes, posaçërisht vëmendja e fëmijës është afatshkurtër, e cila zgjatë afërsisht dhjetë minuta. Prandaj puna dhe zhvillimi i programit shkollor nuk mund ta zhvillojë me orarin e plotë prej 45 minutë, sepse çdo orë shkollore duhet të ndahet nga 20 minutë. Pesë minutë duhet të jenë kohë pushimi, qoftë në lëvizje, në bisedën e lirë ose në ndonjë lojë tjetër.
Gjashtëvjeçari ende nuk e ka percepcionin fleksibilë, edhe mund t’i pengojë në leximin dhe në shkrimin fillestar. Disa nuk i dallojnë shkronjat d dhe p dhe mendojnë se është e njëjta shkronjë por në pozitën e ndryshme. Po ashtu e huton edhe shkronjat u dhe n, por edhe mes shkronjave A dhe V. Për këtë arsye nuk i dallon as numrat siç është 6-shi dhe 9-shi. Përpos kësaj, te fëmija percepcioni përmban edhe detajet e vogla, sepse ata ende nuk e kanë formuar kriteri për zgjedhjen e elementeve. Kjo më së miri vërehet në vizatime, si bie fjala vizatimi i shtëpisë, që dominon oxhaku, ose vizatimi i njeriut që është e theksuar pulla, përderisa pjesët e kryesore siç është fytyra me mëzi shihet etj.
Për fillimin e suksesshëm të shkollës fillore është po ashtu e rëndësishme edhe funksionimi ti ë menduarit. Në këtë pikëpamje gjashtëvjeçari mendon në mënyrë të asociacionit. Prej kah mund të ketë edhe vështirësi në procesin mësimor. Siç bie fjala, asociacioni i të menduarit është krejtësisht i varur nga përvoja, dhe përvojat e fëmijës janë të llojllojshme. Për shembull, mësuesja e shqipton fjalën “shëtitje”, një prej fëmijëve do të mendojë për çantën dhe ecjen, tjetri në automobilin e babait, tjetri prapë vetëm për një tregim që e ka dëgjuar prej dikujt. Përvojat e tilla shumë me vështirësi do të jenë baza për mësimin e përbashkët, që duhet në shkollë ta realizojë.
Funksioni logjik i të menduarit - analiza dhe sinteza te gjashtëvjeçari ende është larg, sepse ai është i lidhur me botën konkrete. Fëmija i analizon objektet, të cilat i çmonton ose i thënë, sinteza do të thotë, renditja e elementeve në tërësi.
Funksioni i abstraksionit dhe përgjithësimi (gjeneralisimi) i saj në fillim i jep mjaft vështirësi dhe probleme, sepse ende fëmija nuk e ka formuar kriteri logjik për operacionet e të menduarit. Zakonisht gjashtëvjeçari nuk përcaktohet për pamjet ose dukuritë e abstrakte, por ai, ato i gjeneralizon.
Fëmija e kësaj moshe, pothuajse nuk di ta përdorë analogjinë, sepse ende nuk e ka të formuar kriteri logjik. Fëmija mundohet ta shpjegojë botën dhe mjedisin me analogjinë e vetvetes. Si bie fjala, objektet dhe sendet ia përshkruajnë qenieve të gjalla. Dukuritë e tilla i quajmë animizëm.
Deduksioni i fëmijës është mjaft i gabueshëm dhe në rastet e shumta antropocentrik. Për antropocentrizmin e gabuar e kanë prindërit meritën e madhe, sepse ata ia sugjerojnë fëmijës gabimisht të dhënat, si bie fjala: “bleta e mbledh mjaltin për ty, që të ëmbëlsohesh!”
Sa i përket kujtesës, te gjashtëvjeçari kujtesa është mjaftë e shkurtër. Për kujtesën e gjatë është e nevojshme percepcioni i qartë, i cili bazohet në kujdesin e koncentrimit dhe ashtu përmbajtja e vëzhgimit është e përpunuar në mënyrë mendore. Proceset e tilla për kujtesën e gjatë do të zhvillohen në shkollë dhe sistemin arsimor.
Si faktor i pjekurisë ose i gatishmërisë për shkollimin e fëmijës është po ashtu i rëndësishëm edhe motivimi. Gjashtëvjeçari motivohet me dëshirën, që të jetë i dashuruar dhe i vlerësuar nga të rriturit - nëna, babai, mësuesi etj. Gjithherë duhet pasur kujdes për këtë faktor të rëndësishëm, që ia mundëson zhvillimin e punës mësimore dhe ia mundëson fëmijës edhe zotërimin e emocioneve pozitive. Po qe se arritët ky qëllim, atëherë te fëmija shprehën dy mekanizma të mësimit: identifikimi dhe imitimi. Fëmija identifikohet me prindërit te shtëpia dhe me mësuesin në shkollë, atëherë personat e rritur në gjithçka i imitojnë.
Gjashtëvjeçari është në fillimin e zhvillimit të tij si person, që ka filluar të formohet. Personaliteti që ende nuk ka arritur deri te pjekuria e plotë, ende nuk i ka ato vija karakteristike të një personi, por është mjaft fleksibilë. Çka mund të thuhet, është temperamenti, shpejtësia dhe fuqia emocionale dhe reagimi i intelektit. Në moshën e gjashtëvjeçare, mund t’i vërejmë disa vija karakteristike që e karakterizojnë karakterin e njeriut, si bie fjala: disa i shprehin reaksionet e një flegmatiku, disa të koleriku, disa të tjerë sanguini ose melankoliku, ose disa të tjerë tipin intervert ose ekstravert, prapë të tjerët tipin sundues ose tipin e nënshtruar. Por vetitë e një temperamenti të tillë nuk janë faktor i pjekurisë ose i gatishmërisë për shkollë, sepse çdo fëmijë me çdo lloj temperamenti, mund të shkollohet, sepse shkolla ia mundëson suksesin dhe formimin në raportet e socializmit të tij.

Zhvillimi i aftësive
Bazën organike të aftësive e paraqesin sistemin nervor qendror. Në pikëpamjet të ndërtimit të trurit të madh ekzistojnë ndryshime të mëdha individuale. Gjithashtu i vërejmë ndryshimet edhe në shpejtësinë me të cilën udhëton impulsi prej një nervi në tjetrin, prej organeve ndijore deri te truri dhe anasjelltas. Këto dhe ndryshimet tjera i kushtëzojnë edhe aftësitë e ndryshme të individëve. Nuk mund të gjenden dy fëmijë me të njëjtën inteligjencë apo zgjuarsinë. Pos këtyre faktorëve organikë, të cilët i caktojnë aftësitë mentale, rol të rëndësishëm luajnë faktorët e mjedisit, i cili sipas psikologëve vepron dhe ndikon shumë në fëmijërinë e hershme. Në këtë kohë në moshën deri në tri, respektivisht gjashtëvjeçarë sistemi nervor ende nuk është i formuar plotësisht. Për këtë arsye kushtet e volitshme për zhvillimin e aftësive nuk mund të identifikohet me kushtet e mira materiale. Pos faktorëve të trashëgimisë dhe të mjedisit, në zhvillimin e aftësive apo pjekurisë ose gatishmërisë mentale ndikojnë edhe aktivitetet e fëmijës. Për zhvillimin e aftësive, si duket më e rëndësishme është periudha në të cilën te fëmija zhvillohet të folurit. Po qe se fëmijët në vitet e para të jetës nuk mësojnë të flasin, janë të dëmtuar shumë në pikëpamje të zhvillimit të aftësive apo pjekurisë mentale.
Pse e studiojmë pjekurinë e fëmijës për nisje në shkollë
Çështja e pjekurisë për nisje në shkollë është shumë e rëndësishme në ato sisteme shkollore, të cilat për çdo klasë e kanë të paraparë planin dhe programin mësimor. Fëmijët që nuk janë në gjendje t’i plotësojnë kërkesat e punës së shkollës, nuk mund të ecin përpara në klasë më të lartë, çka do të thotë ata janë të detyruar të përsërisin klasën. Në botën e Perëndimit gjatë viteve të fundit është zvogëluar dukshëm numri i përsëritësve në klasën e parë. Ky numër është zvogëluar sidomos në ato shkolla në të cilat kontrollohet pjekuria e fëmijëve para fillimit të shkollimit.
Çështja e pjekurisë apo gatishmërisë për nisje në shkollë është posaçërisht e rëndësishme. Sepse për realizimin e këtij qëllimi është pranimi i fëmijëve në shkollë atëherë kur ta kenë arritur shkallën përkatëse të pjekurisë apo gatishmërisë.

Gatishmëria apo pjekuria e fëmijëve dhe kërkesa e shkollës
Fëmijëve që përkrah aftësitë apo pjekurisë mentale nuk është në përputhje me kërkesat e shkollës, atëherë doemos shfaqen vështirësi në punën e shkollimit, sepse nuk u mbetet asgjë tjerë fëmijëve të tillë, vetëm ta përsërisin klasën, nëse jo të parën, atëherë njërën nga të mëvonshmet. Kuptohet vetvetiu se shkakton pasoja të ndryshme të pakëndshme. Si bie fjala fëmija herët ose vonë merr qëndrim negativ ndaj shkollës dhe arsimimit, gjë që më vonë e pengon në punë për t’u realizuar si individ i suksesshëm. Atëherë nuk është për t’u habitur se mjedisi i tillë është i rrethuar me rininë delikuente, arrogante, shkatërruese, që mbjellin frik dhe tmerr shoqërisë, duke krijuar pasiguri. Mos të flasim për drogë, prostitucion, etj.
Për pranimin në klasën e parë nuk është vendimtar vetëm kriteri i moshës por edhe aftësitë mentale. Po qe se në pikëpamje të zhvillimit psikik i krahasojmë binjakët, së shpejti do të konstatojmë se disa zhvillohen më shpejt e disa më ngadalë në pikëpamje psikike. Kuptohet se ka shumë shkaqe për ndryshimet individuale. Si bie fjala për sëmundjet e llojllojshme, të cilat ndikojnë në gjendjen shëndetësore të fëmijës, pastaj ndikimi i rrethit apo i mjedisit në të cilin jeton fëmija, për nxitësit dhe mundësitë për zhvillim, metodat edukative të prindërve etj. Për shkak të veprimit të të gjithë këtyre faktorëve hasim në fëmijë, të cilët me rastin e nisjes në shkollë janë në moshën e përshtatshme, ndërsa përkrah aftësitë e tyre nuk e kanë arritur zhvillimin psikik të fëmijëve si bie fjala gjashtëvjeçarë mesatarisht të zhvilluar.
Fëmijën e tillë kuptohet vetvetiu nuk guxojmë ta lëmë në shtëpi, e cila shpesh është rreth i papërshtatshëm, ku ai nuk ka mundësi për zhvillimin e vet. Për këtë arsye është më mirë që fëmijët të cilëve ua shtyjmë fillimin e shkollimit për një vit, t’i dërgojmë në institucione parashkollore. Nganjëherë këto institucione janë jashtë shkollave, e nganjëherë janë në kuadrin e tyre. Në to fëmijët me anën e lojës, në të vërtetë përgatiten për punën në shkollë. Nuk është e nevojshme që në këto institucione ata të mësojnë leximi e shkrim, por nëpërmjet formave të llojllojshme të lojës dhe punës t’i zhvillojnë ato aftësi themelore, në të cilat bazohet leximi, llogaritja dhe të kuptuarit e lëndëve të tjera shkollore. Përvoja ka treguar se këta fëmijë më vonë, pas një viti, në të shumtën e rasteve tregojnë suksese në klasën e parë, e edhe më vonë nuk e përsërisin klasën (V. Smilaniq & I. Toliçiç). Po ashtu kjo vlen edhe sidomos për ata fëmijë, të cilët regjistrohen në shkollë pak më të vegjël.

Kritika e nocionit të pjekurisë ose gatishmërisë për shkollimin e fëmijësGatishmëria ose pjekuria e fëmijës për shkollë është relative, varet nga detyrat që duhet në shkollë t’i realizojë dhe prej metodave që ato arritën. Qëllimi dhe detyrat e shkollës, përcaktojnë ose hartohen me plan-programin arsimor edukativ. Kuptohet se programi mund të jetë i lehtë dhe i rënd, i thjeshtë ose i komplikuar, i dendur ose jo i dendur, i përshtatshëm ose jo i përtshtashëm. Fatkeqësisht shumica e programeve janë jo të qëlluara dhe shumë të rënda dhe të gjëra. Përpos kësaj janë të obligueshëm për të gjithë fëmijët. Në rrethanat e tilla është e mjaftueshme për fillimin e shkollimit kushti minimum i suksesit.
Programet tejet të zgjeruara dhe të vështira nuk janë të domosdoshme. Studimet kooperative në planprogramin shkollor për shkollat tetëvjeçare në shtetet e ndryshme, tregojnë se programet e tilla mund të jenë edhe më të lehta, më të përshtatshme për kapacitetin dhe aftësitë e fëmijës. Në rastet e tilla gatishmëria ose pjekuria e fëmijës për shkollë është praktikisht për gjithë fëmijët, që mund të kyçen në shkollë me një sukses të dukshëm.
Posaçërisht është e rëndësishme të theksohet programi tejet i zgjeruar në fillimin e shkollimit, kanë një sukses të vogël dhe nuk ndikon asgjë në arsimimin e mëtejshëm.
Pjekuria për shkollë varet dhe prej metodave të mësimit. Këtë më së miri e ilustron zotërimi i leximit dhe i shkrimit. Te ne zakonisht përdoret metoda analitike dhe sintetike për fillimin e mësimit të shkronjave. Për aplikimin e kësaj metode, duhet që nxënësit të aftësohen për operimin mendor analitik dhe sintetik, që duhet të jetë në gjendje ta zbërthejë fjalën që e dëgjojnë ose shkronjën me të cilën e shkruan fjalën, lidhja e shkronjave në rrokje dhe pastaj lidhja e rrokjeve në fjali. Mos të flasim për metodën globale të leximit, që nuk kërkon analizën dhe sintezën. Për këtë fëmijët që nuk janë të pjekur për leximin fillestar ose shkrimin sipas metodës analitike dhe sintetike munden detyrën ta zotërojnë me sukses me metodën globale.
E rëndësishme është gatishmëria ose pjekuria e fëmijës për shkollë. Nëpërmjet ushtrimeve, fëmijët munden vëmendjen me dashje ta zgjasin, munden ta zhvillojnë percepcionin, ashtu mundet fëmija shumë shpejt të aftësohet për operacionet mendore, në të cilën bazohet dituria e jonë. Për detyrat e tilla parashikohet koha e gjatë prej një muaji, në qoftë se është e nevojshme edhe dy muaj ose deri një vit, përgatitja për shkollën fillore. Kjo është 100 deri 200 orë mësimi. Periudha e tillë emërohet koha e përgatitjes.
Përgatitja e fëmijës për shkollë më së miri realizohet në periudhën parashkollore. Sepse këtu zhvillohen funksionet e nevojshme për fëmijën për ta filluar shkollimin fillestar, siç është gjuha e të folurit, kujdesi, të menduarit etj. Entet parashkollore edukojnë fëmijën për socializmin e suksesshëm, që është e rëndësishme për fillimin shkollor.
Gatishmëria ose pjekuria për shkollë është po ashtu e varur prej zhvillimit fizik dhe psikik të fëmijës. Për përgatitje nuk është vetëm e mjaftueshme pesha e trupit ose zhvillimi fizik, por është aftësia psikike, të cilën duhet ta zotërojë në shkollë, si edhe metodat e tjera, që sjellin sukses.

Pyetje dhe detyra:
• Çka kupton me fjalën gatishmëri ose pjekuri te fëmija gjashtëvjeçar?
• Shpjegoje gatishmërinë e fëmijës për shkollë, varet pjekuria vetëm prej shkollës apo metodave, organizimit dhe kushteve të tjera që ushtron enti i arsimit apo ka edhe diçka tjetër?
• Përshkruaj çka përfshin pjekuria sociale, emocionale dhe çka pjekuria funksionale. Provo që ta ilustrosh këtë me ndonjë shembull konkret.
• Pse është e rëndësishme zhvillimi fizik për pjekurinë e fëmijës?
• Cilët faktorë, sipas teorisë së Spirmanit, marrin pjesë në të gjitha veprimet tona?
• Numëro faktorët e sjelljes intelektuale sipas Therstonit.
• Kush e ka bërë shkallën e parë për matjen e inteligjencës?
• Cilat janë ato dy metoda për verifikimin e intelektit te fëmija?
• Çka është teoria unifaktore dhe multifaktore e inteligjencës?
• Si e llogarisim koeficientin e inteligjencës?
• Përshkruaje testin “Vizatimin e njeriut” dhe shembullin e tij!
• Si është kujdesi dhe kujtesa e fëmijës në fillimin e shkollës fillore?
• Çka mund të thuash për funksionimin e të menduarit te fëmija?
• Numëroji disa ankesa kritike për fjalën e pjekurisë ose gatishmërisë së fëmijës për shkollë!

Marisa